Mitrush Kuteli

[aMLe]

Me di a nuk me di

Me di a nuk me di se qaj,
me di a nuk me di se vuaj
ne oret e thella te nates,
kur ngrihem i cmendur te shkruaj
me gjakun e zemres te shkruaj.
Me di a nuk me di se agimet
me gjejne pa gjume ne shtrat,
me shpirt te shkretuar nga dhembja,
e dhimbshem i pres perendimet,
me ankth i pres perendimet.
Me di a nuk me di se sot
u drodha kur pashe pranveren, (vjeshten)
qe zbriste me flladet e prillit (tetorit),
e embel sic ishte qemot,
e hidhur sic ishte qemot.
Me di a nuk me di se vuaj
ne oret e thella te nates,
ku ndjehem nga jeta i huaj,
nga vendi i lemjes i huaj.
Me di a nuk me di...

[shigjeta]

Rrjedhin lumenjtë
(Poemë ilire)

~vazhdimi~

Rrjedhin e rrjedhin lumenjte ujeshume
Brenda suazes se botes ilire:
Se Epermes, se Mesmes dhe se Poshtmes...

Pese dete perpijne lagen e tyre:
Ponti, Egjeu dhe Deti i Thrakes,
Joni shume i qete, vellaj i Adrias,
Ishujshkembore, dhe vete Adria,
Gji i stermadh ilir kllaposur suazes
Tribrigjeshe te Ilirise se madhe
Dhe hapur poshte, mes Kerauneve
E dheut te tejshem te Mesapise,
Moter te Japygise dhe Daunise -
Me dhjetra e dhjetra fise ilire
Shtrire ne gjithe Saturnian e lashte
Dhe tej e tutje ne viset latine.
Lartohen hovshem malet krenare
Drejt qiellit te larte shume te kalter:
Alpet e Karnit me guna te bardha,
Okra japode, limer guximtaresh,
Karpat e Istrit, qe zdrypin pingulthi
Ne detin e thelle, tallazemadhin,
Qe lag e perlag mbi njemje ishuj,
Shkemboret liburne, kreshtoret dalmate
Me Adrin e brinjte plot gjah te begate,
Varmalet autariate - cerdhe trimash
Te paperkulur, gjithmon luftetare,
Karpat ardiane, brinjat labiate
Njomur te gjitha me gjak ngritesish krye,
Skard kryebardhi, qe cjerr rete e qiejte
Me krepat e zgripet - strofulla bore,
Kerauni i rrepte, tmerr per detaret,
Baloshet albane, cerdhe shqiponjash,
Qe shqyen e thyen skota te shumta
Te dyndura nga sterfundet e botes;
Tomorri thinjak, thurrak i Dymalit,
Shkarrzimet kandave varur mbi quka
Lugajash, varr per dyndesit e huaj
Dhe dasharetet plot tufa pellejash,
Thatona e gunget perballe faltores
Se Thanes gjahtare, mbrojtese grigjesh,
Se ciles iliret i sillnin flira
Te majme, shuar me vere te forte.
Lartohet Barni i Liqerit te Bardhe,
Qe ruset tej, n'fushetiren lynkeste,
Te njomur me gjakun e mbret Bardhylit,
Qymyrtarit te urte, trualldashesit,
Ne lufte me Emanthine gjysmeilire.
Ngrihet Pangajoni, i pyllti Orbel
Paion, me vargje liqeresh te shumte,
Renditur bukur: rruaza te kaltra,
Tek kishin banesat paionet e lashte,
Tomari i shenjte, qe mban ne preher
Dodonen dimermadhe, ku kish stisur
Seline e tij te pare Zoti i Dushkut,
Zanafilltari i gjithe hyjnive,
Qe ngriten dhe rriten pellazget leshtore.

Edhe ne brigje lumenjsh dhe liqeresh
Ujekulluar si vesa e vjeshtes,
Bregdetesh te kalter, kullotebleret,
Tek cel bajamja dhe rritet druri
I ullirit shume paqedashes,
Ne fusha te shtrira : grunare buke,
Ne brinja diellore, qe mbushin qypat,
Caliket dhe bulirat e bungta
Me vere te embel, shume te forte,
Ne lugje qarkuar me gjerdhe malesh,
Ne kreshta krepash te hirte, ne pyje
Te dendur, te mocem sa moti vete,
Thelle blerishtash kullotemajme,
Ku rritet dhe shtohet gjeja e gjalle:
Delet leshbuta me shtat sa te vicit,
Qe pjellin permot binjake, trinjake,
Per gazin e hyjnive baritore!
Ne gjithe skajat e vendit te lumur,
Anembane kumbonte nje e folme
E veteme : ilirishtja e strallet -
Vigme barinjsh dhe kushtrim luftetaresh,
Farkuar ne kudhra mijevjecaresh,
Me zjarr shkrepetime dhe gjeme gjemimi,
Nder shkulme detesh, zhaurima pyjesh,
Ne luftra te rrepta shekullore
Dhe stina qetesie kalteroshe,
Ku bari lidh mugull dhe pema - gonxhe
Dhe ngjizen femijet: hoj dashurie...
Gjuhe e forte, vlugmadhe, e embel,
E mbrujtur para se te ishin mbrujtur
Tufet e hyjnive te lashtesive.

Pa burrat e dheut e donin mbi jeten
Lirine e shenjte, te trasheguar
Nga motet e muget dhe mbrojtur me koken,
Njerez te fisme: te drejte, mikprites,
Bujare ne shpirt, bestare ne fjale,
Qe buken e ndanin me lutesoret,
Kur vinin kerkonin strehe dhe ndihme
- Nga Kadmi i Tebes dhe Harmonia,
Debuar nga helenet gernjetare,
Dhe gjer te Themistokliu pendestari,
Gjumuar nga urrejtja athinjote,
Qe vajti u struk te vatra armike,
Te mbreti ilir, qe kish fyer perfyer,
Ku falje gjeti dhe krahe per mbroje. -
Burra te forte si qari i kulmit,
Gjithnje sypatrembur perballe valomash.

vijon...

[shigjeta]

Rëmbyeshëm vërshonin enkelenjtë,
Shpatëtarë, fort të rregjur ndër luftra:
Përmes Heladës, gjer brenda në Delfi,
Matanë Kadmejës, mburojeartës,
Dhe hidhnin sheshit vrullshëm valle shpatash
Kundruall faltores të Zot Apollonit,
Hyut flokëartë dhe dritëpërndarës,
Në sytë e të mënçurve shortarë
Të shtangur vëndit, ndaj shihnin përpara
Kaq burrëri, bukuri, fismëri.
Pa detet përshkonin liburnët e shkathët
Të nisur nga vendlindja, nga Korkyra,
Ishull i blerët në Jonin e kaltër,
Ku ende s'kish shkelur këmbë heleni -
Dhe zbrisnin tej Moresë, tutje Kretës,
Me lundra të shpejta mbi dallgët thinjake.
Ardianët trima, krenarë, gjakndezur
S'i druheshin shkulmit, njeriut dhe Zotit,
Sepse dhe Zotit të qiellit i hidhnin,
Pa frikë, shigjetën e kuqe të mbathur
Me thumba kokalle largdepërtonjës.
Në male dhe pyje burrat gjahtarë
Gjahun gjumonin me heshta të gjata
Dhe zjarre ndiznin përafër burimesh,
Ku piqnin dhe hanin kaprojtë e shijshëm.
Qetas shtegtonin dalmatët, daorsët
Dhe fise të tjera trime delmere
Me mandrat, bregdeteve, në vërri.
Djathë të lyrshëm parthinët gatonin,
Që shumë e çmonte gjithë bota e lashtë;
Verë mjalti ndërtonin taulantët,
Që mikut ja shtronin kur vinte të bujtë,
Begatshëm rronin të bijtë e Dardanit,
Që dheun lëronin dhe gjedhët shumonin
Në plëngun e tyre të gjërë shumë.
Xehtarët pirustë farkonin shpata,
Drapinj për të korrat, kosa për barin.
Dhe gratë leshin e butë tirrnin,
Ndaj vinin në krua me shtamba mbi krye.
Pa anë e mbanë, në troj të bekuar,
Qeshte jeta, lulëzonin qytete:
Tergesta e bujëshme bregdetare,
Metuli japod, dhe Vendi, Blandona,
Salona e bukur, Sirmi murelarti,
Mbi Dravin e gjërë të fisit skordest,
Narona ardiane, Epidauri,
Demastioni dardan, Skodra labiate,
Stybera e gurtë kodrore paione,
Dyraki, Dymali, Billis, Buthroti,
Amanthia e madhë - vatrë drite,
Enkelana e bardhë - qendër trimash,
Lyhnida e kreptë, varur mbi valë
Dhe shumë qindra qytete me emër,
Që sot nuk janë, por ishin qëmoti...

Pa hanin të gjithë bukën e tyre
Dhe zbraznin gëzueshëm brirët e verës.
Pa këngën nga jeta kurrë s'e ndanin
Dhe hidhnin bashkë valle trimërie -
Me shpatë në dorë, gjithnjë të gatishëm.

Të hijëshme ishin vashat e reja
Dhe nuset - zana, bija bukurie:
Gjahtare mali, baresha, bujkesha,
Zejtare të zellshme, fëmijëshumë...
Dhe moti kur vrenjtej - rrëmbenin heshtat
Dhe hidheshin vrundull, krahas me burrat,
Në logun e luftës, kundër armikut:
Për mbrojtjen e vatrës dhe gjithë vëndit.

Dhe kur këtej u turr ulkonja e Romës,
E etur stëretur për gjak dhe për pre -
Shekuj dhe shekuj gjëmuan mallet,
Lugjet dhe brigjet nga rropama ndeshjesh
Te rrepta: për mbrojtje e jetë të lirë!
Pa bashkë me burrat, si zhgaba mali,
Luftuan nuset dhe vajzat e njoma,
Që fli burrnisht e bënë të ritë e tyre
Në lterin e lirisë së ëmbël shumë -
Nga Vendi i Epërmë, nga Panonia,
Te Vendi i Poshtëm, te Paionia,
Dhe brenda Epirit, djep burrash të ndjerë.
Pa malet dhe fushat ilire u lkuqën
Me çurkë gjaku të pastër, të dlirët
Trimash, që emrin dhe kockat bashkuan
Për jetë e mot me dheun bukëdhënës;
Gjak dalmat, dardan, ardian, breuk
Dhe gjak farkëtarësh pirustë, desidiatë,
Gjak dlmerësh parthinë dhe kandavë,
Gjak dokleat, autariat dhe alban
Dhe shumë gjak kaon, mollos, thesprot
Dhe fisesh të tjerë të dheut t’Ilirisë:
Një fare dhe gjuhe, por – vaj! – të ndarë,
Pa besëlidhje armësh…Pëllëmbë e hapur,
Që grusht nuk u bë për të goditur rëndë
Armikun që turrej të zgrapë plëngun…

~ vijon ~

[uj me gaz]

Dhimiter Pasko

Çast lamtumire...

-Djalit -

... Pra, bir, mos qaj: ky është ligji e qënies
Të vijë rrotull dhe të kthehet rishtaz
Përbrenda gjirit të amës së amëshuar
Të mosqënies.

Ku janë ata që patën qënë? Shkuan
Atje ku qenë ? lanë prapa tyre
Një tingull në erë, shuar dalngadalë,
Si çdo qënie.

Nga shtati i tyre ngjizet rishmë jeta
Që duhet rojtur: mbajtur, vojtur, falur
Kur çasti i madh troket në derën tonë
Urdhëronjës.

Koprace është jeta në të mira
Dhe dorëhapur gjëmash dhe mënxyrash ?
Të gjitha duhen hequr dhe duruar
Zemërkthjellët.

Unë rrethin tim e mbylla keq a mirë,
Si vdekëtar i thjeshtë hallkë e lidhur
Dhe shkoj i velur hojesh dhe sherbelesh
Pa keqardhje.

Do rroj, shpresoj, ca kohë, brenda teje
Se kjo ka qënë ëndrra ime shpirtin
Tim trashëgim të ta le pas vdekjes
Siç e mora.

Vazhdo dhe ti të jetës shteg, të shkruar:
Të larta mos lakmo se shtypës bëhesh
As poshtë shumë mos rrëshqit, se shtypesh,
Qofsh i lumtur!

Tiranë, 2 mars 1967



Pa koment.

[shigjeta]

Rrjedhin lumenjtë
(Poemë ilire)

~vazhdimi~

Dhe gjakataret legjone romane
- Skota te larme te shkulura vatrash
Dhe shtyre nga kreret me shufren e dhunes –
Goditen veças njerin pas tjetrit
Shtetet e vegjel dhe fiset ilirie
Qe jete benin me vete, pavarur,
Vendin shkretuan me hekur dhe zjarr
Ne luftra t’ashpra, qe zgjaten shkuj,
Dhe s’lane gur mbi gur prapa tyre,
Por veç germadha dhe varre panumur –
Te vetat dhe te mbrojtesve te vendit.
Po rishtas dhe rishtas mbi grumbuj kokallash,
Mbi hi dhe germadha tek rritej shpendra,
Me kembe brofen breza e reja,
Qe zgjedhen s’e donin, por vetem lirine.
Pa mote rrebeshesh dhe ngritjesh krye
Shenuan parreshtur hapin e kohes –
Ne gjithe boten e gjere ilire,
Me krisma t’hoveshme shpate, sepate,
Ne drite dielli, ne terre netesh
Ne prita te forta ngrehur ne rruge,
Poshte – lugajash, dhe siper –qafmalesh,
Ne vahe lumenjsh, ne brigje liqerësh,
Qe tundën thelle themelet e dhunes,
Dhe gjakatareve daten u kallen,
Nder leme i ngjeshen – rrethuar me ledhe
Dhe nder fortesa me roje nen arme,
Pa lart, ne malet, vazhdoi te rrahe
Flladi i kuq i lirise se embel,
Qe dot nuk e ndalnin legjonet e Romes.

Me tej, kur pcofi ulkonja romane,
U derdhen shvalina bijsh shktretetirash,
Te dale nga fundra gufash dhe honesh,
Me ure ne dore, me thike nder dhembe…
Rrugaja heshtash muzgetuan qiejt,
Orteqe zjarri vrundull perflaken
Dheun e bukur te bijve t’Ilirit:
Rrenime, rrembime, varrime se gjalli
Femijesh te mitur…Suvala gjaku
Shenuan tragat e dyndjes barbare
Se pare, se dyte, se peste, se shtate.
Dhe prape e prape, ne luftra te reja
Brofen trimat dhe hodhen hordhite
-Njeren pas tjetres – tej Dravit, tej Savit
Dhe brenda ne amen e lumit te gjere,
Stermadhit Danouv valevezullonjes…
Por lukunite nuk kishin te sosur,
Se pas nje skote – nje tjeter vershonte
Nga fundra gufash dhe sterfundra honesh,
Me ure ne dore e thike nder dhembe,
Qe kishin banesa tenda lekuresh.
…Dhe shume, me shume u ndrydhen caqet
E zoterve te qemoçem te dheut –
Nga llavat e dyndura se jashtmi,
Por malet ilire shekuj qendruan
Te paster, pa gjurme kembe armiku,
Sepse atje me ngulm vazhdonte lufta.

Hej, histori! Ti, histori e lashte
E botes ilire se perenduar,
Perse me bren e bluan kaq dhimbshem –
Ne oret e vogla te nates se bardhe?

… … … … … … … … … …

Rrjedhin lumenjte e gjere ujeshume
Ne caqet e botes se moçme ilire,
Por s’jane me ilirë, ndonese mbajne
Emrat e moçme, perpara veshimesh.
Lartohen hovshem malet krenare,
Shtrihen rrafshinat dhe fushat e gjera –
Permbytur nga popuj te huaj, te dyndur
Nga skajat e dheut te larget shume,
Qe shkelin murranat tek zbardhin ende
Togje kokallash dhe eshtrash ilire,
Zoterve te pare te gjithe vendit.
Por, hej! Mes rrebeshesh dhe shembetyrash,
Qe fshin e zhdukën faqes se tokes
Shtete dhe fise te shumta ilire,
Qendroi i pamposhtur biri m’i vogel
I Ilirit te lashte, trimi Arbër
Qe mblodhi rreth tij dhe ngriti ne lufte
Thermia dhe grimca fisesh vellezer
Ne kendin malor t’ Iliris se Poshtme
Buze Jonit te kalter dhe te Adrias
Valedendur : malesore dardane,
Labeatë dhe pirustë vishkullare,
Bregdetas kaonë gunedhirte,
Atintanë, eordenj, dasharetë...-
Dhe bashke u bene nje grusht i shtrenguar
Balle u bene armiqve, stuhive,
Dyndesve varre u dhane, per shpagë,
Mbajten plengun, fisin, gjuhën e moçme –
Arbërishten – pinjolle t’ilirishtes,
Lart e lart ngriten trashegimin arber
N’Ilirinë e Vogël…
......................Mbani, burra,
Me dore te forte flamurin e Arbërit
Te skuqur me gjak nder luftra te rrepta.

19 Janar 1967

[amjen]

Ju Lutem Kush E Ka Lexuar Kete Liber Nese Ka Mundesi Te Me Ndihmoje Me Nje Analize Te Librit. Faleminderit Per Mirekuptimin

[Fiori]

Në vazhdim gjeta një artikull në internet nga Nadire Buzo që mund të të hyjë në punë:

Mitrush Kuteli

Nëse jemi tërësisht të një mendimi për vlerat e Kutelit (Dhimitër Pasko, është emri i tij i vërtetë; me këtë emër ai do të njihej si ekonimist, studiues i problemeve ekonomike, dhe drejtues bankash), këto mendime nuk i shoh dhe i gjej të shkruara apo të dokumentuara në letrat studimore e shkencore shqipe. Si mund të shpjegohet që ne s’kemi një libër të plotë të Letërsisë Shqipe për shkollat e larta, ndërkohë që në tekstet aktuale vendin më të madh zënë ditëlindjet, ku akoma leksionet i marrim nga librat e kohës së komunizmit dhe nga ku secili e jep leksionin si t’i dojë qejfi duke folur e komentuar dhe vlerësuar sipas shijeve vetiake. Por, u duhet kujtuar këtyre interpretëve se cili është Mitrush Kuteli.


E madhe është gjëma e mëkatit...

Ashtu si ç’do autor ka kryeveprën e tij, edhe tek Kuteli, rrëfimi “E madhe është gjëma e mëkatit” është kryevepra e kryeveprave të tij. Jo vetëm nga ngjarja dhe filozofia e madhe që mbart ajo, por edhe nga mënyra e të rrëfyerit si askush tjetër apo, figurat artistike e fantastike, stili i të treguarit e gjithçka të përsosur që ka brenda vepra.

Vepra ka tre tituj: 1- “E Madhe është Gjëma e Mëkatit”,- 2-“Tat Tanushi”, 3-“Rrëfime Nga Liqeri i Kaltër”. Të tre titujt, nuk kanë të bëjnë me kohën e botimit, pasi vepra u botua pas gjysmë shekulli, dhe vetëm me titullin e parë. Ne dorëshkrimet, punimet dhe ripunimet e veprës ajo titullohet herë me njërin titull herë me tjetrin. Është i pëlqyeshëm titulli i dytë “Tan Tanushi”, pasi ai të fut menjëherë në ngjarjen dhe historinë se ç’farë i ndodh këtij iliriani të pashëm, vetëm se dashuroi marrëzisht, duke e ditur se përjetësisht dashuritë e mëdha janë të destinuara të vdesin. Pra është një titull që do t’i shkonte më shumë veprës dhe mënyrës se si është shkruar. Ndërsa titulli i tretë “Rrëfime Nga Liqeri i Kaltër” është i gjerë, ai lidhet me rrëfimet e rrëfyera më parë nga banorët buzë liqerit, me të cilët ndërthuren pothuajse të gjitha rrëfenjat e Kutelit. Titulli i parë, i cili sa të bën kurioz për ta lexuar aq edhe të tremb, duke menduar se kjo botë është tërësisht mëkatare, përpara shkrimeve të ungjillit dhe besimit ndaj perëndisë, ndaj s’ka se si të mos e ndjesh veten mëkatar përpara tyre. Por megjithatë, titujt nuk ndryshojnë asgjë në përmbajtjen dhe mesazhin e madh të veprës. Kuteli e ka shkruar me aq mjeshtëri dhe fantazi të përkryer artistike sa që ti dëshiron të kesh qenë brenda kësaj “gjëme të madhe” të këtij “mëkati”.

Me gjithë modestinë dhe mirësinë që ka Kuteli, për të na thënë se ngjarjet që ai tregon janë të vërteta sepse ja kanë rrëfyer pleq të moçëm, dhe të mençur nga gurra popullore, askush në botë si Ai nuk do të kishte mundur t’i tregonte. Tregimi në vetën e tretë që i bëhet veprës, duke ja treguar dikujt në vetën e dytë, “Ne”, në vetën e parë shumës, atyre e të gjithë lexonjësve, e bën shkrimtarin , të dashur si “Babagjyshin e Përrallave “apo këngëtarin e mrekullushëm me një zë të ngrohtë e të vërtetë, sa popullor po aq klasik dhe po aq modern, një këngëtar lirik që di të këndojë në të tëra rrymat e muzikës, por brenda një kënge, gjë që sot nuk e ka arritur asnjë këngëtar, në mënyrë aq të përsosur. Në rrjedhat e kohës vepra ka hapësira të mëdha kohore. Në të trija kohët, koha e tregimit, koha e ngjarjes dhe ajo e botimit kanë rrjedha të çuditëshme. Koha në të cilën u shkrua vepra, apo u përfundua se shkruari është 16 shkurt 1947. Nuk dimë kur e ka dëgjuar ngjarjen, apo kur i dëgjoi dy rrëfimet e rrëfyera të plakut të moçëm. Në trurin dhe në shpirtin e tij, këto rrëfenja qëndruan disi gjatë. Ato dolën prej Tij, kur vendosi t’i tregojë në në vitin 1947. Fati i keq për shkrimtarin, por edhe për lexonjësit që vepra nuk e pa dritën e botimit edhe për gjysëm shekulli, pasi i ndoqi fati i keq i kohës.


Metakronika e kohës së rrëfimit

Kohët kur zhvillohet ngjarja janë anakronike me fluturime të papara drejt kohës metakronike. Mjeshtria e shkrimtarit do t’i vendos ato në një sinkroni të të treguarit të veprës. Megjithëse vepra ka kapërcyer në hapësirë çdo ligj hapësinor. Njarja fillon me jetën dhe dashurinë e Tan Tanushit, fillon në kohët e Ilirisë dhe kohët rrjedhin me fluturimet fantastike prej shumë shekujsh përpara, drejt metakronisë për në kohët moderne, kur ilirjani Tan gjen prehjen; kohën se kur plaku i moçëm e dëgjoi këtë ngjarje apo legjendë. Sa dhe si kish punuar fantazia, gojë me gojë e rrëfimtarëve deri sa një ditë ai me fantazinë dhe mjeshtrinë e tij të përkryer e shkroi atë në letër si e zeza në të bardhë, e kodifikoi dhe vuri një datë në fund.

Në kodifikimin e kësaj vepre kaq mjeshtërisht, ndihmuan nënkodet kulturore të intelektualit Dh. Pasko, i cili studioi në shkencat ekonomike, niveli kulturor i tij ishte i plotësuar nga leximet dhe studimet e letërsisë popullore të vendit të tij dhe njohja e kulturës botërore, prej mundësive që ai pati duke qenë jashtë atdheut për të botuar shkrime të tij dhe miqve shkrimtarë e poetë. Përkthimi i shumë kryeveprave botërore dhe mbi të gjitha muza dhe shpirti i tij artistik, por edhe vuajtjet shpirtërore dhe peripecitë e jetës, sidomos pas kthimit në atdhe, ndikuan tek Kuteli. Nënkodet private do të ndihmonin, që mesazhi i veprës të ishte përcjellë me shumë mjeshtëri, fantazi dhe realizëm, ajo është e kuptueshme, e qartë dhe aktuale në të gjitha kohërat.

Megjithëse mesazhi erdhi tek ne me shumë vonesë, ai ishte shkruar e thënë; sa humbi nuk në kohë, ashtu siç edhe nuk fitoi nga koha e humbur. Mesazhi i qëndron të gjitha kohërave njësoj edhe me stilistikën, madhështinë dhe thjeshtësinë që na është dhënë, dekodifikimi është i plotë dhe i thjeshtë. Gjithashtu, në veprën “E madhe është gjëma e mëkatit”, shkrimtari ka fituar hapësirën hierarkike të kohës, ka simbol flatrën, fluturimin, dlirësinë dhe ndriçimin e veçantë, duke qenë përsipër kohës në epikroni. Koha e gjatë e ndodhisë së ngjarjes së tregimit, shumë shekullore, nuk ndjehet aspak monotone në leximin e veprës, e cila përshkohet me një frymë, falë vlerave të mëdha stilistike dhe artistike, si dhe përdorimit të analepsave dhe prolepsave dhe sidomos kohëve eliptike, falë përdorimit të shpeshtë të elipsave duke hequr kohën eliptike që është shumë e gjatë e shekullore.“ Tjater herë…..” ( f18), “ “Ardhi moti rrotull…( f25) “Dit e netë ..(f21) , “ Kluan kështu 3 vjet….” (f28), “ Edhe u ngrys edhe u gdhi ..(f38), “ Kam shekuj që mendohem imzot…(f60) Ecën shum dit e shumë netë …..(f63). E të tjera elipsa te përdorura me aq vend e mjeshtëri. Gjthashtu pëdorimi i analepsave si ato të kthimit prapa në kjohë të tregimit si “….a s`jam unë Tan Tanushi i Bubutimës, a s’kam pasur unë një grua……(f40), “ Kam qenë prift në Bubutimë të Apollonisë …….(f 58), “ …..edhe Tat Tanushi, ja tregoi atij të gjitha: dashurinë e egër për të shoqen, merritë që i mbajti Zoti për vdekjen e saj………(f59), “…. Kam kaq shekuj që rroj , e më duket sikur sot dola në jetë…(f61).

Mesazhi që na përcjell vepra e Kutelit në përgjithësi dhe ajo që po analizojmë në veçanti është se jeta , dashuria , dhe vdekja janë të perëndishme dhe njëlloj të rëndësishme. Pasi e kam rilexuar dhe medituar mbi dhjetra herë, proza poetike njëqind fletëshe më është dukur si një poezi me katër vargje. Mendoj se janë trajtuar me të njëjtën qasje jeta–vdekja–dashuria–perëndija. Të katërta evenimentet njerëzore, nuk mund të ekzistojnë pa njëra tjetrën.


Dashuria e vajzës jude

Dashuria në vepër na jepet universale, në të gjitha aspektet e saj, dashuria e Tan Tanushit për Noemi, e pagëzuar si Klija në Iliri, ishte e madhe e pa kufishme. Tat Tanushi e kishte sjellë atë nga detet e largëta të lindjes, tek kish shoqëruar dikur Imzot Angjirin e Apollonisë, për të pirë ujët e burimit të “shtatë urtësive”. Kuteli na përshkruan me mjeshtëri të rrallë bukurinë e vajzës jude, po me aq mjeshtëri përshkruan dashurinë e tyre , “ata dashuroheshin egërsisht”, përveç këngëve të bukura të Solomonit, të recituara prej Tan Tanushit, shkrimtari si jo rrallëhere në veprën e tij na jep edhe mendimin e vet për dashurinë. “Po veç kësaj, me sa di unë, të dashur leçitës, dashuria nuk është as e bardhë e as e zezë, e as tjatër ngjyrë , po vetëm dashuri e asgjë tjatër. Ajo është si era: fryn kudo vetë dhe ne i dëgjojmë buçitjet” më bukur s’ka si thuhet, dhe kjo vërteton më së miri sa e perëndishme është dashuria, “ fryn ku do vetë”. Përshkrim i papërshkrueshëm është edhe dashuria e Tanit: “Një mituri dukej vashëza e Galilesë pranë shtatit ilirjan të Tat Tanushit, po ashtu si ishin që të dy – ay i bardhë, ajo e zeshkë ; ay i gjatë , ajo e mitur; ay ilirjan ajo judhee- dashuroheshin egërsisht.” Dhe egërsi e kësaj dashurie qëndron tek fjalet –“ Noemi, dua të të them një gjë të re që s’ta kam thënë kurrë . Një të fshehtë të vulosur me shumë vula ...…..se të dua kaq shumë, kaqë shumë ………..dhe s’ka tjatër gjë as në dhe, as në qiell, as në ujra që ta dua sa ty…..” Autori vazhdon po aq bukur të përshkruaj bukurinë e vashës dhe dashurinë e tyre të madhe ”…Sepse e fortë si vdekja është dashurija”... Është fragment nga këngët e Solomonit, pra shohim në shekuj lidhjet e forta të dashurisë me vdekjen.

“Ardhi moti rrotull. Kalija tretej dita me ditën, si treten ata të lëngjyerit. Veç dhembjes së trupit kish dhe tjatër…………në parëverë, vdiq. “Tata nuk e pranon vdekjen e të shoqes, ai kërkon me ngulm vdekjen e tij ..” Tat Tanushi do kish dashur jo njëherë po njëmijë të hyjë ai vetë brenda dhe Kalija të ngjallet nga të vdekurit. Ky ishte mëkat i madh dhe si mëkat ju shkrojt në librën e jetës. “ Tat Tanushi, i thiri një zë së larti- përse e zemëron Zotnë me dhembjen t`ënde?…..Ay harroj se varri është dera me anën e së cilës hymë në jetën e përjetëshme” …..lëre dhimjen tënde dhe ruaj kopenë time “

Shpesh kemi dëgjuar se dashuritë e mëdha e kanë jetën të shkurtër, ( se ata që duhen pak e kanë njëri-tjetrin, ) se një forcë e tretë e fuqishme i ndan ata, kjo forcë e mbinatyrshme është perëndia. Duke u dashur shumë, marrëzisht apo egërsisht siç e shkruan shkrimtari, ne pa dashur kemi “fyer” zemëruar perëndinë. Dhe zemërimet e saj janë nga më të çuditshmet…”Sepse vetëm atë nuk e preku moti: mbeti i pandryshuar ashtu si pat qenë ditën e meshës së fundit. Asnjë fije e bardhë nuk i ra nga kryet, asnjë rudhë e re nuk i doli në fytyrë”. Një dënim i çuditshëm ky, të bën ta kesh zili Tatën e pa plakshëm dhe të pavdekshëm. Por ai përkundrazi … “ Kish vetëm një dëshirë ay: vdekjen . Sepse është thënë: m`ë e ëmbel se mjalti e se çdo gjë është vdekja. “ Ç’është kjo, përse e luste vdekjen Tata, apo ndoshta ai pa dashurinë e tij të madhe nuk mund të jetonte, apo jeta është kaq e lodhëshme dhe e mërzitëshme sa nuk durohet.

Ai nuk ishte në kohën e vet dhe në vendin e vet, nuk kish as miqtë as shokët, as punën e tij, pra në një jetë të vdekshme të jesh i pavdekshëm qenka e pamundur jeta. ……… “Këtu ardhi dhe qndroi Tata dhe u lodh së prituri vdekjen”. I dëshpëruar i lutej perëndisë për ta falur për mëkatet që kish bërë dhe ju drejtua Imzot Nikanorit si njeri i ditur si i dërguar i perëndisë e që kish parë e dëgjuar shumë -“Unë kam shekuj që jam këtu në tokë dua të vdes e nuk vdes dot”…….”, ata së bashku u lutën dhe perëndia e fali. Tat Tanushi tha : - Më fal. Ay iu përgjigj i falur qofsh! “ perëndia e fali vërtet dhe i plotësoj dëshirën e tij, dhe lutjet e tij për të vdekur. “ …..pastaj Tat Tanushi u tret ngadalë, në sytë e të gjithëve duke mbetur vetëm një dorë hi në pragun e derës së shenjtë. Dhe të njëmbëdhjetë së bashku me Timzot hymnuan dhe lavdëruan Zot.

Mesazhi i veprës është universal. Dashuria e madhe e pavdekshme është perëndia, e cila të fal jetën, dashurinë por edhe vdekjen. Tan Tanushi është prift, ai predikon, prandaj dhe i thonë Tatë, por Kuteli është artist, dhe njerëzit ashtu si dhe predikuesit “gabojnë”, shkrimtari në një fragment tek “Në një cep të Ilirisë së Poshtme” na thotë ….”Dashuria mbesë është më e forta e të gjitha perëndive , dhe i mund të gjitha , ka të drejtë Agatoni i Athinës që thotë se: dashuria u sjell heshtjen erërave , qetësinë deteve, pushimin dhe gjumin brengave, paqen njerëzve”. Dhe vazhdon “ botën tonë dhe botën e perëndive e ka ngjizur dashuria dhe e sundon dashuria. Ajo është zanafilla e të gjitha perëndive, e para ndër të parat”

Pra artisti, rrëfimtari empirik është i një mendje me Tan Tanushin, por shkrimet e shenjta thone se –“ E madhe është fuqia e hirit … . Sepse hiri mburon nga Zoti. Dhe ndaj Zotii të pamundurat bëhen të mundura , me anë të hirit e të fjalës”, dhe vazhdon po tregimtari – autori empirik i madhi Kuteli: “Dhe ne po e shkruajmë në kartë , ashtu si e kam dëgjuar për të dëshmuar , me anën e tij fuqinë e hirit…”

Me këto shprehje biblike fillon madhështor tregimi i treguar apo i ritreguar Kuteljan, nga me të bukurat proza në botë. Fatkeqësisht bota nuk e njeh, deri kur? Deri atehere kur Hija e tij te jetë aq e perëndishme, aq e pavdekshme si ajo e Tat Tanushit, për të vetmin mëkat, Kuteli e desh vendin e tij, atdheun, më shumë se gjithçka tjetër . “ Atdheu është atdhe edhe kur të vret.”–ky ishte mëkati i madh që bëri Kuteli në jetën e tij. Ketë dashuri të madhe për atdheun ai e shpreh në c`do fletë të shkrimeve të tij: “Pa dyshim se e gjithë toka e botës është e bukur, por më e bukura nga të gjitha është toka e anëdetit të Ilirisë” “…. për ata që nuk e dinë ne po u themi, se shpellat dhe Mnastiri i shenjtë gjenden buzë te Liqerit të Ahridës…..i egër është vendi po i butë peshku , yj të artë shëndrijnë mbi luspat e tij, njerëzit thonë se këta yj të artë janë thërrime nga yjt e qiellit që bien mbi liqer……bukurija e tij ndryshon shtinë më shtinë , në ç`do shtinë ditë me ditë…..Po a ndiqet dot uji nëpër ujë dhe era nëpër erë që të ndiqet çast per çast bukuria e liqerit të Ahridës”.


Një vend përrallor

Përshkrimet vazhdojnë, duke thënë se e gjithë kjo është e pabesueshme: “Pra doemos lëçitësi duhet të marrë shkopin në dorë e t’i shoh të gjitha me sytë e tija në të katër shtinat e motit.” …Ky vend përrallor e tundoi shkrimtarin tonë, dhe është një nga “mëkatet” e mëdha të tij, e themi këtë pasi atëherë qe koha kur ai persekutohet dhe me pas burgoset nga pushteti i egër diktatorial i vitit 1947. Kuteli mbi vepër derdh dhimbjen shpirtërore dhe gjendjen emocionale, pra në prag të ndëshkimeve më të rënda të jetës së tij, të mungesës se lirisë, të mungesës së fjalës , pa të cilat ekonomisti, shkrimtari e artisti Kuteli e kish të veshtirë jetën, prandaj e përshkruan dhe e tregon po aq bukur, sa jetën, dashurinë po aq madhërishëm edhe vdekjen. “ Imzoti pyeti:- Si të është dukur kjo jetë, Tatë? – E hidhur dhe e ëmbël, Imzot. Me gjith vojtjet në frymë e në mish, nuk nginjëm dot me qindra parvera e vera, me qindrat vjeshta e dimre. .Kam kaqë shekuj që rroj e me duket se sot dola në jetë. Po edhe vreret janë të shumta, se jo njëhere e kam thirur engjëllin e vdekjes.”

Gjatë leximit të veprës, natyrshëm na lindin disa pyetje brenda vetes dhe jashtë saj. Pse e dënoi perëndia Tan Tanushin kur ai dashuroi marrëzisht gruan e ti Kalijen? Edhe për dhimbjen e madhe që i shkaktoi vdekja e saj , pse e ndëshkoi? Po atëherë kur filloi të harrojë dhimbjen për Kalien dhe u lidh me gruan tjetër , pse u zemërua perëndia me të?....”shtëpia e Tat Tanushit u mbush si me erë lulesh që turbullojnë gjakun. Dhe bota u shemb me zhurmë të madhe. Dhe ranë gjith faltoret. Dhe ranë gjithë kryqet. Sepse Tat Tanushi i Bubutimës, eronia e Apollonisë, kreu mëkatin e math të mishit, brenda në shtëpinë e tij, përpara korave dhe të gdhendurave me fytyrën e Kalies.”… Përse bëri mëkatin e madh të mishit, në fund te fundit Kalia kish vdekur, jeta vazhdonte, vërtet ai e deshi aq shumë, por ajo s`është më? Mos është hipokrizi? është tradhëti?. Jo,nuk më duket ashtu, veçse një kontrast i madh i jetës. Përse u shemb bota, e ranë kryqet e faltoret? Nga kënaqësitë e Tanit, apo nga mëkati? Apo njeriu dashuron vetëm një herë? Kush e tha këtë? Kush e bëri këtë? Kush dashuroi vetëm një herë ? Po asnjëherë? Po disa herë? E pse është mëkat? Përgjigjet i gjejmë po brenda veprës . –“Tat Tanushi foli : - Kam shekuj që mendohem Imzot mbi çudinë e kulmeve: djelli kur lind i ndrit ata më parë se grykat, kur perëndon vonohet ndër `ta pas grykave –përse?

“- Çuditë e Zotit, biri im . Ay e ndan dritën si do vetë.”

E kështu vepra rrjedh në një trajtë lidhjeje sigmatike poetike, ku secili funksion, zë vendin e tij brenda veprës, po në veçanti funksioni ekspresiv dhe ai poetik, i cili e bën veprën të lexohet dhe rilexohet me një frymë, dhe me mbresa të pashlyeshme artistike dhe estetike, të cilat ndihen fuqishëm në gjithë krijimtarinë Kuteliane. Ekzistencialist, mjeshtri i artit magjik, Mitrush Kuteli, është Feniksi që vdes e ngjallet nga hiri. Ndaj jehona Kuteliane kumbon sot me fort se kurrë….është një gjëmim i fortë daulleje, është një simfoni Bethoven-iane. Dëgjojeni:

“Jam këtu, e do te jem ,denbabaden

Deri sa mali te bëhet hi,

E hiri mal përsëri.

[Xhuxhumaku]

Pamfletet e Lugatit

Violeta Murati 13/11/2010 10:24:00


Prozë dhe vargje të zgjedhura, vëllimi tre e Mitrush Kutelit prezantohet sot në panairin e librit, ku botohen për herë të parë edhe dy poezi të panjohura, që shkrimtari i ka shkruar pak muaj para se të vdiste. Atalanta, e bija e Kutelit, në stendën modeste prezanton edhe përmbledhje pamfletesh të botuara më parë në shtypin e kohës, të cilën Kuteli e nxori si libërth më vete në vitin 1944, me pseudonimin Lugati. Nga kjo përmbledhje satirike-politike botojmë një pjesë

Me pseudonimin Lugati, ja ku na shfaqet përsëri Kuteli. Çfarë sot ka humbur dhe nuk ka gjurmë në satirën politike, Lugati do t’i bëhej kohës, viteve ‘40, një darë e shtrënguar fort në kyç të veseve alla shqiptare.

Të bijat e Kutelit të vendosur në anë, fare pranë derës, në Pallatin e Kongreseve në një stendë modeste vetëm me titujt e shkrimtarit tregojnë se sa mundim ishte derisa arritën të jenë këtë vit në panairin e librit. Sjellin dy lajme nga shkrimtari: botimin e vëllimit të tretë në prozë dhe vargje të zgjedhura, si dhe përmbledhjen e pamfleteve të botuar më parë në shtypin e kohës, në vitin ‘44. Atalanta na thotë se ju mbetet edhe një vëllim nga proza e poezia që të mbyllet korpusi i botuar i veprës së plotë të Kutelit. Çmimi nuk e kapërcen shifrën 800 lekë, ndryshe nga shumë botime të panairit të sivjetmë; librat s’preken me dorë nga çmimet absurde, të larta.

Në vëllimin e tretë e bija e Kutelit thotë se për herë të parë janë hedhur dy poezi, “Natë” dhe “Çast lumturie”, të shkruara në ‘67-n, vetëm pak muaj para se shkrimtari të ndahej nga jeta. “Janë poezitë e fundit dhe kjo është shumë interesante”, - thotë me një frymë Atalanta, në mes shënimeve të tjera skrupuloze të Kutelit.

Librat dhe pamfleti me pseudonimin Lugati promovohen sot në mbrëmje. Ndërsa përmbledhja e pamfleteve, titulluar “Havadan më havadan” më parë është botuar nga vetë Kuteli, nxjerrë si një libërth më vete në vitin 1944 me pseudonim. Në këtë përmbledhje, një zhanër i humbur në shtypin e sotëm; ja nga frika e politikës, ja ngaqë janë shteruar ndjeshmëritë social-politike të shkrimtarëve - pra kjo natyrë tekstesh mungon krejtësisht sot. Kuteli është tamam Lugat për politikën dhe shqiptarët e kohës, ku shumë prej këtyre skica në thelb ngjajnë dhe me të sotmet. Ironia, përplasja e një mendësie me një realitet ideal që vetë shkrimtari ka brenda botës së tij, shkaktojnë zgërdheshje - sesa në thelb të pangjashëm jemi me qytetërimin. Injoranca e papohuar e shqiptarëve, e politikës për të cilën vetë Kuteli dihet se mbante një distancë të qëllimshme; fakti që vepra ju ndalua apo ishte gjysmë e ndaluar të paktën deri në vitet ‘90, kuptojmë këtë mos përshtatje të shkrimtarit me dy sistemet në Shqipëri; monarkinë dhe komunizmin. Diagnozat social-politike që rrëfen Kuteli në pamfletet e tij janë të pangjashme, gati si një prozë poetike, sureale, e zbritur thjeshtësisht në gjurmë psikologjie të kohës, me fuqi, origjinalitet e fantazi të jashtëzakonshme.

"Profesionalizmi në letërsi, në vendin tonë është hëpërhë një rrugë vuajtjesh, buka e tij është e hidhur. E hidhur them për atë që s'di marifete e hipokrizira. Terreni i letërsisë është një tokë tek gëlojnë gjarpërinjtë. Të vrasin shokët se u bën hije. Dhe kur u bën hije, do të thotë që nuk je i zoti për letërsi", - shkruante Kuteli në Testamentin e tij.

"Net shqiptare", libri me rrëfime "Ago Jakupi e të tjera rrëfime", libri me poema "Sulm e lot", tregimet "Kapllan Aga i Shaban Shpatës", "Shënime letrare" dhe pamfletet satirike-politike "Havadan në havadan", rrëfimet "Pylli i gështenjave", "Xinxifilua", "Tregime të moçme shqiptare", "Baltë nga kjo tokë", "Në një cep të Ilirisë së poshtme" apo jeta e tij në dy testet autobiografie: "Kujtesa" dhe "Testamenti"... ky është produkti letrar i njohur dhe i botuar, ndërsa ka mbetur edhe një vëllim sipas trashëgimtarëve të shkrimtarit. Dhimitër Pasko, i njohur kryesisht me pseudonimin Mitrush Kuteli lindi më 13 shtator 1907 në Pogradec, e vdiq më 4 maj 1967 në Tiranë.

Studimet e mesme i kreu në Selanik, kurse të lartat i përfundoi në Bukuresht, ku më 1934 mori titullin "Doktor i Shkencave Ekonomike". U lidh me letrat shqipe që në vitin 1928, kur filloi të botonte artikuj kritikë për shkrimtarët shqiptarë dhe tregime në "Shqipërinë e Re" të Konstancës. Më 1942 u kthye në atdhe, ku punoi fillimisht si ekonomist e më vonë, derisa ndërroi jetë, si përkthyes.

standard

[Xhuxhumaku]

Jam patriot



Rroftë Shqipërija!

Rroftë Atdheu kombëtar shqiptar!

Rroftë Flamuri nacional shqipar, kombëtar, kuq e zi me zhgabën madhështore, trimërore, dykrenore, shqiptare e Lekës, Pirros edhe e Skënderit, që e ngriti Ismail Qemali!

Rrofshin të gjithë dëshmorët edhe heronjtë e kombit që vdiqnë për Mëmëdhenë!

Rroftë! Rroftë! Rroftë!!!

I them këto të gjithë nga fundi i zemrës, i mëlçisë dhe i plënxit kombëtar, sepse jam patriot i vërtetë edhe i flaktë si flaka e zjarrit!

I kulluar si llomi!

I pastër si balta!

I drejtë si drapëri!

Kurdoherë kam qenë patriot kombëtar i drejtë dhe me qëndrim të patundur si shkëmbi. Kam prova sa të doni dhe sa të mos doni.

Betimi im dit për ditë dhe nat për natë veçanërisht kur pi raki me meze të mirë (qelepir kombëtar patriotic!) është:

-Për Flamur!

-Për Shqipëri!

-Për kokën e Skëndërbeut!

-Më vraftë palla e Skëndërbeut!

-Hëngsha eshtrat e Skëndërbeut!

Veçanërisht këtë të fundit që është shumë i fortë se vetëm qentë hanë eshtra, e përdor më dendur.

Jam kyenaltë se jam Ilir dhe se Leka i Madh zaptovi botën, vajti në Hindi…PO ta lëmë Lekën e Madh dhe Pirron e të vijmë më këndej në Skëdërbeu që sih fatos mbi fatosa e që bëri armikun të dridhej (më qafsh, shtjemë një gotë raki dhe afroji ata kukurecë kombëtare se qenkan pjekur mirë)

Këstu pra, unë jam gati të vdes për Shqipëri, të vdes për Flamurë me zhgabën trimërore dykrenore arbënore e cila duhet t’u nxjerrë sytë gjithë tradhëtorëve të poshtër dhe rezilëve që s’pinë raki, raki rrushi pa ujë e që s’hanë kukurec kombëtar të pjekur në hell!

Sa të mbaroj këtë shishe raki jam gati të nisem e të vdes për Shqipëri në luftë kundra armikut shekullor, si kam vdekur e njëzet a tridhjet herë të tjera, dhe kur të kthehem që andej të më dyfishoni pensionin patriotic se pata derdhur gjakun si lumë për Atdhe.

-Më pyet në kam qënë fashist e në mora para nga Italija?

-Isha dhe mora?

Po këto i bëra si patriot kreshnik e fisnik se i gënjeva italianët. Qëllimi im ka qenë që t’ia mbaroj paratë Duçes edhe ta bëj fukara Italinë edhe pastaj Shqipërija ta zaptojë Italinë si bëri Pirrua i Madh edhe mua të më madhohet pensionioni patriotik kombëtar.

Unë kam thirrur në mes të kafenesë: Rroftë Flamuri dy-krenor me dy zhgaba, me tri, me pesë…Po të më çani zemrën me sëpatat e Liktorit do gjeni brenda Flamurin dy-krenor të Skëndërbeut.

Për kaqë vepra patriotike të pavdekshme e për kaqë thirrje “Rroftë Shqipërija” sa m’u ngjyr zëri nuk po i kërkoj Atdheut përveç se të ma paguajë pensionin në ar rregullisht, sepse karta po bëhet bakall. Dua të më lejojë përveç kësaj të marr çdo mot të dhjetat e dy tre katundeve ku ka vreshta që të pi raki e të ha kukurec patriotic.

Çmimin e të dhjetave duhet të ma falë Shteti sepse jam patriot kombëtar dh ebetohem për kokën e Skëndërbeut.

E në ma falka mua këtë copë të dhjetë, a mos përmbyset bota? Vetëm kaqë gjë I kërkoj unë Shqipërisë sepse kam djegur plënxin me raki dhe jam ngjyrur duke thirrur se do të bije therror në fushën e nderit ku flamuri I Skënderit valon si trim me fletë (më qafsh afromë shishen se u mërzita me këto gotat e vogla!)

Rroftë Shqipërija!

Rrofshin patriotët kombëtarë kreshnikë nacionale!

Rrofshin dëshmorët që u bënë therror për Shqipëri!

[Xhuxhumaku]

Edhe un’jam Patriot!

Nuk kam dashur të dal sheshit e ta bëj for a po ja që e solli puna e zamani. Doli i bir’ i botës në gazetë edhe lëvdoi veten se është patriot kombëtar i zjarrtë dhe për mua nuk tha një fjalë!

Dale, mor zotni, dalë, se edhe neve hamë bukë e pimë raki me meze! Edhe bile raki të fortë pa një pikë ujë! Në kini për të pyetur për patriot të vërtetë, unë jam! Unë jam e s’ka tjatër! Dhe jo vetëm s’ka po as që do të ketë.

Patriotizmi im është më i vjetër se i atij mikut që u lëvdua në gazetë me kukurec e me raki. Se unë rakinë e pi pe rrushi edhe kukurecnë e ha me gishtrinjtë e dorës që t’i lëpij mirë.

Kur u bë, mor zotni, Shqipërija republikë kombëtare më 1925 unë kam thirrur i pari majë ballkonit të prefekturës ku ish mbledhur mileti pa brekë:

-Popull kreshnik pa brekë!

Rroftë Republika shqiptare: Rroftë Presidenti, Rroftë Qeverija kombëtare republikane shqiptare e arbënore me gjithë trimat e saj dëshmorë që u vranë për Shqipëri e na bënë buxhet për rrogat tona!

Bile asaj dite historike kam mbajtur edhe një fjalë të madhe përpara miletit pa brekë se trajta më e mirë e qeverisë është republika, se ne ngahera kemi qënë republika të vogla e tani duhet të bëjmë një republikë të madhe e kreshnike kombëtare atdhetare, e cila duhet t’i bjerë Evropës ta bëjë shesh e lëndinë të lozë macja me minë. Kam hequr pastaj edhe një telegram urimi në emrin e popullit pa brekë e pa misër dhe kam marrë përgjigje. Këta përgjigje e kam në xhep si hajmali e më ka hyrë në punë shumë herë kur kam patur ngatërresa me kontrabandat e me të dhjetat që edhe nuk i kam paguar, si patriot kombëtar që jam. Kur më shtrëngonin fort vinja e tregonja telegrafin dhe e trembnja drejtorin e financave se kam miq e do ta dërgoj në Pukë edhe ay më jepte një afat të ri gjer sa borxhi harrohej dhe vinte berajeti. Me këto para edhe me disa të tjera që mora kur nga Bashkija, kur nga Prefektura kur bënim donomara (nga dhjetë festa në vit) kur këtej e kur andej, bëra një ndërtesaë të madeh që ia dhashë me qira Shtetit si patriot që jam, sepse Shteti paguante qira të madhe.

Vendin ma dha dikush si ryshfet biçimi për një punë që s’duhet ta dijë populli kreshnik pa brekë. (Vetëm juve mund t’ju them në vesh: ia kallzova djalën atij mikut se bën polatikë edhe e tremba se ia djeg shtëpinë e ia shuaj farën…Edhe ay tha: hap gojën e kërko. Unë, domosdo, e hapa gojën time patriotike edhe mora vendin)

Donjë tjatër allish-verish të madh nuk kam bërë, po për të rrojtur kam rrojtur mirë, edhe, shyqyr, ca flori e kam për ditë të zeza.

Kur u mërzit bota me republikë- se e mirë është jahnija po s’hahet çdo ditë…- mblidha përsëri miletnë dhe thirra: Popull kreshinik!

Isaf, bre, me republikë! Ne frëng nuk jemi, po shqiptarë bre! Ne duhet të jemi mbretëri si në kohën e Skëndërbeut edhe po s’fituam botën ja unë këto mustaqe i hedh ku të doni! Pra poshtë republika e rroftë mbretërija!

Me një herë u ngrita e hoqa një tel në Tiranë se është mbledhur populli e kërkon mbretëri.

Me mbretëri më vajti mjaft mirë, bereqaversën, se kisha mjaft allish-verish. Çunat i dërgova me bursë në Evropë; mallin e shtova, bëra ca ndërtesa të reja e napolonat me gjel i mblodha në kotec të tyre.

Po njeriu mërzitet dyke ngrënë për ditë pilaf e hoshaf. Edhe unë e pashë se populli u mërzit me mbretëri. Ç’të bëj? A të këthehemi prapë në republikë? Jo! Atëhere haj të bëhemi prapë perandori kombëtare! Si pashë se u qelb puna e nuk paguhen rrogat e pensionet u ngrita e i hoqa një tel Duçes të vijë me axhele të na shpëtojë nga tiranija.

Kur ardhi Italija më gjet majë ballkonit veshur teptil si lugat.

-Mir se ardhtë o shpëtimtarë të këtij populli kreshnik pa brekë!- thirra unë. Jemi krenaltë të quhemi të poshtër e të hyjmë nënë zgjedhën tuaj fisnike. Po amani ca para, se u fikmë!

Pastaj si e do puna thirra:

Duçe! Duçe! Duçe!

Evviva!

Që aty hypa në automobile teptil me devizë, së bashku me të tjerë shokë patriotë kombëtarë kreshnikë, hypmë në pampor të ujit e dualmë në Romë. Kurorën e Skëndërbeut ia dhamë Viktorbeut edhe na i mbushi xhepat me napolona.

Vajta me shokë ne Duçja edhe dualmë në resme bashkë. Po këto resme tahsi duhen djegur se na bëjnë rezil në gazetë.

Me atë resme jam bërë mimic me kaqë gjeneralë edhe kolonelë italianë edhe kam fituar napolona shumë. Ushqimet e ushtërisë unë i kasha, nozullimet unë, gazin unë!

Ç’të them, tre a katër vjet puna më vajti majë më majë, gjersa u ngritnë ca jezitë e ma prenë yryshnë patriotic.

Tashi Viktorbeu ra.

Kurorën ia mora prapë, se vëlla me babanë nuk e kasha as Viktorbenë e as Duçe-vezirë. Edhe atij paraja iu unj e iu bë kartë…

Si patriot qëjam, pres t ashes edhe një herë, kush jep më shumë.

Unë katër a pesë telegrame, sipas punës, i kam në xhep.

Sa të ndreqet puna vetë edhe ia heq atij që do vijë pas Viktorbeut edhe do mbaj një fjalë që do të çuditet bota.

-Më pyete ç’zanat kam?

- Zanat? S’ke turp të më pyesësh kësilloj? Ç’zanat të kem, kur jam patriot kombëtar? Ky është zanati im!