Identiteti Kosovar

[_MALSORI_]

Interesant.Te vjen keq kur sheh qe ne shume tema te forumit diskutojne forumnista qe se kane idene se per c'ka shkruaje. Vetem per tu dukur hyjne ne forum e shkruajne rroma per toma qe ne shume raste te bejne per te qeshur e ne disa raste te tjera edhe per te qare.Pjesa dermuese e tyre ka mungese te theksuar profesionalizmi dhe diskutojne ne baza partizanqe.O njerez kujtojeni nje fjale te nje shkrimtari kur thote ; O zot mbama gojen kur skam c'ka me thene.Me tipiku je e dhe ti LLap ku ne 99% te atyre qe thua nuk jane te tuat por i merr nga te tjeret dhe i vendos neper forum aty ketu (ku te pelqen ty) e ne shume raste krejt pa lidhje me temen dhe vetem 1% jane mendime tuajat te bazuara ne shprehjet '' jo jo jo bali jojo e ke gabim bre '' apo '' jo jo jo jo vallahi rrena krejt'' (kur nuk te pelqejne ty).Ne fakt kjo shpjegohet qe nga nichu jot qe ke ardhe ne forum vetem per te llapur dhe per te sjelle perqarje ne forum.Une e di kuptimin e fjales '' llap '' por per siguri hapa Fjalorin e Gjuhes se Sotme Shqipe dhe ne faqen 650 gjeta foljen ''llap''. Aty jepet ky pjegim;'' Flet shume e kot,llomotit,flet pa pergjegjesi dhe thua gjera qe s'duhen thene''.A nuk eshte ekzakt karakteri yt qe llomotit krejt pa lidhje edhe aty ku se ke idene fare per qa eshte duke u diskutuar? Ti do te hidhesh menjehere ne surm duke me rikujtuar mua se nichu jot perfaqeson krahinen e nderuar te LLapit por ta dish se karakteri jot nuk perputhet me karakterin e llapjanit pot tamam me ate karakter qe e percakton fjalori i gjuhes shqipe.Po ta dinte LLapi se ka nje njeri qe perdhos emrin e tuj ketu ne forum qe besa do te te zhdepte ne dru sa te te mos te te njihte nena jote e nderuar.Ka shume mundesi qe ti te paguhesh per te sjelle ne forum vetem percarje.Ndryshe ska asnje shpjegim tjeter.

Nejse te kthehem tek tema qe po diskutohet.

A ekziston identiteti kosovar ? Me plot gojem them PO.Shume diskutante ketu nuk e pranojne nje gje te tille ose nga padituria ose nga cinizmi (nuk e di c'te keqe ka te pranosh nje te vertete te tille).Ata qe nuk e pranojne nga padituria(jane te shumte ne forum qe shktuajne thjeshte per tu dukur pa e ditur se cka jane duke shkruajtur) justifikohen.Ndersa te dyteve atyre qe me cinizem nuk i pranojne shume te verteta do tju thoja se nuk e kan vendin ketu.I lumi ai qe e kupton.
Perse them me plot gojen qe eksizton identiteti kosovar ? Ne te vertete cili eshte kuptimi i fjales '' identitet ''? Duke ju referuar perseri fjalorit te gjuhes se sotme shqipe ne faqen 444 fjala '' identitet '' percaktohet '' Te qenet i veqant nga te tjeret dhe i njejte vetem me vetveten,te qenet po ai.Megjithese eshte pak pergjithesues mjafton vetem ky perkufizim per te thene se ekziston identiteti kosovar.Por shume diskutante nga padituria apo edhe qellimisht midis fjales '' identitet '' dhe fjales '' komb '' vendosin shenjen e barazimit.Nje gje krejtesisht e pavend.Kuptimin e fjales'' komb '' e ka dhene plotesisht te sakte ''Arvanitasi '' keshtu qe nuk po e citoj me.Ngaterrimi qellimisht i nocioneve (siq bene shume diskutante edhe ne lidhje me flamurin) eshte i rrezikshem dhe corodites .Pra nese pyesim a ka identitet kosovar.. themi absolutisht PO e nese pyesim a ka komb kosovar ,absolitisht JO .Identiteti kosovar eshte identitet regjional dhe eshte nje shkalle me poshte se identiteti kombetak apo nocioni komb.Me ac sa di une po ju paraqes shkallet e identitetit e percaktuar ne aspektin njerezor per te cilin po diskutojme.Shkallet vijne sipas rratheve me te njejten qender( per llapin qe nuk kupton po i them si rrathet e nje trungu lisi).

Shkalla e pare eshte ne qender dhe aty qendron njeriu (individi) dhe njihet si Identiteti Individual.Qe ne momentin qe lind nje njeri atij i percaktohet gjinia dhe ne baze te gjinise i jepet nje emer.Qe ketu ai percaktohet si identitet individual

Shkalla e dyte (ose rrethi i pare) Identiteti Familjare.Cdo njeri lind dhe i perket nje familje individuale.

Shkalla e trete(ose rrethi i dyte ) Identiteti Shpirteror.Varet cilit besim i perket ose eshte ateist

Shkalla e katert (ose rredhi i trete) Identiteti Fisnor. Cdo familje dhe per rrjedhoje cdo person i perket nje fisi
Shkalla e peste (ose rrethi i katert ) Identiteti Regjiona (gjeografik).Ketu hyjne ;
1 - Identiteti fshatar apo qytetar (varet ku ka lindur personi apo grupi i personave )
2 - Identiteti Krahinor
3 - Identiteti Shteteror
4 - Identiteti Kontinental.

Dhe e fundit Identiteti Kombetar.

Nga kjo skeme qe nuk pretendoj se eshte plotesisht e sakte percaktohet qarte se Kdentiteti Kosovar ekziston dhe hyn tek Identiteti Regjional.

Per ta kuptuar edhe me qarete sidomos ti llap po marr nje person dhe po ndjek kronologjine.Emrat e perdorur jane vetem per ilustrim dhe nuk i perkasin dikujt.
Psh.ne familjen e Sali Saliut lind nje femije..Ne baze te gjinise atij i vendoset nje emer Hasan.Qe ne kete moment kemi identitetin individual

Identiteti familjare. Hasani lindi dhe i perket familjes se Sali Saliut.Kur te pyetet Hasani se i kujt eshte ai nuk mund te thote se nuk e di apo se eshte psh i Enver Koplikut.
Identiteti shpirteror varet

Identiteti fisnor.Hasani lindi dhe i perket fisit Saliu

Identiteti regjional 1- Hasani lindi dhe i perket fshatit Zhur ( Zhurjan )
2 - Hasani lindi dhe i perket krahines se Kosoves ( Kosovar )
3 - Hasani lindi dhe i perket shtetit te Kosoves (Kosovar )
4 - Hasani lindi dhe i perket kontinentit europian ( europian )

Identiteti Kombetar- Hasani lindi nga gjak shqiptar dhe eshte shqiptar.

E pra diskutante me qarte nuk e di nese ka.Nuk pretendoj se di gjithca por ato qe dija jua paraqita ketu.kush din me shume nga ana shkencore le te shkruaje ketu.

[Llapi]

Identiteti kosovar?


Që nga mbaslufta në shoqërinë tonë filloi
të defilojë një emërtim që më shumë
ka si bazë topografinë dhe shtrirjen
gjeografike se sa që mbështetet në
ndonjë emërtim të lashtë historik për
identifikimin e vet shoqërisë dhe popullit
tonë. Ky emërtim në fillim më shumë i
ngjante një demoni të shpifur në një
qorrsokak, i cili nuk përcaktonte asgjë,
nuk identifikonke askënd. Më vonë
emërtimi kosovar filloi dhe mori një trajtë
gjoja për identifikimin e një shoqërie
të re e cila po që se e pranon një emër të
tillë duhet të fillojë të ndertojë një histori
të re. Për kërë emërtimi kosovar më
shumë i ngjan parullave të famshme për
krijimin e njëriut të ri.
Duket sikur ky emërtim “kosovar” po iu
krijon komditet pakicave në Kosove, po
në anën tjetër shqipetarve po ua humb
identitetin. Tash e 6 vjet kosovarizmi
gjeti prehje dhe përkrahje nga një grup,
elitë, një klasë politike deri në atë
kohë… të cilët iu bashkuan idesë së krijimit
të njëriut të ri apo dhe të një
shoqërie të re pa histori në shtetin që po
lind (faktikisht gjërat po shkojnë edhe
më thellë). Dinamika e jetës politike e
këtyre ditëve ka bërë që të stagnojë
mëndimi i lirë shoqëror i lënë anash që
më parë ku vend të madh zënë
deklaratat skajshmërisht të ripërsëritura,

ku e gjithë kjo po bën që në heshtje
emërtimi kosovar ta marrë vendin e tij
që nuk i takon dhe që në të njëjtën kohë
emërton një absurd të një shoqërie që
nuk vendos vetë. Në deklaratat e fundit
të politikanve tanë u zu në gojë emërtimi
“kosovarët , për kosovarët etj..”duke u
krekosur se po bëjnë bisedime për këtë
apo për atë. Paraqitjet e tyre ishin plot
pompozitet më qëndrime stoike dhe
kështu me qëndrimin e heronjve të ri të
kohës së sotme sikur bënin dhe paralajmëronin
se pavarësia është diçka që po
negociojmë, po jo vetëm kjo edhe identiteti.
Arber Salihu gazeta ekspress

[Qafir Arnaut]

IDENTITETI KOSOVAR

Kosova s'asht Hinterland, Tokë e Askujt. Kosova i ka kufijtë e saj. Kosova s'asht pa njerëz, Kosova i ka njerëzit e saj. Dhe, ata s'janë vetëm shqiptarë. Kosova s'asht pa histori, Kosova e ka historinë e saj. Kosova s'asht pa kryeqytet, Kosova e ka kryeqytetin e saj. Kosova s'asht pa idenë e shtetësisë dhe Kosova asht tue e ndërtue shtetin e saj. Por, kush janë shtetasit e kësaj Kosove. Kush asht 'Kosovari'. A ekziston 'Identiteti Kosovar'.
N'edicionin ma të ri e t'pasunuem me fjalë të reja të fjalorit t'Oxfordit u shtue nji fjale e re: kosovar.
Po a ia kemi shtue ne fjalën 'kosovar' fjalorëve tanë?
Këte pyetje ia bamë shumë njerëzve publikë dhe intelektualëve.

marre nga Java

Identiteti Kosovar ekziston ne hinterlandin intelektual ne koken e Migjen Kelmendit. Se pari, vete fjala Kosovar eshte sllave. C'identitet do kesh kur nga nje ane quhesh Kosovar nga ana tjeter ne flamur ke te shkruajtur Dardani? Apo kur po rrekesh te ri-emerosh gjysmen e territorit me emra Shqip nga Sllavishtja. Ne emer te kujt behet kjo gje? Ne emer te Kosoves apo te Shqip-tareve?

Migjeni eshte kampion i kontroversialitetit. Tani e ka rritur profilin e debatit duke kaluar nje shkalle me siper: ne identitetin fetar sic pasqyrohet ne hidhje-pritjen Qosja-Kadare. Shqiptaret jane ne gjendje te manovrojne rreth ketyre debateve se keshtu e deshi natyra jone e gjeografia. Per me pak taksa u bene Myslimane. A mos po kujton Migjeni se do te paguaje me pak taksa po te behet Kosovar?

[Llapi]

Mbi identitetin kosovar...Ç`na thotë Migjen Kelmendi
Nga Gazeta SHQIP
Sep 21, 2006, 13:45


Gazeta "Shqip"
"Kujdes nga nacionalizmi"

Në Kosovë një gazetar hapi një debat: Ç‘do të thotë të jesh sot kosovar? Migjen Kelmendi, kryeredaktor i të përjavshmes "Java", hap një debat me librin me të njëjtin titull, të përkthyer në anglisht: "Kush është Kosovar?".

Kosova mes shpresës dhe shkatërrimit

Njeriu që hapi debatin mbi identitetin kombëtar kosovar, rrufit me kënaqësi ekspresin e tij. Eshtë Migjen Kelmendi, kryeredaktor i të përjavshmes "Java". Eshtë një pasdite me shi në Prishtine dhe restoranti Hani është bosh. Herën e parë që e takova, verën e 1999, peshonte gati dhjetë kg më pak. Zbehtësia e fytyrës duket se akoma bart me vete shenjat e eksodit në Maqedoni.


70% e popullsisë nën tridhjetë vjeç

Në atë kohë më tregoi me zell historinë e arratisjes së tij, kur trupat serbe ndoqën popullsinë shqiptare nga qyteti. Sot thotë: "Menjëherë pas luftës, kur u kthyem nga internimi, vendosa që s‘ishte momenti për të bërë intelektualin ironik e të tërhequr si gjithmonë. U bëra drejtor i RTK-së, stacioni ynë i parë radioteleviziv, kontrolluar më parë nga serbët. Por nderimi i përhapur i idesë së një "Shqipërie të madhe" binte ndesh me idetë e mia personale. Ëndrra që na kishte motivuar gjatë gjithë jetës nën pushtimin serb dukej se ishte tejkaluar. Por a mund ta ndryshosh sistemin nga brenda? Kisha përballë këtë godinë dhe vendosa t‘i jap jetë gazetës sime. Për t‘u dhënë hapësirë mendimeve të tjera".


Popullsia e Kosovës është ndër më të rejat në Evropë: 70 për qind e saj janë nën 30 vjeç. Dhe çdo vit, rreth 30 mijë persona hyjnë në tregun klandestin. Kelmendi shkruan se vendi është paralizuar për dy arsye kyçe: pavarësia dhe papunësia. Gazeta "Java" ishte zgjidhja e tij: një rast punësimi për gazetarët dhe një platformë për të debatuar mbi domethënien e të qenit një kosovar i pavarur.


Hapja e debatit mbi nacionalizmin kosovar

Dhe kështu u prezantua problemi në numrin e parë të "Javës", që doli më 1 dhjetor 2001, i cili u ndoq nga një diskutim i zjarrtë. Kontributet kryesore u mblodhën në librin "Kush është Kosovar?", i përkthyer tashmë edhe në anglisht. Në çdo vend tjetër të Ballkanit nuk do të dyshoja për një nacionalizëm të tillë pas kësaj pyetjeje. Por ky nuk është rasti. "Nëse demokracia e lindjes është gjysma e shoqërisë kosovare, shkruan Kelmendi, atëherë mendoj se një nga temat më të nxehta të identitetit të një gjuhe të unifikuar apo të nacionalizmit, pika e nisjes së debatit duhet t‘u përkasë të gjitha këtyre pikave dhe të përqendrohet në nyjën e vështirë të identitetit shqiptar, mbi gjuhën e përbashkët dhe simbolet nacionale të Kosovës së nesërme. Nacionalizmi nuk konsiderohet ideologjia thelbësore e shtetit dhe e shoqërisë, por i mohuar me të drejtat e njeriut dhe me shumetnicitetin (…) Eshtë e nevojshme që ky debat të artikulohet si zgjerim i atij që kalon nëpër Komunitetin Evropian, duke u përpjekur të bëjë njerëzit të reflektojnë mbi identitetin ndëretnik".


Propozimi i tij rezulton si më jopopullori në Kosovë. Në vitet e pasluftës, kushdo që largohej nga ideja e bashkimit me atdheun mëmë, Shqipërinë, quhej menjëherë si bashkëpunëtor i serbëve. Në këtë libër, Valon Murati, një ish-ushtar i UÇK-së, shkruan: "Gjysma e luftës së lavdishme të çlirimit e çuar përpara nga UÇK-ja ishte bashkimi me Shqipërinë. Ata që mbështesin idenë e krijimit të një kombi kosovar, punojnë me ndërgjegje ose jo, për integrimin e protektoratit të Kosovës nga Serbia". Dhe më tej, për të, ideja e një Kosove të pavarur është kundër procesit të globalizimit dhe integrimit. Pohon se "në kohën kur u vendosën kufijtë, ndarja e një kombi më dysh është mjaft absurde, dhe më tepër sesa konservatore, është reaksionare".


Nacionalizmi serb dhe shqiptar: mes dy zjarreve

Kelmendi ndodhet mes dy zjarreve: mes atij serb dhe atij shqiptar. Të dyja palët reklamojnë ekzistencën e dy popujve që nuk mund të bashkëjetojnë kurrë. Në kohën kur ishte këngëtar i grupit The "Traces", Migjen Kelmendi u bë këngëtari i parë jugosllav që këndoi në shqip dhe tashmë lufton për njohjen e gegërishtes, dialekt i shqipes së veriut, braktisur nga Enver Hoxha, diktatori i fundit i Shqipërisë. A nuk e bën ndoshta kjo në Kosove, ku kushdo jashtë parlamentit dhe medias se shtetit flet gegërisht? Rocker i vjetër ngërdheshet në mënyrë provokuese: "Të flasësh gegnisht është si të ecësh i zhveshur në një xhami". Shqipja standarde i lejon politikanët tanë ta prezantojnë Kosovën dhe Shqipërinë si një komb i vetëm para gjithë botës". Po për sa i përket komunitetit ndërkombëtar, që qeveris vendin që nga 1999 dhe që po punon mjaft për krijimin e një Kosove të pavarur? "Ata nuk kanë ide, nuk kanë ndjeshmëri dhe nuk kam takuar kurrë ndonjë zyrtar të lartë të misionit të Kombeve të Bashkuara në Kosovë. Nuk ishin në promovimin e librit, me përjashtim të Yvana Enzler, ambasadores zvicerane që financoi përkthimin".

Përfaqësuesit ndërkombëtarë nuk ishin të vetmit të mëdhenj që munguan. Libri, që do një Kosovë mikpritëse për minorancat, llogarit në kontributet e veta vetëm një grua italo-amerikane. Dhe as romët apo serbët nuk u bënë të gjallë. Kryeredaktori tund kokën: "Libri dokumenton falimentimin e Kosovës, të komunitetit ndërkombëtar dhe të vetë neve. Menjëherë pas luftës, izoluam tërësisht romët dhe serbët. Nuk patëm mundësi t‘i përfshijmë në këtë debat".

(Titujt dhe mestitujt te redaksise. Pergatiti: Ermir Hoxha)









Cafebabel.com
Mosaic



Europe is diversifying. Culture shocks, the mixing of civilisations, religions existing side by side, and so on. Are the problems the same in the East and West? Or does the iron curtain still separate European societies?



Walking naked into a mosque: nationalism in Kosovo





Chris Keulemans - Amsterdam - 8.9.2006



What is kosovar national identity? Migjen Kelmendi, editor of the weekly Java, opens the debate with a recently published book Who is Kosovar?

The man who started the debate around Kosovar identity, Migjen Kelmendi, editor of weekly Java, takes a satisfied nip of his espresso. It is a rainy afternoon in Pristina, and restaurant Hani is deserted. The first time I met him, in the summer of 1999, he weighed at least twenty pounds less. He still looked pale from the exodus into Macedonia.

Back from exodus

Feverishly, he dictated the story of his escape to me when Serb troops chased the Albanian population from the city. Today, he says: ‘Immediately after the war, when we returned from deportation, I decided this was not the time to remain the ironical, detached intellectual. I became the director of our first own broadcast company – RTK, state tv and radio, taken over from the Serbs. But the obligatory glorification of the great Albanian idea went against my grain. The dream that had motivated us during our parallel life under Serb occupation seemed outdated. But can one change the system from within? I was confronted by this huge machinery and chose to start my own paper, in order to create space for other opinions.’

Kosova is the youngest country in Europe: 70% of the population is under thirty. Each year some 30.000 newcomers enter the ghost market. The country is transfixed by two key issues, Kelmendi writes: independence and unemployment, pamvarësia en papunësia. Java was his solution: a job opportunity for young journalists and a platform for the debate about what it means to be an independent Kosovar.

Opening the debate on Kosovar nationalism

He introduced the question in Java’s first issue, on December 1st, 2001. A fierce debate followed. He collected the main contributions in a book, Who is Kosovar?, which has now appeared in English. Anywhere else in the Balkans I would suspect narrow-minded nationalism to lurk behind such a question. Here, the opposite is the case. ‘If western democracy is the aim of Kosovar society,’ Kelmendi writes, ‘then I think that rather than the Taboo of Identity, of the Unified Language, of Nationalism, the reference point should be the Debate on all these issues, on the Solidified Albanian Identity, on the Common Language, on national symbols, on Kosovo’s tomorrow. Not by taking nationalism as the fundamental ideology of state and society, but rather human rights and multi-ethnicity. (…) We articulate this as an extension of the debate that is going on throughout the European community, trying to make people reflect on the supra-ethnic identity.’

His stance was most unpopular. In the years after the war anyone who distanced himself from the reunification with the Albanian motherland was soon to be accused of collaborating with the Serbs. In this book, Valon Murati, a former soldier of the Kosovo Liberation Army (KLA) writes: ‘The goal of the glorious war for liberation waged by the KLA was the unification with Albania. (…) Those who advocate the idea of creating a Kosovar nation work, deliberately or not, for the integration of the protectorate of Kosova in Serbia.’ And what is more, to him the idea of an independent Kosova is contrary to ‘processes of globalization and overall integration’. He states, ‘in a time when traditional boundaries are removed, the fragmentation of a nation in two is more than absurd, is more than conservative, it is totally reactionary.’

Between two camps: Kosovar identity

Kelmendi is caught between the two nationalist camps: the Serbs and the Albanians. Both proclaim the existence of two peoples, who can never have a shared identity. As the frontman of punkband The Traces, Migjen Kelmendi was the first Yugoslav to sing in Albanian and now campaigns for the recognition of Gheg, the northern Albanian dialect that was dismissed by the late Albanian dictator Enver Hoxha. Doesn’t that then make him popular in Kosova, where everyone outside of the parliament and the state media speaks Gheg? The old rocker grins defiantly: ‘It’s like walking into a mosque naked. Standard Albanian enabled our leaders to enter the world as one nation’.

And what about the international community, that has been governing the country since 1999 and is working steadily to create an independent Kosova? ‘They have no idea. They lack the sensitivity. I have never met a top official from the United Nations Mission in Kosovo. They were absent at the book launch, with the exception of Yvana Enzler, the Swiss ambassador who financed the translation.’

The international representatives are not the only ones missing. The book that wants Kosova to become a rightful place for all minorities only includes one (Italian-American) woman, no Roma and no Serbs among its contributors. The editor hangs his head: ‘This book documents the failure of Kosova, of the international community and of ourselves. Immediately after the war, we isolated the Serbs and the Roma completely. We haven’t found a way to include them in this debate.’



Copyright Š 2006 Babel International All Rights Reserved | : http://www.cafebabel.com/en/article.asp?T=A&Id=1983

[Davius]

A ekziston identiteti kosovar?

Valon Murati

Sot me të madhe në botë flitet dhe shkruhet për identitete të ndryshme. Dhe është pak a shumë botërisht e pranuar ekzistenca e shumë identiteteve edhe brenda një individi. Pra një individ e ka një identitet të vetin familjar, fetar, klasor, regjional, kulturor, kombëtar, universal-njerëzor etj.. Në varësi të rrethanave me të cilat ai ballafaqohet, ai e përforcon njërin identitet më fuqishëm se tjetrin. Kjo normalisht vlen edhe për kolektivin. Identiteti kombëtar unik është kulminacion i homogjenizimit politik dhe zhvillimit ekonomik të një populli. Popujt që më herët e kanë arritur këtë stad të zhvillimit të tyre kanë ecur më sigurtë, dhe më shpejt në rrugët e vështira të historisë njerëzore.
Shqiptarët nuk ka dyshim se janë të vonuar në shumë procese historike. Edhe në procesin e krijimit të një identiteti të fuqishëm kombëtar janë të vonuar. Megjithëse i vonuar ky identitet është krijuar dhe ka arritur që të ruajë ekzistencën e substratit etnik shqiptar në Ballkan. Ky identitet shqiptar i krijuar nëpërmjet Rilindjes Kombëtare (që bazë e kishte luftën e Skënderbeut) dhe luftërave të shumta të shqiptarëve është rrezikuar në vazhdimësi nga fqinjët tanë. Ndarja e kombit tonë në momentet më të qenësishme të tij, kur ai ishte duke luftuar për krijimin e shtetit të pavarur shqiptar, dhe gllabërimi i gjysmës së tokave shqiptare nga fqinjët e me miratimin e fuqive të mëdha të kohës, ishte ndër goditjet e fuqishme këtij identiteti. Sado i rrezikuar ky identitet, në pjesën që mbeti nën sundimin serb nuk u shuajt kurrë, por përkundrazi ishte baza kryesore për të mbijetuar dhe për t’i rezistuar pushtimit. Në këtë identitet kanë goditur në vazhdimësi pushtuesit tanë. Teza mbi ekzistencën e dy kombeve: atij “albanaca” (në Shqipëri) dhe “shiftara” (në ish-Jugosllavi) është tezë e vjetër e politikave shoviniste serbe. Rezistenca ndaj këtyre përpjekjeve gjithmonë ka qenë e fuqishme dhe pushteti serb nuk ka arritur asnjëherë ta jetësojë këtë qëllim të tijin. Sot pas krijimit të rrethanave të reja tezat mbi ndarjen e kombit shqiptar dhe mundësisë së ekzistencës së një identiteti të posaçëm kombëtar – atij kosovar, janë ngjallur në një masë të caktuar. Të ndihmuara edhe nga bashkësia ndërkombëtare këto tema herë pas here po dalin në sipërfaqe në opinion tonë publik.

1. Shpesh herë individë të ndryshëm, të cilët mundohen të mbrojnë tezën e nevojës apo arsyeshmërisë së krijimit të një identiteti të ri kombëtar brenda hapësirës kombëtare shqiptare, marrin si shembull krijimin e dy kombeve nga populli gjerman, përkatësisht krijimin e austriakëve dhe gjermanëve nga një substrat etnik. Krahasimi është sa i pavend aq edhe i pabazuar historikisht dhe shkencërisht. Gjermanët për një kohë të gjatë jetuan në shumë shtete të lidhura mes tyre përmes lidhjesh të ndryshme konfederale dhe federale. ‘Piemonti’ i të gjithë gjermanëve, për një kohë të gjatë, ishte Perandoria Austriake e udhëhequr nga dinastia më e vjetër në Evropë, Habsburgët. Gradualisht vendin e kësaj fuqie në botën gjermane filloi ta merrte Prusia. Forcimi ushtarak dhe politik i Prusisë dhe suksesi në luftërat e shumta që pati (si lufta franko-prusiane), e sidomos lufta kundër Austrisë që e bëri me qëllim që ta dominojë botën gjermane, e vendosi atë në gjysmën e dytë të shekullit të 19 në pozicionin e shtetit kryesor gjerman. Nën udhëheqjen e Bismarkut ky shtet bëri unifikimin e shteteve gjermane në një shtet të vetëm, duke lënë Austrinë jashtë këtij bashkimi gjerman, thjesht për shkak të luftës për pushtet. Pra mos-hyrja e Austrisë në shtetin e ri gjerman erdhi si pasojë e luftës për pushtet të klanit të Habsburgëve dhe të pushtetarëve prusianë të prirë nga Bismarku. Kështu krijimi i dy kombeve gjermane fillimisht u bë si pasojë e luftës së klaneve, e më pas, unifikimi nuk ndodhi për shkak të dy luftërave botërore që i shkaktuan pikërisht shtetet gjermane: Gjermania dhe Austria. Madje pas Luftës së Parë Botërore, megjithë dëshirën e austriakëve për t’iu bashkangjitur Gjermanisë (në vitin 1919 Parlamenti i Republikës së Austrisë Gjermane, siç quhej Austria në atë kohë, me vetëm një votë kundër e shpall bashkimin me Gjermaninë), me vendime të posaçme të Konferencës së Parisit të imponuara nga fuqitë që dolën fituese të kësaj lufte, nuk u lejua një gjë e tillë. Fuqitë fituese frikësoheshin se Gjermania me Austrinë si pjesë të saj do të arrinte që prapë të dominojë në Evropë. E njëjta gjë ndodhi pak a shumë edhe pas Luftës së Dytë Botërore (madje duke shkuar aq larg sa u nda edhe vetë Gjermania për një gjysmëshekulli).
Pra këtu krahasimi me shqiptarët nuk vlen, sepse në radhë të parë shqiptarët u ndanë dhunshëm në vitin 1913 dhe lufta e tyre për bashkim që nga ajo kohë nuk është ndalur asnjëherë. E dyta Kosova nuk e ka historinë politike, ushtarake dhe kulturore të Perandorisë Austriake, e cila do t’i krijonte një identitet të fuqishëm që edhe vetë të qëndronte e fortë në Ballkanin e ashpër.
Një shembull tjetër që mund të merret gabimisht është rasti i Moldavisë dhe Rumanisë. Megjithëse të një substrati etnik, pas shembjes së komunizmit Republika e Moldavisë nuk votoi në referendum për t’u bashkuar me Rumaninë. Një situatë e tillë krijon përshtypjen se shembulli i Moldavisë mund të jetë një model për Kosovën. Mirëpo edhe në këtë rast dallimet janë thelbësore. Në ish-BRSS politika shoviniste ruse, arriti që përmes kolonizimit dhe shpërnguljeve të ndryshme në mënyrë të ndjeshme të ndërrojë strukturën demografike të shumë republikave sovjetike që banoheshin nga kombet e tjera. Një shembull i tillë është vetë Republika e Moldavisë, ku struktura etnike është ndërruar në dobi të elementit rus dhe ku asimilimi i popullatës vendase nga politika ruse ka qenë mëse evident. Kjo ka bërë që edhe referendumi për bashkim me Rumaninë të dështojë. Në anën tjetër tek ne në Kosovë përkundër të gjithë politikës shfarosëse dhe kolonizuese që udhëhoqi Serbia që nga pushtimi i Kosovës më 1913, nuk arriti për asnjë moment as të
ndërrojë strukturën etnike në Kosovë e as të asimilojë shqiptarët. Në anën tjetër shembujt e Zvicrës dhe të Belgjikës nuk janë valide sepse këto shtete multietnike janë krijuar nga pjesët periferike të kombeve të
tyre dhe në shërbim të mbajtjes së një balanci gjeopolitik në mes të botës frënge dhe asaj gjermane, ndërsa shqiptarët e mbetur jashtë Shqipërisë zyrtare janë gjysma e kombit si pasojë e pushtimeve të dhunshme të fqinjëve dhe aprovimit të këtyre pushtimeve nga Fuqitë e Mëdha e jo si kompromis politik në mes të serbëve, grekëve dhe shqiptarëve. Kur flitet për ngjashmëri me të tjerët çështja shqiptare, sidomos pas Luftës së Dytë Botërore, më shumë mund të krahasohet me çështjen e dy Koreve dhe më herët e dy Vietnamëve dhe dy Gjermanive (edhe këtu dallimet janë evidente, sepse ndarjet e këtyre kombeve kanë ndodhur për shkak të Luftës së Ftohtë në mes të dy ideologjive, madje edhe ne këtë rast ato kanë qenë të gjitha shtete te pavarura ndërsa shqiptarët nën Jugosllavinë e Titos arritën të fitojnë pas vitit 1974 një autonomi pak më të zgjeruar, por që ishte larg
aspiratës për barazi në shtetin e atëhershëm jugosllav). Ngjashmëria këtu spikat në aspektin ruajtjes së identitetit kombëtar sepse edhe pse të ndarë në shtete armiqësore këta popuj asnjëherë nuk e kanë vënë në dyshim identitetin e vet unik.

2.Po kthehemi tek pyetja fillestare: a ekziston identiteti kosovar? Nuk ka dyshim se identiteti kosovar ekziston. Mirëpo ai ekziston vetëm në kuadër të hapësirës kombëtare shqiptare, pra është një pjesë e tërësisë kombëtare. Është identitet regjional me veçantitë e veta kulturore që është krejt e zakonshme për çdo komb. Është identitet si identiteti i shkodranit, labit, devollasit, apo i tropojanit. Ky identitet, duke qenë gjithsesi i fuqishëm dhe specifik e ka pasuruar dhe e pasuron vazhdimisht kulturën tonë kombëtare duke i dhënë asaj larminë dhe bukurinë e saj. Ndarjet e shumta dhe të gjata që ka pasur kombi shqiptar kanë lënë gjurmë në zhvillimin e tij. Këto gjurmë ishin pengim në komunikimin dhe në zhvillimin normal dhe të përbashkët të kombit tonë. Mirëpo këto gjurmë nuk kanë qenë aq të thella sa që ndarjet e dhunshme t’i shndërrojë në ndarje që do të krijonin dy identitete të pavarura kombëtare. Identiteti kosovar në kuptimin e identiteti si komb i veçantë nuk ekziston as sot, nuk ka ekzistuar as dje, e nuk ka kurrfarë nevoje as objektive, as politike e as historike që të ekzistojë nesër.

3. Në radhë të parë pjesa e kombit shqiptar që mbeti jashtë Shqipërisë londineze, nuk e ka rreshtur luftën për bashkim me shtetin amë, që nga momenti i mbetjes së saj jashtë saj. Kjo luftë e vazhdueshme politiko-ushtarake është ndër elementet kryesore për të vërtetuar tezën e pjekurisë kombëtare shqiptare të pjesës së mbetur të kombit. Gjatë kësaj periudhe kërkesat e shqiptarëve nën regjimet jugosllave kanë qenë të ndryshme – që nga kërkesa për shkëputje të menjëhershme, e deri tek ajo për republikë në kuadër të federatës jugosllave – por që kanë pasur një qëllim dhe synim të vetëm, krijimin e kushteve që populli shqiptar vetë të vendosë për fatin e tij në mënyrë të lirë dhe pa presione. Për këtë ideal kanë vdekur bijtë më të mirë të Kosovës dhe të Shqipërisë, për këtë ideal me qindra – mijëra të rinj kanë vuajtur burgjeve të Serbisë. Vetë lufta e UÇK-së e pati për qëllim bashkimin e Kosovës me Shqipërinë. Dhe megjithë ndërrimet që pësoi ky qëllim në mes të luftës (u shndërrua nga qëllim për bashkim me Shqipërinë në qëllim për pavarësinë e Kosovës administrative) betimi zyrtar i ushtarëve deri në ditët e fundit të ekzistencës së UÇK-së ka qenë betimi për luftë deri në bashkim me Shqipërinë. Dhe ky ideal politik e kombëtar edhe sot është i brumosur në zemrat e atyre ushtarëve dhe të shumë subjekteve politike të Kosovës, por kam bindjen edhe në vetëdijen e shumicës së qytetarëve të Kosovës. Pra angazhimi i vazhdueshëm politiko-ushtarak për lirinë e Kosovës dhe bashkimin e saj me Shqipërinë që nga viti 1913 e deri më sot është argumenti më i mirë se identiteti kosovar si identitet i kombit nuk ekziston.

4. Në anën tjetër çdo komb duhet të ketë një histori të veten, duhet të ketë një kulturë, letërsi, muzikë, gjuhë të veçantë në të cilën duhet të bazohet (në aspektin e gjuhës ka përjashtime, si p.sh. anglezët, amerikanët, australianët, irlandezët, një pjesë e kanadezëve flasin gjuhën angleze, por përbëjnë kombe të ndryshme, por në përgjithësi kombet dallohen kryesisht për nga gjuhët që flasin). Po ky kombi kosovar me çka do të krenohej? Me Lidhjen Shqiptare të Prizrenit që ishte vazhdimësia politiko-ushtarake e Rilindjes Kombëtare Shqiptare? Me Isa Boletinin dhe Hasan Prishtinën që luftuan për pavarësinë e tërë tokave shqiptare nga Perandoria Osmane dhe më pas, pas mbetjes se Kosovës nën Serbi, për bashkimin me Shqipërinë? Me Adem Jasharin dhe Zahir Pajazitin që synim kishin gjithashtu bashkimin me Shqipërinë? Me pikturën e krijuar në Kosovë që i ka fillet tek pas Luftës së Dytë Botërore (LDB)? Me letërsinë që zë fill gjithashtu pas LDB (me ndonjë përjashtim të rrallë)? Me muzikën folklorike dhe popullore që është aq e ngjashme dhe në shumë raste e ndikuar nga muzika e Shqipërisë? Me veshjen tradicionale kombëtare që është identike sidomos me veriun e Shqipërisë zyrtare? Nuk mund të krijohen kombet me vendime administrative, qofshin edhe të atyre që na shiten si miqtë tanë. Kombet janë krijuar nëpër një proces të gjatë historik. Dhe megjithë vëshirësitë, kombi shqiptar e ka kapërcyer fazën e pjekurisë kombëtare. Në vetëdijen e shqiptarit të Kosovës është e ngulitur thellë figura e Skënderbeut si hero kombëtar, e Naim Frashërit si poet kombëtar, e Kadaresë si shkrimtari më i madh shqiptar, e Agollit si poeti i popullit etj.. E tërë historia e Kosovës është e mbushur me luftëra për pavarësinë e Shqipërisë dhe më pas për bashkim me të. Realisht as Shqipëria nuk mund të paramendohet pa kryengritjet e Kosovës, pa rolin e Isë Boletinit, të Hasan Prishtinës të Bajram Currit e Hoxhë Kadrisë në luftërat për pavarësi si dhe në mbrojtjen e pavarësisë së shtetit shqiptar dhe të demokratizimit të tij, pa Adem Demaçin e UÇK-në, pa Adem Jasharin që është ndër vlerat më të mëdha të kombit tonë. Pa dashur të bëj krahasim, por më shumë për ilustrim të realitetit të sotëm, mund të thuhet se Kombëtarja shqiptare në futboll (përfaqësuesja e vetme e tërë shqiptarëve ne fushën e sportit në botë) sot nuk mund të paramendohet pa Besnik Hasin, e nesër sigurisht as pa Mehmet Dragushën e Lorik Canën etj..

************

5. Pra megjithëse jetuam dhunshëm ndaras, vlerat që e bëjnë kombin komb, që i bëjnë njerëzit të ndihen të një gjaku i zhvilluam dhe i kishim të përbashkëta. Megjithë përpjekjet e regjimeve pushtuese, që të krijojnë kombin kosovar (edhe përmes ndarjeve në shprehje si “ata janë albanci, ndërsa ju shiftari”), ne i rezistuam. Dhe me përpjekje të mëdha arritëm që vlerat si Skënderbeu, Naim Frashëri, Rilindja Kombëtare, lufërat për pavarësi të shtetit shqiptar, prejardhja jonë ilire, gjuha letrare, t’i fusim si vlera që fëmijët i mësuan që nga dita e parë në shkollë si në
Prishtinë ashtu edhe në Tiranë. Madje në Kosovë, shumë normalisht, këto ishin më të përforëcuara, si reaksion ndaj shtypjes së vazhdueshme dhe përpjekjeve për asimilim dhe tjetërsim kombëtar.
Në fund të fundit vetë krijimi i Universitetit të Prishtinës si një nga të
arriturat tona më të mëdha, u bë edhe me ndihmën e intelektualëve nga Shqipëria, gjë që la gjurmë të thella në vetëdijen e studentëve dhe intelektualëve tanë.
Lirisht mund të shtrohet pyetja se a mund të paramendojmë ne shqiptarët e Kosovës letërsi të ndarë, letërsi që nuk do të kishte pjesë të sajën përbërëse Ismail Kadarenë dhe veprën e tij letrare. Vepra e Kadaresë konsideroj është ndër vlerat tona më të mëdha. Çdo shqiptar ndjehet krenar për të, sepse është vlerë që e ka pranuar si të veten edhe bota bashkëkohore. Le të paramendohet situata hipotetike kur ne nuk do ta konsideronim Kadarenë pjesë të letërsisë sonë. Nuk do ta konsideronim pjesë tonin njeriun i cili më shumë se të gjithë autorët tanë ka botuar jashtë për Kosovën, i cili më shumë se cilido autorë ka influencuar mbi shkrimtarët e
Kosovës, i cili më shumë se kushdo ka influencuar mbi ngritjen politike të një brezi të tërë intelektualësh që kanë bartur dhe mbajnë ende barrën e luftës për lirinë e Kosovës.
Pra edhe në drejtimin kulturor tërë lufta e intelektualëve të Kosovës ka konsistuar në forcimin e identiteti shqiptar dhe jo në krijimin e një
identiteti të ri.

6.Disa fjalë edhe për çështjen e kulturës. Shpesh është zënë në gojë se Tirana e përçmon Prishtinën në aspektin kulturor dhe se ka filluar të ndjehet një lloj inferioriteti kulturor i Prishtinës ndaj Tiranës. Nuk ka dyshim se niveli i komunikimit megjithëse kohëve të fundit është rritur ndjeshëm, lë shumë për të dëshiruar. Në relacionet kulturore nuk ka vend për krijimin e inferioritetit të Prishtinës ndaj Tiranës. Vetëm ata që vetë nuk përfaqësojnë ndonjë vlerë të mirëfilltë mund të ndjehen inferior karshi Tiranës. Mos të harrojmë se shumë nga vlerat që Tirana promovon kanë edhe pjesën kosovare në to. Shumë nga personalitetet e shquara të kulturës shqiptare sot që janë produkt i Tiranës kanë prejardhje nga Kosova. Inva Mula është në këtë drejtim është shembulli më i mirë. (Sa të varfër janë në
aspektin kulturor të gjithë ata që duan të krijojnë një komb të ri, e që nuk do të mund të jenë krenar me Inva Mulën, sepse nuk e konsiderojnë si pjesë të kulturës së tyre ”kosovare”).
E keqja më e madhe qëndron në faktin se që një kohë të gjatë në Prishtinë dhe në përgjithësi në Kosovë mbretëron një atmosferë mbytëse kulturore dhe intelektuale. Madje Tirana ka bërë shumë më shumë sesa ne këto vitet e fundit për promovimin e disa vlerave tona, që i bëjnë nder kulturës shqiptare, të cilat i kishim harruar. Mos të harrojmë Tirana e ngjalli Nexhmije Pagarushën duke e kthyer në skenën e jetës kulturore me tërë fuqinë e vlerave që ajo përfaqëson; mos të harrojmë se aktorin më të madh shqiptar Bekim Fehmiun, të harruar në Kosovë, Tirana e ngjalli si sfinksin dhe e ngriti më 2002 gati se në mit në spektatklin “Ta duam më shumë Shqipërinë”.
Ishte edhe spektakli i madh “Ethet e së Premtes Mbrëma” që tregoi se këngët e këndej kufirit nuk janë fare inferiore dhe dëgjohen e këndohen nga rinia e Shqipërisë londineze. Grupet muzikore të të gjitha zhanreve janë mjaft të dëgjuara edhe atje. Majde kohët e fundti rapi kosovar është shumë i dëgjuar dhe kërkuar nga rinia e Shqipërisë.
Të gjitha këto nuk do të thotë se janë të kënaqshme, përkundrazi, por janë fakte që mohojnë se në Tiranë ka ndonjë rezistencë të organizuar karshi Prishtinës, nëse eliminojmë nga ky trajtim ndonjë xhelozi dhe kapric artistësh.
Kritika çka është e vërteta duhet t’u drejtohet institucioneve kulturore të shtetit shqiptar dhe atyre të Kosovës në mënyrë që më mirë dhe më me produktivitet t’i shfrytëzojnë rrethanat e krijuara në mënyrë që ta optimalizojnë bashkëpunimin dhe integrimin kulturor. Në veçanti një barrë e madhe u bie institucioneve të shtetit shqiptar që të jenë më aktive në mënyrë që kultura e shqiptarëve jashtë Shqipërisë londineze të jetë më e pranishme në Shqipëri (të jetë një konkurente që avanason kulturën kombëtare) dhe kështu kjo kulturë të ndjehet sa më e integruar brenda kulturës kombëtare.

7. Përpjekjet për krijimin e një kombi të ri, janë edhe në kundërshtim me proceset e përgjithshme politike, ekonomike dhe kulturore në planin ndërkombëtar. Sado që kjo ide sot mund t’u flejë ndërkombëtarëve që janë në Kosovë për shkaqe politike, kjo tendencë do të ishte në kundërshtim edhe me vetë proceset e globalizimit dhe të integrimeve. Sot kur po jetojmë në kohën
e heqjeve të kufijve të kuptimit tradicional, kur po jetojmë në kohën e kombeve të mëdha kozmopolite si amerikanët, britanezët, francezët e tjerë, krijimi i dy kombeve prej një kombi, fragmentarizimi i kombeve ekzistuese, është më shumë se absurd, është më shumë se konzervativ, është tërësisht reaksionar.

8. Nga aspekti racional por edhe ai strategjik, pra duke e lënë të kaluarën dhe duke u marrë me të tashmen dhe të nesërmen siguria e këtij identiteti të ri kombëtar gjithmonë do të ishte e rrezikuar. Serbia në vazhdimësi do ta rrezikonte këtë identitet dhe realisht do të kishte mundësi që më lehtë ta gllabëronte. Prandaj përpjekja për krijimin e kombit kosovar është shumë e rrezikshme, shumë e dëmshme për ne por tepër e preferuar nga politika shoviniste serbe. Pa dashur të imponoj mendimin tim, konsideroj se ata që e
përkrahin këtë ide, me ose pa vetëdije punojnë për integrimin e Kosovës së protektoruar në Serbi.

9. Në situatën hipotetike të krijimit të një kombi të ri që do të ishte ai kosovar do të lindnin edhe disa probleme të tjera. Çka do të ishin banorët e Tetovës dhe të Shkupit, çka do të duhej të ishin ata të Preshevës dhe të Ulqinit? Pra do të lindnin probleme të pronësisë për një pjesë të mbetur të ish-shqiptarëve, që mund të jenë edhe kosovarë.
Në radhë të parë në këtë moment kjo situatë do të vështirësonte pozicionin e tyre politik në vendet ku jetojnë sepse politikat shoviniste të Serbisë, IRJM-së dhe Malit të Zi, do të shfrytëzonin situatat e tilla për të vazhduar edhe më tej diskriminimin e tyre. Në mënyrë ironike do të mund të thuhej se lindja e këtij kombi të ri do të shtonte numërin e serbëve, malazezëve dhe sidomos të maqedonëve në raport me shqiptarët në Ballkan. Ja edhe një shembull se sa absurde dhe joracionale do të ishte krijimi i këtij kombi të ri.

10. Kjo ide-përpjekje e pushtuesve tanë, kohëve të fundit ka filluar të gjejë një përkraje edhe pse ende fillestare tek disa qarqe të caktuara të shoqërisë dhe politikës sonë në Kosovë. Fillimisht e depërtuar përmes idesë për shtetin e Kosovës (dhe teorisë së kombit-shtet), ka tendenca që kjo ide tani të depërtojë si arsyetim se kështu mund t’i mashtrojmë edhe ndërkombëtarët se “ja krijuam kombin e ri dhe tani nuk ka rrezik të bashkohemi me Shqipërinë”. Arsyetime të tilla janë qesharake dhe nuk i gëlltit askush. Krijimi i kombit kosovar nuk e shpejton procesin e krijimit të shtetit të Kosovës, por i hap rrugë Kosovës që të kthehet në gjirin e Serbisë përmes ndonjë lidhjeje federative.

11. Realisht shikuar një pjesë e politikanëve në Kosovë dhe në Shqipëri mund të jenë të interesuar në njërën mënyrë ose në tjetrën, të krijojë njëfarë identiteti kosovar (ndoshta jo tërësisht kombëtar), sepse frikësohet se procesi i bashkimit kombëtar do t’i lë jashtë loje. Klanet politike, të frikësuara se mund ta humbin rëndësinë e tyre në tërësinë unike shqiptare (për shkak të mungesës së vizioneve të qarta për të ardhmën, për shkak të pseudovlerave politike që përfaqësojnë, për shkak të servilitetit ndaj të huajve, por edhe nga frika e humbjes së influencës mbi monopolet ekonomike), mund të jenë një pengesë në rrugën normale të integrimeve ndërshqiptare që
do të finalizohej me krijimin e shtetit unik shqiptar. Normalisht këto klane asnjëherë këtë nuk do ta pranonin dhe thonin shumë hapur dhe publikisht por do të punonin që të krijoheshin rrethanat e tilla që do të zvarrisnin këtë proces natyror dhe të pashmangshëm

12. Në këto rrethana politike të brendshme dhe në këto konstalacione të forcave në aspektin ndërkombëtar, nuk jam shumë i sigurtë se a ka mundësi që Kosova të jetë e pavarur si shtet dhe sa mund të zgjas ai proces. Por në të gjitha variantet proceset janë duke shkuar drejt krijimit të një shteti të bashkuar të shqiptarëve në Ballkan. Kjo do të ishte edhe zgjidhja që do të qetësonte rajonin. Çdo zgjidhje tjetër është riciklim i problemeve të vjetra ballkanike.Në fund të fundit integrimi i shqiptarvë në një shtet është jo vetëm e drejtë natyrore dhe historike e tyre, por edhe në përputhje të plotë
me proceset nëpër të cilat po ec sot Evropa, e sidomos nëpër ato të cilat synon t’i ec nesër.

***

Në fund normalisht do të ndërlidhem me fillimin. Identiteti kosovar mund të kuptohet vetëm si identitet regjional, në krahasim me regjionet e tjera shqiptare. Sepse në fund të fundit të pyesësh çdo njeri nëpër rrugët e Kosovës se çka e ndjen veten, sigurisht i habitur do ta kthente përgjigjen: shqiptar, po çka? E normalisht se në kuadër të këtij identiteti ai është edhe kosovar ashtu siç është edhe ballkanas, evropian, në fund të fundit njeri.
Dhe kush më mirë se njerëzit e përcaktojnë identitetin e tyre.

[Kandili 1]

Pa hy te definicioni rreth kombit,sepse s`jam kompetent ne kuptimin profesional,me duhet te them qe eshte shume deshpruese kur lexon disa shpjegime te ndryshme ne lidhje me faktin, se a ka identitet kosovar.
Bashkekombasit e mi, jashte Shqiperise zyrtare, mund te ken perjetue momente deshprimi,siq me ka ndodhe mua disa here,kur nga shtetase te huaj jane pyet per kombesine te ciles i perkasin.Ne keso rastesh pergjegjia e secilit nga ne ka qene: “jam shqiptar nga…. “.Pra shqiptar nga Kosova,Maqedonia,Mali i Zi etj.Nder kunderpergjegjjet me te zakonshme te bashkebiseduesit ka qene afersisht keshtu : “ aha ,jugosllav me origjine shqiptare…”.Pastaj pasonte nje ndjenje deshprimi nga ana jone ,per te qene e percjellur me nje pergjegjie definitive sqaruese,kete here me nje ton me te ngritur, nga ana jone: “Jo shqiptar me origjine!Shqiptar me gjak e gjuhe,kulture e histori..Me fjale tjera, nje komb krejt ne vete,komb jo sllav,nje komb qe ka te njejten gjuhe,gjak,kulture e histori me ata qe jetojne ne Shqiperine zyrtare, shqiptaret e Maqedonise,Malit te Zi e shqiptare tjere, kudo qe ata jetojne".Biseda te tilla kryesisht perfundonin me mirekuptim te dyanshem.

A ka pra identitet kosovar?Si s`ka.Identitet kosovar ka aq sa ka identitet te Fushekrujes,apo identitet tropojan ose identitet llapjan.Shpjegimet tjera jane dashakeqese dhe mund te kene per qellim ta tjetersojne nje pjese te kombit,edhe ashtu te vogel e te pervuajtur ne historine e tij.
Se do te behet Kosova shtet( si te do Zoti edhe SHBA-te) kjo s`ndryshon asgje.Ne mbetemi nje komb a etni, si te doni.

[DriniM]

Speciale

debati qosja-kadare
intervista


Sinani: Akademiku s’ka respekt për shkrimtarët e talentuar. Ka frikë cilësinë


“Problemi i Qosjes quhet Kadare”

Shpjegimi për rolin e Rexhep Qosjes në pavarësinë e Kosovës

Në një intervistë të gjatë të dhënë për gazetën, Sinani, veçon keqkuptimet që Rexhep Qosja ka me identitetin, arsyet pse nisi ky debat, sa ndikim ka akademiku në vonesën e pavarësisë së Kosovës, si e konsideron ai shkrimtarin shqiptar Ismail Kadare, etj.

Në një intervistë të kohëve të fundme ak. R. Qosja i është rikthyer kalimthi çështjes së përcaktimit të identitetit të shqiptarëve, duke folur tashmë për një “multiidentitet“ apo “pluriidentitet“ të tyre. Ky përcaktim shkon krejt në të kundërtën e konceptit të shfaqur prej një shumice diskutuesish, midis të tjerash edhe prej jush, për “një identitet dhe etnotip të vetëm shqiptar“. Keni heshtur në shenjë tërheqjeje nga ai koncept?

Neologjizmi “multiidentitet“ apo “pluriidentitet“ është shpikje e një mendjeje të frymëzuar prej një kundërlogjike formale. Më e pakta që mund të thuhet është se ky term shpreh çoroditje dhe turbullirë intelektuale. Sikurse kam pasur rastin të shpjegoj, fjala “identitet“ vjen nga latinishtja “idem“ (prej këndej dhe në italisht “identità“), që do të thotë “i njëjti“, “po ai“. Latinët e urtë shpreheshin gjithashtu lakonikisht: “Ne bis in idem“ - “s’ka dy në të njëjtin“. Të flasësh për “pluriindentitet“ apo “multiidentitet“ do të thotë t’i shpallësh publikut kontradiktën tënde mendore dhe kryqëzimin e mendimit. Akademiku Qosja është vetëm njëri prej atyre që tezën e një identiteti të vetëm shqiptar e quajnë përjashtim të mundësisë së ndryshimit në rrjedhat e kohës. Në fakt, përpjekja për të argumentuar se një identitet i vetëm shpreh vështrim të ngurtë, sepse vetëm multiidentiteti e nënkupton ndryshimin, është një sofizëm arkaik. Nuk është hera e parë që ak. Qosja flet për një opozicion identitetesh brendashqiptare, ku “i njëjti“ shfaqet “në ndryshore“, sipas shprehjes së tij, sepse, siç ka pohuar, “ka identitet shqiptar e identitet kosovar, identitet tosk e identitet gegë, identitet islamik e identitet të krishterë“. “Identiteti i shumëfishtë“ është një shprehje kundërthënëse. Ju e dini se idioma “personalitet i shumëfishtë“ shenjon një sëmundje mendore. Një “identitet kombëtar i shumëfishtë“ do të shprehte gjendjen e një psikoze të mjegullt kolektive, një traumë a makth tërësor, fundi i të cilit është shpërveçimi (“depersonalisation“) i bashkësisë etnike.

Në vështrimin etnologjik, sipas pikëpamjes suaj, supozimi i një identiteti dhe një etnotipi të shumëfishtë, apo “në ndryshore“, sipas shprehjes së ak. Qosjes, në të njëjtën kohë është përjashtim i homogjenitetit kombëtar. Vërtet është kaq e rrezikshme kjo?

Prej kohërash të qëmoçme, kur nis përveçimi (identifikimi) i bashkësive etnike, deri në shekullin e bashkëjetesës së etnocentrizmit me eurocentrizmin, të këtij të fundit me atlantizmin, globalizmin e proceset e përgjithshme integruese, opozicioni i vetëm logjik për të shqyrtuar dukuritë etnotipike dhe prurjet e ndikimet e jashtme ka qenë dhe është “vetja - tjetri“. Por në mënyrën e të menduarit të ak. Qosjes si duket s’kanë më rëndësi flagrancat mendore. “Multiidentiteti“ apo “pluriidentiteti“ është një nga këto flagranca. Siç ka shkruar prof. K. Frashëri, akademiku i shumëditur në fakt nuk di të dallojë identitetin nga ndikimet dhe prurjet në kulturë, kulturën nga qytetërimi, burimin nga prurjet përgjatë rrjedhës. Ndërsa shprehet se thelbi i identitetit është njëjtësia e gjuhës, duke mos ua kursyer qortimet mbrojtësve të një “shqipeje paralele“, ai vetë, me tezën e “multiidentitetit“, i sjell një dëm më të rrezikshëm çështjes shqiptare duke faktorizuar bashkësitë fetare në dëm të homogjenitetit kombëtar. Ndoshta ai mendon në mënyrë naive se, tani që shoqëritë politikisht janë pluraliste, edhe identiteti duhet të jetë i tillë! Por, po të vëreni me vëmendje se ç’është “tjetri“ në vështrimin e ak. Qosjes, “tjetri“ nuk është alogloti apo aloktoni, por thjesht ai shqiptari që është i ndryshëm në mendim ose në besim. Gjithnjë ka pasur teza se ka “shqiptarë“ e “shiftarë“, “albanci“ e “shiftari“; po ashtu dhe botime me pretendime shkencore, që e shohin popullin shqiptar në dy, tri apo më shumë identitete. E rrezikshme është kur vetë dijetarët shqiptarë, për shkak të vogëlsisë së tyre shpirtërore, në rastin më të mirë; apo për shkak të zotimeve të padukshme, e kthejnë këtë në parim e teori.

Eshtë kjo një nga ato “risitë“ e befasishme që është mësuar të gjejë lexuesi këto kohë në mendësinë e ak. Qosjes? Apo ju po kërkoni me lupë si të qortoni?

Rolin e mësuesit që ka marrë lapsin e kuq për të rrethuar me zell të sëmurë gabimet e dëshiruara të të tjerëve e ka marrë prej dekadash vetë ak. Qosja. Në fakt, po kaq tradicionale është dhe eksperienca e tij për gjetjen e “tjetrit“ brenda “të vetëve“. Ndonëse jo publikisht, sikurse dëshmohet në gjurmët që ruajnë burimet, ak. Qosja e ka nisur këtë diferencim shumë herët. Qysh në fillimin e viteve 1970, në informacione të dhëna në Tiranë, ai i ndante intelektualët më të njohur shqiptarë të Kosovës, thuajse emër për emër: shkrimtarë, shkencëtarë, botues, përgjithësisht njerëzit e letrave, në “revolucionarë sipas nesh“ e “revolucionarë sipas jush“; në “besnikë“ e “të dyshimtë“, në të tillë që meritonin “pritje të denjë, me protokoll shtetëror të nivelit të lartë“ dhe të tjerë që duheshin mbajtur “në ftohtësi e largësi“. Nga ky lloj kategorizimi nuk bënin përjashtim as intelektualë që edhe sot e kësaj dite janë të afërt me të (si, bie fjala, R. K.), pa shkuar në rrethe më të largëta e natyrisht më të pakursyera (si: Z. R., H. S., H. I., A. P. etj.). Disa nisma që janë ndërmarrë prej vitesh nga studiues shqiptarë në Tiranë e në Prishtinë për të ndriçuar rrugën e zhvillimit të bashkëpunimit midis institucioneve arsimore-universitare, kërkimore-shkencore dhe kulturore-artistike të Shqipërisë dhe Kosovës gjatë tri dekadave të fundme të shekullit të kaluar ka të ngjarë të nxjerrin në dritë gjëra të trishtueshme, duke përfshirë burime që dëshmojnë këshillimin në distancë të mendimit të specialistëve nga Prishtina për disa vepra letrare ende në diskutim për t’u ndaluar ose jo. Letrat dëshmojnë!

Ju jeni një prej atyre që, duke përgatitur e publikuar veprën shkencore “Kodikët e Shqipërisë“ (2003) dhe duke botuar studimin monografik “Beratinus“ (2004), sipas shprehjes së ak. R. Qosjes “keni tejshquar“ faktorin “krishtërim“ në jetën e shqiptarëve. Si e ndjeni veten nën këtë qortim?

Më parë se t’i përgjigjesh kësaj pyetjeje është të përveçohet se për çfarë “tejshquarjeje“ bëhet fjalë: për atë tejshquarje që e përmban vetë historia apo për një tejshquarje të shpikur nga mendja e studiuesit. Ak. Qosja këto të dyja nuk e sheh me vend t’i ndajë. Ai çdo “tejshquarje“ e quan padrejtësi, edhe në rastin që historia e përmban në vetvete atë. Dhe unë po i referohem në këtë përgjigje kuptimit të vetëm që ka kjo fjalë në ligjërimin e tij. Në filozofinë bashkëkohore të të menduarit, asnjë tejshquarje, qoftë dhe impresionuese, nuk mund të qortohet, përveçse kur është në dëm të një bashkësie tjetër. Botimet që ju përmendët bënë që kultura shqiptare të ketë tashmë dy kryevlera monumentale të regjistruara si pasuri shpirtërore të mbarë njerëzimit, pjesë të programit të UNESCO-s “Memoire du Monde”: dorëshkrimet “Beratinus-1” dhe “Beratinus-2”. Kjo u bën nder gjithë shqiptarëve. Nëse ka individë që, qoftë për arsye laike, qoftë dhe për arsye fetare, ky fakt i pezmaton, atëherë do parë mirë se kush nyjëtohet përmes tyre. Ka shkolla albanologjie që do të donin ta fillonin historinë e shqiptarëve nga fundi i mesjetës; ka të tilla që mundohen të gjejnë zbrazëti historike të shqiptarëve deri në shekullin e 17-të, pas përfundimit të luftës austro-osmane (1689); që mbarojnë studime për të provuar se nuk ka asnjë gjurmë kulture të tyre më parë. Shkencërisht pa krishtërimin kultura shqiptare e ka shumë të vështirë të shkojë përtej shekullit të 15-të. Ndërsa paleokrishtërimi është një privilegj historik-kulturor i fare pak popujve në botë, si latinët, grekët dhe iliro-shqiptarët. Nëse nuk është i rreshtuar qoftë dhe ndërmjetësisht në ndonjë prej atyre shkollave albanologjike që thellësia historike shqiptare i bën të tremben, ak. Qosja, si ateist me zë të mekur që është, ndoshta nuk ka aq liri gjykimi që ta shohë besimin si kulturë dhe qytetërim. Kjo është më e lehta që mund të thuhet.

Më e rënda do të ishte se argumenti fetar në pohimet e ak. Qosjes e ka vetëm si shkas refuzimin ateist, për të çuar në përfundime më të dëmshme për promovimin e identitetit europian të shqiptarëve?

Kjo gjithashtu do të ishte një përligjje dashamirëse e qendrimeve të tij gjithnjë e më të çoroditura. Ka disa gjëra që nuk kanë nevojë për shpjegim prapavajtës. Një ndër to është gjendja fetare në Shqipëri dhe më gjerë, në Ballkan, përgjatë historisë. Në nenin 3 të “Traktatit të Paqes të Augsber-ut“ (1555), që u nënshkrua pikërisht në vitin kur Gjon Buzuku shkroi “Mesharin“, librin e parë shqip, perandoritë e mëdha të kohës vendosnin që çështjet fetare të zgjidheshin sipas formulës “cuius regio - eius religio“ - “feja shkon me sundimin“. Pjesë e këtij rendi botëror që u vendos me këtë traktat është dhe ndryshimi i strukturës demo-fetare ndër shqiptarët. Këtë realitet gjeofetar veprimtarët shqiptarë e kanë pasë të qartë prej qëmoti. Në një letër që mban datën 20 dhjetor 1949, një musliman shqiptar, Mustafa Kruja, “kolaboracionist, reaksionar“ e ç’tjetër s’është thënë për të, i shkruante klerikut katolik Paulin Margjokaj për “nji dhunë” që “na kanë bâmë” sulltanët: “Jo qi na sunduen katër shekuj e gjysë, se pa ta ndoshta do të na kishte pasë sundue sllavi, me konsekvenca shumë mâ të këqija kombtarisht, por qi na ndërruen fén, neve nji grusht gjind mjedis nji bote të krishtenë. Kjo gjâ mund të na e ketë vonue indipendencën t’onë nja 100 vjet e me atë vonesë pengue unitetin t’onë kombtar” (“Letërkëmbim“, 2006). Kur M. Kruja, “tradhtari, armiku, i shituri“, ia shkruante klerikut P. Margjokaj këto fjalë, Shqipëria shtetërore kishte afërsisht një gjysmë shekulli që ishte shpallur e pavarur. Dhe përsëri autori i letrës e vuan në thellësi vonimin e pavarësisë nga manipulimi me faktorin fetar. Kosova është sot në vigjilje të zgjidhjes së shpresuar të nyjes së fatit të saj. Sipas shprehjes së “të shiturit“ M. Kruja, shpikësit e marrëzisë së “multiidentitetit“, që do të thotë se një shqiptar nuk është shqiptar si tjetri, veçse ia vonojnë pavarësinë Kosovës.

Duke e nisur pyetjen tonë pikërisht aty ku mbyllet kjo përgjigje juaja: mendoni se ak. Qosja e ka renditur veten në ata që po e vonojnë pavarësinë e Kosovës?!

Të gjitha përpjekjet për të krijuar “një Kosovë arnaute“ (apo çfarëdolloj tjetër) përkundrejt “Shqipërisë europiane“, ku të çojnë në thelbin e tyre pohimet e dëshpëruara të ak. Qosjes, janë antihistorike dhe me ndikim të mbrapshtë në fatin e shqiptarëve, në radhë të parë në fatin e shqiptarëve të Kosovës. Kush është i interesuar të mbajë mure dhe klone brendashqiptare, qoftë dhe murin e dallimit dhe të “tejshquarjes“? Kush është i interesuar që shqiptarët të mos kenë një identitet, por disa identitete? Teza e heterogjenitetit (nga gr. “heteros“ - tjetër dhe “genos“ - gjini, burim) vetëm shqiptare s’mund të jetë. Për t’i ikur (bishtnuar) vjedhurazi Europës, ak. Qosja mashtron terminologjikisht duke pohuar se “Kosova është protektorat amerikan“. I mësuar të jetojë jashtë eklipsit, sa kohë që midis shqiptarëve ekzistonte kufiri shtetëror; tani, në kushtet kur pak nga pak po funksionon një hapësirë kulturore kombëtare, dhe kjo ka sjellë dhe një hierarki tjetër të vlerave më të çmuara, ai ka zgjedhur tani si instrument të ruajtjes së vëmendjes publike vajtimin e “islamit të viktimizuar“, që është në modë në një pjesë të madhe të botës së sotme, ndonëse në vështrimin perëndimor nuk ekziston asnjë shenjë difidence ndaj besimit të shqiptarëve të Kosovës! Pse i pëlqen ak. Qosjes ky rol dhe për cilin “islam të viktimizuar” e ka fjalën? Kjo është një pyetje që do përgjigje, sepse loja me përçarjen fetare dhe parodia e viktimizimit fetar mund të shndërrohen në ide tejet të rrezikshme edhe në Kosovë, sidomos për të ardhmen politike të saj.

Duke qenë autori i dy librave kushtuar krijimtarisë së I. Kadaresë, “Pengu i moskuptimit” (1997) dhe “Një dosje për Kadarenë” (2005), keni qenë dyfish “brenda zonës së rrufeve” të ak. Qosjes. Pjesëmarrja juaj në polemikë ka karakter vetëmbrojtës, apo diçka më shumë?

Sikurse mund ta keni vërejtur, jam munduar t’u shmangem rreptësisht mbitheksimeve vetjake. Natyrisht, kjo nuk më pengon që të agrumentoj në situatën e re mendimet e mia. Dua të saktësoj pa u zgjatur se tashmë është bërë krejt e qartë se problemi i ak. Qosjes quhet “Kadare”. Kam pasur rast t’i bëj thirrje publikisht atij t’u japë fund akrobacive dhe t’i shohë problemet në rrafsh historik, në rrjedhën e tyre të arrirë. Me këtë rast i kam kujtuar se problemi i faktorit “krishtërim” dhe i rolit të tij në jetën e shqiptarëve është trajtuar në formë traktati në një trajtesë të gjatë të atë Gjergj Fishtës, “Questione albanese e questione catholica” (1913-1924), një pjesë e së cilës është dorëzuar si memorandum në Lidhjen e Kombeve (Gjenevë). Faik Konica, për të cilin ak. Qosja ka botuar së fundmi (2006) një studim, qysh më 1908 shprehej se “shqiptarët duhet të bëhen të krishterë, që Europa ta pranojë bërjen e Shqipërisë shtet”. Mirëpo ak. Qosja, në studimin e tij, megjithëse numëron jo një, por tetë gabime të Konicës, këtë pikëpamje të tij nuk e gjen aspak të gabuar! Po shfrytëzoj këtë rast t’u kujtoj lexuesve se të njëjtën çështje, në një formë shumë më të drejtpërdrejtë, e ka shtruar Presidenti i Shqipërisë Alfred Moisiu në një ligjëratë të mbajtur në Universitetin e Oksfordit (nëntor 2005), disa muaj para botimit të sprovës së Kadaresë “Identiteti europian i shqiptarëve”. Në këtë ligjëratë, botuar në të gjitha të përditshmet e Tiranës, po ashtu dhe në anglisht në shtypin e huaj, Moisiu shprehet: “Shpesh shqiptarët quhen një popull musliman, ose me shumicë muslimane. Ky është një lexim shumë sipërfaqësor i realitetit shqiptar. Së pari, sepse islamizmi në Shqipëri nuk është fe burimore, as fe e përhapur në kohën e origjinës, as besim rezidencial, por një dukuri e ardhur dhe e trashëguar në gjuhën dhe liturgjinë e atij faktori që e solli. Islamizmi në Shqipëri është një islam me fytyrë europiane” (“Korrieri”, 10 nëntor 2005). Nuk mund të mos bëjë përshtypje fakti se këto pohime të Presidentit Moisiu ak. Qosjen nuk e shqetësojnë fare. Nuk shqetësohet, sepse, sikurse e thashë, problemi i ak. Qosjes quhet “Kadare”. A nuk e keni vënë re se ak. Qosja, edhe në paraqitjen e fundme, thuajse s’foli fare - përveçse kalimthi - për atë çështje për të cilën nisi debati, domethënë për përbërësen fetare në identitetin e shqiptarëve?!

Kjo mënyrë të arsyetuari të shpie në përfundimin se shumë qendrime të ak. Qosjes janë, përveçse nyjëtime zotimesh ideologjike, edhe shprehje egocentrizmi?

Pse më pyesin mua për këtë?! Ai vetë jua ka dhënë përgjigjen! Ja si shprehet në një intervistë dhënë së përditshmes “Epoka e re”: “Mandati im si mandat kulturor e shpirtëror, (më është) i dhënë tashmë prej popullit shqiptar, kurse pas meje 25 vjetëve veprimi si subjekt me ndikim të vazhdueshëm demokratik dhe 21 veprave të botuara letrare, shkencore e publicistike, që do t’u shtohen edhe disa të pabotuara, pjesa më e madhe e të cilave në kulturën tonë do të jetojnë deri sa të jetojë gjuha shqipe dhe populli shqiptar që e flet, domethënë gjithmonë...“ (botohet si në librin e R. Hoxhës “Moral pa moral“, Prishtinë 2006, f. 25, në kreun “Mandatin e marrë vetë“). Nëse nuk ju mjafton kjo, vëreni si e lartëson veten idem (i njëjti) në intervistën e fundme dhënë shtypit të Tiranës: “Jetëshkrimi im politik dhe vepra ime shkencore, letrare e publicistike janë një kafshatë tepër e madhe, të cilën nuk mund ta përbijë kurrë Ismail Kadare me tarafin e tij gazetaro-publicistiko-poetik me degët në Tiranë e në Prishtinë“. Meqë ra fjala, vlerësimi i kësaj interviste në leximin virtual vazhdon të jetë, një muaj e ca pas botimit, vetëm “zero vota“.

Ju e quani të ekzagjeruar këtë vetëvlerësim të Qosjes, pavarësisht prej meritave që zakonisht i janë njohur në studimet shqiptare?

Me sa dihet, meritat shkencore-kulturore nuk shprehen me mandat. Në fakt, unë nuk e kam të qartë se ç’kupton ak. Qosja me “mandat“, sidomos me “mandat të dhënë prej popullit“, por në atë mënyrë që përdoret kjo fjalë në ligjërim, në çfarëdo fjalori që ta kërkoni, mund të them se s’ka kurrfarë lidhjeje me të. Eshtë fakt i njohur që ak. Qosja e ka provuar konkurrencën për mandat, si përdoret kjo fjalë në terminologji, në të parat zgjedhje politike në Kosovë. Sipas të dhënave zyrtare të botuara nga gazeta “Epoka e re” (31 tetor 2000), në garën për zgjedhjet e atij viti ak. Qosja ka mundur të fitojë (në gjithë Kosovën, me gjithë kandidatët e partisë së vet) vetëm 2370 vota, ose 0.42 për qind të tërësorit, ndërkohë që një kandidat i pavarur, pa parti, vetëm në një komunë, ka fituar më shumë se ai. Cili është atëherë mandati që i paska dhënë populli? A mund të flitet për “mandat të dhënë nga populli” me kaq pak delegim autoriteti?! Të paktën për një “mandat të popullit të vet” nuk mund të flitet, sepse mandate teorikë nuk mund të ketë.

Duke mos iu larguar kësaj teme, ak. Qosja është shprehur se ka qenë dhe është bartës e shqiptues i mendimit kombëtar shqiptar në të gjitha kohërat, si të thuash një “rilindës“ i kohëve të reja. Ç’mendoni për këtë? A ka lidhje kjo me kundërshtimet e tij të rrepta për vlerësimin e I. Kadaresë nga autoritetet publike të vendit të vet me këtë përcaktim?

Ju po e zbutni rrezikshmërisht megalomaninë e ak. Qosjes. Në fakt, kjo megalomani është ndërtuar jo vetëm në bashkëshoqërim me përbaltjen e I. Kadaresë, por përgjithësisht në përçmimin e arritjeve të shkencës dhe kulturës kombëtare në Shqipërinë shtetërore. Sikurse e dini, ai së fundi është shprehur në mënyrë të përflaktë: “Ideologjia e nacionalizmit shqiptar, e nacionalizmit modern kombëtar, pas Luftës së Dytë Botërore, i ka rrënjët në Kosovë. Ne, brezi im, jemi ndërtuesit e ideologjisë së nacionalizmit modern shqiptar në kohën e komunizmit. Dhe kjo është e kuptueshme. Ne që jetonim në një shtet shumëkombësh, në të cilin zhvillohej nacionalizmi, dhe që jetonim në një shtet federativ, prej të cilit Kosova ishte e pushtuar, ne pashmangshëm do të nxiteshim për të ndërtuar e për të shprehur nacionalizmin shumë më përpara dhe shumë më fuqishëm se vëllezërit tonë në Shqipëri, të cilët jetonin nën trysninë e internacionalizmit proletar. Kur unë, fjala vjen, i kisha shkruar mbi dymijë faqe për çështjen e Kosovës dhe çështjen shqiptare në përgjithësi, duke i vënë kështu bazat e nacionalizmit tonë modern, në Tiranë teksa do të fillojnë të shkruhen artikujt e parë për çështjen shqiptare“. Me një fjalë, shqiptarizmit modern ia ka hedhur themelet dhe na e ka mbajtur gjallë ak. Qosja! Rroftë ish-Jugosllavia multietnike! - na thotë tërthorazi ak. Qosja, sepse ajo u dha mundësi shqiptarëve në Kosovë të mbajnë gjallë ndjenjat kombëtare për Kosovën dhe gjithë popullin shqiptar! Shihni me ç’përdhunë i vë përsëri kufijt e dallimit ak. Qosja: ish-Jugosllavia, “një shtet shumëkombësh, në të cilin zhvillohej nacionalizmi”, nga njëra anë, dhe Shqipëria shtetërore, ku njerëzit “jetonin nën trysninë e internacionalizmit proletar”! Po ta vëreni me vëmendje filozofinë e ak. Qosjes, në të gjitha tezat e kohëve të fundme ai del si gardiani i vetëveçuar i kufijve politikë ndërmjet Kosovës dhe Shqipërisë! Ai nuk do t’ia dijë aspak për historinë politike të Kosovës, e cila na njeh me një realitet krejt tjetër. Ak. Qosja bëhet fare qesharak kur e shpall veten themelues të “nacionalizmit modern shqiptar”. Ai rrëshqet në nivelin e një provokatori të ulët kur ndez frymën e rivalitetit Kosovë-Shqipëri. E dimë mirë të gjithë se ku është formuluar teza e rrezikut të “infektimit prej paternalizmit” dhe ku e ka burimin frika prej “shtetit amë” të shqiptarëve! Sa për “bazat e nacionalizmit modern shqiptar“, s’ka shkollar që të mos e dijë se si e kur janë hedhur. Përfaqësuesit e atdhetarizmit postromantik kanë qenë të shumtë e të famshëm në botën shqiptare: që nga Fan Noli, Luigj Gurakuqi, Faik Konica e Gjergj Fishta, dhe pastaj me radhë: Branko Merxhani, Mit’hat Frashëri, Krist Maloki, Eqrem Çabej, Dhimitër Pasko, Lasgush Poradeci, Aleks Buda, Odhise Paskali, Selman Riza, Jusuf Gërvalla etj., etj., një pjesë e të cilëve kanë jetuar edhe në kohën e komunizmit dhe disa madje e kanë vazhduar edhe në atë periudhë veprën e tyre. Në fakt, këta, në kohën kur rrojtën e vepruan, as që e dinin se ekzistonte ak. Qosja, le pastaj ta njihnin si “themelues të nacionalizmit modern shqiptar”. Në anën tjetër, gjithë bota e di se ç’fat kanë pasur nacionalistët shqiptarë në Kosovë, prej viteve të para të pasluftës, deri te “irredentistët“ e vitit 1981: Beogradi ata i vari ose i varrosi të gjallë në burgjet më të tmerrshme.

Kur ak. Qosja ia njeh si meritë përjashtimore “ndërtimin e nacionalizmit modern shqiptar“ vetes dhe “brezit të tij“, nuk na e bën të qartë se për cilin brez e ka fjalën. Mendoni se kjo është thjesht çështje mbikalimi gjuhësor?!

Përkundrazi! Mbikalimi është shumë më hileqar dhe shpërfaq fshehjen prej historisë, jo prej formulave gjuhësore. Në Kosovë ka pasur thuajse në çdo dekadë breza të merituar, breza që e kanë çuar përpara kohën. Cili është raporti i ak. Qosjes me këta breza? Kur në jetën shqiptare në Kosovë u shfaq “Brezi 1968”, ak. Qosja po kryente studimet pasuniversitare në Beograd. E zorshme të mendohet një lidhje mes tyre! Kur në Prishtinë shpërtheu lëvizja studentore e “Brezit 1981“, ak. Qosja u gjend në anën tjetër të barrikadës: sikurse shumë intelektualë me funksione drejtuese, edhe ai e shkroi telegramin për solidarizimin me politikën e diferencimit ideologjik që shpalli Beogradi. E vetmja “meritë“ e tij është se shkroi një telegram me tekst të shkurtër, një gjysmë faqeje. Ju mund të thoni: po ç’mund të bënte tjetër?! Asgjë më shumë se sa bëri kolegu i tij Ukshin Hoti, i cili, së bashku me tre profesorë të Universitetit të Prishtinës, u arrestua më 1981 dhe u dënua më 1982, për shkak të solidarizimit me studentët dhe jo me Beogradin. Ukshin Hoti “mund të ishte dënuar edhe më 1968, në kohën e demonstratave të atij viti, por fatbardhësisht atëbotë u gjend në krye të demonstratave të rinisë së Zagrebit dhe jo të Prishtinës“ (“Gjaku i lirisë“, 9-10, f. 317). Ak. Qosja kishte shansin që të bashkohej me një brez tjetër atdhetar në Kosovë, “Brezin 1989“, që imponoi politikën e ndryshimit dhe shpalljen e vullnetit kushtetues për Kosovën shtet. Mirëpo, sikurse dihet, me gjithë ngulmimin e një grupi nismëtarësh alternativistë për faktorizimin politik të shqiptarëve atje, ai refuzoi kategorikisht të merrte çfarëdo përgjegjësie, duke përfshirë atë të kryetarit të opozitës së re. Për njëfarë kohe ai qe shumë pranë “Brezit të UÇK-së“, brezit që e ktheu lëvizjen e mendimit në lëvizje veprimi. Por, sikurse shkruan vetë në librin “Tronditja e shekullit“ (vëllimi I, f. 79-81), në pranverë të vitit 1999, kur njësiti i UÇK-së, me urdhër të Shtabit të Përgjithshëm, e ftoi të bashkohej me komandën eprore të luftëtarëve, për t’i pritur atje bashkërisht sfidën dhe fitoren, ak. Qosja mori rrugën drejt Tiranës, për ta kqyrur gjithçka që ndodhte prej ekraneve të televizioneve, në një prej rezidencave më të njohura qeveritare. Nëse të gjithë intelektualët e Kosovës e kanë një përligjje për largimin nga vendi në kohën e operacionit “Patkoi“, ak. Qosja nuk ka përligjje, sepse atij iu ofrua një zgjidhje. Kur ai flet për lavdinë e zhvillimit të mendimit shqiptar prej tij dhe “brezit të tij“, ndonjë brez tjetër historik me të cilin mund të lidhet mendimi dhe veprimi i tij nuk ka. Këta janë brezat e lavdishëm të Kosovës. Dhe me këta breza ak. Qosja, edhe kur ka qenë disi pranë tyre, nuk ia ka dalë të jetë i bashkëlidhur me ta deri në fund, domethënë deri në çastin kritik. Megjithatë, askush nuk po ia kërkon heroizmin. Por ak. Qosja bëhet i padurueshëm kur, megjithëse s’ka kurrfarë alibie për t’iu fshehur historisë, mllefi i tij nuk njeh kufi: duke e ditur fare mirë se në orën e provës së madhe u rreshtua në anën tjetër të barrikadës, nga e gjen guximin të hiqet tani si prokuror? Më 1981 shkrimtari Ismail Kadare ia bëri të njohur gjithë botës masakrën e Prishtinës. Jo vetëm novela e tij “Krushqit janë të ngrirë”, por edhe shumë artikuj polemikë kundër politikës skllavëruese të ish-Jugosllavisë në Kosovë, e bënë atë një ringjallës të shpirtit kryengritës të shqiptarëve. I. Kadare nuk ka gabuar në asnjë çast dhe në asnjë nyje të zhvillimit të çështjes shqiptare në Kosovë. Do të mjaftonte vetëm kjo që ak. Qosja të përmbante tërbimin e tij kundër Kadaresë. Apo tërbimin ia shkakton pikërisht fakti që Kadare e bëri atë që ak. Qosja nuk e bëri dot? Ose s’donte ta bënte? Jaqë këtë përgjigje jam i detyruar ta mbyll po me pyetje!

Ju mendoni se pohimi i ak. Qosjes për rolin paraprirës të mendimit shqiptar në Kosovë nuk është thjesht një tejkalim nervoz si në çdo polemikë inatçore?

Nuk mund ta besoj këtë, sepse ka qenë Beogradi që për vite e dekada të tëra me radhë ka pasë këmbëngulur se kryeqendra e mendimit albanologjik nuk është në Tiranë, në Shqipërinë shtetërore, por jashtë saj, duke nënkuptuar shkollën serbe të albanologjisë (në kuptimin e saktë të fjalës, duke e përjashtuar atë të Prishtinës). Qoftë edhe për arsye politike dhe formale, pa hyrë në parashtrimin shkencor të çështjes, ak. Qosja nuk duhej të kishte përfunduar në këtë barazim idesh. Pohimi i tij se ideologjisë kombëtare “i ka paraprirë” ai vetë është një prej djallëzive më të rënda që u ka ofruar ak. Qosja shqiptarëve qëkurse ka filluar këtë ekskursion të shëmtuar. Në thelb, një tezë e tillë synon të krijojë psikoza anti-Kosovë në Shqipëri dhe anasjelltas. Duke u treguar vendin (“pas meje”) mendimtarëve dhe veprimtarëve të shqiptarizmit në “shtetin-amë”, për të cilin mijëra shqiptarë të Kosovës u dënuan me burg e persekucion, ak. Qosja provokon si një intrigant i rëndomtë ndarjen dhe tjetërsimin e shqiptarëve brendapërbrenda tyre. Edhe denigrimi i I. Kadaresë bën pjesë në këtë kuturisje të rrezikshme të ak. Qosjes. Pohimi i tij se nacionalizmi shqiptar, qysh prej fundit të luftës antifashiste, e ka pasur qendrën në Kosovë, paradoksalisht të çon në përfundimin se Jugosllavia ka qenë më bujare për të lejuar zhvillimin e identitetit dhe ideologjisë kombëtare shqiptare. Ky mendim i tij është po aq reaksionar sa edhe i atyre “atdhetarëve” të mëdhenj të Kosovës, të cilët, në fillim të viteve 1990, vërshuan në Tiranë për të çliruar Shqipërinë nga ideologjia komuniste përmes “liberalizmit” dhe vetëqeverisjes jugosllave, ndonëse kish ardhur ora e provës për Kosovën, ora e flijimit për të. Më mirë që e dëgjuam shqip e qartë prej gojës së tij këtë pohim, që na bën të ditur se ak. Qosja nuk dihet nga e ka drejtuar kokën!

Në intervistën e tij të fundme ak. Qosja ka akuzuar drejtpërdrejt disa prej pjesëmarrësve në debat për deformime të fakteve. Cila është përgjigjja juaj?

Ak. Qosja në fakt ka thënë se ne kemi gënjyer. Por e keqja është se - unë të paktën - kam përmendur fakte, kurse ai ka bërë deklarata. Unë kam pohuar se ak. Qosjes i mungon respekti për shkrimtarët më të talentuar të letërsisë shqipe dhe se ai e ka frikë cilësinë. Kam përmendur nënçmimin e tij botërisht të njohur për Migjenin, që s’ka nevojë për koment. Kam cituar librin e tij të fundmë “Prej letërsisë romantike deri tek letërsia moderne“ (2006), ku ai e quan Nolin njeri “që ka glorifikuar rolin e vet“ (f. 279), dhe më tej shton: “vjershat e tij doemos dalin pamfletiste kurse ai vetë gati si një politikan i dështuar“ (f. 280); “për më tepër, ai del disi tepër jo modest: si poet që e ka ngritur veten deri në rolin e një çlirimtari, duke e krahasuar me shëmbëlltyrën e shenjtë të Jezu Krishtit dhe si politikan megaloman që kapardiset se do të përmendet përgjithmonë si një Mesi“ (f. 280). Ja, kështu jemi ne/ata “që gënjejnë duke më akuzuar se gjoja s’kam shkruar për autorë për të cilët kam shkruar, duke gënjyer se gjoja nuk çmoj krijues që çmoj, duke gënjyer se gjoja nuk dua çka me mijëra faqe të shkruara kam dëshmuar se dua“ (“Gazeta shqiptare“, 4 dhjetor 2006). “Noli dështak”, me lëvizjen e tij të veprimit politik, sikurse kanë ardhur në një mendje historianët, bëri që “klasa e çifligarëve të mos e marrë më kurrë veten“. Dhe kush e shpall dështak Nolin: thua se ak. Qosja, me 2370 votat e tij, triumfalisht ia ndërroi fatin Kosovës!

Ç’mund të na thoni lidhur me faktin që ak. Qosja ka deklaruar se nuk është në stilin e tij të lavdërojë udhëheqësit (është fjala për takimin me Nanon dhe Agollin më 1992, duke u shprehur tekstualisht se e quan “të pasaktë pohimin se ai i falënderoi ata për gjoja pritjen e ngrohtë dhe vëllazërore“; që nuk ishte ai, por mikpritësit në Tiranë, “që e kanë kërkuar takimin“; që ai nuk e praktikon, se pse nuk e ka praktikuar kurrë, t’i falënderojë partitë për asgjë“)? Duke iu referuar burimeve, kështu dëshmohet vijimësisht sjellja e tij?

- Që ak. Qosja e ka bërë këtë përgënjeshtrim, kjo dihet botërisht, sepse është botuar në kronikat e shtypit të kohës (“Bujku“, 13 shkurt 1992). Mbase mund ta besojmë vërtet se ak. Qosja nuk e ka praktikuar kurrë të falënderojë udhëheqësit në Tiranë, sido që fjala “kurrë“ tremb edhe më të paditurin. Por nuk mund të thuhet e njëjta gjë për qendrimin e tij ndaj ish-udhëheqësve jugosllavë, të cilëve nuk ua ka kursyer hyjnizimet, duke përfshirë edhe J. B. Titon, për të cilin ka shkruar: “Tito e ka udhëhequr, dhe e ka sjellë në triumf përfundimtar, luftën nacionalçlirimtare të popujve të Jugosllavisë - ja një meritë e mjaftë historike për të gjitha kohërat. Tito e ka udhëhequr, dhe e ka sjellë deri në triumf përfundimtar luftën që ka përmbysur monarkinë - ja një meritë tjetër e mjaftë për historinë. Tito i ka thënë “JO“ Stalinit, në një kohë kur forca e Stalinit sikur nuk njihte kufij - ja një meritë e mjaftë historike për historinë. Tito na ka udhëhequr shtigjeve të vetëqeverisjes socialiste, të barazisë, vëllazërimit e bashkimit, bashkëjetesës së kombeve e kombësive - ja një meritë tjetër e jashtëzakonshme historike. Tito i ka prirë idesë së madhe që u reziston fuqive të mëdhaja - ja dhe një meritë tjetër, aq e madhe, aq vendimtare në historinë e përbotshme“ (R. Qosja, “Një “JO“ e madhe dhe shumë merita“, “Rilindja“, 11 maj 1980).

Në intervistën e fundme ak. Qosja propozon rishikimin e vendit të I. Kadaresë në historinë e letërsisë shqipe. Si studiues i kësaj vepre, mendoni se ka vend për një rishikim të tillë?

Historia, duke përfshirë dhe historinë e letërsisë, rishkruhet nga çdo brez që vjen në rrjedhat e saj me një mendësi të re. Por ak Qosja nuk kërkon rishikimin e vendit të I. Kadaresë në historinë e letërsisë shqipe. Ai dëshiron t’ia sakatojë letërsisë shqipe përmasën ndërkombëtare të saj. Ai thotë me kënaqësi diabolike se “shkrimtari më i mbivlerësuar në letërsinë shqipe, Ismail Kadare, pashmangshëm do të ulet disa shkallë më poshtë“. Ai propozon “një vepër ... mbi rolin katastrofal moral, teorik dhe ideologjik të Ismail Kadaresë në kohën e komunizmit, mbi identifikimin e tij me stalinizmin, ndoshta me titullin “Ismail Kadare dhe ideologjia staliniste”. Ak. Qosja e quan Ismail Kadarenë të dëmshëm, madje të rrezikshëm, për Shqipërinë dhe për gjithë kombin shqiptar (pra, edhe për Kosovën). Kjo retorikë është tipike si ajo e propagandës serbe gjatë gjithë dhjetëvjetëshit të parafundmë (1990-2000). Në dhjetëra artikuj e konferenca Ismail Kadare është quajtur prej shtypit serb i dëmshëm, i rrezikshëm për Jugosllavinë dhe sidomos për kombin serb! Propaganda e Beogradit ka bërë shumë herë thirrje deri për të vepruar kundër Kadaresë, jo thjesht për ta ndarë prej lexuesve. Eshtë kërkuar dhe dënimi i tij moral, madje i është treguar kërcënueshëm edhe Gjyqi i Hagës. A nuk kemi të drejtë të mendojmë se sulmi i shfrenuar i ak. Qoses kundër Ismail Kadaresë pikërisht tani është shprehje e një hakmarrjeje të tillë, të pakryer? Dhe nuk është hera e parë që hakmarrrja serbe është pëlqyer të kryhet nga një dorë shqiptare. Për fat të mirë, idetë totalitariste të ak. Qosjes mund t’i vlejnë vetëm atij vetë, sepse koha e direktivave ka vdekur një herë e përgjithnjë.

Një muaj më parë ju i keni kërkuar publikisht ak. Qosjes të marrë përgjegjësitë që i takojnë si nënshkrues i marrëveshjes së Rambujesë dhe të mos sajojë probleme fiktive për të çoroditur popullin. Si autor i dy librave politologjikë për këtë çështje, “Kosova në gjeopolitikë” (1998) dhe “Kosova në syrin e ciklonit” (1999), mund ta shtjelloni më gjerësisht këtë ide?

Rrjedhat politike në Kosovë ka disa kohë që nuk po shkojnë në drejtimin e parashikuar. Në marrëveshjen e Rambujesë ishte caktuar një fazë kalimtare prej tre vjetësh, deri në shpalljen e statusit politik. Në fakt kanë kaluar jo tre, por shtatë vjet, dhe statusi nuk është shqiptuar. Për më tepër, sipas shumë gjasash së afërmi do të kemi shpalljen e një faze të re kalimtare nën ksenokraci, deri në një zgjidhje siç u është premtuar shqiptarëve. Çfarë do të ndodhë me Kosovën gjatë këtij tranzicioni të ri? Ëashingtoni ka përmendur nevojën e mbajtjes së një “Rambujeje tjetër”, me qëllim që të dëgjohen edhe pikëpamjet e “palëve të pakënaqura”. Ajo që dihet është se tashmë kanë filluar specializimin rreth 2000 ekspertë europianë të së drejtës, të diplomacisë, të ekonomisë, të financave, të demografisë, për të marrë së shpejti detyrën e mbikëqyrjes së pushtetit dhe të administratës publike në Kosovë. Me sa duket, nuk do të kalojë shumë kohë dhe misioni i Këshillit të Sigurimit do t’ia lerë vendin një misioni të Europës së Bashkuar. Nuk është aspak e rastit që, fare pak kohë më parë, në kryeqytetin e kësaj Europe që do të marrë përgjegjësitë e veta në Kosovë, qarqe të interesuara ballkanike tmerruan Belgjikën me idenë e ndarjes së krahinës flamande, për çka u diskutua me alarm për rreth dy orë në televizionin e Brukselit. Nënshkruesit e marrëveshjes së Rambujesë e kanë për detyrë të nyjëtohen, të dalin para popullit të vet dhe të ndriçojnë të ardhmen e tij. Duke pasur parasysh se I. Rugovës ia ka mbyllur gojën vdekja, se R. Haradinajt ia ka mbyllur gojën Haga, se H. Thaçi ishte në Rambuje si përfaqësues i krahut të armatosur, mund të thuhet se kjo përgjegjësi i bie kryekëput ak. Qosjes. Prandaj heshtja e tij është shumë misterioze. Për më tepër që, pikërisht në kohën e marrjes së përgjegjësisë, ai ka zgjedhur pozitën prej rehat-agai të mbikëqyrësit për gjithçka që ndodh në Shqipëri. Atëherë lind pyetja: kush ia ka mbyllur gojën ak. Qosjes?! Fakti që shqiptarët ai dëshiron t’i shohë doktrinarisht në multiidentitet, në “identitet të shumëfishtë“, tregon se e shkuara peshon fort mbi pohimet e tij. Në ish-Jugosllavi ka pasur një mori funksionesh shtetërore që zyrtarisht ishin konfidenciale. Dihet mirë se funksione të tilla kanë pasur dhe një pjesë pushteti okult. Ak. Qosja është një prej atyre funksionarëve që ka ushtruar detyra zyrtare të kontrolluara, me pushtet të dukshëm e të padukshëm. Deri në shpërbërjen e ish-Jugosllavisë së dytë (fundi i viteve 1990) kishte një platformë zyrtare për detyra të tilla: njerëz konfidencialë për funksione konfidenciale. Me sa duket, pikërisht kjo pjesë e pushtetit okult, që e nënkupton vetvetiu investitura e tij në detyra shtetërore, është një nga faktorët që ia mbyll gojën. Tashmë po bëhet gjithnjë e më e qartë se ak. Qosja nuk ka plotfuqi për t’i dalë përgjegjësisë në ballë. Që nga koha e pushtetit okult me sa duket ak. Qosjes i vjen thirrja “Je dhe ti një nga ata!“, që sherbëtorja i drejton Shën Pjetrit kur e pa se tri herë tha “jo dhe jo“ - nuk e njihte sigurisht Jezuin! Dhe, për këtë arsye, për të fshehur “gojën e mbyllur”, pikërisht në kohën kur Kosova ka nevojë urgjente të shohë një qiri përtej mjegullës, ne do të jemi të detyruar të dëgjojmë akademikun të na mbajë ligjërata për çkurorëzimin e detyrueshëm të vlerave të shkrimtarit më të shquar dhe më të njohur të letërsisë shqipe, I. Kadare, në vend që të kryejë detyrën dhe të shlyejë përgjegjësitë e veta ndaj Kosovës dhe çështjes shqiptare!

[Albo]

As Ismail Kadare, as Rrexhep Qosja nuk mbajne qendrimin e drejte. Te dy qendrimet e tyre jane ngritur mbi preferenca personale, si pan-evropianizmi i Kadarese, si provincializmi "kosovar" i Qoses. Gabimi i tyre i perbashket eshte qe nuk e vene theksin aty ku duhet: identiteti shqiptar. Ne menyren e tyre, ata te dy po i bejne bisht perballjes me pyetjen e mijevjecarit te ri: kush eshte identiteti shqiptar? Ne pamundesi per te artikuluar kete identitet ata anashkalojne pyetjen duke folur sa per "integrimin evropian te shqiptareve" sa per "realitetin e shperfillur".

Anetaresimi i Shqiperise e Kosoves ne BE nuk ka per te sheshuar ndasite dhe shartimet e identitetit shqiptar, perkundrazi, vetem sa do te beje me evidente mungesen e nje identiteti kombetar shqiptar qe do ta hasim ne mbare popujt e tjere evropiane. Kurse nga ana tjeter, rezistenca ndaj ndryshimeve demokratike per hir te integrimit evropian apo shitja e provincializmit si identitet kombetar, jane vecse forcat e kunder-rrymes qe perballen me rrymen natyrale te nje populli, te destinuara per tu izoluar e shkaterruar me kohen.

Nje ndryshim i madh titanik ka ndodhur tek shqiptaret. Ata jane sot te lire, qe do te thote, secili prej tyre sot eshte nje rilindas, eshte nje patriot, eshte nje pelegrin ne kerkim te identitetit shqiptar. Dhe ky peligrinazh nuk fillon me pyetjen ku duhet te shkojme, por fillon me pyetjen prej nga vijme. Asnje popull nuk e ka gjetur rrugen e vete te se ardhmes pa njohur me pare origjinen e vete.

Prandaj, nese ka nje vlere te pamohueshme debati Qose-Kadare, vlera e vet eshte nxitja e shqiptareve per te zbuluar misterin e te qenit shqiptar, identitetin e shumeperfolur shqiptar.

Albo

[xHeneta_18..kS]

identitet (astu si gjuha) kosovare ekziston............s'mun t'monohat dot jo ...........

[xHeneta_18..kS]

ops t'mohot dot desha me thon