BBC në shqip

[Frasheri]

Dikush që sapo ka hapur një dyqan mobiljesh, dëshiron të vendosë aty edhe një tabelë të ndriçuar me emrat e artikujve që tregton.

Ndërkohë, ai nuk është i sigurt nëse duhet të shkruajë, midis të tjerave, kolltukë apo kolltuqe.

Zonja Jorgaqi: Forma e saktë, pra, trajta normative e numrit shumës të kësaj fjale është kolltukë: një kolltuk - shumë kolltukë. Pas tingullit fundor -k të fjalës shtohet vetëm mbaresa -ë. Në të njëjtën mënyrë e formojnë shumësin edhe mjaft emra të tjerë që mbarojnë me -k, si p.sh: byrekë, dyfekë, hendekë, kapakë, kolltukë, lejlekë, maçokë, malokë, oxhakë etj.

BBC: Në këtë mënyrë e formojnë shumësin të gjitha fjalët që mbarojnë me -k?
Zonja Jorgaqi: Jo të gjitha. Ka edhe një mënyrë tjetër, sipas së cilës ato e formojnë shumësin duke e ndërruar tingullin k në q dhe duke marrë njëkohësisht mbaresën -e, si p.sh. brisk-brisqe, çek-çeqe, furrik-furriqe, park-parqe, rrezik-rreziqe.

BBC: Po atëherë, pse është zgjedhur si normë shumësi kolltukë dhe jo kolltuqe kur në përdorim ato dëgjohen të përdoren barabar?
Zonja Jorgaqi: Planifikuesit gjuhësorë, d.m.th. ata gjuhëtarë që kanë përcaktuar normat e shqipes standarde dhe që përkujdesen për to, me vetëdije kanë përkrahur shumësin kolltukë. Jo vetëm për këtë fjalë, por edhe për të tjera që dalin me dy shumëse, ata kanë rekomanduar si normë trajtat e thjeshta (ato me mbaresën -ë, kolltuk-kolltukë) në vend të atyre më të ndërlikuara (me ndërrim tingujsh dhe mbaresë bashkë, kolltuk-kolltuqe).

Mirë është që, kur kemi dyshime ose nuk jemi fort të sigurt për mënyrën se si e formon shumësin ndonjë fjalë, t'i drejtohemi Fjalorit të Gjuhës së Sotme Shqipe.

[Frasheri]

Një dëgjuese thotë se kur shkruan për veten e saj është në mëdyshje se si të shkruajë: jam lindur apo kam lindur.

"Kur të pyes ndokënd se kur ka ardhur në këtë jetë, si t'i them: "Kur ke lindur?" apo "Kur je lindur?," pyet ajo.

Zonja Jorgaqi: Po e them që në krye se përdorime të tilla, si jam lindur në Tiranë, u lind 50 vjet më parë, ishte lindur shtatanik, nuk janë gjë tjetër veçse ndikime të pastra prej gjuhëve të tjera. Në italisht, frengjisht, anglisht, gjermanisht, madje dhe në rusisht, për të dhënë kuptimin "vij, dal në jetë nga trupi i nënës" përdoret lindem, jo lind. Po pse përdoret pikërisht trajta vetvetore lindem? Sepse, sipas një logjike, me lind do të thotë "me dalë në dritë vetë nga trupi i nënës".

Në shqipe, me sa duket, kjo logjikë nuk ka funksionuar. Të mos harrojmë që në gjuhë shpesh logjika është një gjë, kurse përdorimi një gjë tjetër. Pra, pavarësisht nga logjika, është "shqip" të thuash kam lindur në Tiranë, lindi 50 vjet më parë, linda shtatanik, në ç'qytet ke lindur?, i lindi një fëmijë. Ky është një model popullor, i përgjithshëm e i ngulitur prej kohësh ndër shqipfolësit.

BBC: Si do ta dallonim këtë kuptim të foljes lind nga kuptimi tjetër i saj "sjell në jetë dikë". P.sh. E bija lindi një djalë, a mund të lindin keqkuptime?
Zonja Jorgaqi: Jo, mundësi për keqkuptim nuk ka, pasi fjala lind vendoset në një kontekst të caktuar. Konteksti është ai që sqaron gjithçka. E theksoj, modelet u linda, isha lindur, nuk duhen imituar. Ato vijnë nga gjuhët e tjera nëpërmjet përkthimeve dhe prishin një model që është autentik i gramatikës së shqipes dhe që është i pranishëm në gjuhën tonë prej shekujsh. Dëgjueses që ka shkruar, do t'i thoja që të mos ngurronte për asnjë çast t'i drejtohej ndokujt, po t'i binte rasti, me pyetjen "Kur ke lindur?" dhe jo "Kur je lindur?".