Mbi origjinën e disa fiseve në Shqipëri

[Baptist]

Nuk thotë që është nga shqipja, thotë ashtu siç thashë unë se është marrë nga gjuhë tjera.

Konkretisht është marrë nga Karli i Madh.

Po de se ky 'karli i madh' ka pas mbretnue ne serbi, a?

E serbt tue mos pas fjalen Car jan detyrue me perdor emnin e karlit si sinonim!Ase kan thane: hajde pe ndrrojme carin po e bajme karl se po tingllon ma mire.
Ose [ndoshta a?] para karlit te madh nuk ka ekzistue mbret - pra s'asht cudi qi emni i tij asht marre si mjet titullimi universal?

Po kjo hipovegez, po jet diqysh si kurqysh, se mbreten ka pas prej qe mbahet mend historia e popujve.

[andirago]

Po de se ky 'karli i madh' ka pas mbretnue ne serbi, a?

Në disa shkrime më herët u tha se përdoret tek krejt sllavët, edhe hugarezët bile edhe popujt baltikë. Tash kuptohet që e ka marrë prej frankëve ai popull që ka qenë nën sundimin e tij.

Se siç e pe variantet "Korol" "Krol" etj, nuk ka farë lidhje me shqipen. Bile po çuditna ça mun me pas lidhje me shqipen kjo farë fjale që në kangët tona përdoret për të emërtuar as më pak as më shumë se sa SLLAVIN E NDYRË.

Ju vazhdoni me tupanin e juj. Për mu kto teori janë budallakina.

[javan]

"1. Czech (Král), Slovak (Král), and eastern German (of Slavic origin): from the western Slavic word kral ‘king’, a derivative of the personal name Karl ‘Charles’, the name of the Frankish king and Holy Roman Emperor Charlemagne (?742–814; Latin name Carolus Magnus). The word kral as a generic term meaning ‘king’ became widespread throughout eastern Europe in the Middle Ages; in Byzantium it generally denoted the kings of Serbia. As a surname, it generally arose either as an occupational name for a servant of the king or as an ironic nickname for one who gave himself regal airs. The surname is also found in German, often in the spelling Krahl."


Me qe i referoheni vazhdimisht ketij pasazhi wikipedian, lexoni mire edhe pjesen qe tregon se kur eshte perhapur ky emer.

1. Ne mesjete (pra kur mesyen sllavet ne Ballkan)
2. Derivon nga emri me te cilin Bizanti quante udheheqesit Serbe.

Me pak fjale derivon nga SERBIA dhe jo nga Cekia apo Gjermania. Si qelloi te jete Serbia origjina e ketij titulli eshte shpjeguar qarte dhe sakte. Serbet nuk kane qene ne kontakt me Charlemagne me shume se Franket. E keta e quajne mbretin e vet Roi.

[andirago]

Kjo për mu është çështje e kryme shoq. Nuk kam çka diskutoj më tepër. Këto "fakte" që sjell janë ose manipulime tua të qëllimta ose je duke gabuar pa qëllim.

Nuk e shoh të arsyeshme të humb kohë me juve, meqë jeni të nxitur nga ndjenjat jo nga arsyeja që i po i bëni gjithë këto kundërshtime.

Ju mund t'a nxirrni si emër shqiptar, por mua nuk më bëhet vonë. Unë kam mendimin tim për këtë.

[fegi]

Historia e fisit Bare, shpërngulja nga Voskopoja, vendosja te "Driza e Mitrës"


Gjeneza e fisit të madh që ka pemën gjenealogjike në Fier

Ashtu si disa familje, të cilat pas shpërbërjes së Voskopojës u vendosën në Fier, në këtë qytet të sapongritur nga Vrionasit, edhe familja Bare dhe të parët e tyre, menduan të ngrenë “themelet” në qytetin fushor, aty ku kullotat, arat dhe pyjet ishin jo vetëm të mrekullueshme, por edhe pasuri të mira, si kullota.

Shpërngulja nga Voskopoja

Sipas të moshuarës Ollga Bare, një nga nuset e familjes Bare, mësohet se ky fis i hershëm është shpërngulur në Fier rreth viteve 1770, në atë periudhë kur u shkatërrua Voskopoja.

“Atëherë, sipas rrëfimeve të të parëve tanë, kanë qenë tre vëllezër dhe gratë e tyre që kanë ardhur në Fier në kohën e pushtimit turk, Mitre, Toto dhe Koliçi", fillon rrëfimin plaka 75-vjeçare Ollga Bare, banore e lagjes “29 Nëntori” në qytetin e

Fierit.

Në ballkonin e shtëpisë së saj njëkatëshe, të ngritur me binca dhe rrethuar me lule, tipike e atyre familjeve të vjetra që vala e ndërtimeve të reja nuk i shkatërron dot, nënë Ollga tregon në dhomën e gjumit një kornizë me pemën gjenealogjike të fisit Bare.

"Këtu jam unë, thotë ajo të vjetrit, të rinjtë dhe fëmijët. Këtu janë vajzat dhe nuset e fisit Bare që tashmë përbëjnë më shumë se 600 persona. Vetëm gjinia mashkullore e fisit Bare, përbëjnë 227 burra dhe djem", thotë Ollga, duke treguar edhe një libër “Fisi

Bare” të shkruar nga Thimo (Themi) Bare, një ish-pedagog, i cili ka mbaruar studimet e larta për jurisprudencë në Moskë...

Ngulimi në Drizë

Të parët e fisit Bare, tri vëllezërit Mitre, Toto dhe Koliçi së bashku me gratë dhe familjet e tyre u vendosën në Fier ku blenë tokën belik Drizë (sot afër Azotikut).

Mitre ka qenë më i madhi kryefamiljar në gjendje shumë të mirë ekonomike me rreth 2000 krerë bagëti të imta, 300 kafshë ngarkesë dhe në Fier, bleu 1500 ha tokë, dikur mbushur me driza, nga e cila edhe sot e kësaj dite quhet nga të vjetrit "Driza e Mitres".

Baret kanë qenë blegtorë, bujq dhe tregtarë shumë të mirë, punëtorë dhe besnikë.

Fushën me driza e shkurre ata e mbushën me pemëtari, kopshtari dhe pyje gjithfarëllojesh.

Dalëngadalë në mesin e shekullit XVII, ata u ndanë në tri familje, duke ndarë fushën, nga ku morën nga një parcelë, ndërsa pasuritë e tjera i kishin bashkë. Jo vetëm kaq, por ata ndërtuan edhe tri shtëpi të gurta, të forta e të mira për kohën dhe harmonia ekzistonte në vitet që pasuan te ky fis i mirë dhe punëtor.

Shtimi i fisit

Zhvillimi me kalimin e kohës, atëherë kur punët e bujqësisë, blegtorisë dhe tregtisë shkonin mbarë fisi Bare po shtohej dhe fuqizohej.

Toka punohej me argatë, kopetë e mëdha të bagëtive ruheshin me barinj me pagë mujore.

Karakteristikë e grave të fisit Bare ka qenë përpunimi i leshit në tezgjah, furka dhe shtiza me të cilat bënin veshje të leshta dhe të pambukta.

Pas vdekjes së Mitres, Totos dhe Koliçit, pasuria kaloi brez pas brezi te pasardhësit e gjinisë mashkullore.

Më vonë pleqësia kaloi te pleqtë e tjerë Tezho, Dhamo, Kito, Miho dhe Aleks Bare, të cilët me urtësi bënë parcelizimin e truallit në bazë të degëzimeve, pa prekur parcelizimin e të parëve të

tyre.

Brezat e fisit Bare

Sipas gjenezës së këtij fisi, i cili ndahet në bazë të periudhave kohore, moshave dhe kalimit të trashëgimisë pasurore.

Gjashtë breza deri në ditët e sotme përbëjnë këtë fis të stërlashtë.

Brezi i parë përbëhej nga tri vëllezërit, Mitre, Toto, Koliçi

Brezi i dytë përbëhej nga 5 familje

Brezi i tretë përbëhej nga 19 familje

Brezi i katërt u shumua me 44 familje

Brezi i pestë përbehej nga 54 familje

Brezi i gjashtë përbehet nga 91 familje

Lufta kundër shtypjes, shfrytëzimit dhe përqafimi i kapitalizmit

Baret, dje atdhetarë, sot biznesmenë të suksesshëm

Fisi Bare ishte shumë i ndjeshëm dhe nuk e duronte dot shtypjen dhe shfrytëzimin e rendit feudalo-borgjez. Jo vetëm kaq, por familja Bare u rreshtua edhe përkrah formacioneve antifashiste nacionalçlirimtare, gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Antifeudalët

Pas shpalljes së pavarësisë, me ngritjen e flamurit në vitin 1912, Shqipëria rilindi.

Më 1920 u thirr Kongresi i Lushnjës me delegatë përfaqësues nga populli. Ndër delegatët që zgjodhi populli për Kongresin e Lushnjës ishte Uan Bare, i cili megjithëse i ri shquhej jo vetëm për pasurinë e tij të vënë me djersë, por edhe për atdhetarizëm.

Djaloshi tjetër, Soto Bare ka qenë djaloshi “rebel”, i cili iu kundërvu ballas, feudalit dhe çifligarit më të madh të kohës Qemal Vrioni, duke e demaskuar para popullit ditën e martë të muajit gusht në 1922, e cila ka qenë edhe ditë pazari.

“Njëra nga këto padrejtësi është edhe problemi i pazarit të qytetit, tha Soto. Vendi që kërkoni të vendosni ju bej nuk është se i bën mirë popullit, por ju bëhet mirë juve për t'i vjelur, grabitur taksat e popullit fukara”.

Populli e ndërpreu Soton me duartrokitje, ndërsa beu u largua i nervozuar.

Pas një jave, kur Soto kthehej nga pazari në shtëpi, njeriu i paguar nga Qemal bej Vrioni e vrau në pusi te Qafa e Koshovicës, kur Soto u ul në burim të pinte ujë.

Në kujtim të tij, fisi Bare ka ndërtuar një çezmë lapidar me mbishkrimin e gurtë “Çezma e Soto Bares”.

Antifashistët

Gjatë Luftës Nacional Çlirimtare, fisi Bare ka qenë shumë i lidhur me luftën kundër pushtuesve dhe të huajve.

Gratë merreshin me veshmbathje të partizanëve, ndërsa burrat merrnin pjesë legalisht dhe ilegalisht në luftë.

Një ndër ata ka qenë edhe Kozma Bare, kryetar i Këshillit të Luftës Nacional Çlirimtare.

Djem e vajza të fisit Bare kaluan në Brigadën e XI Sulmuese.

Ndër ta kanë qenë Nasi, Loni, Dhora, Melpomeni dhe Timo Bare.

Biznesmenët

Tashëm fisi Bare merret me biznes.

Njëri prej tyre Lili Bare është ndër biznesmenët e parë të mobilieve greke në Shqipëri dhe aktualisht në Fier.

Biznesi i tij është i njohur jo vetëm në Fier.

Vëllai i tij Jorgji Bare merret me shitjen e fidanëve, vreshtari,

ullishte, pemëtari e lule, por edhe mobilie luksoze.

Të dy vëllezërit jetojnë në vilat e tyre luksoze në vendin e quajtur “Rrepet” në të dalë të Fierit drejt aksit rrugor Fier-Vlorë.

Artur Bare, tashmë merret me ruajtjen e rendit, me policinë private që ka organizuar. Ai është president i firmës së vet “Policia private Bare”

Përpjekjet dhe pengesat për më shumë dije

Baret, edhe shkencëtarë e njerëz arsimdashës

Tashmë fisi Bare është shtuar dhe shumuar. Djemtë e vajzat janë shpërndarë anekënd atdheut. Një pjesë e madhe e familjes Bare ka shkuar në Tiranë, një pjesë edhe kjo jo e vogël jeton kryesisht në Greqi, por edhe në vende të tjera.

Ka edhe shumë nga ata që kanë mbetur autokton dhe besnik paraardhësve të tyre, trungut të lashtë të fisit të nderuar Bare, atje ku dikur quhej “Driza e Mitres”...

Ndër pinjollët e fisit Bare, nuk mungojnë edhe njerëzit e shkencës apo edhe mësuesit.

Vilson Bare

Në fushën e dijes nga fisi Bare, kanë shkëlqyer Vilson Bare, tashmë me titullin fizikant. Ai ka punuar në ekspedita sizmike në rajonet e Sqepur, Fratar, Cakran, Vlorë, Tiranë,

Durrës, etj.

Ai është autor kryesor i pusit "Povelca 1", ku u zbulua vendburimi i gazit.

Në vitin 1989 mbrojti gradën shkencore “Doktor i Shkencave", ndërsa ka vazhduar kualifikimin e lartë në SHBA.

Në vitin 2000 iu dha titulli "Profesor".

Vilson Bare njihet si personalitet në fushën e shkencës së naftës. Ka marrë pjesë në mbi 120 studime shkencore, referenca brenda dhe jashtë vendit.

Ai është anëtar i shoqatës së Gjeo-shkencëtarëve të Nju Jorkut, si dhe laurat i "Çmimit të Republikës".

Aktualisht punon në Agjencinë kombëtare të Hidrokarbureve në Tiranë.

Nikollaq Bare

Një tjetër figurë e shquar e këtij fisi të madh është edhe Nikollaq Bare, diplomuar po për matematikë-fizikë.

Tashmë nëndrejtor i shkollës së fshatit Zhupan në Fier, ai është edhe anëtar i Këshillit të Komunës Qendër, anëtar i Këshillit të Prefekturës së Fierit dhe kryeplak i fshatit Drizë.

Ata që e njohin, tregojnë se ai është njeri korrekt, i sjellshëm dhe aktivist i shquar në mbarë zonën.

Leonora Bare

Leonora Bare ka mbaruar shkëlqyeshëm dy fakultete për filologji dhe juridikë dhe pas shumë peripecish në jetë në kohën e diktaturës, ajo u denigrua, por këmbëngulja e saj dhe gjyqet e një pas njëshme për vendin që i takonte në jetë dhe shoqëri, bëri të

[Baptist]

2. Në disa shkrime më herët u tha se përdoret tek krejt sllavët, edhe hugarezët bile edhe popujt baltikë.
1. Tash kuptohet që e ka marrë prej frankëve ai popull që ka qenë nën sundimin e tij.

Nese shumezimi i paragjykimeve hipotetike neper literature ka marre per te vertete te kryer, se: "ky emer buron nga Karli" - atehere domosdo qe paragjykimi se "gjithe popujt qe u sunduan nga frangu mund ta kene perdorur emrin e tij si emer gjenerik per te thene mbret" do te tingelloje i logjikshem por..., kjo eshte te gabosh kulmin per themel sepse:

1)

a) Ai popull dhe popujt qe perdorin kete fjale [Kral] nuk kane qene kurre nen sundimin e Frankut - dhe ky eshte nje fakt; i padiskutueshem dhe i pamohueshem.

Ndersa per ta gozhduar edhe se prapthi kete te pavertete, do te perkujtojme se:

b) Popujt qe kane qene te sunduar prej tij dhe ne lufte me te, pergjithesisht perdorin emrat me baze ne: Re, Koning, dhe variacione te tyre.

Pra;
Dy grupet themelore, qe ne njeren ose ne tjetren menyre ishin ne perberje te mbreterise se Karlit te madh, ose ne rrethin e ngushte te ndikimit te ndersjellte leksikor, nuk e kane as per se afermi baze te rrenjes fjalen krajl.

1.b.1)

Franget: roi
Galiket:rei
Portugezet:rei
Spanjollet:rey
Italianet:re
Irlandezet: rí
Rumunet:regele // pra ketij grupi leksikor i qendrojne besnik edhe rumunet, te cilet sic dijme jane te ekspozuar nga ndikimi i drejtperdrejte i gjuheve dhe leksikut serb, hungarez, etj.

1.b.2)

Holandezet: koning
Gjermanet:König
Estonet: kuningas
Finet: kuninkaaksi

Andaj, pretendimi se: "1. Tash kuptohet që e ka marrë prej frankëve ai popull që ka qenë nën sundimin e tij" nuk qendron.

Dhe aq me pak pretendimi se pikerisht keta popuj qe shumica dermuese nuk kishin asnje kontakt me Karlin e madh gjoja paskan trasheguar kete emer pikerisht nga 'karli i madh' eshte absolutisht i pacendrueshem dhe i pabaze.

Gje qe dyfish eliminon mundesine qe kjo fjale te kete per baze emrin e mbretit karl.
----------------------------------

Pra, fjala Kral perdoret pikerisht nga popuj te cilet nuk kane qene kurre nen ndikimin e mbretit frang Karl dhe per te qene me te sakte kjo fjale nuk perfille as shtrirje ekskluzivisht sllave dhe se ne format e pergjithshme aty kemi te bejme me nje homofoni te perafert te dy a me shume fjaleve me rrenje te ndryshme etimologjike te kushtezuara reciprokisht nga tingllima e perbashket sllave.

Fjalet e peraferta me formen "kral" te cilat perdorin popujt sllav dhe te cilet nuk kane qene asnjehere nen pushtetin e karlit te madh jane keto:

Latvianet: karalis
Lituanezet:karalius
Belloruset i thone: Кароль (Karolj~)
Ruset: Король
Unkrainasit: Король

Kete grup do ta ndajme ketu [duke respektuar renditjen nga larte poshte] sepse sic shihet qarte - lidhur me kete fjale ky perben nje grup me vete dhe idiome dukshem me stabile se ajo e gjuheve tjera indermediare sllavofone qe shprehin afinitet me te larte te korrupcionit dhe huazimit qe kufizohet nga idioma polake [król] si me e dobeta dhe amallgam i tri formave konkurente atyre qe e rrethojne.

Mirepo edhe perbrenda ketij grupi mund te dallojme se keto fjale nuk kane unitet te renjes njera prej te cilave mund te jete perfituar nga fjala e huajtur me origjine vulgare latine "kurore", [coro:/lj korolji], ndersa tjetra te kete evoluuar pikerisht nga baza lindore e fjales "car" per te dhene [caral; caralji; karolji] qe shohim se gjallojne ne format karalis, karalius. Por forma "korolj" pa asnje dyshim buron nga rrenje e fjales qe shenon kurore, mbreteri dhe mbret.

Se siç e pe variantet "Korol" "Krol" etj, nuk ka farë lidhje me shqipen. Bile po çuditna ça mun me pas lidhje me shqipen kjo farë fjale që në kangët tona përdoret për të emërtuar as më pak as më shumë se sa SLLAVIN E NDYRË.

Pra nuk kane lidhje as me fjalen Krajl. Dhe kjo idiome duket qarte qe eshte e pavarur dhe jasht relacionit me kete fjale. Tani nuk do te hy te nxjerri etimologji sepse edhe perbrenda ketij grupi mund te kemi dy grupe te peraferta homofonike te cilat nuk qendrojne ne marredhenie reciproke etimologjikisht .


Por per dallim nga polaket, ne kete zone kemi tre popuj qe ose e kane reviduar me vone ose nuk jane ndikuar nga format konkurente, dhe keto jane tri perjashtime te thekshme:

Bullgaret i thone: цар (Car) .
Hugarezet: királyi
Rumunet: regele

Pra kemi bullgaret qe per nje arsye apo per tjetren kane ruajtur formen primare orientale: Car; qe do te duhej te ishte forme e perbashket e gjithe sllavofoneve. Aniqe bullgaret nuk jane sllavofone tipik, dhe qendrojne gjenetikisht me afer me turqte dhe tataret, gjuha e tyre eshte sllave, dhe ata sikur kerkojne te jene me puritane se populli qe i asimiloi. Ngjashem vepruan edhe jashtqitjet e tyre sllavomaqedone.
Perjashtimi tjeter me radhe jane poashtu populli turkosllav idioma e te cileve ruan nje forme krejtesisht perjashtuese te kesaj fjale, Kiralyi cila per dallim nga keto eshe dukshem me e vjeter dhe me origjine nga azia antike me baze ne emrin e mbretit imperator te lindjes Kiri i madh.
Ndersa per rumunet kemi formen periudhes se latinishtes vulgare rege~ fjale e cila dhuron edhe nje varg kuptimesh si: 'regent', 'regjion' etj.

Ta kapim tani grupin e gjuheve qe perdorin formen ekzakte kral.

Truqit: Kral
Çeket [qe nuk jane sllav] i thone: Král - sllovaket poashtu: Kráľ
Serbet: краљ (kralj)
Kroatet: kralj
Sllovenet:kralj

Ky qe sic dallohet qarte nga forma e paster leksikore e fjales ne diskutim, perben grup me vete dhe pa asnje lidhje me te sipermit, eshte nje grup qe ne nje menyre apo ne tjetren deshmon se ka nje rrenje dhe origjine te perbashket dhe unike.

Ju vazhdoni me tupanin e juj. Për mu kto teori janë budallakina.

Tupani nuk bie per tuapana po per ata qe kane vesh.

Ironia e gjithe kesaj konkluzomanie slave te emertimit krajl, eshte ne faktin se vet Charlemagne :: [Sharlemanje] Char:(l) e-magne, qe nuk eshte kurrfare emri personal - e qe ne te vertete do te thote: "Mbreti i Madh", forme barbare per emrin Ce-Sar qe ne lindje ishte Sar, ndersa ne frankishte te perudhes barbare Shar; me terminante te kushtezuar l qe dikur dha edhe emrin e popullariuar Charl [sharl], charls etj.

As vet 'emri' Cesar nuk eshte emer por titull i cili aq shume i misherua me Julin sa ne shume raste konsiderohet si emer i tij personal, e jo si titull i perbere, prej Qa-e-Sar, i trajtes pyetsore me kuptimin [diell\mbret i te gjitheve], qe ne gjuhe germane dhuroi formen Kajzer te Qesarit. Ne rrenje te se cilit titull qendron fjala Sir, [sajr; syr, seir, etj], qe semantikisht lidhet me diellin dhe nuk i takon asnje gjuhe vecanerisht, perpos ndoshta pellasgjishtes se vjeter te formes se personifikuar se 'veshtrues', 'vigjilent', 'mbikqyres'. etj, duke qene se kjo fjale gjallon edhe ne gjuhen shqipe per te denominuar syrin, ndersa ne gjuhet tjera europiane eshte pershtatur per diellin. Mund te perfundojme se edhe rrenja Sar: Sir:Car eshte me origjine te lashte por europiane, apo saktesisht pellasgjike e cila u dergua ne azi e me thelle nga periudha e ekspanzionit te madh pellasg.

-------------


Dy fjale per fund:
Mund te shtohet edhe dyshimi nismetar se shenimet gjoja mesjetare serbe per dofar 'kral nemanja' jane ne fakt shenime qe i referohen karlemagnes me te cilin shqiptaret kane qene ne rivalitet dhe qe ato gjoja shkrime qe ne nuk i kemi pare origjinalet s'ta kane asnje lidhje me kurrfare neamnjidesh por me histori te qena shekuj para formimit serb. Dokumenta te falsifikuara e te shtremberuara per pa pike turpi e me nge per qindra vite sitematikisht.

Kjo eshte nje mundesi qe duhet hetuar holle dhe studiuar me nje seriozitet fatal.

Shikoni sa bukur pershtaten fjalet e sotme 'karl' me 'kral' si dhe 'emagne' [emanje] me 'nemanje'. Cili cubrilist serb do ti rezistonte provokimit per ta marre nje dokument te tille dhe per ta konvertuar ne nje fakt qe gjoja flet per dofar nemanjave gjoja serb?!

[andirago]

a) Ai popull dhe popujt qe perdorin kete fjale [Kral] nuk kane qene kurre nen sundimin e Frankut - dhe ky eshte nje fakt; i padiskutueshem dhe i pamohueshem.

Shumë rreshta kot.

Sllovenët ishin në pushtim, dhe kroatët në luftë me ta.

b) Popujt qe kane qene te sunduar prej tij dhe ne lufte me te, pergjithesisht perdorin emrat me baze ne: Re, Koning, dhe variacione te tyre.

Nuk është e domosdoshme që të gjithë popujt t'a marrin emrin e tij për t'a përdorë si fjalë me kuptimin mbret. Kjo gjë varet dhe nga shumë faktorë, thjesht dikush e mori dikush jo. Psenë gjeje vetë.

Unë nuk shoh asnjë lidhje të Krajl me shqipen. Fjalë e huaja. Shqiptarët e kanë përdorë për të emërtuar mbretërit e shkijeve.

[Humanisti]

Ne fshatin Zatriq, fshat shume i vjeter qe gjendet larte ne malet me te njejtin emer ne treven e Llapushes, te gjithe banoret jane me fis Kastrat. Mendohet se ata ishin aty qysh para 450 vjeteve. Poashtu ne ate fshat gjendet edhe xhamia qe mendohet se eshte me e vjetra ne Kosove. Po nga ky fshat kane dalur edhe Salih Aga qe paska qene nje luftetar i dalluar dhe qe paska marre kete titull per shkak se qenka dalluar ne luftera qysh gjate luftes austro-turke. Poashtu edhe pjesa me e madhe e fshatit Turjake qe gjendet poshte ketyre maleve, jane me origjine po nga Zatriqi. Ne nje maje prane ketij fshati, pra ne majen e Gradishtes me lartesi 1039 m qe e dominon te gjithe Rrafshine Dukagjinit , paksa egzistuar nje fortese e vjeter. Ne pjesen e poshtme ne gryken e Zhdelles edhe sot e kesaj dite nje zone quhet Qelia ( Burgu), thuhet se paska pasur burgje.

SHKOZA nga Prizreni

Pershendetje Shkoz

Desha me te pyet a din gja ma shum per kete Sali Agen dhe per bemat e tij ne lufterat austro-turke? se po me duket shum interesant dhe mire me pas mbamendje te hershme pleqt ton?

[fegi]

Kastrati në fokus
Përgatiti: Ndue BACAJ, Gazeta "Malësia", nëntor 2000

Ky emër i rrethuar me shumë shumë "enigma", por me një të vërtetë të madhe, se ky mal, fis e bajrak është palca kurrizore e Malësisë së Madhe, trevës më shqiptare të Shqipërisë Etnike, e këtë e pranojnë studiues, shkencëtarë, miq dhe armiq të Shqipërisë në mbarë botën, por le të fillojmë më konkretisht:


Fjala Kastrat në dokumentet e Venedikut gjindet në vitin 1343 dhe shkruhet se e ka marrë emrin nga fortesa romake "Castrum" (latinisht), e ciia ruante rrugën buzë liqenit Kaster. Duhet sqaruar se kjo rrugë ishte kryesore që kalonte nga Shkodra drejt Europës Qendrore.

Duke ditur se Perandoria Romake është më e herëshme se lindja e Krishtit, pse jo, emri Kastrat duhet të jetë shumë më i hershëm se gjindet në dokumentet e Venedikut. E duke arsyetuar këtë, konkludohet se ky emër Kastrat qe gjindet me shumicë në Shqipërinë etnike, si Kastro e Sarandës, Mollakastër. Prevez e me shumrcë në Verilindje të Shqipërisë etj., e vërteton atë se të gjitha kanë prejardhjen nga Kastrati jonë, pse jo edhe nëse këto fise vijnë nga larg, pasi sipas rrugës që thamë më sipër kjo ishte porta e hyrjes për të gjithë, që donin të futeshin në Ilirinë e Jugut, edhe nga Evropa Qendrore e më gjerë.





Ka edhe një variant tjetër që thotë se ky emër vjen nga kullotat dimërore të Kastratit Malor, por ky është shumë pak i besueshëm. Në regjistrat veneciane të vitit 1403, gjejmë të përmendur (Capo) kryetar Aleks Kastrati, në krye të listës të shpërblyesve me cohë nga Venediku. Emri Kastrat shënohet edhe në vitet 1416-1417 në kadastrat e Venedikut, si dhe në hartat e Portës së Lartë, mbaspushtimit osman në vitin 1485, duhet nënvizuar se një dokument osman i vitit 1481-1506 nënvizon mërgimet e pashoqe anti-osmane.

Një dokument tjetër i vitit 1520 e përforcon këtë qëndresë, pasi ai nënvizon se 3% e popullsisë shqiptare ishte islamizuar, ndërsa në Kastrat asnjë. Ngritja e taksave osmane në vitin 1526 nuk e preku fare Kastratin e Malësisë së Madhe, e kjo falë rezistencës së kastratasve. Në vitin 1610 krijohet bashkësia "Malet e Shqipërisë", ku përkrah Hotit, Kelmendit, Kuçit, Triepshit e Piperit është edhe Kastrati, ku pikërisht është kjo inisiativë e cila çoi në krijimin e një lidhje të madhe anti-osmane në rang ballkanik në vitin 1614 me qendër në Kuçin shqiptar. Në këtë periudhë gjindet një dokument i paplotë, që tregon se Kastrati kishte 50 shtëpi me 130 burra të aftë për armë, me një (Capo) kryetar Preç Kastrati, e që mbështetnin edhe fisin e Hotit. Një dokument tjetër shënon se Kastrati kishte 800 frymë në vitin 1628.

Një dokument tjetër i vitit 1653 flet për 660 frymë, ndërsa një tjetër i 1671 bën fjalë për 75 shtëpi. Në vitin 1678 një dokument "Castratorum Oppidium" shënon 150 shtëpi, ndërsa një tjetër i vitit 1688 bën fjalë vetëm për 80 shtëpi., kjo tregon se dokumentacioni i mjësipërm ose është i pasaktë, ose ka pasur lëvizje të shumta familjesh për në zona të tjera. Gjithsesi periudha 1600-1640 është ajo më e diskutuara, pasi albanologë e studiues seriozë e përcaktojnë prejardhjen e Kastratit nga Drekali Kuçit, që për vete e ka origjinën nga Berisha. Si shembull po marrim studiuesin Georg Hanh, i cili përcakton se rreth viteve 1600-1640 nga Drekali i Kuçit vjen e vendoset në shpellat e Veleçikut një i parë me emrin Detal (ose Dedli) Bratosili, që kishte shtatë djem. Këtu jeton shtatë vjet, dhe pas mbrapështisë që u jepej vendasve në jetesë, është një plak shumë i vjetër që u sugjeron vendasve të bëjnë një provë me një gosti, duke u lanë larg një viç të pjekur, ku po të afrohej Detali me djemtë për ta hangër, nuk duhej të largoheshin, e nëse Detali kap dhe afron sofrën me viçin e pjekur pranë vehtes, atëherë Detalin e ka çuar vetë dora e Zotit e duhej t'i lëshojnë vendin.

Në fakt kështu ndodhi e shtatë djemtë e Detalit janë: Ali Delali, Ivan Detali, Pal Detali, Nar Detali, Jer Detali, Gor Detali dhe Gjon Detali, të cilët u rritën dhe ndanë tokat, ku natyrisht emrat e shunië katundeve të Kastratit kanë si fillesë të emrave pikërisht emrat e djemve të Detalit, ndërsa në disa dokumenta të tjera thuhet se jo të gjithë autoktonët ikën në atë kohë, ku përmenden si autokton, Pjetroshani, Bajzë, Gashaj, Mikelaj e tjerë, që historografia dashakeqe i quan me prejardhje sllave duke u bazuar nga emrat Totoviqi, Popoviqi, Petroviqi, ku për mua këta emra janë deformuar e marrë mbrapashtesat viqi, si rezultat i pushtimit të dhunshëm të perandorisë famëkeqe të Stefan Dushanit të viteve 1330-1355.

Kontestime ka për fshatin Jeran, që disa e quajnë me prejardhje nga djali i Detalit Jeri, e disa të tjerë thonë që nuk ka qenë Jeri po Jera, pra bijë e martuar në Reç dhe pasi i ka vdekur burri është kthyer në gjini tek Detali, që i ka dhënë hise si dhe djemve të tij.

Ka gojëdhëna që Kastratin e përcaktojnë si fis nga fisi i Kastriotëve, pra të Gjergj Kastriotit. Duke ditur se i ati i Gjergjit ka lindur në Mat, mbrapa Krujës, ku atje ishte një terren tepër i thyer malor dhe pa interesa për perandorinë e Stefan Dushanit, ka shumë mundësi, që fisi i Kastriotëve atje është pikërisht nga Kastrati, që për t'u larguar sadopak reprazaljeve të pushtetit të S. Dushanit të jenë vendosur në Mat mbas vitit 1330.

Na mbetet për të thënë se janë të njëjtë me Kastriotët vetëm ata fise që janë autoktonë në Kastrat e jo pjesa me prejardhje nga Detali apo Dedli, kur dihet se Gjeraj Kastrioti është i viteve 1405 - 1468 ndërsa Detali pas vitit 1600. Një dokument interesant tregon qëndresën e kastratasve për të mos u islamizuar dhe se vetëm në vitin 1620 fillojnë të islamizohen me pakicë kastratasit.

Dokumentacioni i pas këtyre viteve është tepër i varfër, se vetë kultura e ekonomia, që mbarte perandoria osmane dhe vetëm në ca defterë taksash përmenden pjesërisht. Në vitin 1840 fisi i kastratit quhej fisi më i fortë i maleve të Shqipërisë, këtë përcaktim me sa duket e bënin vetë osmanllinjtë që nuk mundën të nënshtronin plotësisht kurrë Kastratin. Një dokument i vitit 1881 jep Kastratinme 350 shtëpi e 2300 banorë dhe me 450 burra të aftë për armë, e kjo në një sipërfaqe prej 80 km2 e me 19 fshatra. Një material tjetër i vitit 1887 paraqet Kastratin me 450 shtëpi e me 3700 banorë, në këtë vit Kastrati kishte dhe Bylykbashin (përfaqësuesin zyrtar) në Gjykatën apo Këshillin (Xhibalin) Shkodër.

Një dokument i vitit 1910 jep shifrën se Kastrati kishte 500 shtëpi, ndërsa një tjetër pak më i saktë shënon 479 shtëpi me 3280 banorë e 500 burra të aftë për armë. Në vitin 1927, Kastrati numëronte 444 shtëpi me 2700 banorë banorë gjithsejt, nga këta 2288 katolikë dhe vetëm 412 myslimanë.

Dy fjalë për kryeqendrën e Kastratit, Bajzën, e cila në dokumentacione paraqitet relativisht vonë, deri tani kemi siguruar vetëm një të viteve 1896-1897, që e konsideron Bajzën Bajrak me 100 shtëpi, nga ku 60 kristianë e 40 muslimanë, madje me një bajraktar, ku kjo duhet të jetë arsyeja që ndonjë dokument e quan Kastratin me dy Bajraktarë, kur në fakt krejt Kastrati kishte një. Në një dokument të Portës së Lartë (Turqisë), shënohet emri Bajza Plakë, ndoshta me këtë tregohet antikiteti i saj i supozuar, ose për zotësinë e saj për të zgjedhur çëshijet arbitrare të katundeve të tjera të Kastratit.

Hershmëria e emrit të Bajzës duhet të jetë shumë më e madhe, e ka shumë që e lidhin me Gjergj Balshajn, Princin e Balshajve, i cili mund të jetë nga vetë Bajza apo Balajt. Kisha e Bratoshit ka mbi 350 vjet që është ndërtuar nën kujdesin e Detali apo Dedlit, dhe mbiemri i Detalit, Bratosil, të jetë vetë i Bratoshit e jo siç mundohen ta quajnë sllav apo diçka tjetër. Gjithsesi para se të mbyllim këtë shkrim të shkurtër duhet të sqarojmë se rruga e gjatë e kastratasve të vjetër e të rinj ka kaluar pënnes stuhish e dallgësh të kohës, në luftrat për liri e pamvarësi, ku mund të përmenden pjesëmarrja në Lidhjen e Prizrenit të Prel Tomës dhe e Gjok Dodës, në vitin 1878. Luftrat e viteve 1910-1911 me turqit, 1920 me serbo-malazezët. Votimet e 1923 për Ahmet Zogun, lufta nga 1939-1944 kundër pushtuesve fashistë e veçanërisht ajo e Janarit 1945, ku tashma quhet kryengritja e parë antikomuniste në të gjithë Europën. Gjithsesi, këto e të tjera, që për mungesë vendi nuk po i shkruaj u paguan me gjakun e bijve dhe bijave më të mira të saj.

E ata edhe në vorre hijshëm janë Gurët e themelit të kësaj binaje, që ka dhjetë vjet që po mundohemi ta ndërtojmë dhe e quajmë Shqipëri, ku promotori i saj duhet të jetë demokracia, e nga ku edhe sot Kastrati është pararoja e palënkundur, një komunë me rreth 13.000 banorë, që gjithnjë rrezaton vetëm Shqiptari.

[Baptist]

Ndue mund ta kete bere nje gabim, qe po te shihet mire, e pa paragjykim, del gabim i trashe, sepse, me lehtesi edhe me te madhe mund dali perfundimi se: nuk ekziston kurrfare fisi kastratesh, dhe se familjet qe sot njihen e thirren 'kastrat' o per nga mbiemri o per nga origjina e familjes se njoohur me ate emer - jane ne fakt pasardhes te familjeve te caktuara qe i detyroheshin kishes nje djal te ri me ze te bukur engjellor per korin e kastrateve.

Sepse ne kemi katrate e kastrate te krahinave nga me te ndryshmet e qe nuk e kane as me te voglen lidhje mes vete as per nga gjaku as per nga fisi ... - por quhen kastrate, apo rrjedhin nga familje kastratesh te dikurshem.