Familjet e nderuara shqiptare

[alumni]

www.balkanweb.com
Faqja 17 - GAZETA E SHKODRES Qershor 19, 2002

Rikthehen stërnipat e Skënderbeut : "Popullit tonë i duhet bashkim e vllazërim"

Giorgio Maria Castrioti Scanderbeg vjen nga Napoli dhe merr pjesë në festën kombëtare të Malit të Zi

Një Skënderbeg nuk ka nevojë për publicitet". Kështu shprehet i qetë trashëgimtari i familjes së heroit kombëtar, Gjergj Kastriot Skënderbeu, i cili mundohet të qëndrojë larg mikrofonëve dhe gazetarëve.

Ai vjen nga Napoli dhe quhet Giorgio Maria Castioti Scanderbeg. Shoqëruesit e tij e quajnë princ, ndërkohë që ai mbanë 38 urdhëra të ndryshëm. Baba i dy vajzave, tashmë në moshë të thyer, ai është rikthyer vendit të të parëve, duke shënuar vizitën e 29-të në Shqipëri, brenda një kohe të shkurtër.

Cili është qëllimi i ardhjes në Shqipëri?

"Kam një qëllim të dyfishtë. Së pari, ai humanitar, pasi kemi sjellë ndihma humanitare në Zhejë të Laçit. Dhe së dyti, kam qenë i ftuar nga qeveria dhe presidenti malazez, ku pata kënaqësinë të njihja Malin e Zi. Gjithashtu kam qenë i ftuar nga prefekti i Shkodrës, Liqjza dhe kryetari i Bashkisë së Shkodrës, Ormir Rusi. Rolin më të veçantë të këtij organizimi e ka pasur presidenti i Lidhjes Ballkanike, Burhan Çuliç, i cili e ka organizuar gjithë këtë aktivitet. Këto ditë kanë qenë të paharruara për mua sepse njoha më mirë Shqipërinë, megjithëse kjo është hera e 29-të që vij brenda një kohe të shkurtër".

Do të riktheheni sërish këtu?

"Po, madje shumë shpejt, pasi gjatë takimit që pata me prefektin Liqejza më propozoi të bënim disa ditë një tryezë të rrumbullakët me studime historike, të cilat hedhin dritë kryesisht mbi familjen e Skënderbeut".

Le të përqendrohemi te heroi ynë kombëtar Gjergj Kastriot Skënderbeu. Cila është lidhja e juaj me këtë figurë?

"Unë jam pasardhës direkt i Gjergj Kastriot Skënderbeut. Jam i 14-ti brez".

Dhe si e dokumentoni një trashëgimi të tillë?

"Dokumentacioni është i vendosur i gjithi në Arkvin Shtetëror të Romës. Çdo i interesuar mund të shkojë atje dhe të njihet me to".

A keni qenë në Tiranë dhe a ju kanë pritur si pasardhës i Skënderbeut?

"Po kam qenë në Tiranë dhe më kanë pritur autoritete të larta. Jam pritur direkt nga Kryetari i Kuvendit Popullor, nga Arqipeshkvi i Tiranës dhe nunsi apostolik, Televizioni Shtetëror i Tiranës kanë realizuar një dokumentar para dy vitesh në shtëpinë time në Itali".

A mund të na thoni si keni arritur që të ruani tashëgiminë e familjes tuaj?

"Kanë qenë 500 vjet pushtim turk dhe gjatë kësaj kohe, lidhjet u ndërprenë. Rreth viteve 1920 kanë nisur lidhjet e gjyshit tim dhe babit me Shqipërinë. Më pas erdhën 50 vitet e qeverisjes së Enver Hoxhës. Prindërit e mi nuk donin të vinin në Shqipëri, pasi nuk donin që ardhja e tyre të interpretohej si mbështetje e qeverisë ateiste të Enver Hoxhës. Ndërsa tani, pasi gjërat kanë ndryshuar, ky regjim u largua dhe unë kam ardhur shumë herë".

Gjatë këtyre viteve nuk ka pasur shumë publicitet lidhur me trashëgimtarët e Skënderbeut, megjithëse ai është heroi ynë kombëtar. Sipas jush pse ka ndodhur kjo?

"Ne nuk kemi kërkuar kurrë që të na bëhet publicitet, pasi një Skënderbeg nuk ka nevojë për publicitet".

Cila është jeta e juaj, me çfarë merreni në Itali?

"Pas studimeve dhe laureimeve kam qenë drejtues industrial i kompanisë 'Ferruci'".

Ndiheni shqiptar apo italian?

"Unë kam pasur gjithnjë një qëndrim të cilin e mbroj akoma sot. Unë jam një refugjat shqiptar në Itali".

Mos do të thotë kjo që ju doni të riktheheni në Shqipëri?

"Eshtë e mundshme dhe do të doja të jetoja afër Krujës".

Si e gjykoni situatën aktuale që po kalon Shqipëria sot?

"Nuk dua të gjykoj situatën aktuale, por uroj që Shqipëria të ketë një zhvillim të mbarë me shenjën e bashkimit kombëtar, ashtu siç edhe ka dëshiruar Skënderbeu".

Sipas jush çfarë duhet bërë për të arritur këtë?

"Edhe kjo pyetje e vështirë për t'u përgjigjur, por sigurisht rruga kryesore është ajo e vëllazërimit dhe bashkimit. Duhet të mendojmë jo vetëm për interesat personale, por dhe ato të vendit".

===============================================

Shenimi im:

Shyqyr qe e ftoi presidenti malazez, e te marrim vesh ne ballkanweb se nje napolitan qenka pinjoll i familjes se Gjergj Kastriotit, i cili ka studiuar e marre laurime, ka drejtuar firme (biznes), ka hyre e ka dale 29 here ne Shqiperi, dokumentat e familjes princerore jane ne Rome, etj....

Nuk e di ne se presidenti malazez e ka ftuar per gjakun princeror arberor, apo tjeter gje?

Kam edhe pyetje te tjera, ndaj kush ka informacion ose njohuri, do ti lutesha ti postonte ose ti nise ne adreesen burimuji@operamail.com.

Falemnderit.

[Brari]

GSH
----------
Mjeshtëria e shkodranit dhe historitë e tij

Gjon Laca rrobaqepësi që veshi Zogun


--------------------------------------------------------------------------------

Rezarta Delisula

Vitet ia kanë ndryshuar pamjen njërit prej pallateve të para në kryeqytet. Pranë Sahatit, ndërtesa e vjetër që njihet si e Kacelëve, ku bashkëpronar është edhe Gjon Laca, po i humbet ngadalë ngjyrat e Tiranës moderne të viteve '30, kur u ndërtua. Ngjyra gri e dalë prej kohërave, i jep një pamje edhe më të theksuar trishtimi.

Ajo ka qenë ndryshe, ka qenë një godinë plot jetë, me dyqane e "butikë" modernë, ashtu siç quhen sot dyqanet e mëdha të veshjeve. Vitrina prej xhami në të dy katet, manekinë dhe katalogë veshjesh moderne të asaj kohe të ekspozuara në to, perde të ulëta dhe dyer të rënda që hapeshin njëkohësisht, duke prezantuar dyqanin e shkodranit Gjon Laca, rrobaqepësit të Zogut dhe të ushtrisë mbretërore.

Zanatçiu
Gjon Laca u lind në Shkodër në një familje qytetare, më 1890-n. I ati i tij lëvizte në bregdetin dalmat për të blerë e shitur antikuare. Por edhe pse pasioni i të atit u përcoll disi nga i biri, Gjoni, rruga e këtij të fundit ishte tjetër. Gjoni nisi punë, që i vogël, si ndihmës në një dyqan rrobaqepësie e pas disa vitesh, me paratë e mbledhura, u nis për në Itali. Ndaloi në Torino, ku për dy vjet ndoqi një shkollë rrobaqepësie, duke u bërë ndërkohë një prej prestarëve më të mirë të qytetit italian. Në vitin 1915 u kthye në Shkodër ku punoi edhe pak vite të tjera. Më pas u vendos në Tiranë. Etja e kryeqytetasve për ndryshime, për veshje moderne (që i përshkruajnë mirë edhe udhëtarët e huaj në Tiranë, përmes kujtimeve të tyre) i sollën mjaft punë rrobaqepësit shkodran, i cili fitoi shpejt një reputacion të madh, njëkohësisht iu shtuan edhe të ardhurat. Bashkë me vëllezërit Kaceli, Gjon Laca ndërtoi godinën që është edhe sot pranë Sahatit, katin e parë të së cilës e ktheu në dyqan modern rrobaqepësie.

Ftesa për dasmën e Zogut
Buja e rrobaqepësit, i cili në vitet '30 kishte dy dyqane dhe më shumë se 20 punonjës, shkoi deri te mbreti Zog. Kështu Gjon Laca nisi të qepte veshje ceremoniale për mbretin e Shqipërisë, si dhe të gjitha veshjet e ushtrisë "mretnore" (mbretërore), kryesisht të gjeneralëve. Vajzat e Gjon Lacës, Rozi dhe Nini, kujtojnë se në dasmën e Zogut me Geraldinën prindërit e tyre kishin marrë ftesë personale nga mbreti. Gjon Laca kishte 20 makina qepëse amerikane "Singer", njërën prej të cilave e trashëgon nipi i tij që mban të njëjtin emër. Në shtëpitë e këndshme që iu rikthye vajzave të Gjonit pas vitit '90, veç sendeve të vjetra si: tepsi, sëndukë, sixhade persiane dhe mobilie të hershme, janë ruajtur me kujdes disa prej manekinëve dhe veshjeve të qepura para 80 vjetësh nga mjeshtri Gjon Laca. Rrobaqepësi shkodran, vajzën e tij Rozi e dërgoi për shkollë në Zvicër, nga ku u kthye gjatë Luftës së Dytë Botërore. Në një prej kartolinave me pamjen e shtëpisë së tyre, që Gjoni i dërgonte dikur së bijës, shkruhet; "E dashtuna Rozi jonë. Pot çoj kët kartolin fotografin e shpis, se edi se të ka marë madhi, e besoi se ke me u kënaqë. Rozi qysh me 12 nuk kena pas letër. Amane na shkruai se jena nmall..." Në dyqanin gjigant ku punonte Gjon Laca, ishin të shumtë klientët që porosisnin veshje të ndryshme, ndërskohë që njohja në kryeqytet ishte e madhe. Shumë prej të rinjve që kërkonin punë, shkonin çirakë (nxënës që mësonin zanat) te mjeshtri, i cili ua jepte hakun në fund të muajit. Ky ishte dhe afrimi më i madh i mjeshtrit shkodran me familjet e vjetra të Tiranës. Emri i Gjon Lacës, dyqanet e tij dhe buja e rrobaqepësit u venitën në vitet e egra të diktaturës. Gjon Laca vdiq më 1968'n, në bodrumin e shtëpisë që e kish ndërtuar së bashku me Kacelët, duke i mbajtur në kurriz jabanxhinjtë që jetonin mirë në shtëpitë e tij.
------------
Fundi i hidhur i mjeshtrit shkodran që vdiq në bodrum


--------------------------------------------------------------------------------

Rezarta Delisula

Nga rrobaqepësi i Zogut dhe i ushtrisë mbretërore, pas Luftës së Dytë Botërore, Gjon Lacës ia "shkulën" shkëlqimin dhe emrin e mirë që kish në kryeqytet. Në fillim e nisën prapë në Shkodër, por e morën sërish, pasi u duhej për të mësuar rrobaqepësit e rinj. Në vitin 1946 Gjonit iu konfiskua prona dhe dyqanet, ndërkohë e detyruan të jetonte në bodrumin e shtëpisë së tij. Pasi punoi disa kohë në prestarinë ushtarake, Gjonin e larguan nga puna. Rrobaqe-pësit, dikur në zë, i duhej t'i fshihte klientët e tij që i vinin për të qepur kostumet e rroba të tjera. Gjoni vdiq më 1968-n, ndërsa gruaja e tij, Maria, vdiq po në bodrumin e shtëpisë, më 1987-n, ndërkohë vajzat i kishin të larguara nga Tirana. Pas viteve '90 prona e Gjon Lacës u kaloi bijave të tij, Rozit dhe Antonetës (Ninit), ku jetojnë edhe sot bashkë me kujtimet e prindërve.

--------------

[Brari]

Detari i vjeter Abdi Mati
.........

nga gazeta shqiptare.
---------------
DOSSIER

"Jam i martuar me Zaira Hamzaraj e bija e Zihniut njërit prej deputetëve të Vlorës në Kongresin për shpalljen e pavarësisë dhe ngritjes së flamurit më 28 nëndor 1912"

Bashkëshortja e Abdiut jep aprovimin për botimin e shënimeve autobiografike të Gjeneralit dhe gjykimeve të tij mbi situatat që kalonte vendi gjatë shërbimit të tij në Flotë

Abdi Mati, njeriu që themeloi Flotën Detare Luftarake
"Unë rrjedh nga një familje nëpunës i mesëm, Jam lindur në katundin Fullqet të Matit më 23 dhjetor 1919. Kjo datë, duhet të jetë ngatërruar, sepse nëna më ka shpjeguar se ishte shtatzënë në kohë lufte"


--------------------------------------------------------------------------------

Altin BACELLI

Abdiu mbante emrin e gjyshit. Gjysh Abdiu, ashtu si edhe meshkujt e tjerë të familjes së tij, ishte ushtarak i lartë i perandorisë Otomane. Ai kishte gradën e pashait dhe ishte djalë i një pashai. Karjera ushtarake e kishte bërë të punonte anë e kënd perandorisë, duke përfshirë edhe qytetin e Prizerenit e të Prishtinës, sa që i biri në shkollë thirrej Adil Prizereni dhe më pas Adil Prishtina.

Kontaktet me fshatin Fullqet të Matit, ishin të detyrueshme dhe si të tilla mbaheshin të vazhdueshme. Në fshatin e madh të Matit, ishin pronat e familjes si edhe fisi i tyre. Aty ishin familjet Peçi e Shiraj nga të cilat rridhte familja e pashallarëve otoman.

Lëvizjet e vazhdueshme të ushtarakëve për shkak të detyrës, dhe veçanërisht luftrat ballkanike të fillimit të shekullit XX, si edhe fundi i perandorisë Otomane dhe lindja e shtetit të ri Turk, bënë të zhdukeshin gjurmët e kësaj familje të madhe ushtarakësh. I vetmi dëshmitar për atë familje ishte gruaja e Adilit, nëna e Abdiut, e cila tregonte për vjerrin dhe familjen e të shoqit të përhapur anë e kënd perandorisë.

Babai
Quhej Adil Abdi Mati. Ka lindur më 1878 nga martesa e pashait matjan me një grua prej fshatit të tij Fullqet.

Kreu studime ushtarake në akadeinë perandorake. Në familje ka mbetur kujtimi se ai ishte në një shkollë me Ataturkun, gjë të cilën e dëshmon edhe diploma që ruhet ende në shtëpinë e të birit, djalit më të vogël, Petritit. Ai shërbente në trupat perandorake pranë Ministrisë së jashtme Otomane. Aty njihet me Ismail Qemalin, dhe më 1912 kthehet në Shqipëri ku mori pjesë në ngritjen e flamurit në Vlorë. Me shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë, Adili u fut në rradhët e ushtrisë shqiptare ku shërbeu me gradën e tij kapiten deri në qeverinë e Fan Nolit. Me ardhjen e Zogut në pushtet, ai nxirret në pension dhe si patriot veteran i lidhet një pension i vogël. Vdes në Tiranë më 1927, duke lënë gruan dhe katër djem: Galipin, Abdiun, Ganiun dhe Petritin.

Adili ishte burrë i pashëm, shtatlartë. Vitet e fundit të jetës i kaloi duke udhëtuar në Shqipëri. Shiti disa prona në fshatin e lindjes dhe u vendos në Tiranë në lagjen e quajtur të dibranëve, në një shtëpi me qera. Ishte i dhënë pas pikturës, shëtitjeve me kalë dhe muzikës. Luante shumë bukur instrumentat muzikorë me tela. Sipas gruas së tij, vitet e fundit të jetës, shpirti i tij i dhëmshur i afrohej më shumë atij të një artisti se sa një ushtaraku. Vdiq shumë i ri, nga vdekje e papërcaktuar mirë, në shtrat pranë gruas dhe djemve të vegjël. U varros në varrezat e Bamit në Tiranë.

Nëna
Nëna quhej Melek, ishte me origjinë turke nga zona evropiane e perandorisë. Grua bjonde me sy të kaltërt, bija një funksionari perandorak. Prindërit e Melekes vdesin shpejt, duke lënë në ngarkim të saj vëllanë e vetëm më të vogël. Kur zhvendoset për në Shqipëri së bashku me burrin, gruaja e re sapo kishte lindur djalin e parë. Me vehte për në Shqipëri merr edhe vëllanë, i cili qëndron në Tiranë deri në fillim të luftës së dytë botërore. Vëllanë e marton me një vajzë nga Skela e Vlorës, nga familja Shehu. Vëllai ishte mekanik dhe në kryeqytet kish hapur një dyqan për shërbim biçikletash. Ai me fillimin e luftës, merr familjen të përbërë nga gruaja dhe tre vajza dhe rikthehet në Stamboll.

Me vdekjen e burrit, shtëpia ra mbi shpatullat e gruas mbetur me katër fëmijë jetim. Me ndihmën e miqve të familjes, Melek-hanmi, siç e thërrisnin bota, arrin të sigurojë bursa studimi për djemtë. Të madhit i akordojnë një bursë studimi për në shkollë ushtarake në Itali, të cilën edhe e përfundoi, specialiteti financë. Të tjerët i shkolloi në gjimnazin e Tiranës.

Melek-hanmi, përballoi jetën e vështirë duke i rritur djemtë sipas standarteve të shtresës së saj të një nëpunësi shteti të mesëm. Ajo ishte shtëpiake e zonja, artizane e aftë dhe njohëse shumë e mirë e historisë së kinematografisë botërore që nga fillesa e saj. Nuk reshti kurrë së interesuari për pasionin ndaj ekranit. Ndonse rrojti gjatë në Shqipëri, në shqipen e saj ndihej theksi i gjuhës turke.

Nga momentet më të vështira të jetës ajo kujtonte gjithmonë lajmin e rremë, në lidhje me vrasjen e djemve në luftë kundër nazifashizmit. Gruaja e fortë nuk e besoi kurrë atë lajm, derisa shkoi në këmbë dhe takoi djemt e saj në Pezë. Pas çlirimit të Shqipërisë, Melek-hanmi martoi djemtë dhe pleqëroi duke vënë në jetë amanetin e të shoqit që të mos largohej kurrë nga Shqipëria.

"E kam amanet nga burri, thoshte Melek-Hanmi, të mos largohem nga Shqipëria për asnjë arsye a rrethanë. Ai si edhe shokët e tij ishin të bindur dhe të vendosur se Shqipëria që ata donin të bënin kërkonte sakrifica. Njëra prej tyre ishte mos braktisja e saj."

Melek-Hanmi vdiq në moshë 86 vjeçare më 1970 në Tiranë e rrethuar nga djemtë, nuset, nipërit. U varros në varrezat e Tufinës në Tiranë pranë të shoqit dhe djalit të parë.

Abdiu
(Autobiografia e major Abdi Adil Mati, shkruar më 1949. Botohet për herë të parë me lejen e bashkëshortes.)

Unë rrjedh nga një familje nëpunës i mesëm, Jam lindur në katundin Fullqet të Matit më 23 dhjetor 1919. (Shënim i më vonshëm: Kjo datë, duhet të jetë ngatërruar, sepse nëna më ka shpjeguar se ishte shtatzënë në kohë lufte, kur i shoqi e shpërnguli nga Tirana për të lindur e sigurtë në fshat. Si datë më e saktë është shkurt 1918).

Kam mbaruar me bursë 5 vjet shkollë fillore, 2 vjet shkollë teknike dhe mbasi më është prerë bursa, kam vazhduar mësimet në gjimnazin e Tiranës. Me mbarimin e semimaturës, konkurova për të vazhduar studimet në Itali në shkollë ushtarake. Nga viti 1936 deri në vitin 1941vazhdova dhe kreva me sukses tre vjet Kolegjin Ushtarak në Romë dhe tre vjet Akademinë e Marinës në Livorno. Mbasi mbarova akademinë u imbarkova në kryqëzorin italian "Kadorna" në Pola me gradën toger marine. Ky kryqëzor ishte anie shkolle, prandaj unë aty mbarova sipas rregullit dy kurse specializimi: kursin e parë, gjashtë muaj, për artileri marine dhe kursin e dytë, gjashtë muaj, për oficer navigacioni duke hyrë përfundimisht në rangun e oficerëve të shtatmadhorisë të marinës.
Edukimi që kam pasur në familje ka qënë frymëzuar nga dashuria për atdheun. Ky edukim erdhi gjithmonë duke u forcuar edhe nga fakti se unë jam rritur me bursa të shtetit në konvikte.

Në vitin 1935 kam dëgjuar për herë të parë të flitet për komunizmin nga shokët e mi Gani Strazimiri dhe Petrit Radovicka. Karakteri im ishte i predispozuar për ide revolucionare, prandaj unë pranova të studjoj me këta shokë në mënyrë të organizuar, por jo rregullisht, broshura ilegale sidomos Komunizmin Primitiv.

Në vitin 1936 unë shkova në Itali dhe kontaktet me shokët i mbaja vetëm gjatë pushimeve verore si edhe kur edhe ata erdhën për studime në Itali.
Okupimi i Shqipërisë nga Italia fashiste më gjeti krahas studentëve ushtarakë shqiptarë me në krye mikun tim Asim Zeneli, të cilët protestuan publikisht për këtë akt.

Në vitin 1942 ndiqja ngjarjet në Shqipëri të cilat më bënë të vendos të largohem nga rradhët e ushtrisë. Kështu në shkurt 1943, duke përfituar nga leja e zakonshme, të cilën duhej ta kaloja i detyruar në Romë me që e kisha të ndaluar të udhëtoja në Shqipëri, fallcifikova firmën e komandantit të anies sime dhe pata mundësi të mbërri në Tiranë.

Me të mbërritur u vura në kontakt me shokët e mi, të cilët ishin inkuadruar në rradhët e rezistencës së armatosur. Më datën 23 mars 1943 erdhën për të më marrë Kajo Karafili, Pandi Nasho dhe Ali Kubati në kodrat e Saukut në periferi të Tiranës. Prej kësaj dite hoqa rrobat e oficerit dhe u futa si partizan i thjeshtë në çetën e Pezës. Kam qëndruar i tillë pranë Myslim Pezëz dhe Kristo Themelkos deri në fund të korrikut 1943 duke marrë pjesë në aksione të ndryshme si në Rrogozhinë, në luftën e Pezës kundër 14 000 italianëve, dhe prej këndej në Konferencën e Labinotit. Në gusht 1943 jam emëruar komandant i çetës të Darsisë të Peqinit. Në fillim të shtatorit 1943 jam emëruar komandant i batalionit të dytë të grupit të Pezës. Në tetor të po atij viti jam transferuar në Brigadën e tretë si komandant i batalionit të tretë. Ky batalion ishte i përbërë nga partizanë italianë të çetës Mateoti, nga partizanë malazes, armen, afganë të liruar nga kampi i përqëndrimit si edhe nga 40 partizanë shqiptarë. Komisar ishte Hilmi Seiti, nën komandant ishte Ernest Jakova.
Me Brigadën e III kam marrë pjesë në të gjitha aksionet dhe luftimet e operacionit të dimrit. Në luftën e Selbes në fund të Janarit 1944, kam mbrojtur me një kompani kundër forcave gjermano balliste tërheqjen e brigadës drejt Bastarit. Më pas u transferova në brigadën e 24 po me detyrën e komandantit të batalionit. Në tetor të 1944 u transferova përsëri pranë shtabit të Korparmatës së Parë në shërbimin operativ dhe të shifrës. Prej këndej në shkurt të vitit 1945 u emërova shef i degës së Marinës në Ministrinë e Mbrojties Kombëtare, detyrë të cilën e kam kryer vazhdimisht deri më sot.

Kultura i me ka për bazë 17 vite shkolle të cilat i kam kryer rregullisht nga që kam dëshirë të madhe të lexoj dhe të mësoj. Përvehtësoj shpejt lëndët shkencore dhe përveç profesionit tim të oficerit të marinës, kam patur dëshirë dhe ushtroj sportet dhe artin e pikturës.

Kultura ime politike është formuar nga studimi individual si edhe nga leksionet e programeve të Drejtorisë Politike të Ushtrisë. Por në këtë drejtim horizonti është i hapur shumë, prandaj edhe unë kam mungesa të cilat mundohem t'i eleminoj.

Flas shumë mirë italisht, të cilën e kam srudiuar gjatë 8 viteve të shkollës në Itali. Flas gjuhën turke të cilën e kam gjuhën e nënës sime. Flas frengjisht, anglisht dhe gjrmanisht gjuhë të cilat i kam mësuar si të dyta në shkollë. Kuptoj dhe flas pak gjuhën ruse gjuhë të cilën e kam mësuar disi nga qëndrimi im 6 muaj në Leningrad. Kuptoj greqisht, latinisht dhe persisht

Jam antar partie që nga shtatori i vitit 1943, propozuar për antar partie nga celula e Grupit të Pezës. Qënien antar partie e kam pranuar vullnetarisht me dëshirë të madhe dhe me ndërgjegje për detyrat e anëtarëve të partisë. Prej ditës që kam hyrë në parti, jam munduar të zhduk gabimet e mia me anën e autokritikës. Nuk kam marrë ndonjë dënim ose vrejtie nga partia.

Mungesat që kam konstatuar në vehten time:

Dukem shumë i durueshëm dhe gjakftohtë, por në të vërtetë në shumë raste bëhem gjaknxehtë dhe shfryj në çast. Nga gjaknxehtësia nuk kam kaluar kurrë në gabime, por disa herë kam qënë i ashpër më shumë se sa duhej për probleme pune. Jam karakter i heshtur dhe kujtoj se të gjitha gjërat që kam për të diskutuar në organizatë, konferenca dhe gjetkë shokët i dijnë, prandaj nuk kam marrë pjesë shpesh në diskutime. Para se të futesha në parti, nuk mirrja pjesë kurrë në diskutime dhe nuk kam folur para se të pyetesha, por mbasi hyra në parti e kam zhdukur deri diku këtë të metë, por jo fare.
Mbaj dekoratën e Kujtimit, Yllin Partizan kl III, medaljen e Çlirimit dhe urdhërin e Trimërisë.

Jam i martuar me Zaira Hamzaraj e bija e Zihniut njërit prej deputetëve të Vlorës në Kongresin për shpalljen e pavarësisë dhe ngritjes së flamurit më 28 nëndor 1912.

Kam një djalë të sapolindur, Ilirin (19.07.1949).



SHENIM I ME VONSHEM NE AUTOBIOGRAFI

Më pas, lindi djali i dytë Zamiri, më 19.01.1951 dhe vajza Teuta më 29.09.1956
Abdi Mati vdiq më 4 shtator 1992. U varros me ceremoni ushtarake në Tiranë, në varrezat e Tufinës, pranë familjarëve.

EPITAF

Admiral Abdi Mati, komandant i Flotës Luftarake Detare nga fillimi, shkurt i vitit 1945 dhe për gjithë kohërat. Krenari e detarisë shqiptare për aftësitë e pashoqe profesionale, për përkushtimin ndaj armës dhe për karakterin shembullor human.

-----------

[Brari]

Histori interesante...


GSH
--------
DOSSIER

Historia e dhimbëshme e Valentin Përvizit nga Skuraj i Kurbinit, i cili u diplomua në Akademinë Ushtarake të Modenas në Itali. Si vuajti për 47-vjet në burgje e internime

Përvizi, oficeri që u bashkua me gruan italiane pas 47-vjetësh


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Më 22 shkurt të vitit 1991, ditën kur në Tiranë po rrëzohej monumentii diktatorit komunist të Shqipërisë Enver Hoxhës, vëllai im Valentin Përvizi i cili kishte kaluar plot 47-vjet në burgje e internime, kishte shkuar që herët në mëngjez në aeroportin e Rinasit ku me një nga avionët e pakët të linjave ajrore që kishte asokohe do të udhëtonte për në Itali për t'u bashkuar më bashkëshorten e tij italiane me të cilën nuk ishte parë më që nga viti 1945 kur atë e kishin arrestuar në qytetin e Shkodrës.

Që nga momenti që ai mbërriti në aeroportin e Rinasit e deri në çastin kur avioni u shkëput nga toka për të fluturuar në drejtim të qiellit të kaltër, Valentinin e kishte pushtuar një ndjenjë frike dhe ankthi se mos anullohej ai fluturim nga trazirat e turbullirat që kishin plasur atë ditë në Tiranë dhe në disa qytete të tjera të Shqipërisë. Kur zbriti në aeroportin e Bolonjas, ai priti deri sa u larguan të gjithë pasagjerët dhe kur i kishte humbur të gjitha shpresat se aty nuk kishte dalë njeri për ta pritur, një grua e moshur iu afrua dhe e pyeti: "Mos vallë je ti Valentini?" Njeriu që flet dhe dëshmon për herë të parë për "Gazetën", është 74-vjeçari Lek Përvizi me origjinë nga fshati Skuraj i krahinës së Kurbinit dhe me banim në Bruksel të Belgjikës i cili rrëfen gjithë historinë e dhimbëshme të vëllait të tij Valentinit, të diplomuar në Akademinë Ushtarake të Modenas në vitin 1941, ku ai dhe ishte martuar me një vajzë italianë të cilën e mori me vete në Shqipëri.

Kush ishte Valentin Përvizi
Valentin Përvizi u lind në vitin 1920 në fshatin Skuraj të krahinës së Kurbinit, prej nga është dhe origjina e familjes së tij një nga më të njohurat e asaj treve. Valentini ishte fëmija i parë i Prenk Përvizit i cili ishte diplomuar në një nga shkollat ushtarake të Vjenës në Austri dhe në atë kohë ai shërbente si oficer me gradën e kapitenit në Batalionin Special të komanduar nga major Prenk Jaku. Familja Përvizi ku u lind Valentini, asokohe ishte një nga familjet e parisë së Kurbinit dhe i pari i tyre Gjin Pjetër Përvizi, ishte udhëheqës ushtarak e politik i gjithë asaj krahine. Ai kishte udhëhequr forcat vullnetare kurbinase në disa beteja kundra taborreve turke që ishin të instaluara në Krastë të Krujës, gjatë operacioneve ndëshkuese që ata kishnin marrë në zonën e Milotit dhe të Skurajt. Po kështu në 28 nënorin e vitit 1912, me porosinë e Dom Nikoll Kaçorrit, Gjin Pjetër Përvizi kishte ngritur flamurin shqiptar në qëndrën e krahinës së Kurbinit në Milot. I rritur dhe i edukuar në atë ambient familjar nën kujdesin e posaçëm të xhaxhait të tij Gjin Pjetri, babai i Valentinit, Prenka, kishte dëshirë dhe synonte që edhe djali i tij të shkollohej në një nga akademitë ushtarake të Italisë, në mënyrë që të ruante traditën familjare të asaj shtëpie. Lidhur me këtë, vëllai i Valentinit, 74-vjeçari Lekë Përvizi dëshmon: "Duke qenë se familja jonë ishte në një gjëndje shumë të mirë ekonomike, aty nga viti 1926 babai ynë Prenka vendosi që ta dërgonte Valentinin për të studjuar në Itali. Kështu që nga viti 1926 e deri në vitin 1941, vëllai ynë i madh Valentini u shkollua në shkollat dhe akademitë ushtarake të Italisë. Filloren dhe gjimnazin ai i mbaroi në kolegjin Don Bosko të Lanzo Torineses (Torino) ku doli me rezultate shumë të mira. Në vitin 1930 kur Valentini vazhdonte mësimet në klasën e katërt të atij kolegji, në qytetin e Torinos shkoi dhe baba Prenka, pasi mbreti Zog e kishte caktuar për të vazhduar studimet e për t'u specializuar pranë Akademisë Ushtarake të atij qyteti. Kështu për katër vjet me rradhë nga 1930-ta e deri në vitin 1934, vëllai Valentini ishte nën kujdesin e plotë të babës, i cili e kontrollonte herë pas here në kolegjin ku ai studjonte", kujton Lekë Përvizi lidhur me shkollimin e vëllait të tij Valentinit në Itali.

Në Akadeninë Ushtarake të Modenas
Në vitin 1936 pasi Valentin Përvizi mbaroi me nota shumë të mira kolegjin Don Bosko në qytetin e Torinos, nën kujdesin e babait të tij Kolonel Prenk Përvizit që ishte një nga oficerët më të përgatitur e më të njohur të Monarkisë së Zogut, u dërgua për të vazhduar studimet në një nga shkollat ushtarake të Romës ku asokohe mësonin shumë prej pinjollëve të familjeve aristokrate italiane. Lidhur me periudhën e studimeve të Valentinit pranë kësaj shkolle ushtarake, vëllai i tij Leka dëshmon: "Në këtë shkollë tepër të njohur dhe me famë të kryeqytetit italian, bashkë me Valentinin asokohe studjonin dhe disa studentë të tjerë shqiptarë. Ndër ata studentë, shokët dhe miqtë më të ngushtë të tij ishin: Asim Zeneli, (Hero i Popullit) Lekë Vojvoda, (i burgosur politik) Avdyl Këllezi, (ish- zv / kryeministër) Avdi Mati (Gjeneral, Komandant i Flotës) Ndue Lala, (antikomunsit i arratisur) Ali Ohri, (i burgosur politik). Siç më ka pas treguar vetë Valentini, në prillin e vitit 1939 bashkë me këta shokë kishin vendosur që të kryenin disa atentate në Itali, kundra personaliteteve të larta shqiptare që kishin dërguar telegrame mirseardhje Italisë fashiste dhe që kishin dorzuar kurorën e Skënderbeut në Romë. Për këto atentate që ata nuk mundën t'i realizonin dot, kishin hedhur short se kush do të merrej me realizimin dhe kryerjen e tyre. Përveç këtij plani, ai grup studentësh ushtarakë shqiptarë ku bënte pjesë dhe Valentini në ditët e para të prillit të vitit 1939 kur Italia kishte pushtuar Shqipërinë, vendosën dhe bojkotuan betimin ushtarak përpara flamurit italian. Kur po kryhej ceremonia e betimit në të cilën asistonin autoritete të larta ushtarake fashiste, ushtarakët shqiptarë ulën kokat dhe nuk e përsëritën formulën e betimit. Nisur nga kjo ushtaraku i lartë italian që po e lëxonte atë, iu drejtua kapitenit Luigj Mikeli (nga Shkodra) duke i thënë: "Zoti Mikeli, përktheje formulën e betimit, se si duket bashkëatdhetarët e tu shqiptarë nuk e kuptojnë". Pas këtyre fjalëve Luigji iu përgjigj: "Në qoftë se ata nuk e kuptojnë dot italishten, unë nuk e njoh fare", kujton Lekë Përvizi lidhur me periudhën e studimeve të vëllait të tij Valentinit në shkollën ushtarake të Romës, ku ai kishte shokë të ngushtë disa studentë të cilët më pas u bënë personalitetet më të njohura të jetës politike në Shqipërinë komuniste.

Arrestohet nga gjermanët
Pas mbarimit të shkollës ushtarake të Romës me rezuultate shumë të larta, në shtatorin e vitit 1939 Valentin Përvizi u dërgua për të ndjekur studimet në Akademinë Ushtarake të Modenas, e cila asokohe ishte një ndër më të famshmet e Italisë. Në atë akademi Valentini studjoi për dy vjet me rradhë në kursin e Kavalerisë dhe në vitin 1941 ai u diplomua me rezultate të larta, duke marrë dhe gradën e nëntogerit. Lidhur me studimet e tija në atë qytet dhe fillimet e karrierës ushtarake, i vëllai i tij Leka, dëshmon: "Pas përfundimit dhe marrjes së diplomës në Akademinë Ushtarake të Modenas, Valentini u emërua si oficer në një vënd të izoluar malor në Merano. Më pas ai kaloi në një kurs njëvjeçar për mjete të blinduara dhe u inkuadrua si komandant i një njësie në një regjiment tankist ku mori dhe gradën e togerit. Ky regjiment ishte përgatitur dhe stërvitur për të shkuar në vijën e frontit të luftës në Afrikën Veriore, në Libi. Por pas precipitimit të ngjarjeve ndryshe nga sa ishte parashikuar nga Shtabi Italian e Luftës, ai regjiment tankist ku bënte pjesë dhe Valentini, u caktua që të merrte nën mbrojtje një rajon të kryeqytetit, Romë. Në fillimin e shtatorit të vitit 1943 me kapitullimin e Italisë fashiste, ndërsa ushtria italiane mori urdhër që t'u kundërvihej forcave gjermane që ndodheshin në Tivoli afër Romës, njësia tankiste ku bënte pjesë Valentini ndodhej në zonën e Montorsit ku zhvilloi luftime të ashpëra kundra gjermanëve. Në ato luftime Valentini u dallua për përgatitjen e lartë ushtarake dhe për guximin e treguar u lavdërua nga komanda eprore aty në fushën e betejës. Por pas kapitullimit të dytë të gjeneral Badolios, ushtria italiane u dorzua tek gjermanët të cilët pasi i liruan të gjithë ushtarët, mbajtën vetëm oficerët që i mbyllën në një kamp të improvizuar të rrethuar me tela me gjemba dhe me roje të shumta. Qëllimi i gjermanëve ishte që oficerët italianë t'i dërgonin në kampin e internimit në Dakau të Gjermanisë, në rast se ata nuk firmosnin për të shërbyer në ushtrinë e komanduar nga Musolini. Gjatë kësaj kohe që ushtarët italianë mbaheshin në atë kamp, Valentini së bashku me dy oficerë italianë u arratis që andej dhe për disa ditë qëndroi i fshehur në shtëpitë e tyre në Romë. Më pas Valentini u largua nga Roma dhe shkoi e u fsheh në shtëpinë e bashkëshortes së tij italiane, Maria Gorizio, me të cilën ishte martuar aty nga vera e vitit 1942. Edhe në qytetin e Bolonjas ai ishte në rrezik që të arrestohej e të dënohej si dezertor dhe për disa kohë qëndroi i fshehur në atë shtëpi ku i shpëtoi për mrekulli vdekjes pas shëmbjes së asaj banese nga bombardimet e avioneve", kujton Leka aventurën ushtarake të vëllait të tij Valentinit në Itali.

Kthimi në Shqipëri dhe arrestimi
Në shtëpinë e bashkëshortes së tij në Bolonja, Valentin Përvizi qëndroi deri në shtatorin e vitit 1944 dhe në atë kohë ai ndërrmori një udhëtim të gjatë për tu kthyer në atdheun e tij në Shqipëri. Lidhur me ketë, Leka dëshmon: "Një nga personat që e nxitën Valentinin për t'u kthyer në Shqipëri në atë kohë të papërshtatëshme për familjen tonë, kur komunistë ishin në prag të marrjes së pushtetit, ishte një shoku i tij i shkollës i quajtur Nuri. Pas insistimit të tij, ata të dy përgatitën dokumente fallso për vete dhe gratë e tyre dhe pas një udhëtimi të gjatë duke përshkuar Vjenën, Budapestin, Beogradin, Prizrenin, ata të katërt mbërritën në Shkodër. Në atë kohë që Valentini mbërriti në Shkodër, ai u strehua tek familja e shokut të tij Lekë Vojvodës i cili mbante funksionin e rrethkomandantit të Malësisë me gradën e kapitenit. Ndërsa Valentini qëndronte i fshehur aty me bashkëshorten e tij italiane, familja jonë ishte e shpërndarë, pasi kullën tonë në fshatin Laç të Kurbinit e kishin bombarduar gjermanët dhe e kishin djegur partizanët. Në atë kohë babai Prenka që kishte qenë në funksionin e Ministrit të Mbrojtjes, ishte në malësinë e Lezhës me misionet britanike, kurse ne dy djemtë e tjerë me nanën dhe me gjyshen ishim të fshehur në malet e Skurajt. Në dhjetorin e vitit 1944, me ndihmën e Prof. Kol Prelës, Valentini me të shoqen e tij zbritën në qytetin e Shkodrës ku ai dhe u arrestua gjatë një kontrolli që bënë forcat partizane të ndjekjes në shtëpinë ku ai u strehua. Arsyeja e vetme e arrestimit të Valentinit, ishte fakti se ai ishte i biri i Gjeneral-Prenk Përvizit, të cilin komunistët e kishin shpallur armik dhe e kërkonin me qiri gjithë ditën. Pas arrestimit të tij, e shoqja italiane shkoi për të protestuar tek komandanti partizan i operacionit, Gjeneral Mehmet Shehu, i cili i tha: "Në vënd që të na falenderosh se nuk e kemi pushkatuar, ti kërkon lirimin e tij", Pasi Valentini qëndroi dy vjet në hetuesi pa u gjykuar, duke mos pasur asnjë lloj fakti për ta dënuar, atë e dënuan me internim dhe e sollën në Berat ku kishin dërguar një pjesë të familjes sonë", kujton Lek Përvizi lidhur me arrestimin e vëllait të tij Valentinit pas kthimit nga Italia në Shqipëri.

Me gruan italiane pas 47 vjetësh
Pas burgosjes së Valentinit, e shoqja e tij italiane, Maria Gorizia, u riatdhesua në Itali së bashku me shumë italianë që asokohe u lejuan të ktheheshin në atdheun e tyre. Maria nuk kishte asnjë dëshirë që të ikte në Itali pa Valentinin, por ajo u detyrua që ta ndërrmerte atë hap, pasi asokohe e gjithë familja Përvizi ishte në burgje dhe internime. Ndërkohë që Valentini bashkë me ne pjestarët e tjerë të familjes vuajti për plot 47-vjet në kampet e internimit të Beratit, Kuçovës, Porto-Paleroms, Tepelenës, Çorovodës, Fabrikës së Tullave Tiranë, Shtyllas të Fierit, Kuç i Vlorës, Plug e Gradishtë të Lushnjes, e shoqja e tij italiane i drejtonte vazhdimisht kerkesa Ministrisë së Jashtme Italiane që të ndërhynin pranë qeverisë shqiptare për të bërë të mundur bashkimin me bashkëshortin e saj. Mirpo këto kerkesa binin në veshin e shurdhër të palës shqiptare dhe aty nga tetori i vitit 1967 ambasadori italian në Shqipëri Norberto Lehman, në një përgjigjie që i bënte Ministrisë së tij të Jashtme ndër të tjera i shkruante: "Me vazhdimin e regjimit komunist në Shqipëri, nuk mendohet se Valentin Përvizi i cilësuar "Armik i Popullit", të fitojë lirinë". Por ëndërra e bashkëshortes italiane të Valentinit, u bë realitet vetëm në shkurtin e vitit 1991, kur në Shqipëri po përmbysej regjimi komunist. Atë ditë që në Tiranë po rrëzohej monumenti i diktatorit Enver Hoxha, Valentini mundi që të largohej nga Shqipëria pasi më parë kishte siguruar dhe vizën nga ambasada italiane. Po atë ditë ai mbërriti në aeroportin e Bolonjës ku e priste bashkëshortja e tij Maria, me të cilën takohej pas 47 vjet ndarje", e përfundon rrëfimin e tij Lekë Përvizi lidhur me historinë e dhimbëshme të vëllait të tij Valentinit, që kaloi një jetë në burgjet e internimet e regjimit komunist të Enver Hoxhës dhe u bashkua me bashkëshorten e tij italiane të cilën nuk e kishte parë që nga viti 1945 kur atë e arrestuan si armik të popullit. Ata të dy jetuan bashkë vetëm nëntë vjet, pasi më 13 maj të vitit 1999 Valentini ndërroi jetë në spitalin Malpighi të Bolonjës ku dhe u varros me nderime nga miqtë e të afërmit e tij të mërgatës antikomuniste që i dhanë lamtumirën e tyre, njeriut që konsiderohej si simboli i qëndresës ndaj diktaturës enveriste.

[kastriot]

http://www.sis.gov.eg/rulers/html/alb04.htm

[Kallmeti]

Dede Gjo' Luli
Dede Gjo' Luli, nje jete ne lufte
E shane, e torturuan, pastaj e vrane dhe me ne fund e masakruan. Dhe per t'i humbur gjurmet e atij krimi monstruoz e qiten ne shpelle.
Ky burre shqiptar kishte shkuar atje ne Orosh te Mirdites per bisedime, edhe pse kishte nje parandjenje se atje do te vritej. Testamenti i nenshkruar nje dite me pare se te nisej tregon parandjenjen e tragjedise se tij, pavaresisht se te gjithe e kishin keshilluar qe te mos shkonte.
Por Dede Gjo' Luli ua kishte dhene fjalen krereve te Mirdites. Ishte dite fatkeqe e shtatorit kur u vra trimi legjendar i Shqiperise, Dede Gjo'Luli i Hotit.
Ate dite u shua nga qielli shqiptar nje yll i lirise kombetare. E vrane ata qe e vrasin kombin shqiptar tash 1300 vjet.
Dede Gjo' Luli lindi ne Traboin te Hotit ne vitin 1840. Ishte bir i nje prej familjeve me fisnike te Malesise, dere e permendur brez pas brezi. Hoti ka nje te kaluar te shkelqyeshme. Historianet thone se ishte nje nder krahinat me te organizuara ne gjithe Shqiperine ne Mesjete.
Bile Millan Shufllaj, shkruan se organizimi ushtarak i Hotit ka filluar ne shekullin XIV. Shtepia e Dede Gjo' Lulit, ka qene dere e pare neper shekuj. Traboini dhe krejt Malesia gjithmone ka gezuar respekt per kete familje fisnike.
Dede Gjo' Luli u rrit dhe u be burre ne Bardhaj te Hotit ku edhe sot e kesaj dite ruhen me mire se kudo tjeter traditat me fisnike te races arberore.
Qysh i ri mori pjese ne lufterat per lirine e tokave shqiptare. Merrte pjese ne te gjitha kuvendet me rendesi. Ne moshen 21 vjecare u kishte prire djemve te Hotit per te shpetuar Oso Kuken nga flaka e barotit ne Kulle te Vranines.
Cun Mula dhe Dede Gjo' Luli perfaqesuan Hotin ne Lidhjen Shqiptare te Prizrenit. Edhe atehere Deda ishte i ri por shume i pjekur.
Nga pjesemarrja ne luftera dhe ne kuvende shihet mirefilli se Dede Gjo' Luli ishte atdhetar e trim. Zoti e kishte pajisur me keto cilesi fisnike. Roberine shekullore otomane dhe coptimin sllav te tokave shqiptare i kishte plage ne zemer.
I dridhej toka nen kembe, ndersa qielli shqiptar qante per ato padrejtesi dhe mallkime qe kishin rene mbi dheun e shenjte te arberit.
Nga ato male te larta shqiptare, me syte e shqiponjes, i shikonte te gjitha ato tragjedi ne veprim. Marreveshjen turko-sllave per coptimin e tokave shqiptare Dede Gjo' Luli e kishte kuptuar me mire se asnje prijes tjeter shqiptar, per faktin se kurre nuk ka qene aleat i tyre.
Periudha para dhe pas Lidhjes se Prizrenit ishin deshmi per Dede Gjo' Lulin se kombi shqiptar i roberuar mund te zhdukej nga faqja e dheut. I kishte kuptuar shume mire intrigat turke dhe pasionet e cmendura sllave. Ceriku i fundit i shekullit XIX, kishte qene shume fatkeq, sepse gjate kesaj periudhe gjysma e Shqiperise se roberuar nga otoman-t kishte rene nen sundimin sllavo-grek. Tashti si burre i pjekur Dede Gjo' Luli ishte i vetedijshem se cka po ndodh.
E shihte me syte e tij edhe ate gjysme Shqiperie se po shkon drejt copetimit dhe humneres. Ne fillim te shekullit te kaluar sllavo-greket, pastaj edhe italianet, nuk lane gure pa levize per rrenimin e Shqiperise. Ne ate kohe Dede Gjo'Luli ishte burre i pjekur dhe me pervoje te madhe ushtarake e politike. Keto i kishte mesuar ne beteja dhe ne kuvende te medha shqiptare sic ishte Lidhja Shqiptare e Prizrenit.
Politiken dhe diplomacine nderkombetare i kishte mesuar ne Shkoder ku kishte kaluar nje pjese te rendesishme te jetes. Atje ishte njohur me patriotet dhe intelektualet me te shquar shqiptare te Rilindjes. Asnje kuvend kombetar ne Shkoder nuk behej pa pjesemarrjen e Dede Gjo'Lulit. Shqiperia dhe Kosova e kishin kuptuar se ky eshte nje prijes i vertete. Njeri qe nuk ishte korruptuar nga shperblimet dhe titujt e huaj. Tere jeten e kishte kaluar ne male te Hotit pa bere asnje kompromis. Mbante lidhje te ngushta me te gjithe patriotet shqiptare ne Jug e ne Veri, ne Kosove dhe ne diaspore. Sa here e kishte pare shtepine e tij te djegur shkrumb e hi, por asnjehere nuk u ligeshtua.
Te gjithe e kishin kuptuar se Turqia ishte para shkaterrimit, e sidomos fqinjte sllave e greke. Ata enderronin se pas largimit te Turqise do te gelltitnin te gjitha tokat shqiptare dhe sipas tyre nuk do te kishte me Shqiperi. Por, keto kurthe mizore ballkanike Dede Gjo' Luli i kishte kuptuar me mire. Pas shume takimesh dhe bisedimesh me patriotet shqiptare, ky hero legjendar kishte vendosur te fillonte luften per pavaresine e Shqiperise. Ne Shkoder, ne Kosove dhe ne gjithe Shqiperine ishte krijuar bindja se lufta per pavaresi ishte e domosdoshme. Edhe pse i shtyre ne moshe trimi legjendar i Malesise kishte bere te gjitha pergatitjet per nje qendrese te vertete.
"E filloi luften me 24 mars te vitit 1911, e cila brenda me pak se dy vjetesh i solli Shqiperise pavaresine dhe atdheut ma te madhen nder", thote nje poet shqiptar.
Me 6 prill te vitit 1911 per here te pare ne Bratile te Hotit valoi flamuri shqiptar i Gjergj Kastriotit. Valoi pas 500 vjet roberie. E shpalosi dhe u nguli ne koder te Bratiles, Nike Gjelosh Luli i familjes se Dede Gjo'Lulit. Por ne ate moment Nike Gjelosh Luli ra deshmor, me flamur te Kastriotit ne dore.
Ne Deciq filloi nje lufte e vertete qe u perhap ne Shqiperi dhe Kosove. Tere bota e kuptoi se shqiptaret jane gati te bejne sakrificen me te madhe per atdhe.
Shtypi evropian dhe boteror shkruante cdo dite per trimerine dhe vendosmerine e shqiptareve. Politika dhe diplomacia evropiane mesoi shume nga kjo lufte. Ato dite patriotet shqiptare pergatiten dhe nenshkruan Memorandumin e Greces qe eshte dokumenti me i rendesishem per pavaresine e Shqiperise para Shpalljes se Pavaresise ne Vlore me 28 nentor te vitit 1912. Te gjitha ketyre veprimeve heroike dhe politike u priu Dede Gjo' Luli me guximin, ndershmerine dhe largpamesine qe e karakterizonte ne cdo cast historik.
Per lufterat dhe atdhedashurine e tij kane shkurar me shume se 100 autore shqiptare dhe te huaj. Kane shkruar dhe shkruajne poetet, historianet dhe shkrimtaret me te mire te kombit shqiptar.
Vendlindja e tij dhe gjysma e Malesise se Madhe gjendet edhe sot e kesaj dite nen pushtimin serbo-malazez. Kulla e Dede Gjo' Lulit eshte shnderruar ne nje germadhe. Atje populli shqiptar po tretet, po asimilohet, po humb te gjitha virtytet fisnike te races arberore. Politikat e ndryshme ballkanike po e shnderrojne ne shqipfoles gjysmen e Malesise. Atje vritet per dite gjuha, kultura dhe historia shqiptare. Ndoshta po pergatitet edhe nje fatkeqesi tjeter me e madhe.
Deciqi dhe Bratila jane troje shqiptare qe u lane me gjak per lirine e Shqiperise. Kete e dijne te gjithe historianet shqiptare. Flamuri i Kastriotit eshte ngritur per here te pare ne Bratile dhe ne Deciq; atje eshte lare me gjakun e djemve dhe vajzave me te dalluara te Malesise, ashtu sic eshte lare me gjak Prekazi i Drenices nga Adem Jashari dhe bashkeluftetaret dhe anetaret e familjes se tij.
Dede Gjo' Luli eshte nder te paktet brezni luftetaresh qe eshte shuar me far e me fis per flamur e per liri.
Megjithate politika shqiptare nuk eshte treguar kurre e sinqerte ndaj atyre qe dhane jeten per lirine e atij vendi. Historianet shqiptare gati gjithmone kane qene te diktuar nga politika.
Per Bratilen, ku per here te pare u ngrit flamuri shqiptar, historianet nuk e kane thene fjalen e vete.
Klanet e ndryshme politike kane manipuluar me te verteten historike te kombit shqiptar. Dihet se ata qe kane pasur pushtetin kane shkruar historine. Por Dede Gjo' Luli dhe trimat e tij nuk kane luftuar per pushtet. Deri edhe armiqte e kombit shqiptar e kane pranuar se Malesia e Madhe eshte nje treve e vertete iliro-shqiptare qe u eshte nenshtruar te huajve me pak se cdo krahine tjeter.
Akademite dhe parlamentet shqiptare duhet t'i korrigjojne keto gabime. Amerikanet nderojne ne menyre te posacme diten e pavaresise por edhe diten e flamurit te cilin e kane ngritur ne lufte kunder Perandorise angleze.
Keto jane te verteta historike, pavaresisht se mund te jene te hidhura. Gjergj Kastriot-Skenderbeu, Dede Gjo' Luli dhe Adem Jashari jane tri shtyllat kryesore te historise shqitare. Pa emrin e tyre nuk ka histori te vertete.
Ne fushebeteja per lirine e Shqiperise jane vrare nje dyzine burrash e gra te familjes se Dede Gjo' Lulit. Ata jane vrare kunder armiqve te Shqiperise dhe te kombit shqiptar. Ata meritojne vend me rendesi ne Panteonin e kombit. Edhe entet fetare pa dallim duhet t'i nderojne dhe te luten per shpirtin e tyre.
Vitin e ardhshem eshte 90-vjetori i Kryengritjes se Malesise ne krye me Dede Gjo' Lulin, eshte 90-vjetori i ngritjes se flamurit ne Bratile te Hotit dhe eshte 90 vjetori i Memorandumit te Greces. Ne mendojme se keto data historike meritojne nje perkujtim shume te organizuar dhe solemn, nga i gjithe kombi shqiptar. Qeveria, akademia dhe diaspora shqiptare duhet t'i akordojne veprimet e tyre qe ky pervjetor i rendesishem te nderohet ashtu si i ka hije nje populli te qyteteruar.
Jeta e Ded Gjo Lulit
--------------------------------------------------------------------------------
Shkeputur nga gazeta Koha Jone (Nga Gjoleke Gjonlekaj)
========================


E shane, e torturuan, pastaj e vrane dhe me ne fund e masakruan. Dhe per t'i humbur gjurmet e atij krimi monstruoz e qiten ne shpelle.

Ky burre shqiptar kishte shkuar atje ne Orosh te Mirdites per bisedime, edhe pse kishte nje parandjenje se atje do te vritej. Testamenti i nenshkruar nje dite me pare se te nisej tregon parandjenjen e tragjedise se tij, pavaresisht se te gjithe e kishin keshilluar qe te mos shkonte.

Por Dede Gjo' Luli ua kishte dhene fjalen krereve te Mirdites. Ishte dite fatkeqe e shtatorit kur u vra trimi legjendar i Shqiperise, Dede Gjo'Luli i Hotit.

Ate dite u shua nga qielli shqiptar nje yll i lirise kombetare. E vrane ata qe e vrasin kombin shqiptar tash 1300 vjet.

Dede Gjo' Luli lindi ne Traboin te Hotit ne vitin 1840. Ishte bir i nje prej familjeve me fisnike te Malesise, dere e permendur brez pas brezi. Hoti ka nje te kaluar te shkelqyeshme. Historianet thone se ishte nje nder krahinat me te organizuara ne gjithe Shqiperine ne Mesjete.

Bile Millan Shufllaj, shkruan se organizimi ushtarak i Hotit ka filluar ne shekullin XIV. Shtepia e Dede Gjo' Lulit, ka qene dere e pare neper shekuj. Traboini dhe krejt Malesia gjithmone ka gezuar respekt per kete familje fisnike.

Dede Gjo' Luli u rrit dhe u be burre ne Bardhaj te Hotit ku edhe sot e kesaj dite ruhen me mire se kudo tjeter traditat me fisnike te races arberore.

Qysh i ri mori pjese ne lufterat per lirine e tokave shqiptare. Merrte pjese ne te gjitha kuvendet me rendesi. Ne moshen 21 vjecare u kishte prire djemve te Hotit per te shpetuar Oso Kuken nga flaka e barotit ne Kulle te Vranines.

Cun Mula dhe Dede Gjo' Luli perfaqesuan Hotin ne Lidhjen Shqiptare te Prizrenit. Edhe atehere Deda ishte i ri por shume i pjekur. Nga pjesemarrja ne luftera dhe ne kuvende shihet mirefilli se Dede Gjo' Luli ishte atdhetar e trim. Zoti e kishte pajisur me keto cilesi fisnike. Roberine shekullore otomane dhe coptimin sllav te tokave shqiptare i kishte plage ne zemer. I dridhej toka nen kembe, ndersa qielli shqiptar qante per ato padrejtesi dhe mallkime qe kishin rene mbi dheun e shenjte te arberit. Nga ato male te larta shqiptare, me syte e shqiponjes, i shikonte te gjitha ato tragjedi ne veprim. Marreveshjen turko-sllave per coptimin e tokave shqiptare Dede Gjo' Luli e kishte kuptuar me mire se asnje prijes tjeter shqiptar, per faktin se kurre nuk ka qene aleat i tyre.

Periudha para dhe pas Lidhjes se Prizrenit ishin deshmi per Dede Gjo' Lulin se kombi shqiptar i roberuar mund te zhdukej nga faqja e dheut. I kishte kuptuar shume mire intrigat turke dhe pasionet e cmendura sllave. Ceriku i fundit i shekullit XIX, kishte qene shume fatkeq, sepse gjate kesaj periudhe gjysma e Shqiperise se roberuar nga otoman-t kishte rene nen sundimin sllavo-grek. Tashti si burre i pjekur Dede Gjo' Luli ishte i vetedijshem se cka po ndodh.

E shihte me syte e tij edhe ate gjysme Shqiperie se po shkon drejt copetimit dhe humneres. Ne fillim te shekullit te kaluar sllavo-greket, pastaj edhe italianet, nuk lane gure pa levize per rrenimin e Shqiperise. Ne ate kohe Dede Gjo'Luli ishte burre i pjekur dhe me pervoje te madhe ushtarake e politike. Keto i kishte mesuar ne beteja dhe ne kuvende te medha shqiptare sic ishte Lidhja Shqiptare e Prizrenit.

Politiken dhe diplomacine nderkombetare i kishte mesuar ne Shkoder ku kishte kaluar nje pjese te rendesishme te jetes. Atje ishte njohur me patriotet dhe intelektualet me te shquar shqiptare te Rilindjes. Asnje kuvend kombetar ne Shkoder nuk behej pa pjesemarrjen e Dede Gjo'Lulit. Shqiperia dhe Kosova e kishin kuptuar se ky eshte nje prijes i vertete. Njeri qe nuk ishte korruptuar nga shperblimet dhe titujt e huaj. Tere jeten e kishte kaluar ne male te Hotit pa bere asnje kompromis. Mbante lidhje te ngushta me te gjithe patriotet shqiptare ne Jug e ne Veri, ne
Kosove dhe ne diaspore. Sa here e kishte pare shtepine e tij te djegur shkrumb e hi, por asnjehere nuk u ligeshtua.

Te gjithe e kishin kuptuar se Turqia ishte para shkaterrimit, e sidomos fqinjte sllave e greke. Ata enderronin se pas largimit te Turqise do te gelltitnin te gjitha tokat shqiptare dhe sipas tyre nuk do te kishte me Shqiperi. Por, keto kurthe mizore ballkanike Dede Gjo' Luli i kishte kuptuar me mire. Pas shume takimesh dhe bisedimesh me patriotet shqiptare, ky hero legjendar kishte vendosur te fillonte luften per pavaresine e Shqiperise. Ne Shkoder, ne Kosove dhe ne gjithe Shqiperine ishte krijuar bindja se lufta per pavaresi ishte e domosdoshme. Edhe pse i shtyre ne moshe trimi legjendar i Malesise kishte bere te gjitha pergatitjet per nje qendrese te vertete.

"E filloi luften me 24 mars te vitit 1911, e cila brenda me pak se dy vjetesh i solli Shqiperise pavaresine dhe atdheut ma te madhen nder", thote nje poet shqiptar.

Me 6 prill te vitit 1911 per here te pare ne Bratile te Hotit valoi flamuri shqiptar i Gjergj Kastriotit. Valoi pas 500 vjet roberie. E shpalosi dhe u nguli ne koder te Bratiles, Nike Gjelosh Luli i familjes se Dede Gjo'Lulit. Por ne ate moment Nike Gjelosh Luli ra deshmor, me flamur te Kastriotit ne dore.

Ne Deciq filloi nje lufte e vertete qe u perhap ne Shqiperi dhe Kosove. Tere bota e kuptoi se shqiptaret jane gati te bejne sakrificen me te madhe per atdhe.

Shtypi evropian dhe boteror shkruante cdo dite per trimerine dhe vendosmerine e shqiptareve. Politika dhe diplomacia evropiane mesoi shume nga kjo lufte. Ato dite patriotet shqiptare pergatiten dhe nenshkruan Memorandumin e Greces qe eshte dokumenti me i rendesishem per pavaresine e Shqiperise para Shpalljes se Pavaresise ne Vlore me 28 nentor te vitit 1912. Te gjitha ketyre veprimeve heroike dhe politike u priu Dede Gjo' Luli me guximin, ndershmerine dhe largpamesine qe e karakterizonte ne cdo cast historik.

Per lufterat dhe atdhedashurine e tij kane shkurar me shume se 100 autore shqiptare dhe te huaj. Kane shkruar dhe shkruajne poetet, historianet dhe shkrimtaret me te mire te kombit shqiptar.

Vendlindja e tij dhe gjysma e Malesise se Madhe gjendet edhe sot e kesaj dite nen pushtimin serbo-malazez. Kulla e Dede Gjo' Lulit eshte shnderruar ne nje germadhe. Atje populli shqiptar po tretet, po asimilohet, po humb te gjitha virtytet fisnike te races arberore. Politikat e ndryshme ballkanike po e shnderrojne ne shqipfoles gjysmen e Malesise. Atje vritet per dite gjuha, kultura dhe historia shqiptare. Ndoshta po pergatitet edhe nje fatkeqesi tjeter me e madhe.

Deciqi dhe Bratila jane troje shqiptare qe u lane me gjak per lirine e Shqiperise. Kete e dijne te gjithe historianet shqiptare. Flamuri i Kastriotit eshte ngritur per here te pare ne Bratile dhe ne Deciq; atje eshte lare me gjakun e djemve dhe vajzave me te dalluara te Malesise, ashtu sic eshte lare me gjak Prekazi i Drenices nga Adem Jashari dhe bashkeluftetaret dhe anetaret e familjes se tij.

Dede Gjo' Luli eshte nder te paktet brezni luftetaresh qe eshte shuar me far e me fis per flamur e per liri.

Megjithate politika shqiptare nuk eshte treguar kurre e sinqerte ndaj atyre qe dhane jeten per lirine e atij vendi. Historianet shqiptare gati gjithmone kane qene te diktuar nga politika.

Per Bratilen, ku per here te pare u ngrit flamuri shqiptar, historianet nuk e kane thene fjalen e vete.

Klanet e ndryshme politike kane manipuluar me te verteten historike te kombit shqiptar. Dihet se ata qe kane pasur pushtetin kane shkruar historine. Por Dede Gjo' Luli dhe trimat e tij nuk kane luftuar per pushtet. Deri edhe armiqte e kombit shqiptar e kane pranuar se Malesia e Madhe eshte nje treve e vertete iliro-shqiptare qe u eshte nenshtruar te huajve me pak se cdo krahine tjeter.

Akademite dhe parlamentet shqiptare duhet t'i korrigjojne keto gabime. Amerikanet nderojne ne menyre te posacme diten e pavaresise por edhe diten e flamurit te cilin e kane ngritur ne lufte kunder Perandorise angleze.

Keto jane te verteta historike, pavaresisht se mund te jene te hidhura. Gjergj Kastriot-Skenderbeu, Dede Gjo' Luli dhe Adem Jashari jane tri shtyllat kryesore te historise shqitare. Pa emrin e tyre nuk ka histori te vertete.

Ne fushebeteja per lirine e Shqiperise jane vrare nje dyzine burrash e gra te familjes se Dede Gjo' Lulit. Ata jane vrare kunder armiqve te Shqiperise dhe te kombit shqiptar. Ata meritojne vend me rendesi ne Panteonin e kombit. Edhe entet fetare pa dallim duhet t'i nderojne dhe te luten per shpirtin e tyre.

Vitin e ardhshem eshte 90-vjetori i Kryengritjes se Malesise ne krye me Dede Gjo' Lulin, eshte 90-vjetori i ngritjes se flamurit ne Bratile te Hotit dhe eshte 90 vjetori i Memorandumit te Greces. Ne mendojme se keto data historike meritojne nje perkujtim shume te organizuar dhe solemn, nga i gjithe kombi shqiptar. Qeveria, akademia dhe diaspora shqiptare duhet t'i akordojne veprimet e tyre qe ky pervjetor i rendesishem te nderohet ashtu si i ka hije nje populli te qyteteruar.

[Kallmeti]

Dinastia e Marubëve
- legjenda e shekujve në fotografi.
-- nga Rudina Llazari
"Ah, sikur te kish qene gjalle njeri nga Marubet". Keshtu thuhet te kete thene ne fillimin e viteve '90 shkodrani hipur maje bustit te Stalinit, teksa lidhte nyjen e kavos ne qafen e tij. Fatkeqesisht, ne ato momente e gjithe dinastia e Marubeve dergjej nen dhe, por ata kishin lene nje gjurme te madhe prej 150 mije negativesh çka perbejne fondin me te arte te historise se fotografise shqiptare. Te gjitha momentet e historise qe nga 1858, kur Pjeter Marubi shkrepi per te paren here ne Shqiperi aparatin e tij e deri 1944. Figurat madhore shqiptare te gjitha kostumet shqiptare dhe peizazhet e natyres, jane ulur kembekryq ne ate qe quhet kryeveper fotografike e dinastise Marubi. Ky art ne Shqiperi e jo vetem ketu por pergjithesisht ne Ballkan nxori me pas mjeshtrat e medhenj, por fillimin e pare pikerisht tek Marubet, te cilet paten meriten e veçante te fiksojne ne celuloid e te vleresojne figurat e shqiptareve dhe historine e tyre. Ne fotoenciklopedine e vertete te botes shqiptare, ne harkun kohor te nje shekulli, ata diten se ç'te vendosin. Mbase kjo pikerisht ngjan te jete misioni i vertete historik i 150 mije negativeve te tre brezave te Marubeve qe ruhen me fanatizem ne fototeken Marubi. E ne tere kete enciklopedi mund te hasesh natyrshem diversitetin e universit shqiptar. Evenimente historike, etnologjike, folklor, arkitekture, urbanistike pa lene menjane nje galeri te tere kostumografie.

Dinastia
Nuk eshte nje apo dy, por jane plot 4, ata qe formuan mbase te paren dinasti artistike shqiptare te fotografeve. Tre breza, nje shekull. Pjetri, Matia, Keli, e deri tek me i fundit Gega. Te gjithe paten vetem nje synim: te fotografonin e te fotografonin artistikisht çdo gje qe kishin perpara. Historia nis me Pjetron. Sipas nje studimi te Ismail Kadarese, i cili i referohet fakteve historike, Pietro Marubi i lindur ne Piaçenza te Italise me 1934, per arsye politike iu desh te ikte nga vendlindja. Idete politike, aktiviteti garibaldist dhe pjesemarrja ne luften kunder pushtuesit austro-hungarez te kohes kane qene, sipas Kadarese, shkaqet kryesore qe kane shtyre Pietro Marubin te ike nga vendlindja e tij. Veç kesaj, aty rreth vitit 1850 ai ka kerkuar te vendoset pikerisht ne Shkoder, duke u perpjekur te siguroje azil politik prane qeverise osmane te kohes. Arkitekt, skulptor, piktor, Pietro e pat fillimisht artin e fotografise nje hobi, e me pas kjo do te behej profesioni i tij duke hapur keshtu te paren studio fotografike ne Shqiperi dhe ne Ballkan ne vitin 1858. "Qyteti i preferuar i tij do ta miresevije krahehapur magjistarin e kohes, i cili ndizte flake ca pluhura dhe lengje dhe me pas te jepte ne dore nje cope leter te trashe ku ishe pikerisht ti". Pak a shume keshtu thuhej ne kronikat e kohes. Nuk dihet per ç'arsye i pari i Marubeve zgjodhi pikerisht Shkodren. Nga njera ane, qyteti qe pjese e pandare e perandorise osmane e per rrjedhoje sipas ideve te fese zyrtare te kohes, konfigurimi i qenieve njerezore qe rreptesisht tabu. Por, nga ana tjeter qyteti shqiptar ne veri te vendit, prane maleve te larta qe nje krahine se pari epike, ku kendoheshin epet dhe kenget e kreshnikeve legjendare. Ne nje mjedis te tille, Pietro Marubi pas disa vitesh qendrimi ne Shkoder, vetequhet Pjeter Marubi, shkodran mes shkodraneve. Keshtu ai nxjerr fotografine e pare.
Ende nuk dihet data preçize. Merret vesh vetem viti. 1858, pak a shume 24 vjeçar, Pjetri vendos aparatin magjik para luftetarit shkodran 79 vjeçar Hamza Kazazi. Ky i fundit pozon i veshur me nje kostum feste me fustanelle dhe nje shpate te gjate dhe dy pistoleta jatagan varur ne ije. Ky mesohet te jete kontakti i pare i fotografit mjeshter Marubi me boten shqiptare dhe qe me pas do te pasohet nga disa te tjere. Fjala merr dhene. Nje italian ka ardhur ne Shkoder dhe ben mrekullira dhe magjira. Njerezit fillimisht e shikonin me frike e me pas çdo gje vjen natyrshem. Krijohet keshtu pra e para atelje, te cilen vete Marubi e quajti Driteshkronja. Sipas te dhenave dhe deshmive te kohes, mesohet qe ateljeja te jete diçka mes realitetit dhe mitikes, te pakten keshtu konsiderohej asokohe. Nje dhome e madhe me siperfaqe 35 metra katrore, gjysme prej muri, gjysme prej xhami. Ana e djathte e mureve e edhe çatia ishin te tera prej xhami, me qellim qe drita te hynte edhe te depertonte natyrshem. Klishete e para bardh e zi qene te formateve 21x27, 26x31 dhe 30x40. Me pas vijne e ndryshohen dhe fotografi arrin te beje klishe thuajse te te gjitha formateve te kohes. Te mos harrojme se jemi ne nje kohe kur Evropa veçse pak vite me pare kish njohur artin mrekulli te fotografise. Ndersa per Marubet, reputacioni ne pak vite vjen duke u rritur. Jo vetem reputacioni, por edhe nami. Organet e ndryshme boterore, revistat dhe gazetat lidhin kontrata. Keshtu nuk eshte e rastit qe fotografite e kohes te Pietro Marubit, gjenden ne shume gazeta italiane dhe franceze te kohes.
Pietro Marubi duke pasur gjithe kete pune merr te parin ndihmes. Nje djalosh nga malet diku rrotull Shkodres, te birin e kopshtarit te shtepise se tij, Mati Kodhelin. I lindur me 1862, Matia eshte i mrekulluar nga puna e mjeshtrit Marubi, e keshtu ne kete drejtim, ai kerkon te punesohet prane mjeshtrit. Ky e dergon per nje kohe specializim ne Trieste. Me pas kthehet ne Shkoder te punoje prane Pjeter Marubit, por fatkeqesisht jeta per Mati Kodhelin eshte shume e kursyer. Vetem 21 vjeçar, Mati Kodheli mbyll syte me 1881, por gjithsesi duke lene nje emer jo te pakte ne ate qe do te quhet dinasti e Marubeve. Vendi i tij nuk lihet bosh. Pasioni nuk del jashte familjes Kodheli. Zevendes i tij behet Kel Kodheli njeri nga vellezerit e Matise dhe ky pasi specializohet per disa kohe ne Trieste, punon prane mjeshtrit Marubi. Eshte pikerisht ne kete kohe, qe Pjetri modernizon sipas standardeve evropiane studion e tij. Keshtu, studioja do te kete e me pas dy emra Pjeter Marubin dhe Kel Kodhelin, i cili punon me te njejtin pasion si edhe mjeshtri i tij. Punet e Kel Kodhelit nisin te kene te njejtin sukses.

Keshtu, Pjetri pregatit testamentin. Per Kel Kodhelin studion e edhe mbiemrin. Pas vdekjes se Pjeter Marubit, dinastia do te kete trashegimtare te tjere te mbiemrit Marubi. Tashme, emri i pervetshem eshte Kel Marubi. Per kete puna eshte ne veçanti nje art dhe fotografimi merr nje drejtim tjeter. Çdo shtrese shoqerore ka te drejten te jete e fotografuar. Kjo do te jete motoja e punes se Kel Marubit. Te pakten keshtu del nga ajo pjese e fototekes qe mban vulen e Kel Marubit. Njerezit e rendomte te popullit, te gjithe krahas shtresave te larta. Kasollet krahas salloneve, kleriket krahas katundareve, histori, peizazhe, kostume mbeten serish te fotografuara. Fama e tij shume shpejt kalon kufijte shqiptare. Ne Mal te Zi e therrasin here pas here dhe Kel Marubi eshte nder te paret fotografe qe fotografon dhe armikun e shqiptareve Kral Nikollen. Pasioni i tij do te transmetohet edhe tek i biri. Gega do te jete keshtu i fundit te dinastise njeshekullore, brezi i trete i saj. Ne vitet 20 te shekullit te 20-të, ai ndjek ne Paris dhe Lion nje kurs profesional prane vellezerve La Lemier per fotografi dhe per kinema. I pari bie ne Ballkan, ne qender te Shkodres, kinemane. I pari projekton filmin qe u quajt ne nje salle te Shkodres kinemaja e saj, aty rreth vitit 1914. Kete shkodranet me shaka, ironi apo frike, nisin ta quajne 'endrra ne beze'. Ne vitet 20-30 krahas fotografise, kinemaja behet pasioni i dyte i Geges dhe Shkodra do te jete qyteti i filmit dhe i kinemave. (Nje paradoks kohor ne mijevjeçarin e ri. Shkodra nuk ka asnje kinema!). Ne vitet 1970-të, Gega do t'i jepte i pari fotografise shqiptare ngjyrat. Sipas asaj qe tregon Tereza Marubi, vajza e Geges, me 1972 me nje leter personale te Sekretarit te Pare te Komitetit Qendror Enver Hoxha, Gega ia dorezon shtetit arkiven e gjithe Marubeve. "Ishte diçka qe im at e beri me dhimbje", thote Tereza. Mundi dhe djersa e te pareve te tij, prone private, nderron pronar. Kalon ne duart e shtetit, prone e gjithkujt dhe e askujt. Keshtu, 150 mije negativet qe formojne enciklopedine fotografike, marrin per nder te tij emrin e asaj qe u quajt Fototeka Marubi. Lastrat prej bromuri argjendi te kesaj fototeke kane fiksuar pamje dhe fytyra te ndryshme qe nga mbreterit deri tek njerezit e thjeshte, nga heronjte legjendare dhe heronjte e librave, e deri tek nepunesit e thjeshte te postave apo vilajeteve. Fshatare qe presin ne rradhe mjekun per t'u vizituar, artizane qe punojne ne pazarin e vjeter te qytetit. Njeri pas tjetrit te gjithe vijne e rrijne te qete perpara aparateve fotografike te dinastise Marubi. E dinastia e Marubeve i jep keshtu jete dinastise se arteve te fotografise.

Art vlerash apo antivlerash
I vleresuar dhe i pavleresuar sipas rastit, arti i Marubeve eshte dhe mbetet unik ne Shqiperi. Objekt ilustrimesh per historianet, folkloristet, etnografet, arkitektet dhe urbanistet, ai merr me teper levdata nga te huajt se sa nga shqiptaret, megjithese arti dhe objekti i fotografive eshte thellesisht shqiptar. Nje album ne France, nje ne Itali, nje gjysme ne Shqiperi. Veç kesaj edhe nje fletepalosje e vogel qe i jepet vetem te huajve, botuar rreth 12 vjet me pare. Gjithçka do te permblidhet ketu. Shqiptaret veç faktit qe ata ishin fotografe shume pak dijne per Marubet. Te huajt mund te na sqarojne me shume. Ne Mal te Zi aktualisht po pergatitet te hapet nje fotoekspozite me punimet e Marubeve per dhe ne kete vend. Ne Cetine, fotot e tij ishin nder me shtrenjtat. Bar-Cafe-Krajln ne qender te Cetines s'kishte asnje pikture apo zbukurim ne mure, ndersa keto qene te mbushura me fotot me permasa te medha dale nga negativat e Marubit. Ne Itali ne 1998 ne Bari organizohet nje ekspozite. Ne pranveren e vitit 2000, ne Rimini hapet nje tjeter ekspozite. Sipas Terezes, vajzes se Geges "jam ndjere krenare per mbiemrin qe mbaj me shume se askund ne Bari, ne nje ekspozite hapur nga komuna e Barit ka qene i ftuar nenkryetari i Bashkise, juristi i Bashkise dhe nje pjestar i familjes Marubi. Te gjitha jane rregulluar nga komuna e Barit.
Edhe shpenzimet e vizave dhe te udhetimit". "Ekspozita,- tregon Tereza,- pati sukses te plote. Vizitoret e shumte shikonin te mrekulluar fotot e shekullit te kaluar. Si sot me kujtohen fjalet e asesorit te kultures te komunes se Barit. Me nje ekzaltim qe s'mund te shprehet, ai perpiqej t'i shpjegonte njerezve. Shikoni dy planet e fotove, kombinimi i dritehijeve dhe pastertia e figurave jane ne shkallen me te larte. Ishte ndalur perpara nje fotografie te luftetareve te Ded Gjo Lulit te vitit 1909 dhe tregonte veç planit njerezor, fytyrave dhe portreteve te luftetareve edhe planin e dyte, ambientet, malet te cilat ishin realizuar dhe pasqyruar me nje force te madhe artistike". Veç te qenit fotograf, Marubet ishin edhe artiste shqiptare. Te tjeret qe i vleresojne jane serisht te huajt. Nje shoqate franceze Eredite Sans Frontiere (Trashigimi pa kufi) i rivlereson jashtezakonisht fotografite e Marubit. I vetmi aktivitet ne Shqiperi eshte organizuar pikerisht nga kjo shoqate, ndersa here pas here dikush kujtohet te organizoje nje konkurs te fotografise shqiptare. Ndersa nga ana tjeter, fototeka eshte nje institucion i lene thuajse ne harrese, nderkohe qe prej dy vitesh flitet per institucionalizimin e tij. Kjo do te thote qe fototeka te shnderrohet ne Institut Kombetar te fotografise, te varet direkt nga Ministria e Kultures pa pasur pune me organet e pushtetit lokal te Shkodres, te cilat ngrene duart lart kur vjen puna per ndonje fond. Sigurisht kjo mund t'i ndryshoje per mire gjerat. Ne fund te fundit fototeka do te kete per me mire vleresimin edhe te shqiptareve dhe nje numer te madh fondesh. Mbase kjo do te ndihmonte dhe ne ekzekutimin e se drejtes se autorit. "Prej 6 vitesh,- shpjegon Tereza Marubi - kemi bere gjyqe pas gjyqesh. Perfundimisht eshte vendosur qe te na njihet e drejta e autorit si pjestare te familjes ne vije te drejte. Deri me tash asnje derivat prej kesaj, megjithese duhet te kishim shume perfitime materiale".
Shprehur ndryshe, Marubet ekzistues ata qe jetojne aktualisht ne Shkoder, nuk kane mbi fototeken, megjithese deri vone ishin pronare te vetem te saj, asnje te drejte. Muzeumi i Shkodres duhej t'i jepte familjes sipas ligjit pikerisht te drejten e autorit. Ne drejtorine e muzeumit thone se ne na duhet shkrese nga Ministria e Kultures, nderkohe qe kurre ndonjehere nuk ka mberritur nje shkrese e tille. "Tashme jam lodhur," - thote Tereza. "Do te desha te pakten te vleresohen Marubet per meritat qe kane. Asgje me teper".

Sfilate kostumesh dhe personazhesh
Duke qene italian, pra jo shqiptar, nder gjerat e para qe i bie ne sy te parit te Marubeve, Pietros, natyrisht jane kostumet. Kombinimi i ngjyrave, punimi mjeshteror, prerja fikse, shumellojshmeria e tyre e bejne ate qe te mrekullohej perpara njerezve qe i kane te veshura keto kostume. Nder gjerat e para edhe kur ato jane historike, te fotografuara jane pikerisht kostumet.
Keshtu, veç anes mjeshterore ne kombinimin e dritehijeve, ne vendosjen dhe depertimin e menyres se drites sa dhe si duhet, ne nxjerrjen qarte te figures dhe portretit njerezor, ku mund te dallosh edhe karakteristikat e njerezve, ne realizimin artistik edhe te planit te dyte te sfondit, Marubi kerkon te nxjerre ne plan te pare edhe kostumet. Shume shpejt nis t'i dalloje ato. Meson ndarjen sipas krahinave, sekseve, grupmoshave, kategorive shoqerore dhe rasteve situacionale te veshjes se tyre. Sipas etnologut Agim Bido, Pjeter Marubi kerkoi te fiksoje polifunksionimin shoqeror dhe historik te kostumeve tradicionale ne jeten shqiptare, por sipas menyres se tij duke i dhene atyre vleren e dokumenteve historike te perkohshem te epokes me te cilen ata u prezantuan. Keshtu koinçidence, rastesi apo dashje, por fotografia e pare shqiptare qe mban vulen e Pjeter Marubit ajo qe paraqet Hamza Kazazin eshte pikerisht foto qe paraqet nga ana tjeter edhe kostumin tradicional te burrave shqiptare shkodrane ne nje dite feste. Keshtu ndodh ne me te shumten e rasteve, pjesa me e madhe e fotove paraqet kostume te llojeve nga me te ndryshmet. Ne pergjithesi personazhet apo grupet e personazheve te fotografise se Marubeve jane te veshur me kostume kombetare, paraqesin imazhet e tyre ashtu siç jane ne festa, ceremonira, ambiente familjare qofte dhe ne ushtrimin e zanateve te tyre artizanal ne pazarin e Shkodres. Nje pasion te tille e trashegon e gjithe dinastia. Matia, Keli edhe Gega. Ne menyra te ndryshme nisen te japin kostumet duke dhene keshtu edhe evoluimin kohor te kostumografise shqiptare. Pare keshtu, fototeka Marubi mund te shenderrohet shume mire ne nje muzeum etnografik. Keshtu eshte e lehte te percaktosh kohen nisur nga veshjet e personave te fotografuara. Fotografite e para kane personazhe me fustanelle, karakteristike per veshjen burrerore te mesit te shekullit te XIX. Me pas vendin e tyre do ta zene tirqet, te cilat perdoren ne fund te shekullit te XIX. E keto ne fillimin e shekullit te XX, zevendesohen me brekushet. Keshtu ndodh edhe per veshjet e grave. Xhubleta e malesoreve, veshja e princeshes mirditore, veshja e gruas katolike shkodrane, apo asaj muslimane, jane pasqyruar me se miri ne fotografi. Pas ketyre kostumeve, natyrshem shihen figurat me te medha te historise se veriut shqiptar. Patriotet ne grupe te Lezhes, Dukagjinit, Mirdites, Kosoves te gjithe te veshur me kostume. Kreret, emrat e perveçshem ne celuloidet e Marubeve, do te mbeten edhe me te njohur dhe do te shnderrohen te njohur edhe ne portrete. Ded Gjo Luli, Mehmet Shpendi, Azem e Shote Galica, Esat Toptani, Filip Shiroka, Haki Stermilli, Hil Mosi, Fan Noli, te gjithe jane fotografuar veçse prej Marubeve.

I fundit i Marubeve
Duke jetuar deri vone 1984 kuptohet se ne Shkoder kujtimet me te gjalla dhe respektin me te madh njerezit e ruajne per Geg Marubin, te fundin e dinastise te fotografeve artiste. Zotni Gega, qe njeri i madh, thone shkodranet duke i pasatribuar atij gjithmone epitetin e zotnise edhe atehere kur duhej te ishe shok. "Prej tij kujtoj rregullin dhe disiplinen", thote keshtu Muhamet Bushati, fotografi qe punoi me te nje jete te tere. "Vinte ne pune ne 7 paçerek, bente gjithçka gati, solucione, negative, aparate, ne menyre qe ne 7 te fillonte punen. Kishte nje kaligrafi per t'u pasur zili. Gjithçka e mbante me teper rregull". "Kur isha e vogel",- kujton Tereza, "mbaj mend dhomen ne fund te korridorit ku mua me qe ndaluar rreptesisht te hyja. Shihja nga larg, ishte arkivi prej nga ku doli fototeka. Çdo gje qe ne rregull, perfekt." Veç kesaj Tereza kujton dhe rregjistrin e madh. "Ishte nje liber i madh ku qene shenuar me saktesi datat dhe njerezit apo familjet e fotografuara. Keshtu rastiste qe pas 80, 100, 50 apo 20 vitesh njerez te ndryshem kerkonin tek babai ndonje foto te tyre apo te familjes. Zotni Geg me duhet kjo foto, e Krajave apo Bushatllinjve fjala vjen. Me mjafton viti te pakten, thoshte babai dhe çdo gje gjendej ne pak sekonda. Me pas hapeshin skedat dhe menjehere gjendej negativi ne arkiv. Me pelqente pa mase te shihja babane tek punonte. E pyesja me kureshtje per dritat e kuqe, perse sherbente ky apo ai solucion, per sa kohe behet stampimi dhe ai me durim me pergjigjej per imtesite me te vogla".

Epilog
Thuhet se dinastia e Marubeve mbaron me Gegen. Faktikisht pas vdekjes se tij asnje nga Marubet nuk e trashegoi me profesionin, nuk pati me aparatin fotografik si treguesin e artit apo te shpirtit te tij. Nderkohe nga Marubet, nga shkolla e tyre ne Shkoder, krijohet nje brez i tere fotografesh, te cilet ne nje menyre apo tjeter krijojne dinastite e tyre. Jakovajt, Pistulloret, Nenshatet, jane gjithe ata qe nisin t'i japin emra te rinj fotografise shqiptare. Ndersa vajza e vetme e Geg Marubit, mori drejtim tjeter. Fotografia eshte vetem kenaqesi per te. E shijon duke e pare, di ta vleresoje siç mund ta beje pak kush ne Shkoder. Ndersa profesion nuk eshte per te. Por duket se geni i artistit prej fotografi eshte transmetuar ne vije te zhdrejte. "Im bir, Tani,"- thote Tereza Marubi spontanisht, "i ka te dukshme prirjet e trasheguara. E shoh kete ne menyren se si e realizon fotografine. Dritehijet jane te persosura. Fotot dalin te dukshme, te pastra dhe te realizuara ne te gjitha drejtimet". Tani ka nje profesion qe eshte shume larg asaj te te qenit fotograf. Per stomatologun Irtan Mehilli mbase do te jete e afert dita qe mund te hape ndonje ekspozite duke nisur keshtu brezin e katert te dinastise Marubi, pinjollin e peste te fotografeve.
-- 12/30/2000, © Koha Jone 2000.






Shkoder.net © 1998-2002

[Brari]

DOSSIER

Si u persekutua nga regjimi komunist familja Gjonmarkaj që rrjedh nga dera e Kapidanit të Mirditës. Deda varet në litar, Marku vdes në hetuesi dhe Prenga një jetë në burgje

Preng Gjonmarkaj, zv/ministri që vuajti 30 vjet në burgje


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Me ardhjen e komunistëve në pushtet kullat tona në Orosh të Mirditësë u dogjën prej tyre, ndërsa babai im majro Preng Gjonmarkaj i cili gjatë periudhës së Luftës kishte mbajtur detyrën e zv / Ministrit të Brendshëm dhe Kuestorit në Shkodër, ashtu si shumë antikomunistë të tjerë u arratis dhe doli në mal. Pasi qëndroi për disa kohë në arrati së bashku me kushëririn e tij Mark Gjonmarkajn, i cili e dontë më shumë se vëllezërit e tij, në vitin 1945 ai u arrestua në qytetin e Shkodrës dhe u dënua me vdekje. Në atë kohë që u dënua baba edhe gjyshi jonë Deda i cili kishte qenë ushtarak i Monarkisë me gradën e kapitenit ishte i arratisur në mal së bashku me djalin tjetër Markun. Gjyshi Deda u kthye në shtëpi pas një amnistie që u dha asokohe nga qeveria komuniste e Tiranës, por ai u arrestua përsëri në gushtin e vitit 1949 me rastin e vrasjes së Bardhok Bibës dhe ishte i pari që e varën në litar nga të 14 personat që u ekzekutuan në shenjë hakmarrje për vrasjen e tij.

Para varjes, gjyshi, Deda, kërkoi që të paktën djalit të tij Markut, t'i falej jeta gjë e cila u muar parasysh dhe Marku vdiq në burgun e Shkodrës ku ishte dënuar me 101 vjet". Njeriu që flet dhe dëshmon për herë të parë për "Gazetën", është 58-vjeçari Filip Gjonmarkaj, ish-oficer me gradën e kapitenit në Gardën e Republikës, i cili rrëfen gjithë historinë tragjike të familjes së tij që rrjedh prej derës së famshme të Gjonmarkajve të Mirditës, ku pinjollët e saj u ekzekutuan, u burgosën, apo u internuan për 45-vjet me rradhë nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.

Familja Gjonmarkaj, nga dera e Kapidanit
Babai i Filipit, Preng Gjonmarkaj, është nga fshati Orosh i Mirditës, prej nga është dhe origjina e asaj familje nga më të njohurat në Shqipëri. Familja e Preng Gjonmarkajt, rrjedh nga i njëjti trung i familjes së famshme të Kapidanit të Mirditës, Gjon Markagjonit, i cili njihet ndryshe dhe si Princi i Mirditës. Dera e Gjonmarkajve të Mirditës e cila konsiderohet si një nga dyert e para të Shqipërisë, ka qenë e përbërë nga tre degë: Lleshi i Zi, Preng Pasha dhe Preng Markola. Preng Pasha apo siç njihet ndryshe Preng Bib Doda i cili mbajti postin e Ministrit të Botores në Qeverinë e Ismail Qemali, pas vdekjes së tij nuk la asnjë trashëgimtar dhe ajo degë e fist të Gjonmarkajve u shua fare. Familja e babait të Filipit, Preng Gjonmarkajt, e ka zanafillën dhe rrjedh nga trungu i familjes së Preng Markolës, prej së cilës ka ardhur dhe dera e Princit të Mirditës, Gjon Marka Gjonit. I pari i kësaj shtëpie Preng Markola, ka qenë tepër i njohur si një nga prijsit ushtarakë të asaj familje i cili ka udhëhequr bajrakun e tij dhe mirditorët në luftrat kundër pushtuesëve osmanë. Për këtë gjë ai është përmëndur dhe nga Padër Gjergj Fishta në veprën e tij madhore "Lahuta e Malcisë", ku midis të tjerash thuhet: "Janë vënë trimat në rresht për nji / njaj Preng Markola u ka pri / asht Gjonmarkajsh dhe i takon prija / derë ma të vjetër s'ka Shqipnia". Trojet e vjetra dhe themelet e kullës së familjes së Preng Gjonmarkut dhe të parëve të tij kanë qenë në fshatin Ndërshen, fare pranë Oroshit ku ndodheshin dhe sarajet e kushëririt të tyre, Kapidanit të Mirditës, Gjon Marka Gjonit.

Deda dhe Prenga ushtarakë të Monarkisë
Preng Gjonmarkaj u lind në prill të vitit 1913 në fshatin Ndërshen të Oroshit të Mirditës dhe ishte fëmija i parë nga dy djem dhe një vajzë (Markun e Marten) që kishte Dedë Gjonmarkaj i cili në atë kohë shërbente si ushtarak në qeverinë e Vlorës që kryesohej prej Ismail Qemalit. Dedë Gjonmarkaj e vazhdoi karrierën ushtarake edhe gjatë viteve të Monarkisë së Zogut, duke shërbyer si ushtarak në armën e xhandarmërisë me gradën e majorit në rrethet e Gjirokastrës, Kukësit dhe Mirditës. Po kështu edhe babai i Dedës, Preng Gjonmarkaj ishte ushtarak me gradën e majorit dhe për shumë vjet ai shërbeu si inspektor i Oborrit Mbretëror në Qarkun e Shkodrës. Ndërsa djali i Dedës, Preng Gjonmarkaj i ri, mësimet e para i mori në Konviktin e Oroshit që kishte hapur asokohe dera e Kapidanit të Mirditës, Gjon Markagjonit, ku ai mësoi për pesë vjet si nxënës i jashtëm. Në atë kohë që Prenga mësonte pranë atij konvikti dhe ishte me rezultate shumë të mira në mësime, babai i tij Deda, kishte dëshirë që ta shkollonte në një shkollat ushtarake me qëllim që ai të ndiqte traditën familjare të shtëpisë së tyre dhe të dilte oficer. Lidhur me të kaluarën e karrierës ushtarake të babait të tij, 58-vjeçari Filip Gjonmarkaj dëshmon: "Pas mbarimit të shkollës unike në konviktin e Oroshit në vitin 1929, babai im Preng Gjonmarkaj u dërgua për të ndjekur një kurs ushtarak për xhandarmërinë që ishte hapur asokohe nga Mbreti Zog dhe nën kujdesin e instruktorëve italianë në Plepat e Durrësit. Duke qenë se atë kurs baba e mbaroi me rezultate shumë të mira, ai u titullua oficer me gradën e nëntogerit dhe u emërua si komandant i Postës së Xhandarmërisë në Lis të Matit ku ai shërbeu për deri në vitin 1932. Nga viti 1932 e deri në vitin 1939, babai shërbeu si ushtarak i Monarkisë me gradën e kapitenit në armën e xhandarmërisë në qytetet e Durrësit dhe Tiranës ku atij iu ngarkuan detyra të ndryshme. Në vitin 1935 kur ndodhi kryengritja e Fierit, Prenga shërbente si inspektor ushtarak pranë Oborrit Mbretëror të Zogut dhe në atë ai u dërgua për të hetuar rreth asaj kryengritje që kishte si qëllim rrëzimin e qeverisë monarkiste. Në detyrën e inspektorit ushtarak pranë Oborrit Mbretëror, Prenga shërbeu deri në prillin e vitit 1939 kur Italia fashiste kreu agresionin ushtarak ndaj Shqipërisë. Pas pushtimit të Shqipërisë, Prenga nuk pranoi të shërbente përsëri në armën e xhandarmërisë dhe u lirua nga detyra. Në atë kohë ai u kthye në vëndlindjen e tij në Orosh të Mirditës ku dhe u emërua si Kryetar i Komunës së Fushë-Arrëzit dhe të Fanit të Mirditës", kujton Filip Gjonmarkaj lidhur me karrierën ushtarake të babait të tij Prengës dhe gjyshit Dedës, të cilët kishin shërbyer si ushtarakë të Monarkisë së Zogut.

Në Tiranë, zv/Ministër i Brendshëm
Në Komunat e Fushë-Arrzit dhe të Fanit të Mirditës, Preng Gjonmarkaj shërbeu deri aty nga viti 1941, sepse në atë kohë kushëriri i tij Mark Gjon Markaj që mori më pas postin e Ministrit të Brendshëm, e thërriti në Tiranë dhe e ftoi të shërbente përsëri në armën e xhandarmërisë. Në atë kohë Prenga veshi uniformën ushtarake me gradën e kapitenit që kishte pasur më përpara në xhandarmëri dhe pasi punoi për disa kohë aty, u emërua si shef i Zyrës Politike pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme në Tiranë. Në atë kohë atij iu dha edhe grada e majorit dhe funksioni i Shefit të Zyrës Politike, korespodonte edhe me funksionin e zv / Ministrit. Lidhur me periudhën që Prenga shërbeu pranë Ministrisë së Brendshme, i biri i tij Filipi, dëshmon: "Ndonëse babai im Preng Gjonmarkaj ishte me bindje të thella antikomuniste, ai nuk e shfrytëzoi funksionin e tij në Ministri për t'u hakmarrë ndaj komunistëve të arrestuar, përkundrazi ai tregohej më shumë se ç'duhej human me ta. Këtë qëndrim ndaj tyre baba Prenga, e mbajti edhe gjatë periudhës kur shërbeu si Kuestor praën Prefekturës së Shkodrës, ku ai tregohej tepër i butë me komunistët dhe në shumë raste ndërhynte për t'i liruar ata nga burgu. Një nga komunistët e njohur që pati liruar baba në atë kohë nga burgu, ka qenë Tom Kola i cili më pas u vra gjatë një përpjekje kur ishte partizan. Aq shumë ndërhyrje pati bërë baba pranë italianëve dhe gjermanëve për lirimin e komunistëve të arrestuar, sa që ai disa herë u konfrontua ashpër me eprorët e tij, të cilët nuk ia kuptonin dot dobsinë që kishte ai për rininë shqiptare, që Prenga nuk kishte qejf ta shihte të kalbej burgjeve", dëshmon Filip Gjonmarkaj lidhur me periudhën e Luftës kur babai i tij u emërua në funksionin e zv / Ministrit të Brendshëm.

Arrestimi i Prengës, 101 vjet
Pas ardhjes së komunistëve në pushtet në fundin e vitit 1944, major Preng Gjonmarkaj ashtu si shumë ushtarakë të tjerë u arratis në male dhe u bashkua me kushëririn e tij Mark Gjonmarkajn, i cili në atë kohë ishte udhëheqësi kryesor i rezistencës antikomuniste. Lidhur me këtë, Filip Gjonmarkaj dëshmon: "Që me ardhjen e komunistëve në pushtet në vitin 1944, kullat tonë në Orosh të Mirditës u dogjën prej tyre në shënjë hakmarrje. Në atë kohë baba Prenga dhe gjyshi 72-vjeçar Deda, ishin të arratisur në male, së bashku me kushëririn tonë Dr. Mark Gjonmarkajn i cili e donte Prengën njëlloj si vëllezërit e tij. Në majin e vitit 1945, Prenga u rrethua dhe u arrestua nga Forcat e Ndjekjes në zonën e Shllakut në Shkodër, ku ai qëndronte i fshehur së bashku me kushëririn e tij Gjon Pjetër Gjonmarkajn. Gjyqi kundër tyre u zhvillua në qytetin e Shkodrës dhe prokurori Aranit Çela së bashku me trupin gjykues i dhanë dënimin me vdekje, ndërsa për Gjonin me që ishte shumë i ri, e dënuan me katër vjet burg. Dënimi i Prengës me vdekje në atë kohë bëri një bujë shumë të madhe në gjithë Qarkun e Shkodrës, për arsye se ai njihej mirë për karakterin e tij burrëror në atë qytet që nga koha kur kishte punuar si Kuestor dhe kishte lënë përshtypjet më të mira duke u falur jetën shumë komunistëve. Nga respekti që kishin krijuar në atë kohë shkodranët për Prengën, pati shumë kërkesa dhe ndërhyrje të ndryshme nga qytetarë të Shkodrës me qëllim që atij t'i falej jeta. Një nga ato që kërkoi faljen e tij ishte dhe nëna e Heroit të Popullit, Tom Kola e cila i shkoi vetë në zyrë Prokurorit Aranit Çela dhe i dëshmoi atij se Preng Gjonmarkaj ia kishte liruar njëherë djalin nga burgu. Nisur nga kërkesat dhe ndërhyrjet e shumta pranë organeve gjyqësore, trupi gjykues i mori ato në konsideratë dhe ia fali Prengës dënimin me vdekje, duke ia kthyer atë në 101 vjet burg", dëshmon Filip Gjonmarkaj lidhur me babain e tij Prengën të cilit ia fal jeta vetëm në sajë të figurës së mirë që ai kishte lënë në qytetin e Shkodrës ku kishte shërbyer si Kuestor gjatë periudhës së pushtimit.

Deda në litar, Marku vdes në burg
Në atë kohë që Preng Gjonmarkajt iu fal jeta dhe u dënua me 101 vjet burg, babai i tij Deda së bashku me djalin tjetër Markun, ishin të arratisur në mal nga frika e hakmarrjes së komunistëve. Lidhur me këtë, Filipi dëshmon: "Pas dënimit të Prengës, Gjyshi Deda, me xhaxhanë Markun, qëndruan në mal në arrati së bashku me kushëririn Mark Gjonmarkajn dhe shuë mirditorë të tjerë antikomunistë nga familjet e njohura. Aty nga fundi i vitit 1947 ata u kthyen në shtëpi pas një amniste që u dha nga qeveria komuniste e Tiranës për ata që nuk kishin bërë asnjë krim. Por qëndrimi i tyre pranë familjes nuk zgjati shumë, sepse ata u arrestuan përsëri në gushtin e vitit 1949 kur ndodhi vrasja e Bardhok Bibës që në atë kohë mbante funksionin e Sekretarit të Parë të Mirditës. Në atë kohë si shenjë hakmarrje ndaj vrasjes Bardhokut, Qeveria komuniste e Tiranës nëpërmjet Forcave të Ndjekjes ku ishin dhe dy këshilltarë sovjetik (kolonelët Sokolov dhe Voleskin) arrestoi dhe burgosi me dhjetra mirditorë. Katërmbëdhjet prej tyre u ekzekutuan në Qafën e Valmirit, në vëndin ku ishte vrarë Bardhok Biba dhe i pari që u var në litar, ishte gjyshi ynë Dedë Gjonmarkaj. Në atë gjyq të shpejtë që u zhvillua pak para ekzekutimit, Deda i tha trupit gjykues: "Unë dhe këtë burra të tjerë që na keni arrestuar nuk kemi asnjë lidhje me vrasjen e Bardhok Bibës. Megjithatë unë jam gati që të shkoj vetë në litar, por djali im Marku, nuk duhet të ekzekutohet se është krejt i pafajshëm". Pasi e varën gjyshin në litar, xhaxhanë Markun e dërguan në burgun e Shkodrës ku ai vdiq pak kohë më vonë. Në atë kohë që u var gjyshi Deda, familjen tonë (unë, vëllai Gaspëri, nëna dhe gjyshja) e internuan në kampin e Tepelenës ku qëndruam deri në vitin 1952 dhe më pas na lejuan të ktheheshim në Orosh. Babai Prenga, vuajti plot 20-vjet e katër ditë dënimin që ishte dhënë dhe pjesën më të madhe e kreu në burgun e Burrelit. Një nga të burgosurit që ka vuajtur bashkë me babanë në kampin e Thumnaës, (Mark Alia nga Mamurrasi) më ka treguar se komandanti i atij kampi Novruz Shehu, donte të ndërhynte tek Kadri Hazbiu dhe ta lironte Prengën, pasi ai u impononte respekt të gjithëve. Kur u kthye nga Tirana, komandanti i kampit në prezencë të gjithë të dënuarëve i tha Prengës: "Sa të jetë kjo qeveri, ti nuk do të lirohesh. Ne e dimë se ti nuk ke bërë krime, por të mban brenda mbiemëri që ke". Pas atyre fajlëve, Prenga buzëqeshi dhe iu përgjigj: "Këtë e di mirë, por mbiemërin e kam më të shtrenjtë se jeten, mor zotni major". Pasi u lirua në vitin 1965 ai erdhi në Orosh ku më 30 prill të vitit 1977 u arrestua përsëri dhe kreu edhe dhjetë vjet të tjera burg politik. Prenga u lirua nga burgu në vitin 1987, në moshën 74-vjeçare dhe nga vuajtjet e sëmundjet që kishte kaluar nëpër burgje, ai vdiq në tetorin e vitit 1992, pak kohë pasi ishte shembur regjimi komunist", e përfundon rrëfimin e tij rreth historisë të dhimbshme të familjes, 58-vjeçari Filip Gjonmarkaj, një nga pinjollët e fundit të asaj shtëpie që rrjedh nga dera e kapidanit të Mirditës Gjon Marka Gjonit, e cila u masakrua në mënyrën më barbare nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.

-----------------

gazeta.shqiptare

[Brari]

PPSH ngriti vertet "oxhaqe gjer ne re" ku dilte tym industrial por shkaterroi qindra OXHAQE te familjeve me te njohura te Kombit.

Burracaker....kan shire lëm mbi popull te vet.. Legena bolshevik..
PPSH-regjim i kerrbacit.

[Albo]

Historia e dhimbshme e malësorit fisnik 85-vjeçar me origjinë nga Shoshaj i Dukagjinit që u diplomua në Akademitë ushtarake të Modenas e Firences dhe u persekutua nga komunistët

Lekë Vojvoda i Dukagjinit: "Si më prenë në besë komunistët"


--------------------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Aty nga viti 1944 kur shërbeja si rrethkomandant i xhandarëmrisë së Dukagjinit, hyra në lidhje të fshehta me majorin britanik Nils, i cili kryesonte një nga misionet anglo-amerikane që ishin atashuar asokohe pranë forcave nacionaliste në Veriun e Shqipërisë. Sipas porosive të tij, unë asokohe ndihmova të gjitha ato forca që luftonin kundër gjermanëve, siç ishin komunistët, ballistët dhe legalistët. Aty nga korriku i vitit 1944, unë e braktisa detyrën e rrethkomandantit të Dukagjinit dhe shkova në Shoshaj ku rrija vazhdimisht nën ankthin e goditjes e arrestimit, si nga partizanët ashtu dhe nga forcat gjermane.

Ashtu i arratisur qëndrova për dy vjet i fshehur nëpër malet e Dukagjinit së bashku me Mark Malën, Gjergj Vatën, Pal Thanin, Lulash Stakën, Mirash Ndoun dhe Bajraktarin e Dukagjinit Lulash Gjeloshi me gjithë mashkujt e fisit. Në tetorin e vitit 1946 kur Qeveria Komuniste e Tiranës shpalli një amnisti për të gjithë personat e arratisur, unë vendosa dhe u dorzova vetë së bashku me disa shokë të tjerë, duke menduar se komunistët do ta mbanin fjalën për faljen që nxorrën. Por isha gabuar, se komunistët na prenë në besë dhe më dënuan me shtatë vjet burg e internime të gjata, nga të cilat u lirova vetëm në vitin 1984". Njeriu që flet dhe dëshmon për herë të parë për Gazetën, është 85-vjeçari Lekë Vojvoda nga Shoshaj i Dukagjinit, ish-oficer akademist me gradën e kapitenit i diplomuar në Modena e Firence, i cili rrëfen gjithë historinë e jetës së tij që nga bankat e gjimnazit të Shkodrës, studimet në Akademitë e Italisë, fillimin e karrierës ushtarake gjatë viteve të pushtimit, ndihmesën e madhe ndaj lëvizjes antifashiste, e deri tek arrestimi e dënimi prej komunistëve me vite të gjata burgu e internimi. Ndonëse tashmë ai po i afrohet të nëntëdhjetave duke lënë pas një jetë ku shkëlqimi, vuajtjet dhe peripecitë e pafund i janë mpleksur pazgjidhshmërisht me njëra tjetrën, malësori fisnik Lekë Vojvoda, me një portret dhe fizik tipik si ato të kreshnikëve që ka përshkruar me aq mjeshtëri Padër Gjergj Fishta në "Lahuta e Malcisë", të habit me memorjen e tij brilante dhe ato ngjarje që tregon. Aty në shtëpinë e tij të thjeshtë që ndodhet diku në një rrugicë të ngushtë të lagjes "Tre Heronjtë" të qytetit të Shkodrës ku ne kemi shkuar si mysafir, ai nis e rrëfen duke sjellë në kujtesë ngjarje, data, vite e njerëz me histori nga më të ndryshmet dhe hera-herës e ndërpret tregimin e tij nga që e tradhëtojnë disa pika loti që i bien përmbi faqe!

Familja Vojvoda, besnikë të Zogut

Lekë Vuksani apo siç njihet ndryshe me mbiemërin Vojvoda, u lind më 7 maj të vitit 1918-të në Shoshaj të Dukagjinit, prej nga është dhe origjina e familjes së tij një nga më të njohurat e asaj krahine në Veriun e Shqipërisë. Mbiemërin Vojvoda (në serbisht-komandant) ajo familje e ka trashëguar që prej pesë brezash, pasi të parët e saj ishin komandantë të malsorëve në luftrat kundër forcave serbo-malazeze në fundin e shekullit të XIX-të dhe fillimin e shekullit të XX-të. Babai i Lekës, quhej Vuksan Vojvoda dhe ai ka qenë tepër i njohur në atë krahinë si burrë i urtë për ndarje pleqnie, pasi bashkë me Bajraktarin e Dukagjinit, ai merrej edhe me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe problemeve të ndryshme që lindnin në mes fshatarëve të asaj krahine. Vuksan Vojvoda ishte një nga besnikët e Monarkisë së Zogut dhe ai njihej në të gjithë Dukagjinin si një nga mbështetësit kryesor të Mbretit. Aty nga viti 1926 kur ndodhi Kryengritja e Dukagjinit e udhëhequr prej toger Ndok Gjeloshit dhe Dom Loro Cakës të cilët synonin rrëzimin e Qeverisë së Zogut, iu bë thirrje edhe Vuksan Vojvodës për t'u bashkuar me kryengritësit dukagjinas. Synimi i kryengritësve për ta bërë për vete Vuksan Vojvodën, qëndronte në faktin se ai gëzonte një popullaritet të jashtëzakonshëm në të gjithë atë krahinë. Por Vuksani, nuk pranoi të merrte pjesë në atë kryengritje, pasi ishte fare i qartë për synimet e organizatorët e vërtetë të saj. Ndonëse Vuksani vetë nuk kishte bërë ndonjë shkollë të madhe, ai u kujdes që djalit të tij, Lekës, të mos i mungonte ajo. Kështu në vitin 1928 Vuksani e dërgoi të birin, Lekën, në qytetin e Shkodrës dhe e regjistroi në shkollën fillore të Konviktit "Malet Tona". Atë shkollë Lekë Vojvoda e mbaroi në vitin 1936 kur mori semimaturën dhe gjatë gjithë periudhës që ai ndoqi mësimet aty, ai vlerësohej si një nga nxënësit më të mirë të saj, pasi gjatë një viti shkollor ai mori dy klasë përnjëherë. Gjatë asaj periudhe ndër shokët më të afërt të Lekës në Konviktin "Malet Tona", ishte Mëhill Marku nga Lotaj e Shalës, (më pas emigroi në SHBA ku u bë profesor në një universitet të Neë Yorkut) dhe Kol Prela (profesori që u pushkatua me grupin e deputetëve në 1946-ën) që ishte disa vjet më i madh se ai në moshë. Përveç Mëhillit dhe Kolës të cilët ai i kishte shokë dhe bashkëfshatarë, në një klasë me Lekën asokohe mësonin dhe Fadil Hoxha, Xheladin Hana, Hajrulla Kastrati, Emin Duraku, Ndue Gjergj Përvizi etj. Lidhur me shokët që Leka kishte në Konviktin "Malet Tona", ai kujton: "Ndo-nëse unë kisha një miqësi të ngushtë me shokët e mi të klasës si Fadil Hoxhën, Emin Durakun, Xheladin Hanën e Hajrulla Kastratin, në bindjet politike isha kundër tyre sepse ata kishin pikpamje komuniste", dëshmon Leka për ish shokët e tij të klasës, të cilët më vonë u bënë emëra të njohur e personalitete të Luftës Antifashiste në Shqipëri dhe Jugosllavi.

Në shkollën ushtarake të Romës

Pasi e mbaroi semimaturën me rezultate shumë të larta në vitin 1936, Lekë Vojvoda kishte dëshirë që të vazhdonte studimet në një nga shkollat ushtarake të Italisë. Lidhur me këtë ai kujton: "Pasi u diplomova në gjimnazin laik të qytetit të Shkodrës, bërë një kërkesë për të ndjekur studimet ushtarake në Itali. Pasi m'ua aprovua kërkesa edhe me ndihmën që ma dha ushtaraku Ndoc Kurti, i cili në atë kohë shërbente si adjutant i motrave të Mbretit Zog, unë u paraqita në konkursin që u zhvillua në Tiranë. Pasi e fitova atë konkurs me pikë të plota, m'u dha e drejta për të ndjekur shkollën ushtarake në Romë, të cilën e fillova në tetorin e vitit 1936. Bashkë me mua në atë shkollë ushtarake të kryeqytetit italian, aspkohe ishin dhe disa studentë të tjerë nga Shqipëria, si Abdyl Këllezi, Abdi Mati, Valentin Përvizi etj. Atë Lice ushtarak e mbarova me rezultate shumë të mira në vitin 1939, por gjatë asaj kohe që isha student aty, kam kaluar një nga ngjarjet më të dhimbëshme të jetës sime…", kujton 85-vjeçari Lekë Vojvoda dhe për një çast e ndërpret rrëfimin e tij nga lotët që i rrjedhin mbi faqe. Po cila është ajo ngjarje e largët që ndonëse ka ndodhur prej më shumë se gjysëm shekulli më parë, e trondit dhe e prek edhe sot malësorin fisnik Lekë Vojvoda, duke e bërë që të mos e përmbajë dot veten? Lidhur me këtë ai nis e tregon: "Aty nga pasditja e tetë prillit të vitit 1939, unë ndodhesha në ambientet e shkollës vetëm me disa shokë shqiptarë, pasi italianët kishin shkuar nëpër shtëpitë e tyre me rastin e festës së pashkëve. Nga që ato ditë ne nuk kishim dalë fare jashtë ambienteve të kapanoneve, nuk kishim asnjë dijeni se çfarë ndodhte jashtë mureve të asaj shkolle. Aty nga pasdrekja e asaj dite unë dola dhe takova kapelanin e shkollës (priftin ushtarak) të cilit i thashë se bashkë më dy shokët e mi kishim dëshirë që të shkonim në kishë me rastin e festave të pashkëve. Kapelani pasi më dëgjoi , m'u përgjigj: "Nuk do të shkoni dot në kishë pasi në qytet ka trazira të mëdha, sepse këto ditë ka ndodhur bashkimi i Italisë me Shqipërinë". Unë e kuptova menjëherë se ç' kishte ngjarë, pasi që nga fundi i muajit mars kishim dëgjuar se diçka pritej të ndodhte në mes Italisë dhe atdheut tonë Shqipërisë. Menjëherë pas fjalëve të kapelanit më shpërthyen lotët çurk dhe ashtu i ngashëryer pa e përmbajtur aspak veten iu drejtova duke i thënë: "Padër, që nga ky moment unë nuk besoj më. Si ka mundësi që një shtet i madh të zaptojë një shtet tjetër më të vogël? A nuk është dhe atdheu ynë Shqipëria një vënd që e ka falë zoti si gjithë shtetet e tjera? Përse nuk paskemi të drejtë të jetojmë të lirë edhe ne". Pas fjalëve të mia kapelani nuk u ndie fare dhe u largua jashtë shkollës, ndërsa unë me shokët e mi u futëm brenda në kapanone", kujton Lekë Vojvoda atë ngjarje të largët të shtatë prillit të vitit 1939 kur Italia kreu agresionin fashist ndaj Shqipërisë, ngjarje e cila edhe sot ia çon lotët çurk malësorit kreshnik 88-vjeçar, për të cilin tregojnë që se ka njohur kurrë frikën.

Refuzimi i betmit ushtarak në Romë

Po ç'ndodhi më pas me Lekë Vojvodën dhe shokët e tij studentë ushtarakë që asokohe vazhdonin mësmet në Liceun Ushtarak të Romës? Lidhur më këtë, ai rrëfen: "Që paraditen e nëntë prillit të vitit 1939 në ambientet e shkollës sonë aty në Romë, autoritetet italiane filluan të grumbullonin të gjithë studentët shqiptarë që asokohe ishin nëpër shkollat e tjera ushtarake të Italisë, si të mesme ashtu dhe ato të larta e të aplikacionit. Qëllimi i atij grumbullimi ishte se ata kishin vendosur për të na dërguar të bënim betimin ushtarak së bashku me studentët italianë. Ndërsa po vazhdonte grumbullimi i studentëve shqiptarë në ambientet e shkollës sonë, ne që ishim aty vendosëm që të bënim një mbledhje lidhur me situatën që ishte krijuar. Pasi u mblodhëm fshehtas reth 20 e ca shqiptarë në një klasë, filluam diskutimet duke rrahur mendimet se ç'duhej të bënim në situëtën në të cilën ndodheshim. Disa nga shokët që e morën fjalën në fillim, hodhën idenë që ne ta linim fare shkollën dhe të ktheheshim në Shqipëri, gjë e cila në fillim u përkrah nga të gjithë në mënyrë unanime. Por ky vendim më pas u hodh poshtë, sepse dikush nga ne tha se do ishte më mirë që ne ta vazhdonim shkollën, të diplomoheshim dhe kudo që të na çonin të punonim për të mirën e Shqipërisë. Ajo gjë u përkrah nga të gjithë ne që ishim aty, duke thënë se do ishte më mirë të mbaronim shkollën e të dilnim oficerë, pasi Shqipëria kishte nevojë për kuadro të aftë që të drejtonin vetë ushtrinë shqiptare. Pas këtij vendimi ne u shpërndamë pa e ditur se pas pak ditësh italianët do të na dërgonin për të bërë betimin ushtarak. Autoritetet e larta italiane kishin vendosur që bashkë me studentët italianë, të na çonin për të bërë betimin me armë edhe ne shqiptarët që studjonim në atë shkollë të mesme ushtarake të Romës. Për kryerjen e betimit ushtarak ishte caktuar një kazermë ushtarake e cila ndodhej jo shumë larg shkollës sonë dhe pak pasi mbërritëm ne aty, erdhën dhe autoritetet e larta ushtarake italiane që do të asistonin në ceremoninë e betimit. Kur filloi të këndohej himni jonë kombëtar, ne studentët shqiptarë që ishim rreshtuar nëpër kuadrate të veçanta, filluam të qanim dhe si me komandë të gjithë i lëshuam armët në tokë. Kjo gjë shkaktoi dhe prishjen e gjithë ceremonisë së betimit. Pas kësaj ne na dërguan përsëri në shkollën tonë dhe aty na mblodhën në një sallë duke na kërkuar llogari se pse e bojkotuam betimin ushtarak duke lëshuar armët në tokë. Të gjithë ne studentët shqiptarë që u ngritëm për të dhënë llogari aty para autoriteteve ushtarake italiane të shkollës, nxorrëm arsye nga më të ndryshmet lidhur me prishjen e ceremonisë së betimit. Në fund të mbledhjes komanda e shkollës na komunikoi se do të mblidhej për marrjen e masave ndaj nesh dhe të nesërmen ata morën dhe internuan vetëm shokun tonë Abdyl Këllezin, të cilin e konsideruan si organizatorin e të gjithë asaj çka kishte ndodhur", kujton 85-vjeçari Lekë Vojvoda, lidhur me refuzimin e kryerjes së betimit ushtarak të nxënësve dhe studentëve ushtarakë shqiptarë që asokohe mësonin në Itali.

Diplomimi në Modena e Firence

Në fundin e pranverës të vitit 1939 Lekë Vojvoda u diplomua me rezultate të larta në në shkollën ushtarake të Romës dhe më pas ai vazhdoi përsëri studimet në Akademinë Ushtarake të Modenas. Lidhur me këtë ai kujton: "Pasi u diplomova në Liceun Ushtarak të Romës, kisha dëshirë që të vazhdoja përsëri studimet në një nga Akademitë e Italisë në degën e Karabinerisë. Por, edhe pse kisha mbaruar me rezultate të larta, ajo gjë ishte e vështirë dhe nuk kisha siguri nëse do më jepej e drejta të vazhdoja Akademinë e Modenas. Në atë kohë unë shkova dhe mora takim me Gjeneral Zef Serreqin, i cili ishte Komandant i Kavalerisë Italiane. Pasi ai më priti mjaft mirë, unë i thashë se kisha shkuar për t'i kërkuar ndihmë që të më krijonte mundësinë që unë të ndiqja studimet pranë Akademisë së Modenas, në degën e Karabinerisë. Gjeneral Serreqi pasi më dëgjoi me vëmndje deri në fund, në fillim më pyeti se përse unë insistoja që të shkoja në degën e Karabinerisë, në një kohë që ajo ishte një nga degët më të vështira dhe më me probleme kur të dilje në jetë pas diplomimit. Unë iu përgjigja se kisha dëshirë që të diplomohesha në atë degë, duke menduar se Italia një ditë do të ikte nga Shqipëria dhe ne oficerët shqiptarë do ta organizonim e do ta merrnim vetë në dorë formimin e armës së xhandarmërisë. Pas kësaj Gjeneral Serreqi më ndihmoi që unë të regjistrohesha dhe të filloja studimet në atë akademi, ku bashkë me mua, po në një degë tjetër, atë të Kavalerisë, ishte dhe shoku im i ngushtë Valentin Përvizi, me origjinë nga Skuraj i Kurbinit", kujton Lekë Vojvoda lidhur me ndihmën që i dha Gjeneral Zef Serreqi, për të ndjekur studimet në degën e Karabinerisë pranë Akademisë Ushtarake të Modenas në Itali.

(vijon nesër)