Prezantimi i pergjitheshem i fese Islame.

[INDRITI]

Kjo është pikëpamja e dytë e besimit në All-llahun e Madhërishëm. Ajo do të thotë, të besosh se vetëm All-llahu i Madhërishëm është Krijues i të gjitha botërave: botës shtazore, bimore, yjeve, botërave që neve na janë të njohura dhe të panjohura. Ato i ka krijuar nga asgjëja dhe ka vendosur në to ligje të mrekullueshme, mbi të cilat kimia, fizika, medicina, astronomia kanë zbuluar fare pak. Vetëm All-llahu i Madhërishëm e di precizitetin dhe madhështinë e tyre. A e di se sa gjethe ka në çdo pemë, formën e çdo gjetheje dhe pozitën e saj, sa bakterie ka në tokë, gjatësinë e tyre, gjerësinë, pjesët nga të cilat janë të përbëra, elementet jolëvizëse dhe ato lëvizëse në atom, numrin e tyre, ndryshimet të cilat ndodhin në to, lëvizjet apo të ndenjurit qetë, zhvillimin apo transformimin. Të gjitha këto janë të regjistruara tek Ai në Libër. Ai është Zot i gjithë botërave. Ai i krijoi, kujdeset për to, i shndërron nga një gjendje në tjetrën. Ai në çdo atom të këtyre botërave ka bërë argument, i cili të mençurin e udhëzon tek Ai. Pikëpamja e dytë e imanit është e domosdoshme. Mirëpo, a mjafton vetëm të besohet në të, që njeriu të bëhet besimtarë?
Sikur të vinte ndonjëri dhe të pohonte se All-llahu është Krijues dhe Zot, a do të ishte kjo e mjaftueshme që këtë person ta konsiderojmë besimtarë? Jo, nuk mjafton vetëm kjo. Shumica e popujve të vjetër pohonin kështu. Pabesimtarët e fisit Kurejsh, të cilëve (fillimisht) u është dërguar Muhammedi [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] që t’i largojë nga shirku (idhujtaria) dhe dogmat e tyre të gabuara dhe të luftojë kundër tyre, kur kanë qenë të pyetur për Krijuesin, e kanë pranuar dhe nuk e kanë mohuar. Vet Iblisi (shejtani), krijesa më e keqe, nuk ka mohuar se All-llahu i Madhërishëm është Krijues dhe Zoti i tij. Kjo vërehet në fjalët e All-llahut të Madhërishëm:
“Zoti im, më le deri në Ditën e Gjykimit.”

ALL-LLAHU ËSHTË SUNDIMTAR DHE ZOT I BOTËRAVE

Pikëpamja e tretë e besimit është: All-llahu i Madhërishëm është Sundimtar dhe Zot i botërave. Disponon me to sipas dëshirës së Tij, jep jetë dhe vdekje. A mund ta largosh nga vetja vdekjen dhe ta bësh veten të amshueshëm në këtë botë? Ai jep sëmundje dhe shëndet. A mund të shërosh atë të cilit All-llahu i ka marrë shëndetin? Ai jep pasuri dhe sprovon me varfëri, dërgon vërshime dhe shkatërron. A mundet ai të cilit i janë dhënë fëmijët vajza t’i shndërrojë ato në meshkuj? A mundet gruaja shterpë të lindë? Ai u cakton vdekjen disa fëmijëve, kurse të tjerëve u mundëson të arrijnë pleqërinë e thellë. Dërgon valët e ftohta dhe acarin në regjione të caktuara, e në tjerat regjione dërgon valët e ngrohta, ndërsa disa tjera i godet me tërmete. Dukuri të dukshme dhe evidente, e njeriu nuk mund t’i pengojë.

VETËM ALL-LLAHU I MADHËRISHËM MERITON TË JETË I ADHURUAR

Shumica e njerëzve pohojnë se All-llahu i Madhërishëm është Sundues dhe Zot, se në mënyrë sovrane sundon (drejton) me kozmosin. Mirëpo, a mjafton ky pohim që dikush të jetë besimtarë? Jo, është e domosdoshme që kësaj t’i shtohet edhe pikëpamja e katërt, e kjo është se vetëm Ai meriton të jetë i adhuruar. Nëse ke pranuar se All-llahu i Madhërishëm ekziston, se Ai është Zot i botërave, Pronar i të gjithave, atëherë mos adhuro askend tjetër përveç Tij, dhe mos iu drejto askujt tjetër në çfarëdo forme të adhurimit. All-llahu i Madhërishëm më ka udhëzuar në kuptimin e sures “En-Nas”, në të cilën është përgjigjja drejtuar atij i cili pranon ekzistimin e All-llahut, pushtetin dhe zotërimin e Tij, por i bën shirk në planin e adhurimit. Nuk kam hasur që ndonjëri nga mufesirët të ketë përmendur këtë kuptim dhe shpresoj që ajo të jetë e drejtë. I Lartësuari, All-llahu i Madhërishëm, thotë: “Mbështetem në Zotin e njerëzve, Sunduesin e njerëzve, Të adhuruarin e njerëzve.” Pse është përsëritur shprehja “njerëzve”? Pse në vend të kësaj shprehje nuk është përdorur përemri dhe të thotë: “Zotin e njerëzve, Sunduesin dhe Të adhuruarin e tyre”?
Mua më duket, e All-llahu më së miri e di, sikur don t’iu thotë njerëzve: këto janë tri pikëpamje, të ngjashme mes veti dhe të rrumbullakësuara. Çdo pikëpamje është e pavarur, krahas lidhshmërisë së saj me tjetrën. Ai është Zot i njerëzve, d.m.th. është Krijues dhe Mbrojtës, Ai është Sundues, d.m.th. Pronari i tyre i Cili sundon me ta sipas dëshirës së Tij. Ai është i adhuruari i njerëzve, d.m.th. i Vetmi i Cili vërtetë meriton adhurim. Nuk është e lejuar që në adhurim Ai të ketë ortak. Sipas kësaj, duhet të besoj në të tri pikëpamjet, apo t’i mohoj që të trija. Ç’është me ju që i vërtetoni dhe i konsideroni për të vërteta të parën dhe të dytën pikëpamje, ndërsa e mohoni të tretën? Si bëni dallime mes gjërave të njëjta? I pranoni disa, e i refuzoni disa. Që të tri pikëpamjet janë në të njëjtin rang dhe nuk mund të bëhet dallimi mes tyre.


BESIMI NË NJËSHMËRINË E ZOTIT

Besimi se All-llahu i Madhërishëm është Zot i botërave dhe pronar i të gjithave është vepër e zemrës. Kjo është dogmë të cilën njeriu e pranon. Por besimi se vetëm Ai meriton të adhurohet nuk redukohet vetëm në dogmë dhe parim, por përfshin edhe sjelljen, veprën dhe ibadetin (adhurimin). Pra, kush refuzon ta adhurojë All-llahun e Madhërishëm, apo në adhurim i bashkangjet ortak, nuk është besimtarë. E po që se realizohet besimi se All-llahu i Madhërishëm është Krijues dhe Zot i botërave, çka do të ishte atëherë ibadeti? E para që na bie ndërmend është se ibadeti përfshinë dhikrin, namazin, agjërimin, leximin e Kur’anit dhe këtyreve të ngjashme të cilat na afrojnë tek All-llahu i Madhërishëm. Kjo është e vërtetë. Mirëpo ibadeti nuk kufizohet vetëm në këtë. Çdo vepër e dobishme, e lejuar me sheriat, të cilën besimtari e punon duke e dëshiruar me këtë shpërblimin e All-llahut të Madhërishëm është ibadet. Ushqehet që të jetë i fortë për zbatimin e asaj që i është urdhëruar. Marrja e ushqimit nga ana e tij me këtë nijet (qëllim) është ibadet. Martohet që veten dhe bashkëshorten e vet ta bëjë të virtytshëm dhe të përmbajtur, prandaj edhe martesa e tij është ibadet. Të fituarit e pasurisë me këtë qëllim, si dhe shpenzimi i saj për nevojat e familjes, është ibadet. Pastaj, të fituarit e diturisë është ibadet. Marrja e gruas me punët e shtëpisë, shërbimi bashkëshortit të saj dhe përkudesja e saj për fëmijët është ibadet. Çdo vepër e lejuar, nëse ai i cili e bën atë e ka nijetin me të cilin është i kënaqur All-llahu i Madhërishëm, është ibadet. Kuptimi i ibadetit është i gjerë dhe përfshinë të gjitha veprat e dobishme të njeriut. Ky është kuptimi dhe domethënia, e cila shprehet me fjalët e All-llahut të Madhërishëm: “Xhinët dhe njerëzit i kam krijuar vetëm që të Më adhurojnë.”

SHPIRTI DHE DOMETHËNIA E IBADETIT

Ibadeti ka shpirtin dhe trupin (formën). Shpirti i tij është besimi i cili ka nxitë në të dhe qëllimi për shkak të cilit është bërë. Trupi (forma) i ibadetit është vepër e gjymtyrëve, shqiptimi i gjuhës dhe lëvizjet e trupit. Namazin e përbëjnë, për shembull, lëvizjet e trupit dhe shprehjet, qëndrimi dhe ulja, përkuljet dhe të ramurit në tokë (ruku dhe sexhde), leximi i Kur’anit, dhikri (përmendja e All-llahut) dhe tesbihi (lavdërimi i All-llahut). E tëra kjo është trupi, ana formale e namazit. Nëse nxitësi i kësaj nuk është besimi i drejtë dhe i pastër, si dhe nëse me këtë nuk synohet realizimi dhe të nënshtruarit urdhërave të All-llahut të Madhërishëm dhe kërkimi i kënaqësisë së Tij, atëherë namazi është trup i vdekur dhe formë pa shpirt.

ESENCIALJA NË ADHURIMIN E ALL-LLAHUT TË MADHËRISHËM

Thelbësore dhe qenësore në adhurim është që të besojmë se vetëm All-llahu i Madhërishëm është Ai i Cili sjell dobi dhe dëm. Këtë duhet pakëz më shumë ta sqarojmë. All-llahu i Madhërishëm është Krijues i çdo gjëje. Ka krijuar botërat dhe krejt ç’ka në to. Nëse do t’i vështroni këto gjëra, do të shihni se All-llahu i Madhërishëm, i Cili të gjitha këto i krijoi, ka bërë që disa nga to të dominojnë ndaj tjerave dhe të ndikojnë në to: po e preku zjarri drurin e thatë, e djegë; uji e shuan zjarrin po qe se derdhet në të; njeriu e merr malarien nëse e pickon mushkonja (e malaries), e nëse në trupin e të sëmurit futet kinina, atëherë ai shërohet. I Lartësuari ka bërë lidhëse ndërmjet këtyre gjërave. Lidhja e tyre bëhet në masën të cilën Ai e ka caktuar, ashtu që nga to lindin gjëra të reja. Klori është materie e dëmshme, soda është materie e dëmshme, por kur ato të lidhen nga to formohet materia e dobishme, e domosdoshme për njeriun - kripa e kuzhinës. Nga kjo mund të nxjerrim konstatimet vijuese:
1. Kemi hasur se lidhjet dhe raportet i pasojnë rregullat e caktuara të cilat nuk ndryshojnë. Ato janë ligjet e All-llahut të Madhërishëm në gjithësi, të cilat profesionalisht i quajmë ligje natyrore.
2. Këto lidhje në mes gjërave, të cilat i kemi quajtur ligje natyrore, nuk janë të tërat të dukshme, siç është e dukshme dhe e qartë lidhja në mes të zjarrit dhe drurit të cilin e djegë, dhe në mes të zjarrit e ujit i cili e shuan atë. Nuk janë të gjitha kështu të thjeshta dhe të qarta, por shumica e tyre janë më precize dhe me kuptime më të thella. All-llahu i Madhërishëm për çdo sëmundje ka përcaktuar barin shërues, por nuk e ka vendosur në vend të dukshëm dhe nuk e ka bërë të gatshëm dhe të përgatitur për përdorim, por e ka bërë (e lartësuar është urtësia e Tij) të fshehur në vende të çuditshme dhe në gjendje në të cilat nuk pritet që të gjenden. Penicilinin e ka bërë në materien e cila duket sikur të jetë helm vdekjeprurës, siç ka bërë që parfumet më të këndshme dhe ngjyrat më të bukura të gjenden në njërën nga materiet më kundërmonjëse dhe më të keqe, në materien e zezë e të lemeritshme e cila quhet katran. Nga kjo fitohen parfumet dhe ngjyrat! Dhe nuk gjendet në gjendje të ngjashme, përkatëse, por elementi frytëdhënës dhe i nevojitur është i përzier me materiet tjera dhe ndarja e tij kërkon prova, eksperimente dhe përpjekje të shumta. Kush e ka lexuar librin Mësuesja e përjetshme, ka kuptuar se si për përfitimin e një grami radium është kërkuar filtrimi i masës shumë të madhe të materieve të ndryshme, si dhe realizimi i procedurave dhe proceseve të cilat kanë pasuar pas kësaj kanë zgjatur me vite.
3. Deri më tani nuk kemi zbuluar nga ligjet e gjithësisë, të cilat i ka vendosë Zoti i gjithësisë, përveç se sa pika e ujit nga deti. Kemi parë në to mrekulli të mëdha dhe këto pak gjëra që i kemi zbuluar i kemi klasifikuar në grupe dhe lloje të cilat i kemi quajtur shkenca. Kështu kanë lindur biologjia, kimia, fizika, fiziologjia, medicina dhe shkencat tjera. Çdonjërës nga këto lëmi shkencore i janë përkushtuar njerëz të caktuar dhe mirren ekskluzivisht me të për të perceptuar dhe kuptuar ligjet e All-llahut të Madhërishëm në të dhe për të zbuluar edhe më tepër për to.
4. Kemi zbuluar se në gjithësi ka gjëra të cilat na dëmtojnë dhe të cilat na bëjnë dobi. Dobia dhe dëmi janë dyllojesh:
a) ajo e cila ndodh me shkaqe të jashtme, të dukshme, në harmoni me ligjet e natyrës, të cilat i kemi zbuluar, si p.sh. kur pushon së rrahuri zemra e ndokujt pas marrjes së helmit. Gjatë përvojës dhe eksperimenteve kemi kuptuar ndikimin e tij në zemër.
b) ajo e cila ndodh pa shkaqe të jashtme, të dukshme, dhe e cila nuk bazohet në ndonjë ligj të njohur, siç është rasti kur pushon së rrahuri zemra e njeriut me trup të shëndoshë, befas nga goditja në zemër, shkaku i së cilës është i panjohur. Të dyja këto kategori apo lloje janë nga All-llahut i Madhërishëm. Ai i vetmi jep dobi apo dëm.
5. All-llahu i Madhërishëm e ka krijuar njeriun me prirje kah e dobishmja, dhe njeriu shërbehet me të gjitha mjetet që këtë edhe ta realizojë. All-llahu i Madhërishëm njeriun e krijoi me prirje natyrore që ta urrejë dëmin dhe ai i përdorë të gjitha mjetet dhe dinakërinë që ta largojë atë nga vetja. Kërkon ndihmë dhe në këtë përdorë tërë forcën. Disa lloje të kërkimit të ndihmës feja i lejon, e disa i ndalon dhe i konsideron të kundërta me imanin (besimin). Atëherë, pra, cili kërkim i ndihmës është i lejuar, e cili i ndaluar? Nëse të sëmuret fëmija dhe ti e fton mjekun që ta kontrollojë, e ai ia përshkruan ilaçin, ke bërë atë që është e lejuar, sepse për mjekim je shërbyer me ligjin natyror të cilin e ka vënë Krijuesi i gjithësisë dhe me njeriun i cili e njeh atë ligj. Por, sikur ta ftoje pseudomjekun për t’i përshkruar barërat pa njohuri dhe pa respektimin e ligjeve natyrore, kjo do të ishte mënyrë e ndaluar e kërkimit të ndihmës. Sikur të shkoje te varri i mjekut dhe atë ta ftoje në ndihmë, do të ishte kjo mënyrë e ndaluar e kërkimit të ndihmës. Por, nëse shkenca e mjekësisë është e paaftë, apo ilaçi nuk të bënë dobi, e je ndihmuar në shërim me dua (lutje) apo sadaka (dhënie të lëmoshës), apo ke kërkuar nga njeriu i devotshëm që të bëjë dua për ty, kjo është mënyrë e lejuar e kërkimit të ndihmës. Nëse je ndalur te varri i njeriut të mirë e të devotshëm dhe ke kërkuar nga ai ndihmë, atëherë kjo është mënyrë e ndaluar e kërkimit të ndihmës. Dhënia e ilaçit pacientit të sëmurë, si mjet për shërim, është e lejuar. Mirëpo, po e more recetën mjekësore, e të bësh nga ajo hajmali dhe ta varësh rreth qafës së të sëmurit, apo po ta vëje në ujë e t’i japish të pijë nga ai ujë me bindje se kjo do ta shërojë, me këtë ke vepruar atë që është e ndaluar.
Kërkimi i dobisë nga gjërat të cilat All-llahu i Madhërishëm nuk i ka bërë të dukshme me shkaqe të jashtme të asaj dobie, është i ndaluar. Nëse gruaja sterile kërkon ndihmë nga mjeku dhe nga barërat të cilat All-llahu i Madhërishëm i ka dhënë, të cilat janë të prodhuara në harmoni me ligjet e natyrës, atëherë ajo nuk ka bërë asgjë që është e ndaluar apo që është në kundërshtim me fenë. Mirëpo, sikur të besonte, sikur që kanë besuar plakat në Siri, se trokitja në hallkën e vendosur në xhaminë Handelite në kodrën Kasjun (te Damasku), xhumanë e parë të muajit Rexheb, ndihmon që të mbetet gruaja shtatzënë, apo nëse do të shërbehej me lidhjen e leckës në dritaren e njërës nga tyrbet si mjet për arritjen e shtatzënisë, atëherë ajo do të bënte atë që është në kundërshtim me besimin e pastër islam. Pra, nga kjo është e qartë se, të ndihmuarit me ligje natyrore, të drejtuarit në njeriun i cili i njeh këto ligje dhe marrja e mjeteve të zakonshme për realizimin e dobisë, është e lejuar, por me kusht që të besojmë dhe ta kemi ndërmend se vetëm All-llahu i Madhërishëm është Ai i cili sjell dobi, e jo dikush tjetër.

TË LEJUARIT DHE TË NDALUARIT I TAKON VETËM ALL-LLAHUT I MADHËRISHËM

Dobitë deri te të cilat arrijmë në harmoni me ligjet natyrore janë dobi të dunjallëkut. Sepse All-llahu i Madhërishëm e ka nxitur mendjen tonë në zbulimin e ligjeve të reja natyrore, e jo në zbulimin e asaj që është prapa materies - metafizikës. Në këtë botë punojmë në prokurimin e dobisë dhe largimin e dëmit në kufijtë e materies. Në botën tjetër nuk mund të prokurojmë as dobi e as dëm. Pasi që All-llahu i Madhërishëm e ka caktuar shkakun e dobisë së ahiretit, e ai shkak është kryerja e vaxhibeve - obligimeve me të cilat na ka obliguar, dhe pasi që ka caktuar shkakun e dëmit të ahiretit, e ai është teprim i harameve - asaj që na e ka ndaluar. Pra, ndalimi dhe lejimi, në të cilat ndërtohet shpërblimi dhe dënimi, i takojnë ekskluzivisht All-llahut të Madhërishëm. Nuk është e lejuar që dikush të thotë sipas mendjes së vet: “Kjo është hallall - e lejuar, kjo është haram - e ndaluar”. Askush nuk ka të drejtë të urdhërojë diçka që All-llahu i Madhërishëm nuk ka urdhëruar, e as të ndalojë diçka që All-llahu i Madhërishëm nuk ka ndaluar. E kush ia jep të drejtën e lejimit dhe ndalimit dikujt tjetër krahas All-llahut të Madhërishëm, ai atë e adhuron dhe me këtë bën shirk - idhujtari.

[INDRITI]

Njeriu dashuron dhe urren. E don ushqimin e shijshëm, pamjen e bukur. Burri e don gruan. Nganjëherë e tepron në këtë dashuri, ashtu që ndodhë që në atë dashuri të përzihen edhe disa forma të adhurimit, por përkundër kësaj ajo është e kufizuar, sikurse çdo dashuri tjetër njerëzore. E duam dobinë të cilën e arrijmë nga ajo që e dashurojmë, apo kënaqësinë të cilën e ndiejmë në afërsinë e personit të dashur. Por kur të dashurin e godet sëmundja e cila e shëmton, dhe nga e cila i shkëputen gjymtyrët dhe i shuhet bukuria e tij, kjo dashuri përfundon dhe zhduket. Madje mund të shndërrohet në përbuzje dhe urrejtje. Ndërsa dashuria të cilën e ndien besimtari ndaj All-llahut të Madhërishëm është absolute dhe e pakufizuar. Aq më tepër, atë që e duam nga dunjallëku, e dojmë në emër të Krijuesit i Cili atë e ka krijuar, na e ka nënshtruar dhe na ka dhënë influencë që të shërbehemi me të, apo të kënaqemi me pamjen, apo prekjen e tij.
Njeriu frikësohet nga shumë krijesa: i frikësohet zjarrit, bishës së egër, helmit vdekjeprues, njeriut mizorë. Por kjo frikë është e kufizuar. Ajo reduktohet në largimin nga dëmi, i cili fshihet në atë që na frikëson, dhe kur të jetë i sigurt nga dëmi i mundshëm, atëherë e braktis frika. Ndërsa frika nga All-llahu i Madhërishëm është absolute dhe e pakufizuar. Dashuria ndaj All-llahut të Madhërishëm dhe frika nga Ai bëjnë pjesë në bazat e besimit islam. Këto dy cilësi janë shpirti i ibadetit. Është e nevojshme të përmendim se dashuria ndaj All-llahut të Madhërishëm nuk do të thotë thurrje e këngëve të dashurisë Atij, siç e ka bërë këtë Ibnul Faridi, as emërtimi i saj me “dashuri hyjnore”, siç ia përshkruajnë këtë Rabije el-Adevisë. Po ashtu, duhet përmendur se frika nga All-llahu i Madhërishëm nuk don të thotë drojtje e cila shpie në urrejtje, e as pikëllim i cili shpie në tronditje e amoralitet. Dashuria ndaj All-llahut të Madhërishëm realizohet me nënshtrueshmëri, me dhënien e përparësisë kënaqësisë së Tij ndaj epsheve të shpirtit e mashtrimeve të shejtanit, si dhe me pasimin e të Dërguarit të Tij, Muhammedit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem]: “Thuaj: nëse e doni All-llahun, më pasoni mua.” (Ali Imran: 31)
Pra, pasimi është kriter i dashurisë. Ndërsa frika nga Ai arrihet me largimin nga ajo që e ka ndaluar dhe në dhënien e përparësisë, kënaqësisë së sevapit dhe shpërblimit në ahiret, ndaj kënaqësisë së mëkatit në këtë botë. Nënshtrueshmëria (bindja) ndaj All-llahut të Madhërishëm nuk është si nënshtrueshmëria ndaj krijesave të Tij. Ne jemi të dëgjueshëm ndaj disa njerëzve, duke iu nënshtruar me këtë urdhrit të All-llahut të Madhërishëm, siç është nënshtrueshmëria ndaj Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], apo duke iu përgjigjur kërkesave të natyrës, apo nga frika prej rreziqeve. Populli i nënshtrohet sunduesit, fëmija e dëgjon babain, gruaja e dëgjon burrin, njeriu e respekton atë i cili i ka bërë mirë në atë që nuk e dëmton. Dikush ndonjëherë bëhet i detyrueshëm të nënshtrohet, pra i nënshtrohet duke iu frikësuar telasheve dhe shqetësimeve. Të gjitha këto nënshtrime dhe dëgjesa (përveç nënshtrimit ndaj Pejgamberit [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem], sepse ajo paraqet nënshtrueshmëri All-llahut të Madhërishëm) janë të kufizuara. Sepse nënshtrimi absolut i takon All-llahut të Madhërishëm. Nënshtrim në të gjitha, në atë që na pëlqen dhe në atë që nuk na pëlqen, në atë - urtësinë dhe përshtatshmërinë e së cilës e kuptojmë, dhe atë që nuk e kuptojmë. Ky nënshtrim është fryt i dashurisë ndaj All-llahut të Madhërishëm dhe është dëshmi e saj.

AJETET QË BËJNË FJALË MBI ATRIBUTET E ALL-LLAHUT TË MADHËRISHËM

Në këtë libër iu shmanga hyrjes në çështjet dhe problemet skolastike dhe paraqitjes së divergjencave (mospajtimeve) mes skolastikëve. Por, kur është në pyetje problemi i ajeteve të cilat flasin mbi cilësitë e All-llahut të Madhërishëm, nevojitet që mbi këtë të themi diç më tepër, sepse ky është problem mbi të cilin gjerë e gjatë është diskutuar. All-llahu i Madhërishëm e përshkruan vetveten në Kur’an me shprehjet të cilat në themel janë emërtuar që të udhëzojnë në kuptimet tokësore dhe qëllimet njerëzore, edhe pse askush nuk është sikurse Ai Sundues dhe Krijues. I Lartësuari është i Pastër nga ajo që t’iu përngjet krijesave. Këto shprehje, kur përdoren edhe për All-llahun e Madhërishëm, nuk mund të kuptohen në të njëjtën domethënie sikurse kur përdoren për krijesat. Themi, për shembull, filani është i ditur, filani sheh, e themi se All-llahu i Madhërishëm di dhe sheh. Por mënyra në të cilën njeriu di dhe sheh nuk është sikurse dituria dhe shikimi i All-llahut të Madhërishëm. Poashtu, themi se mësuesi është ulur në katedër dhe themi se All-llahu i Madhërishëm është ngritur përmbi Arsh. Dimë kuptimin leksikor të fjalës “istivaun” (zë vend, të ngriturit), dhe e përdorim kur është në pyetje mësuesi. Mirëpo nuk është e mundur që të njëjtën domethënie ta kemi për qëllim kur themi: “Mëshiruesi i Cili qëndron mbi Arsh.” (Ta-ha: 5)
Dijetarët islam në këtë janë unik. Të gjithë pohojnë dhe pranojnë se ajetet mbi atributet janë fjalë të All-llahut të Madhërishëm. Kur All-llahu i Madhërishëm thotë: “E pastaj është ngritur mbi Arsh” (Isteva ale-l-Arshi), askush nuk mund të thotë se nuk është ngritur. Të gjithë ata pranojnë se me fjalën “Isteva” – “është ngritur” nuk ka për qëllim domethënien leksikore, njerëzore, në ajetin: “E pastaj është ngritur mbi Arsh.” Por, edhe krahas kësaj, pasi që janë pajtuar në mendimin se duhet braktisur dhe lënë mësimin mbi privimin e All-llahut të Madhërishëm atributeve, si dhe mësimin i cili bazohet në krahasimin e All-llahut të Madhërishëm me qenie tjera, këta dijetarë me të madhe ndahen në atë se çka kanë për qëllim këto fjalë. Shtrohet pyetja, se këto ajete a kanë domethënie konkrete apo metaforike? A shpejgohen dhe a komentohen ato, apo jo? Ata të cilët janë përcaktuar për komentimin e tyre thonë se “hakika” është kuptim i drejtë dhe përdorimi i vërtetë i shprehjes për domethënien e së cilës është emërtuar. Ky është definicioni i “hakikes” tek shumica e stilistikëve. Është e pakontestueshme se këto shprehje në gjuhën arabe janë të emërtuara para shpalljes së Kur’anit, dhe se janë të emërtuara për udhëzime në domethënie tokësore, materiale.
Aq më tepër, nuk janë në gjendje t’i shprehin ndjenjat dhe emocionet njerëzore, e të mos flasim për shpjegimin e atributeve të All-llahut të Madhërishëm, Krijuesit të njerëzve. Skenat e bukurisë dhe format e saj janë të panumërta, ndërsa te ne për të gjitha ato ka vetëm një fjalë “xhemil – bukur”. Gjuhët janë të paafta të pëshkruajnë ndjenjën e së bukurës. Rasti i njëjtë është edhe me dashurinë, llojet dhe kategoritë e saj, përjetimet e ndryshme, si dhe varfërinë dhe kufizimin e shprehjeve gjuhësore për t’i përshkruar këto lloje dhe kategori. Si munden, pra, t’i përfshijnë cilësitë e All-llahut të Madhërishëm dhe t’i shpjegojnë mënyrat e tyre? Nëse “hakika” – esenca, është përdorimi i vërtetë i shprehjes në domethënien për të cilën është emërtuar, e shprehjet “Isteva” - është ngritur, “xhae” - ka ardhur, “hadiun” - ai i cili i lë me shpresa të rrejshme, “jemkuru” - kurthëtar, “nesijehum” - i ka harruar, janë të emërtuara për të udhëzuar në domethëniet tokësore, materiale, njerëzore, ndërsa në ajetet: “Është ngritur mbi Arsh”, “Ka ardhur Zoti yt”, “Ai i lë me shpresa të rrejshme”, “Dhe All-llahu i ka ngatërruar”, “E i ka harruar” nuk janë të përdorura në këtë domethënie për të cilat janë emërtuar, atëherë këto shprehje nuk janë “hakika” në pajtim me definicionin e përmendur të hakikës. Ndërsa ata të cilët mohojnë se këto shprehje janë të përdorura në domethënien metaforike - mexhaz, e ndër ta është edhe Ibën Tejmije, e definojnë “hakikën” me tjetër definicion, dhe thonë: “Komentimi i këtyre shprehjeve me shpjegime metaforike dhe bindja se kjo ka pasur për qëllim, është i pa pranueshëm, sepse njohuritë metaforike janë poashtu njerëzore”. I kam vështruar me vëmendje këto ajete dhe kam parë se ato mund të klasifikohen në tri grupe:
1. Ajetet që flasin për All-llahun e Madhërishëm, siç është ajeti: “Mëshiruesi është ngritur mbi Arsh.” Nuk themi se nuk është ngritur, sepse atëherë do të mohonim diçka që All-llahu i Madhërishëm ka pohuar dhe konstatuar. Poashtu, nuk themi se është ulur në Arsh siç ulet njeriu në karrige, sepse atëherë do ta krahasonim Krijuesin me krijesën. Por besojmë se ky është të folurit e All-llahut të Madhërishëm dhe se All-llahu me këtë ka pasur për qëllim domethënien e vërtetë, detajet e së cilës ne nuk i kuptojmë, sepse këtë hollësisht nuk na e ka shpjeguar, e mendja e njeriut është e paaftë që ta kuptojë këtë të vërtetë;
2. Ajetet që janë përmendur me stil të njohur tek stilistikët si “mushakele” – zeugmë, d.m.th. emërtimi i nocionit me shprehje të papërshtatshme vetëm për shkak se vie në lidhje me të. Për shembull, siç ka thënë dikush: “Thonë: Na propozo diç, do ta përgadisim fërgimin e saj. Kam thënë: Ma fërgoni pallton dhe këmishën”. Dhe siç janë fjalët e Ebu Temmamit për betejën te vendi Amuri, me të cilat u përgjigjet astrologëve që kanë pohuar se fitorja vie vetëm pas piqjes së fiqëve dhe rrushit: “Nëntëdhjetë mijë, sikur luajtë e Sheres, janë pjekur lëkurat e tyre para piqjes së fiqave dhe rrushit”. Ajetet e paraqitura në këtë stil janë të shumtë. “Kanë harruar All-llahun, prandaj Ai i ka harruar ata.” Fjala “kanë harruar” ka ardhur me domethënien e saj leksikore, e ajo është mungesa e fakteve nga memoria, por fjalia “fe nesijehum” – “e i ka harruar ata” ka ardhur për shkak të “mushakeles”. Me të nuk mendohet kjo domethënie, sepse All-llahu i Madhërishëm nuk harron. “Dhe nuk ka qenë Zoti yt harrestar.” Thënë me fjalë tjera, fjala “kanë harruar” është përdorur në domethënien për të cilën është emërtuar, ndërsa fjalia “e i ka harruar ata” është përdorur në tjetër domethënie. I njëjtë është edhe ajeti: “Ai është me ju kudo që të jeni.” Të gjithë janë të pajtimit se kjo përcjellje është me dituri, e jo me Qenie (Zot), ngase fillimi i ajetit vërteton se All-llahu i Madhërishëm është ngritur mbi Arsh. Të së njëjtës natyrë janë edhe ajetet: “E ata (hebrenjtë) i bënë kurthë një dredhi (mbytjen e Isait), edhe All-llahu u bëri kurthë atyre, e All-llahu është kurthngrehësi më i mirë.”; “Dhe intriga kanë kurdisur, e All-llahu i ka mënjanuar.”; “Vërtetë hipokritët mundohen ta mashtrojnë All-llahun, por Ai i mashtron ata.” (En-Nisa: 142) Këto ajete nuk mund të përceptohen në pajtim me domethënien e tyre leksikore, por duhet t’i kuptojmë në domethënien çfarë i ka hije të Lartësuarit.
3. Ajetet, qëllimin dhe domethënien e të cilave e shpjegojnë ajetet tjera, siç është ajeti: “Qifutët flasin: ‘Dora e All-llahut është e shtrënguar!’ Qofshin të shtrënguara duart e tyre dhe qofshin të mallkuar, pse thonë atë. Jo, duart e Tij janë të hapura, Ai furnizon sa të dojë!” (El-Maide: 64) Në domethënien e këtij ajeti na bën me dije ajeti: “Mos e bën dorën tënde të shtrënguar (mos u bë koprrac) dhe mos e hap tepër!” (El-Isra: 29) Nga ky ajet kuptohet se me zgjatjen e dorës ka për qëllim fisnikërinë dhe shpirtmadhësinë, e nuk pretendohet domosdo që All-llahu i Madhërishëm ka dy duar, siç janë duart e njerëzve dhe kafshëve. I Lartësuar është All-llahu i Madhërishëm që t’i përngjajë dikujt. Në Kur’an thuhet: “Përpara duarve të mëshirës së Tij”, d.m.th. përpara mëshirës së Vet; “Përpara duarve të vuajtjes së rëndë”, d.m.th. para vuajtjes së rëndë; “Nuk i vie gënjeshtra para duarve të Tij”, d.m.th. nuk i vie gënjeshtra nga asnjëra anë. E as mëshira, as vuajtja, as Kur’ani nuk kanë dy duar të vërteta.

AJETET E QARTA DHE MË PAK TË QARTA (MUHKEM DHE MUTESHABIH)

All-llahu i Madhërishëm ka treguar se në Kur’an ka ajete me domethënie të qarta (muhkamet) dhe ajete të cilat janë më pak të qarta (muteshabihat), e këto janë ajetet kuptimi i të cilave nuk është plotësisht i qartë. Të shumta janë kuptimet e këtyre ajeteve nga ana e dijetarëve, komentet e tyre janë të paqarta dhe jo të sigurta, kështu që është bërë e vështirë apo e pamundshme njohja e domethënieve të këtyre ajeteve (muteshabihat). Në këtë kategori të ajeteve bëjnë pjesë edhe ajetet që flasin mbi atributet e All-llahut të Madhërishëm. Në besimtarin mbetet që të mos thellohet tepër në domethënien e tyre, e as mos t’i shqyrtojë dhe hulumtojë për t’i nxitur njerëzit në shqyrtimin e tyre.



QËNDRIMI I MUSLIMANËVE NDAJ KËTYRE
AJETEVE DHE TË PËRCEPTUARIT E TYRE

Muslimanët e parë, e ata janë autoritetet më të larta dhe njohësit më të mirë të Islamit, nuk kanë polemizuar mbi këto ajete, e as nuk kanë folur për to se janë “hakika” - domethënie e vërtetë, apo “mexhazi” - metafora. Nuk kanë hyrë në shpjegimin dhe komentimin e tyre, por kanë besuar në to ashtu siç kanë ardhur nga All-llahu i Madhërishëm, në pajtim me qëllimin dhe synimin e All-llahut të Madhërishëm. Pas paraqitjes dhe zgjërimit të teologjisë skolastike dhe futjes së dyshimit në besimin islam, është paraqitur gjenerata e re e dijetarëve, të cilët morën mbi vete përgjegjësinë që të përgjigjen në këto dyshime. Ata kanë polemizuar mbi këto ajete (të cilat flasin mbi atributet e All-llahut të Madhërishëm) dhe i kanë kuptuar ato në mënyrën në të cilën i kanë kuptuar arabët, duke kaluar nga domethënia themelore e fjalës në tjetrën, po qe se nuk ka qenë e mundur të kuptohet në domethënien e saj kardinale (themelore). Kjo quhet “mexhaz” - metaforë, apo “te’vil” - shpjegim. Ky është objekt i mosmarrëveshjes së gjatë mes dijetarëve. Unë them se është e vërtetë që këto ajete janë të shpallura nga All-llahu i Madhërishëm. Kush mohon diç nga ato, ka dalur nga feja. Kush e braktisë plotësisht domethënien e tyre, apo kush i kupton në domethënien njerëzore, i përdor ato në All-llahun e Madhërishëm dhe bën Krijuesin si krijesat, poashtu ka dalur nga Islami. Rruga e cila shpie në shkretëtirë është e rrezikshme. Shpëtimi është në shmangien prej asaj rruge dhe në pasimin e rrugës dhe metodës së autoriteteve të para (as’habëve) dhe të ndalurit në kufijtë e tekstit. Kjo është feja ime.

FORMAT E SHPREHJES SË IBADETIT

Zemra që beson se dobia dhe dëmi janë në duart e All-llahut të Madhërishëm, se të lejuarit dhe të ndaluarit i takojnë All-llahut të Madhërishëm, se dashuria absolute, frika dhe nënshtrimi i takojnë vetëm Atij, (kjo zemër) është e mbushur me lavdërim ndaj Tij, ndien domethënien e fjalës “All-llahu ekber” - All-llahu është më i Madhi. Çdo gjë pranë Tij mbetet imtësi. Në mesin e veprave të njeriut ka vepra që udhëzojnë në lavdërimin absolut, siç janë duaja - namazi, rukuja - përkulja dhe nderimi - sexhdeja, zotimi, sakrifica, tesbihi, shehadeti. Besimtari këto vepra ia kushton vetëm All-llahut të Madhërishëm. I falet vetëm Atij, ruku dhe sexhde i bënë vetëm Atij, vetëm Atij i thotë: “Subhaneke” (i pastër Je nga të gjitha mungesat dhe të metat), vetëm nga Ai falje kërkon. Sepse të gjitha këto janë forma të shprehjes së lavdërimit absolut, e që është thelbi i ibadetit. Njëra nga format më të theksuara të këtij lavdërimi absolut është duaja - lutja. Në aspektin gjuhësor kjo do të thotë thirrje. Sheriati nuk ndalon ta lutësh, d.m.th. ta thërrasish njeriun e gjallë, i cili e dëgjon zërin tënd, për të të ndihmuar me diturinë apo forcën e tij në punë të dobishme për ty. Nuk do të flasim për këtë lloj të duasë - lutjes. Duaja në të cilën këtu mendojmë, dhe e cila përbën thelbin e ibadetit, është në kërkim të dobisë dhe largimin e dëmit pa shkaktarin e dukshëm, material. Kjo është duaja - lutja e cila i drejtohet vetëm All-llahut të Madhërishëm, në mënyrë direkte dhe pa ndërmjetësues. Shëndeti nuk kërkohet nga mjeku, sepse ai vetëm e përcakton ilaçin, ndërsa shërimin e jep All-llahu i Madhërishëm. Këto gjëra sidomos nuk kërkohen nga të vdekurit, apo gjërat jo të gjalla, sepse vetëm All-llahu i Madhërishëm dhuron dobinë pa shkaktarin e jashtëm, të dukshëm. Besimtari ndërmerr masa dhe bën atë që është në fuqinë e tij, e mandej kërkon pasojat dhe rezultatin nga All-llahu i Madhërishëm. Atë së cilës njerëzit nuk ia din shkaqet, e kërkojnë vetëm nga All-llahu i Madhërishëm. Besimtari lutet dhe thotë: “O Zot”, duke besuar se dyert e Tij janë të hapura dhe se do t’i pranohet lutja. Ai nuk e lutë tjetërkend përveç All-llahut të Madhërishëm, e as krahas Tij, dhe as që merr dikë tjetër si ndërmjetësues në mes tij dhe All-llahut të Madhërishëm. Kjo është duaja e cila paraqet thelbin e ibadetit.

[INDRITI]

Kemi thënë më parë së ibadeti ka trupin - formën, e ato janë fjalët të cilat i shqipton gjuha dhe veprat të cilat i kryejnë gjymtyrët, dhe se shpirti i tij është besimi i cili e ka nxitur në ibadet dhe qëllimi për shkak të të cilit është kryer, d.m.th. rezultatet që janë synuar nga zbatimi i tij. Tashmë kam shpjeguar pjesën e cila flet mbi besimin, e tani shkurtimisht do ta paraqes pjesën e dytë, e ajo është qëllimi i ibadetit. Kuptimi i vërtetë dhe qëllimi i ibadetit është që motivi dhe synimi të jenë kënaqësia e All-llahut të Madhërishëm. Nuk e kryejmë atë për shkak të pasurisë, apo famës, apo të nxisim me të admirimin e njerëzve, e as që e marrim si mjet për arritjen e kënaqësive të dunjallëkut, e as që me të dëshirojmë dikush të na konsiderojë të ndershëm dhe të vyer. Ky qëllim i drejtë quhet ihlas - sinqeritet. Qëllimet tjera që gërshetohen dhe përzihen me këtë quhen nifak - hipokrizi. Ajo që përcakton cakun e veprave është nijjeti - qëllimi. All-llahu i Madhërishëm nuk do të na pyes në Ditën e Gjykimit vetëm për veprat tona, por do të na pyes edhe përse i kemi bërë ato. Ndodhë që vepra vetvetiu të jetë e mirë, por qëllimi nuk është i drejtë (nijjeti nuk është i pastër), nuk kryhet sinqerisht në emër të All-llahut të Madhërishëm, kështu që vlefshmëria e saj shndërrohet në konstrast, mirësia në shëmtueshmëri.
Namazi është, për shembull, vepër e mirë, mirëpo nëse ai që falet ka për qëllim që njerëzit ta shohin dhe ta konsiderojnë të ndershëm e që t’i dhurojnë dhurata, e nuk falet për t’iu nënshtruar urdhërit të All-llahut të Madhërishëm duke kërkuar kënaqësinë e Tij, namazi i tillë është vepër e keqe, edhe pse namazi në esencë është vepër e mirë. Kështu edhe hixhreti i muhaxhirëve ka qenë i ndryshëm, edhe pse forma e jashtme e tij ka qenë e njëjtë. Të gjithë kanë marrë pjesë në udhëtim, kanë shkuar në të njëjtën kohë, rrugës së njëjtë. Ai person që ka pasur për qëllim ruajtjen e fesë dhe arritjen e kënaqësisë së Zotit të tij, hixhreti i tij ka qenë në emër të All-llahut të Madhërishëm, dhe për të do të jetë i shpërblyer me shpërblimin e muhaxhirit. Ndërsa ai që ka pasur për qëllim martesën në Medine dhe u është bashkangjitur muhaxhirëve, apo ka pasur disa punë tregtie dhe ky ka qenë i vetmi cak i udhëtimit, atëherë udhëtimi i tij është për këtë botë e jo për All-llahun e Madhërishëm
Qëllimet janë ato që ndajnë adetin nga ibadeti. Kush zgjohet vonë, shkon në punë me nxitim, dhe tërë ditën është i zënë me punë, ashtu që asgjë nuk hanë dhe nuk pinë deri në perëndim të diellit, ka bërë atë që kërkohet nga agjëruesi, por nuk e ka arritur sevabin dhe shpërblimin e agjëruesit, sepse nuk e ka pasur për qëllim të agjërojë. Veprat e rëndomta, të cilat janë të lejuara, nëse ai i punon ato dhe me këtë dëshiron të arrijë kënaqësinë e All-llahut të Madhërishëm, po qe se e ka nijjetin e pastër, i llogariten ibadet. Prandaj kemi thënë se të gjitha veprat e dobishme të njeriut (besimtarit), me nijjet të pastër, janë ibadet. Ibadeti përfshin tërë jetën, kështu që besimtari është në devotshmëri duke ngrënë, duke pirë, duke ecur, duke ndejtur, duke fituar pasuri dhe duke u martuar. Në këtë kontekst mund të kuptohet drejtë ajeti kur’anor: “Xhinnët dhe njerëzit i krijova vetëm që të më adhurojnë.” Ibadeti në këtë kuptim gjithëpërfshirës është qëllimi i krijimit.

R E Z Y M E

Nga kjo mund të konstatojmë se, besimi në Njëshmërinë e All-llahut të Madhërishëm, e kjo është pjesa e katërt dhe më e rëndësishme e besimit në All-llahun e Madhërishëm, do të thotë të besosh se dobia dhe dëmi janë në duart e All-llahut të Madhërishëm, të kërkosh dobinë vetëm nga Ai përmes ligjshmërisë që e ka vendosur në gjithësi, e cila quhet ligj i natyrës, apo drejtpërdrejtë përmes duasë: lutesh dhe kërkon vetëm nga Ai, e jo nga dikush tjetër. Në këtë nuk i shoqëron askend, e as nuk merr ndërmjetësues. Kërkon ndihmë vetëm nga Ai, apo përmes mjeteve të cilat i ka bërë shkaktarë të dobisë, duke pasur parasysh se Zoti është Ai që sjellë dobi, e jo mjeti. Dhe vetëm Atë ta duash me dashuri absolute, e cila shtynë në nënshtrueshmëri absolute; që vetëm nga Ai të frikësohesh, me frikë e cila të detyron në shmangien prej të ndaluarës; që vetëm Atë ta lavdërosh (me fjalë e vepra) dhe që me ibadetin tënd të synosh arritjen e kënaqësisë së Tij, e jo dunjallëkun dhe atë që gjendet në të.



HULUMTIMET SHKENCORE

Pasi që All-llahu i Madhërishëm na ka pajisur me mendje, na ka urdhëruar të vëzhgojmë dhe të hulumtojmë sekretet e ekzistencës, ligjet të cilat i ka krijuar në të, pra, obligim e kemi që të zbatojmë urdhrin e All-llahut të Madhërishëm. Atëherë pra, të studiuarit e shkencave natyrore dhe zbulimi i sekreteve të ekzistencës është ibadet, por me kusht që të mos ndalesh në të njohurit e ligjit, por të mendosh mbi All-llahun e Madhërishëm i Cili e ka krijuar atë, e që me këtë meditim të shtohet imani yt dhe sinqeriteti në ibadet. Ekziston edhe kushti i dytë, e ai është që këto zbulime t’i përdorësh me qëllim që t’u sjellësh dobi njerëzve dhe me çka All-llahu është i kënaqur, e jo në atë që sjell dëm, i shqetëson ata dhe shkakton ç’rregullira në tokë.

DYSHIMI DHE PËRGJIGJJA NË TË

Shumica pyesin: “Përse pabesimtari i cili vepron atë që u shërben njerëzve, jep lëmoshë, ndërton spitale, hap shkolla, dhe përkundër kësaj nuk ka për këtë shpërblim në ahiret”? Përgjigjja është: “Me të vërtetë All-llahu i Madhërishëm asnjërit nuk do t’ia humbë mundin, as mashkullit as femrës, e as bamirësit nuk do t’ia redukojë frytin e bamirësisë së tij”. A nuk është shpërblim më i madh t’i jep mirëbërësit atë që e kërkon. Pra, nëse ka qenë besimtar, ka besuar në ahiret dhe e ka kërkuar shpërblimin e Tij, All-llahu i Madhërishëm do t’ia jep këtë shpërblim. E nëse vet bamirësi dëshiron vetëm dunjallëkun, famën, të përmendurit për të mirë, që për të të shkruajnë gazetat dhe që historia t’ia shënojë emrin, All-llahu i Madhërishëm do t’i japë atë që e ka kërkuar. Ai nuk e dëshiron ahiretin, e pse ti dëshiron t’ia japësh atë dhe zemërohesh nëse ai nuk e fiton shpërblimin e ahiretit?

POLEMIKA E PAFRYTSHME

Librat apologjetike janë përplot me polemika mbi atributet dhe Qenien e All-llahut të Madhërishëm, a është dituria e Tij njëjtë sikur edhe Qenia (Zot), apo ajo është cilësi e diturisë në Qenie. Pastaj polemika mbi dallimin ndërmjet sifati-dhatijje, siç janë dituria dhe fuqia, dhe sifat-ul-ef'al, siç është krijimi dhe furnizimi; pastaj polemikat mbi të folurit e All-llahut të Madhërishëm, të cilat kanë sjellur pa nevojë deri te ngatërresa e madhe dhe çrregullimi, dhe të cilat kanë qenë sprovim i madh për përgjegjësit në doktrinën e krijimit të Kur’anit. Pastaj polemika mbi të bukurën dhe të shëmtuarën, të mirën e më të mirën, caktimin e Zotit - kada dhe kader, vullnetin e njeriut etj. E vërteta dhe rruga e drejtë në këto çështje është në refuzimin e debatimit dhe polemizimit mbi to. Ato janë, thënë me fjalorin gjyqësor, pretendim formalisht i refuzuar. Sepse as’habët dhe tabi’inët nuk kanë diskutuar mbi këto çështje. Feja u ka qenë më e pastër, imani më i plotë dhe ata janë shembulli ynë në fe.
E dyta, kush me kujdes studion mësimet e sekteve të ndryshme, do të vërejë se të gjitha janë të bazuara në një themel, e ai është matja e Krijuesit me peshojat e krijesave dhe përdorimi i logjikës së mendjes njerëzore dhe gjendjeve të tyre shpirtërore në All-llahun e Madhërishëm, e ky është mashtrim, sepse Krijuesi nuk krahasohet me krijesat dhe asgjë nuk është si Ai.
E treta, këto çështje, mbi të cilat kanë polemizuar, janë pjesë e gajbit - botës së padukshme. E tanimë është theksuar më herët, në parimin e pestë të besimit islam, se të gjykuarit e mendjes është kufizuar në botën materiale dhe se ajo nuk mund të gjykojë mbi të mbinatyrshmen, metafiziken, nuk mund ta njohë dhe ta kuptojë atë.

E VËRTETA NË KËTO ÇËSHTJE

Ju ftoj në atë që është më afër të vërtetës dhe më e dobishme për ne, që të kalojmë nga diskutimi mbi atributet e All-llahut të Madhërishëm, në çështjen e sjelljes në jetë e cila shpie te kënaqësia e Tij. Pra, në vend se të polemizojmë mbi temën e pafrytshme lidhur me Kur’anin, e ajo ka të bëjë me atë se a është Kur’ani i krijuar apo jo, themi: All-llahu i Madhërishëm e ka shpallur Kur’anin që të punojmë sipas tij, t’i zbatojmë urdhrat e tij dhe të mos i tejkalojmë ndalesat e tij. Dhe në vend të diskutimit mbi diturinë e All-llahut të Madhërishëm - a është ajo njësoj si dhe Zoti - Qenia, apo është cilësi jashta Qenies, themi: Nëse All-llahu i Madhërishëm i di të gjitha mbi ne, të gjitha gjërat tona të fshehta e publike, kur jemi vetëm e në shoqëri, atëherë duhet ta pasojmë rrugën që është në harmoni me sheriatin e Zotit tonë, dhe që të sheh te ne atë që do Ta bëjë të kënaqur. Kjo është e vërteta dhe rruga e drejtë.
Shembulli i atij që vepron kështu dhe i atij që polemizon mbi atributet e All-llahut të Madhërishëm është si shembull i nxënësve në shkollë, të cilëve u thuhet: nesër vie komisioni kontrollues i cili do t’ju pyesë. Nxënësi i mençur do të thotë: “Nëse ky komision do të na pyesë, atëherë duhet të përgaditem mirë, të mësoj dhe asgjë të mos e lë pa mësuar”. Ndërsa ahmaku diskuton mbi këtë komision, si do të pyet, a të gjithë anëtarët e tij do të pyesin apo vetëm ndonjëri, a është numri i tyre qift apo tek, a vijnë me veturë apo me aeroplan? Nuk pushon me këto dhe pyetje të ngjashme, gjithnjë deri te momenti i provimit, e asgjë nuk përgatitet. All-llahu i Madhërishëm në Ditën e Gjykimit neve nuk do të na pyet asgjë rreth asaj se në çka apologjetët e kanë formuar polemikën e vet, si vendosën drejtime të ndryshme dhe mbushën librat e tyre me to. Sikur të ishte kjo nga kushtet e imanit, atëherë mbi to do të diskutonin i Dërguari i Zotit dhe as’habët e tij. T’i lëmë të gjitha këto, se kjo është mbeturinë e filozofisë greke, koha e së cilës ka kaluar. Shumica e teorive dhe dëshmive të saj janë rrënuar dhe kanë dalë nga përdorimi. Vendin e saj e kanë zënë çështjet e metafizikës, filozofisë së re, e cila nuk paraqet mashtrim dhe bredhje më të vogël nga ajo e mëparshmja. Ta vendosim librin e All-llahut të Madhërishëm pranë vetes dhe të mbështetemi në te. Ajo që është përmendur në të, nga gajbi vetëm një pjesë e saj është ekspozuar gjerësisht. Besojmë në atë që ka ardhur në të, ndërsa atë çka na ka mbetur e panjohur ia lëmë dhe ia besojmë Atij i Cili e ka shpallur.

[INDRITI]

Nxënësi që beson se provimi është afër (nuk kanë mbetur deri tek ai më shumë se shtatë ditë), e mandej nuk përgatitet, e as nuk i intereson për të, por është i zënë me lojë dhe argëtim – ai nuk është plotësisht i bindur për afërsinë e provimit. I humburi, të cilin e udhëzon për në rrugë të drejtë duke e vërtetuar udhëzimin tënd, e pastaj shkon në të majtë në vend se të shkon në të djathtë, nuk është plotësisht i bindur në sinqeritetin e udhëzuesit. Shenjat e imanit të plotë paraqiten në veprat e besimtarit dhe sjelljen e tij.

IMANI DHE VEPRA

Imani nuk ndahet nga veprat, sepse vepra është rezultat i drejtpërdrejtë dhe fryt i imanit. Ajo është dukuria e tij dhe shenjë me të cilën paraqitet para njerëzve. Prandaj All-llahu i Madhërishëm e ka identifikuar imanin me vepra të mira.
All-llahu i Madhërishëm thotë: “Besimtarë të vërtetë janë vetëm ata, të cilëve kur u përmendet All-llahu u rrënqethen zemrat e tyre, të cilëve kur u lexohen ajetet e Tij u shtohet besimi dhe që janë të mbështetur vetëm te Zoti i tyre. Dhe të cilët falin (rregullisht) namazin dhe që japin nga ajo me çka Ne i furnizuam. Të tillët janë besimtarë të vërtetë.” (El-Enfal: 2-4)
“Besimtarë janë vetëm ata që i besuan All-llahut dhe të dërguarit të Tij, dhe kur janë me të (të dërguarin) për ndonjë çështje të përbashkët (të rëndësishme) nuk largohen pa i kërkuar leje atij.” (En-Nur: 62)
“Është e sigurtë se kanë shpëtuar besimtarët: ata të cilët janë të përulur dhe të kujdesshëm gjatë faljes së namazit, dhe ata që i shmangen të kotës (fjalë a punë), dhe ata që rregullisht e japin zekatin, dhe ata që e ruajnë nderin e vet (sa i përket jetës intime)...” (El-Mu’minun: 1-9)
“Nuk është tërë e mira (e kufizuar) të ktheni fytyrat tuaja kah lindja ose perëndimi, por mirësi e vërtetë është kush i beson All-llahut, Ditës së Gjykimit, engjëjve, librit, pejgamberëve, dhe pasurinë që e do ua jep të afërmve, udhëtarëve, lypësve dhe për lirimin e robërve, dhe ai që e fal namazin, e jep zekatin, dhe ata që e zbatojnë premtimin kur e japin, dhe të durueshmit në skamje, në sëmundje dhe në flakën e luftës. Të tillët janë ata të sinqertit dhe të tillët janë ata të devotshmit.” (El-Bekare: 177)

IMANI SHTOHET

Disa dijetarë kanë shikuar në imanin nga aspekti i dogmës dhe besimit i cili nuk pranon ndarje. Njeriu mund të jetë një nga dy mundësitë: besimtar apo pabesimtar. Nuk ka luhatje ndërmjet tyre. Prandaj këta dijetarë kanë thënë se imani nuk shtohet e as nuk pakësohet. Mirëpo shumica e dijetarëve kanë shikuar në iman të lidhur apo të identifikuar me vepër të mirë, dhe kanë parë se imani shtohet me shtimin e veprave të mira. Kjo është e vërteta të cilën kategorikisht e vërtetojnë tekstet kur’anore:
“E kur u lexohen ajetet e Tij, u shtohet besimi.” (El-Enfal: 1)
“... sa i përket besimtarëve, atyre iu është shtuar besimi.” (Tevbe: 4)
“Kjo vetëm ua shtoi atyre besimin dhe mbështetjen.” (El-Ahzabë: 22)

LËNIA E VEPRAVE NUK NXJERR NGA BESIMI, POR PERSONIN IA EKSPOZON DËNIMIT TË AHIRETIT

Dijetarët e ehli-sunnetit pajtohen se të vepruarit e haramit - të ndaluarës, pa mohuar ndalesën e tij, si dhe lënia e vaxhibit - obligimit, pa e mohuar obligueshmërinë e tij dhe pa e përbuzur atë, kryerësin e ekspozon dënimit të ahiretit, por kjo nuk e nxjerr nga feja, e as nuk është arsye e banimit të përhershëm në zjarr. Ndërsa ajo që përmendet në hadithin se “laviri gjatë kryerjes së aktit amoral nuk është besimtar”, ka domethënien se gjatë kohës së këtij akti atij nuk i bie ndër mend se All-llahu i Madhërishëm e sheh, e sikur kjo t’i binte ndër mend, do ta ndalonte prej zinasë, prej turpit nga All-llahu i Madhërishëm. Sikur ndonjë i çoroditur të bëhej gati për të bërë zina, por kupton se babai e shikon, a mund ta kryejë atë që e ka pasur për qëllim, apo turpi nga babai do ta ndalonte prej kësaj vepre? Pra, si nuk do ta pengonte turpi nga All-llahu i Madhërishëm po ta kishte ndër mend dhe të ishte i vetëdijshëm që Ai e sheh?

REZULTATET DHE FRYTET E IMANIT

Frytet e imanit janë vepra të zemrës, që Resulullahu [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] i ka rezymuar në hadithin sahih, me fjali të shkurtër e gjithëpërfshirëse, e cila konsiderohet shembëlltyrë e të folurit konciz e të thukët dhe dëshmi e retorikës pejgamberike, me të cilën as për së afërmi nuk mund të krahasohet retorika njerëzore, e këto janë fjalët e tij me të cilat definon ihsanin - bamirësinë: “Ta adhurosh All-llahun sikur Ta shohësh, sepse nëse ti nuk e sheh, Ai ty të sheh.”

[INDRITI]

I pari nga frytet e imanit është dhikri - të përmendurit e All-llahut të Madhërishëm. Kam lexuar mbi një njeri të devotshëm, se fillimi i rrugës së tij ka qenë biseda me dajën i cili ka qenë shumë i devotshëm dhe të cilin vazhdimisht e ka përcjellur. E ka pyetur: “O daja im, çka të punoj që të bëhem sikur ti”? Daja iu përgjigj: “Thuaj për çdo ditë nga tri herë ‘All-llahu më shikon, All-llahu më përcjellë”. E ka thënë tërë javën. Pastaj e urdhëroi që këtë ta thotë tri herë pas çdo namazi. E la që këtë ta bëjë shtatë ditë, e pastaj e këshilloi që këtë ta thotë me zemër në vend të shqiptimit me gjuhë. Kështu iu bë shprehi që vazhdimisht të bëjë dhikër dhe të vetëkontrollohet. All-llahu i Madhërishëm nuk i ka kushtuar asgjëje kujdes më të madh në Kur’an se sa dhikrit. Askend nuk e ka lavdëruar ashtu siç i ka lavdëruar ata të cilët bëjnë dhikër. Dhikri në gjuhën arabe, në të cilën është shpallur Kur’ani, është dy llojesh: dhikri me zemër dhe dhikri me gjuhë. Që të dy këto lloje përmenden në Kur’an. Në dhikrin me zemër tregohet me fjalët e All-llahut të Madhërishëm: “... unë e harrova peshkun dhe përveç shejtanit nuk më bëri kush ta harrojë që të përkujtojë ty atë ...” (El-Kehf: 63), d.m.th. që të më kujtohet dhe të më bie ndër mend.
Në këtë lloj të dhikrit tregohet, poashtu, me fjalët e All-llahut të Madhërishëm:
“Përkujtoj të mirat e Mia ndaj teje dhe ndaj nënës sate.” (Maide: 110)
“O besimtar, përkujtone të mirën e All-llahut ndaj jush.” (Maide: 11)
Në dhikrin me gjuhë na tregojnë fjalët e të Lartësuarit:
“Përkujto në Libër Ibrahimin...” (Merjem: 42)
”E, përmendju në këtë libër.” (Merjem: 16)
“Më përmend te zotëriu yt...” (Jusuf: 42)
“Dhe përmendni emrin e All-llahut gjatë kësaj...” (El-Maide: 4)
Pra, nëse dëshiron të sendërtohet te ti cilësia e atij që e përkujton All-llahun e Madhërishëm, kujtoje me zemrën tënde në vetmi, në shoqëri, në treg, në rrugë. Le të bie ndër mend në çdo kohë dhe në çdo situatë se All-llahu i Madhërishëm të sheh, prandaj puno vetëm atë me të cilën Ai është i kënaqur. Nëse e kryen vaxhibin, përkujtoje se e kryen duke iu nënshtruar urdhrit te Tij, e nëse largohesh nga ajo që është ndaluar, përkujtoje se e braktis atë duke e dëgjuar fjalën e Tij. Nëse e vepron të lejuarën, syno atë në çka do ta fitosh sevabin. Nëse të ofrohen dy rrugë, zgjedhe atë e cila do të ofrojë në Xhennet e do të të largojë nga zjarri. E nëse harron dhe gabon, e pastaj të bie ndër mend, pendohu dhe kërko falje:
“Ata të cilët All-llahut i frikësohen, posa iluzioni i shejtanit t’i ngacmon, All-llahun e përkujtojnë dhe menjëherë vijnë në veti.” (El -‘Araf: 201)
Kujtoje dhe përmende All-llahun e Madhërishëm me gjuhë, sepse me të vërtetë dhikri më i vflefshëm është dhikri me gjuhë krahas prezencës së zemrës, sepse nëse mungon të menduarit, nuk e kupton atë që e shqipton gjuha, atëherë dhikri i tillë është të folurit pa domethënie e kuptim, i ngjashëm me dhikrin e shitësit të kuleçëve në Siri i cili bërtet “All-llahu Kerim” duke mos pasur për qëllim dhikrin e All-llahut të Madhërishëm por shitjen e kuleçve, apo si dhikri i shitësit të sallatës i cili thërret: “All-llahu është i amshueshëm”. Në disa raste dhikri mund të jetë mëkat, sikur p.sh. kur të përmendet All-llahu i Madhërishëm gjatë pirjes së alkoolit apo në këngët e shfrenuara, e nëse me të synohet të bëhet shaka, atëherë përmendja e tillë është kufër - mosbesim. Dhikri më i vlefshëm është leximi i Kur’anit, përveç në situatat e caktuara kur Ligjdhënësi ka caktuar dhikër të posaçëm, siç është për shembull rasti në ruku dhe sexhde, dhe dhikri i cili transmetohet nga Resulullahu [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem]. Ndërsa sa i përket asaj që sot quhet seancë e dhikrit, te dijetarët tanë ka qenë e njohur si vallëzim, jo vetëm për shkak të qëndrimeve, përkuljeve dhe ngritjeve me lëvizje ritmike dhe melodi të njohura. Krahas këtyre, në ato seanca të dhikrit nuk shqiptohet la ilahe il-lall-llah, por diçka si “ah” dhe “eh”. Në librin Hashijetu ibn Abidin, i cili llogaritet një nga veprat më të rëndësishme të medh’hebit hanefi, shkruan se kjo vepër është haram, përveç nëse këtë e vepron në gjendje të mposhtur apo të pandieshme, pa qëllim. E kush e konsideron atë të lejuar, mundemi madje ta gjykojmë për daljen e tij nga feja.

[INDRITI]

Besimtari gjithnjë duhet të jetë ndërmjet frikës nga dënimi i All-llahut të Madhërishëm dhe shpresës në faljen e Tij. I kujtohet se All-llahu i Madhërishëm shpejt llogarit dhe se ashpër dënon, prandaj e kaplon frika. E më pas i kujtohet se Ai shumë falë dhe se është më i Mëshirshmi Mëshirues, pra e kaplon shpresa. Nëse zemrën e tij e mbush vetëm frika, atëherë vetëm se e ka humbur shpresën në mëshirën e All-llahut të Madhërishëm: “Vetëm pabesimtarët e humbin shpresën në mëshirën e All-llahut.” (Jusuf: 87)
E nëse në zemrën e tij është vetëm shpresa, atëherë nuk i frikësohet dënimit të All-llahut të Madhërishëm: “Dënimit të All-llahut nuk i frikësohet vetëm populli të cilit shkatërrimi i është afër.” (El-A'raf: 99)
Tashmë kemi thënë se Krijuesi nuk i përngjet krijesave. Frika nga Ai nuk është sikurse frika nga krijesat e Tij. I frikësohesh luanit i cili vie kah ti duke i treguar dhëmbët e vet dhe duke e mbushur atmosferën me erë të keqe, ndërsa ti je i vetmuar dhe pa armë. Mirëpo frika nga All-llahu i Madhërishëm nuk është si frika nga luani, sepse rreziku nga luani, po të tentonte të sulmojë, është e mundshme të evitohet. Ndërsa All-llahu i Madhërishëm është Zot i luanit dhe Krijues i tij, caktimin e të Cilit, nëse e sjell, nuk është e mundur ta pengojmë.
I frikësohesh vërshimit shkatërrues të lumit, në shtratin e të cilit gjendesh, dhe i cili të afrohet e nuk ke mundësi ta parandalosh. Por kjo frikë nuk është sikur frika nga All-llahu i Madhërishëm i Cili e ka dërguar vërshimën, e ndalë kur të dojë, bën që të shterret dhe e kthen kur të dëshiron Ai.
I frikësohesh sëmundjeve dhe fatkeqësive, humbjes së shokëve dhe pasurisë, por kjo nuk është sikur frika nga All-llahu i Madhërishëm, në duart e të Cilit është çdo gjë. Nëse Ai don, të sprovon me të, e nëse nuk don, të shëron me të. Nuk ka asgjë që do të shëronte nga ajo me të cilën All-llahu i Madhërishëm të ka sprovuar. Besimtari duhet të jetë ndërmjet frikës dhe shpresës. Kur të qëndron në namaz e thotë: “Er-Rahmani-r-Rahim” (Mëshiruesit, Mëshirëbërësit) - e kaplon ndjenja e shpresës, kurse kur të thotë: “Maliki jevmi-din” (Sundimtarit të Ditës së Gjykimit) - ndien frikë. Te shumica e muslimanëve sot dominon shpresa mbi frikën, dhe shpresa e faljes mbi frikën nga dënimi. Edhe pse muslimani i cili vetëm kryen vaxhibet (obligimet) dhe largohet prej harameve (ndalesave) u përket të devotshmëve, megjithatë ai humbë gradat dhe pozitat e larta në Xhennet. Ai është sikur nxënësi i cili merrë notën më të ulët kaluese. Nuk ngel, por nuk fiton mirënjohje dhe shpërblim.

[INDRITI]

All-llahu i Madhërishëm thotë: “Nëse në All-llahun besoni, në Të mbështetuni.” (Junus: 84) ; “Vërtetë All-llahu i do ata të cilët në Të mbështeten.” (Ali Imran: 159)
Ç’është mbështetja në All-llahun e Madhërishëm? Çfarë është kuptimi dhe domethënia e saj? Më parë është thënë se All-llahu i Madhërishëm ka bërë mes gjërave që krijoi të dobishmën dhe të dëmshmën, siç i ka bërë disa ligje kozmike shkaktare të dobisë, e disa shkaktare të dëmit. A do të thotë, atëherë, se mbështetja në All-llahun e Madhërishëm ka kuptimin e lënies dhe mospërdorimit të mjeteve dhe shkaqeve të dobisë dhe dëmit?
Në mesin e sufive ka pasur të tillë që kanë konsideruar se mbështetja në All-llahun e Madhërishëm nënkupton mosveprimin e shkaqeve dhe mospërdorimin e mjeteve. Nuk punon në mbledhjen e furnizimit, pret që ai t’i vie pa punë, e len të sëmurin pa mjekim dhe shpreson që të shërohet pa ilaçe, shkon në shkretëtirë pa ushqim dhe shpreson që ai t’i vie vet, nuk kërkon dituri dhe beson se dituria do t’i vie pa kërkimin e saj. Kjo është në kundërshtim me Sheriatin. Sheriati thotë:
“E, kur të kryhet namazi, atëherë shpërndahuni në tokë dhe kërkoni begatitë e All-llahut.” (El-Xhumu’a: 10) ; “O robër të Zotit, mjekohuni”, “Kërkone furnizimin”, “Kërkimi i diturisë është obligim”. Pra, kush e lë kërkimin e diturisë dhe pohon se ajo vet do t’i vie, ai i kundërvihet Sheriatit dhe natyrës. Ka edhe të tillë që jetojnë vetëm me materie, për materien dhe konsiderojnë se shkaqet prodhojnë rezultate, se ilaçi vetvetiu shëron, se vetëm mundi është ai i cili shpie gjer te suksesi.
Kjo i kundërvihet realitetit, sepse ndodh që ekzistimi i shkaqeve dhe mjeteve të jetë pa rezultate. Ndodh mjekimi, por mungon shërimi. Ndodh që në spital të jenë dy të sëmurë në të njëjtën dhomë, me të njëjtën sëmundje, mjeku është i njëjtë, ilaçi poashtu, e njëri vdes, kurse tjetri shërohet. Apo, bujku e punon tokën me mjete më moderne, hedhë në të farën më të mirë, përdorë plehun më të mirë, por merr dimër i ashpër apo vapë e madhe, apo thatësi, apo vërshim shkatërrues dhe i tërë mundi mund t’i shkojë huq. Shkaqet dhe mjetet nuk shkaktojnë domosdo rezultatin. E as mospërfillja e tyre nuk është e lejuar. Arsyeja thërret, ndërsa Sheriati urdhëron, që njeriu t’a përdorë mjetin, e pastaj të lutet dhe të kërkojë nga All-llahu i Madhërishëm realizimin e rezultatit. “Së pari lidhe deven, e pastaj mbështetju All-llahut të Madhërishëm që ta ruaj’.” Mësoj të gjitha mësimet, e pastaj mbështetu në All-llahun e Madhërishëm dhe kërko prej Tij sukses në provim. Kjo është mbështetja dhe shpresa e vërtetë në All-llahun e Madhërishëm, e nuk është në lënien pas dore të mjeteve, shkaqeve dhe në mospërfilljen e ligjeve të All-llahut të Madhërishëm në botë, e as në të harruarit se All-llahu i Madhërishëm është Ai i Cili sjell dobi dhe dëm, dhe sidomos jo në kërkimin e dobisë nga dikush tjetër. Mjetet dhe shkaqet janë të nevojshme, përdorimi i tyre është nënshtrim urdhrit të Sheriatit dhe pasim i ligjeve të All-llahut të Madhërishëm në botë. Por vetëm mjetet nuk janë të mjaftueshme, sepse rezultatet janë në dorë të All-llahut të Madhërishëm Njëmend mbështetet në All-llahun e Madhërishëm ai i cili investon tërë mundin në realizimin e të dëshiruarës, i përdor të gjitha mjetet dhe beson se ai që mundëson arritjen gjer te caku është vetëm All-llahu i Madhërishëm. Prandaj shpreson në Të dhe kërkon nga Ai atë që dëshiron.

[INDRITI]

Pas kësaj ai duhet të jetë i kënaqur me All-llahun e Madhërishëm, pa marrë parasysh se çka i ka dhënë apo i ka refuzuar, e kjo arrihet me cilësinë e falënderimit: “…E kush falënderon, ai falënderon për të mirën e vet…” (En-Neml: 40) ; “All-llahu do t’i shpërblen falënderuesit.” (Ali Imran: 144)
Falënderimi është një nga frytet e imanit. Nëse ndonjëri nga robtë e All-llahut të Madhërishëm të bën mirë, e nuk i falënderohesh, je i pakujdesshëm dhe bën mëkat ndaj tij, edhe pse ai është vetëm ndërmjetësues, kurse bamirës i vërtetë është All-llahu i Madhërishëm, i Cili të ka dhuruar dëgjim, shikim, shëndet, siguri, të ka nënshtruar krejt ç’ka në Tokë, të ka dhënë begati të cilat nuk mund t’i numërosh! Njeriu e njeh vlerën e begatisë kur ta humb atë. Nëse ndonjëherë i nevojiten paratë, e nuk ka, atëherë e njeh begatinë e pasurisë, e kur pasurohet, e harron këtë (mirësi). Nëse i dhemb dhëmbi, më të madhën begati e sheh në pushimin e dhembjes, e kur i pushon dhembja, harron në të. Nëse ndërpritet rryma dhe shtëpinë e përfshin errësira, e njeh begatinë e dritës, e kur të vie rryma, nuk mendon më mbi vlerën e saj. E kur nuk je në gjendje t’i numërosh begatitë e All-llahut të Madhërishëm ndaj teje, a nuk do të jesh falënderues për to? All-llahut të Madhërishëm mund t’i falënderohesh me gjuhë, duke i shprehur mirënjohje: “Elhamdulil-lah” (Falënderimi i qoftë All-llahut të Madhërishëm), “Rabii leke-l-hamd” (Zoti im, Ty të takon falënderimi). E mund Ta falënderosh me veprimin tënd, ashtu që një pjesë të këtyre begative ta përcjellësh edhe tek ata të cilëve iu mungojnë ato.
Falënderimi i të pasurit është që t’u shpërndajë të varfërve, falënderimi i të fuqishmit është ta ndihmojë të dobëtin, falënderimi i udhëheqësit është ta vendosë drejtësinë. E, po qe se je i pasur dhe në sofrën tënde ke pesë lloj ushqimesh, kurse fqiu yt është i uritur, dhe nuk i jep asgjë, ti nuk je nga ata të cilët janë falënderues, edhe në qoftë se një mijë herë thua me gjuhë: “Falënderimi i takon All-llahut të Madhërishëm.” All-llahut të Madhërishëm mund t’i falënderohesh edhe me zemër, ashtu që je i kënaqur me Të dhe me atë që të ka dhënë. Nuk zemërohesh dhe nuk e pakëson begatinë që e posedon, askujt nuk i ke zilinë në atë që All-llahu i Madhërishëm i ka dhënë. E kush e bashkon falënderimin me zemër, sepse është i kënaqur me All-llahun e Madhërishëm, dhe falënderon me vepër, duke i ndarë tepricën e begatisë atyre që s’kanë dhe duke e falënderuar Atë me gjuhë, që sa më tepër të thotë “El hamdu lil-lah”, ai me të vërtetë është nga ata të cilët janë falënderues.

[INDRITI]

Muslimani gjendet në mes dy begative: nëse e godet ndonjë e mirë dhe falënderon, për këtë ka shpërblim, e nëse e godet fatkeqësia dhe bën sabër, për këtë ka shpërblim. Vetëm se shpërblimi i të varfërit durimtar është i njëjtë apo edhe më i madh nga shpërblimi i të pasurit falënderues. “ …E ne do t’u japim atyre që ishin të durueshëm shpërblimin më të mirë të asaj që vepruan.” (En-Nahl: 96)
Kjo jetë e dunjasë nuk është vend i lumturisë së pakufishme, e as nuk është pa gjëra të pakëndshme, siç janë humbja e shëndetit, pasurisë, të dashurve, tradhtisë së shokut, apo humbjes së sigurisë. Kjo është natyra e saj e cila nuk ndryshon.
All-llahu i Madhërishëm thotë: “Ne do t’ju sprovojmë me ndonjë frikë, me uri, me ndonjë humbje nga pasuria e nga jeta, e edhe nga frytet, por ti përgëzoi durimtarët.” (El-Bekare: 155)
Sepse ata me kalimin e kohës harrojnë humbjet, ndërsa gjejnë shpërblimin, e të tjerët bartin në vete dhembje e nuk do të gjejnë asgjë. Vështirësitë dhe fatkeqësitë janë të pashmangshme. E ti, ose do t’i shërosh me durim, e të fitosh shpërblimin, ose do të pezmatohesh, e të shqetësohesh për shkak të tyre, ashtu që pezmatimi dhe shqetësimi do ta shtojnë vuajtjen, e nuk do të mbrojnë nga ajo që të ka goditur. Ky është një lloj i durimit - durim në fatkeqësi.
Lloji i dytë i durimit është të përmbajturit nga mëkati dhe veset. Durimi i të riut i cili sheh pjesët e zbuluara të trupit të femrës, epshi i tij anon dhe e dëshiron vesin, por ai e ulë shikimin nga frika nga All-llahu i Madhërishëm. I din rrugët e kënaqësive të ndaluara, por veten e pengon që të shkelë në to, edhe pse diç anon kah ato. Durimi i nëpunësit të cilit i ofrohet mitoja e cila është e barabartë me pagën e tij gjashtëmujore, por e refuzon këtë, edhe pse i nevojiten të hollat. Durimi i nxënësit në provim kur është në gjendje që ta vjedhë përgjigjen nga libri, por këtë nuk e bën, edhe pse nga kjo i varet suksesi. Veset janë të ëmbla, dhe kush përmbahet nga ato, duke pasur mundësi që t’i bëjë, ai është prej durimtarëve.
Lloji i tretë i durimit është të qëndruarit në devotshmëri dhe vepra të mira, ngritja herët për namaz të sabahut dhe braktisja e kënaqësisë së gjumit dhe shtratit të ngrohtë në mëngjesin e ftohtë, durimi i urisë dhe etjes gjatë muajit të Ramazanit në verën përcëlluese, të detyruarit e shpirtit që e do pasurinë në dhënien e zekatit dhe sadakasë, të qëndruarit në praktikimin e Islamit në këtë kohë të prishur në të cilën feja është kthyer si e huaj dhe e pazakonshme, ashtu si edhe ka filluar, në të cilën kohë ai i cili i përmbahet Islamit është sikur ai që mban prush në dorë, kohë në të cilën besimtari i është ekspozuar talljes së njerëzve të pagdhendur, padrejtësive dhe ofendimve të pushtetmbajtësve, zvogëlimit të pagës, dëbimit nga shtëpitë. Kush e duron këtë, në emër të All-llahut të Madhërishëm, duke shpresuar shpërblimin e Tij, ai është prej atyre “…të cilët të durueshëm dhe në Zotin e tyre mbështeten... Ata do të fitojnë shpërblimin e dyfishtë për shkak se ishin të durueshëm... Këtë mund ta arrijnë vetëm të durueshmit, këtë mund ta arrijnë shumë të lumturit.”

[INDRITI]

RIGOROZITETI DHE DHEMBSHURIA

Një nga manifesimet dhe dëshmitë e imanit është që dashuria dhe urrejtja të bëhen në emër të All-llahut të Madhërishëm. E dojmë të nënshtruarin dhe të devotshmin, e madje edhe nëse prej tij nuk kemi asnjë dobi personale, e urrejmë të prishurin dhe mizorin, edhe nëse prej tij nuk kemi ndonjë dëm personal. Aq më shumë, e urrejmë dhe e braktisim madje edhe nëse kemi dobi prej tij, apo na lidhin lidhjet më të forta me të. Kjo për shkak se vëllazërimi në lidhje të besimit është më i fortë te besimtari se sa vëllazërimi në lidhje të gjakut, ndërsa lidhja ideologjike është më e fortë nga ajo e origjinës. All-llahu i Madhërishëm i thotë Nuhit [alejhis-selam] se djali i tij është kafir dhe nuk bën pjesë në familjen e tij, ngase vepra e tij nuk është e mirë. E ka refuzuar ekzistimin e dashurisë ndërmjet besimtarëve dhe jo të nënshtruarve të cilët luftojnë kundër fesë, pa marrë parasysh se sa janë të forta lidhjet tjera ndërmjet dy grupeve.
I Lartësuari thotë:
“Nuk gjenë popull që e beson All-llahun dhe Ditën e Gjykimit e ta dojë atë që e kundërshton All-llahun dhe të Dërguarin e Tij.” (El-Muxhadele: 22)
Nuk i detyron me dhunë që ta pranojnë Islamin, por ndalon që të bëhen pengesë në rrugën e tij dhe që të luftojnë kundër thirrjes së tij. E nëse binden në vërtetësinë e thirrjes sonë dhe hynë në fenë tonë, bëhen sikur ne. E nëse ndaj thirrjes sonë sillen në mënyrë të qetë, edhe ne qetë do të sillemi ndaj tyre dhe do t’i mbrojmë të drejtat e tyre, madje edhe nëse qëndrojnë në fenë e tyre. Besimtari dashuron dhe urren për shkak të fesë. Kur dashuron, shquhet me fisnikërinë e shpirtit, natyrën e butë, me aromën e zemërgjerësisë dhe sakrificës. Është i përulur me vëllaun e vet dhe nuk e konsideron këtë me nënçmim. E kur urren, te ai paraqitet zemërimi në emër të All-llahut të Madhërishëm, rreptësia në mbrojtjen e fesë dhe guximi në luftë kundër armikut. Ai ndërlidh në vete dhembshurinë dhe rreptësinë, butësinë dhe ashpërsinë. Dhembushurinë dhe butësinë ndaj vëllezërve të vet, ndërsa rreptësinë dhe ashpërsinë ndaj armiqëve të Islamit dhe ndihmësve të shejtanit.
“Muhammedi është i dërguar i All-llahut, e ata që janë me të (as’habët) janë të ashpër kundër jobesimtarëve, ndërsa të mëshirshëm ndërmjet vete.” (El-Fet’h: 29)
“Ndaj besimtarëve të përulur, e ndaj pabesimtarëve krenarë, dhe qortimit të askujt nuk do t’i frikohen.” (El-Maide: 54)
Kështu ka qenë gjendja e besimtarëve kur kanë qenë muxhahid - luftëtarë, e pasi që e lanë xhihadin dhe shkelën dipozitat e Sheriatit, rreptësinë që e patën (kundër armikut) e drejtuan kundër vetes, e u bënë të butë ndaj bashkëpunëtorëve të shejtanit, kështu që All-llahu i Madhërishëm, për shkak të mëkateve tona, na ngarkoi në qafët tona atë i cili nuk i frikohet Atij, e i cili nuk është i mëshirshëm ndaj nesh, ashtu që ka përvetësuar tokat tona dhe na u bë gjykatës.

PENDIMI DHE KËRKIMI I FALJES

All-llahu i Madhërishëm e ka krijuar njeriun dhe ka mbjellë në të dashuri ndaj dunjasë, shpresa të vazhdueshme, dëshirën për mbledhjen e pasurisë, pasionin ndaj gjinisë tjetër, zemërimin, prirjen për të dënuar dhe për t’u hakmarrur. E caktoi shejtanin që t’ia paraqesë të bukura veprat e shëmtuara e të ndyera, ia bën të ëmbla mëkatet, dhe i dha (njeriut) shpirtin i cili vazhdimisht e nxit në të keqe, duke pretenduar haramet dhe duke e ndihmuar në këtë shejtanin. Rezultat i gjithë kësaj është se njeriu bën mëkate. Si duhet të veprojë për t’i shpëtuar dënimit për mëkatet e bëra? All-llahu i Madhërishëm, nga mëshira e Vet ndaj tij, ia ka hapur dyert e pendimit. Mund ta shlyesh nga fleta (faqja) jote çdo mëkat të cilin e ke bërë, sikur fare të mos ishte. E në vend të veprës së keqe ndoshta do të shënohet vepër e mirë. Sikurse libri i tregtarit, në të cilin është e shënuar se i ke borxh njëqind dinarë, e ai jo vetëm që me kënaqësi dëshiron që ta falë dhe shlyejë borxhin, por madje borxhin nga fleta jote ndaj tij e bartë në fletën e vet të borxhit ndaj teje. I Lartësuari thotë: “Por atyre të cilët pendohen dhe bëjnë vepra të mira, të tillëve All-llahu të këqijat ua shndërron në të mira, e All-llahu është Mëshirues, ndaj Ai falë shumë.” (El-Furkan: 70)
Dyert e pendimit janë të hapura gjithnjë derisa njeriu është i gjallë. Nëse pendohet me pendim të sinqertë, do t’i jetë i pranuar pendimi. Dyert e pendimit mbyllen në çastin e vdekjes, në momentin kur shpirti vie në fyt, në atë moment kur njeriu ballafaqohet me të vërtetën dhe sheh me sy atë mbi të cilën Pejgamberi [sal-lall-llahu alejhi ve sel-lem] e ka lajmëruar. Atëherë tevbeja, pendimi i tij, është sikur vjelja e të vjelurës. Sepse tevbeja është vullnetarisht kthim spontan All-llahut të Madhërishëm, e kur të jetë i kthyer me dhunë, nuk i bën dobi dëshmia, pasi ta ketë humbur të drejtën për zgjedhje. All-llahu i Madhërishëm thotë:
“Pendimi i pranueshëm tek All-llahu është vetëm ai i atyre që e bëjnë të keqen me mosdije, e pastaj shpejt pendohen; të tillëve All-llahu ua pranon pendimin, se All-llahu është më i Dijshmi, më i Urti. Nuk është pendimi (i pranueshëm) i atyre që vazhdimisht bëjnë punë të këqija, dhe vetëm atëherë kur t’i vjen vdekja ndonjërit prej tyre, thotë: “Unë me të vërtetë tani pendohem!”, e as i atyre që vdesin duke qenë jobesimtarë.” (En-Nisa: 17-18)
Kushti i parë i tevbes është ndërpreja e veprimit të mëkatit dhe vendimi i thellë se më nuk do t’i kthehet atij. Sikur të shkoje rrugës, dhe një njeri nga dritarja e shtëpisë e hedh mbi ty ujin e ndyer, dhe pasi që t’i i bërtet ai fillon të të kërkojë falje, por ende vazhdon të derdhë ujin mbi ty, apo e ndërpren derdhjen por të kërcënohet se të njëjtën gjë do ta bëjë edhe nesër, a do ta pranoje kërkimin e faljes së tillë nga ai person?
Tevbeja ka shpirtin dhe trupin. Shpirti i saj është ndjenja e neverisë së mëkatit, ndërsa trupi është ndërprerja e bërjes së mëkatit. Sikur dikush të shkonte rrugës dhe të shihte tabelën e cila i tregon se është në rrugë të gabuar, ai ndien se ka gabuar, dhe mu kjo ndjenjë është baza. Sepse, po të mos ishte ndjenja e gabimit, nuk do të ishte udhëzimi kah caku i drejtë. Por sikur ai të kënaqej vetëm me atë njohje se është në rrugë të gabuar, e nuk vepron në pajtim me atë që kërkon ajo, por vazhdon të shkojë rrugës së gabuar, atëherë nuk do t’i bënte aspak dobi njohja se ajo është rrugë dhe drejtim i gabuar. Aq më tepër, për këtë do të kishte mëkat dhe dënim edhe më të madh. Sepse, ai i cili devijon, e nuk din, ka ndonjë arsyetim, por ai i cili e njeh rrugën dhe ndërron drejtimin nga ai qëllimthi, ai nuk ka kurrfarë arsyetimi.
Kushti i dytë është që të bëjë bamirësi në vend të së dëmshmes dhe ta përmirësojë të keqen, d.m.th. ta shndërrojë tevben në ndryshim të veprës dhe përmirësim të sjelljes.
“…Zoti juaj ia ngjeshi vetes mëshirën. Kush bën prej jush ndonjë të keqe pa dije, e mandej pas asaj (të keqe) pendohet dhe përmirësohet, s’ka dyshim se All-llahu është që falë shumë dhe është Mëshirues.” (El-En’am: 54)
“E kush pendohet pas punës së keqe (vjedhjes) dhe përmirësohet, s’ka dyshim, All-llahu ia pranon atij pendimin.” (El-Maide: 39)
“Përveç atyre që pas asaj u penduan dhe u përmirësuan...” (Ali Imran: 89)
“Përveç atyre që pendohen, që përmirësohen dhe që u shpjegojnë njerëzve (të vërtetën), të tillëve ua pranoj pendimin, se Unë pranoj shumë pendimin, jam Mëshirues.” (El-Bekare: 160)
Me përmirësim konsiderohet që braktisja jote e mëkatit të jetë e njëmendtë dhe sinqerisht të vendosësh se më nuk do t’i kthehesh atij. Edhe nëse ke sjellë vendim të sinqertë, e pastaj të ka mposhtur epshi, apo rrethanat të kanë shtyer që t’i kthehesh mëkatit, dhe përsëri pendohesh, tevbeja jote është e pranuar, madje edhe nëse e përsëritë mëkatin dhe tevben disa herë. Por nëse në vendimin tënd në fillim është përzier lëkundshmëria, e i ke thënë vetes: “Nëse dëshira ime bëhet e papërmbajtur do t’i kthehem, e pastaj të pendohem”, atëherë tevbeja jote nuk është e sinqertë, e as e pranuar. Kjo është sa i përket pendimit për mëkatet ndaj All-llahut të Madhërishëm. Mjafton që ta braktisish mëkatin duke u penduar për veprimin e tij, dhe sinqerisht të vendosësh që nuk do ta përsëritësh më.
Ndërsa sa i përket të drejtave të njeriut, nëse ndokujt i ke bërë padrejtësi, apo ke marrë pasurinë e tij, ke shqetësuar trupin apo ke ngacmuar nderin e tij, apo ke dëshmuar rrejshëm kundër tij, e ke përgojuar apo tradhëtuar, apo ke përhapur për të mendim të keq, është e domosdoshme që në këto dhe raste të ngjashme t’ia kthesh të drejtën e tij, e që ai ose të falë, apo All-llahu i Madhërishëm ty të mëshirojë e të dëmtuarin Ai ta kënaqë në vend teje. Në të kundërtën, tevbeja jote nuk do të pranohet, ndërsa i dëmtuari në Ditën e Gjykimit do të merr nga veprat tua të mira, apo në ty do të ngarkojë pjesën e veprave të veta të këqija.
Dyert e tevbes janë të hapura, pa marrë parasysh se sa janë të shumta mëkatet. Askush të mos dëshprohet e ta humbë shpresën në faljen e All-llahut të Madhërishëm, sepse humbja e shpresës në mëshirën e Tij është më keq se vet mëkati:
“Thuaj: ‘O robërit e Mi, të cilët e keni ngarkuar veten tuaj me shumë mëkate, mos e humbni shpresën në mëshirën e All-llahut, se vërtetë All-llahu i falë të gjitha mëkatet..." (Ez-Zumer, 53).
Pra, tevbeja është të braktisurit e mëkatit dhe të kthyerit veprës së mirë, ndërsa istigfari është kërkim i faljes nga All-llahu i Madhërishëm. Sheriati urdhëron dhe nxitë në të:
“Ai nga toka ju krijoi dhe ju të jetoni në të! Prandaj Atë luteni që t’iu falë, dhe Atij pendohuni.” (Hud: 61)
Ngjashëm me këtë ka thënë çdo pejgamber, duke këshilluar popullin e vet dhe duke udhëzuar në rrugën e faljes së All-llahut të Madhërishëm dhe shpëtimit nga dënimi i Tij.
Prej mëkatarëve ka kategori të ndryshme. Sa i përket atyre të cilët kanë vdekur si pabesimtarë, ata nuk kanë kurrfarë shpresë në falje:
“Vërtet All-llahu nuk falë t’i përshkruhet shok.”
Poleteistët në esencë janë pabesimtarë më të mëdhenj se idhtarët e Librit, por sipas gjykimit të këtij ajeti të gjithë janë të njëjtë. Prandaj për atë që ka vdekur si pabesimtarë nuk thuhet: “Zoti e mëshiroftë”, e as: “Zoti ia faltë”.
Ndërsa sa i përket mëkatarëve muslimanë të cilët kanë vdekur pa tevbe - pendim, fati i tyre është në duart e All-llahut të Madhërishëm, nëse Ai dëshiron do t’ua falë: “E falë atë që është më pak se kjo (shirku) kujt të dëshiron.” E nëse dëshiron do t’i dënojë me zjarr, por nuk do të mbesin përgjithmonë në të. Askush mos ta merr si të lehtë dënimin me zjarr dhe le të mos e përbuzë. Sepse zjarrin e dunjasë, i cili është begati, askush nuk mund ta durojë disa minuta, atëherë, pra, si po ia eksponojmë veten zjarrit të Xhehennemit për periudha të gjata kohore?
E sa i përket të penduarit, All-llahu i Madhërishëm me mirësinë dhe fisnikërinë e Tij do t’ia falë. Kjo është për atë i cili pendohet pas mëkatit. Ndërsa ai i cili pendohet, këndellet dhe vie në vete para plotësimit të mëkatit, përkundër dëshirës së madhe dhe animit kah ai, duke iu frikësuar Zotit të vet, ka shpërblimin më të madh. Sikurse ai të cilin shejtani e mashtron dhe e nxit në zina (amoralitet), dhe kur të gjitha kushtet për këtë plotësohen dhe vendos që ta bëjë atë për një moment e përkujton All-llahun e Madhërishëm dhe heq dorë nga zinaja, kurse epshi e tërheq kah zinaja. Kush është ai i cili është i aftë për kthesë të këtillë, përveç nëse All-llahu i Madhërishëm i dhuron forcë nga Ai? Askush le të mos e provojë këtë sprovë. Do t’i ngjante atij i cili merr bakterien e sëmundjes së rrezikshme, nëse shpëton fiton imunitet i cili e bën më të fortë se ai të cilit sëmundja nuk i është afruar. Por mundësia e fitimit të imunitetit është 1%, ndërsa mundësia e pësimit 99%. Kështu është sa i përket sëmundjes së trupit. Ndërsa sa i përket frenimit nga mëkati, ai nuk e bën imun ndaj kthimit në të (mëkat). Pra, kush e dëshiron shpëtimin nga e keqja, le të largohet nga ajo, le t’i presë-shkëpusë shkaktarët e tij, le t’ia bllokojë rrugën e cila shpie tek ai dhe le t’i braktis ata të cilët e nxisin dhe e thërrasin në mëkat. Sepse shoku tërheq shokun me veti, njeriu shkon drejtimit të shokut të vet. Që moti kanë thënë: “Më thuaj me kënd shoqërohesh, do të të tregoj çfarë je”. Le ta kuptojë këtë rinia dhe le të kërkojë nga All-llahu i Madhërishëm ndihmë dhe udhëzim.