Kodiku i Purpurtë i Beratit dhe Kodiku i Artë

[Albo]

Gjithçka për një nga 7 dorëshkrimet më të vjetra në botë të Besëlidhjes së Re në studimin e Shaban Sinanit “Beratinus”.

Beratinus, dëshmia e skriberëve, Dimensioni i Shqipërisë së krishterë

Elsa Demo

Tani edhe mund ta prekësh Kodikun e Purpurt të Beratit. I purpurt për shkak të pergamenës, si shenjë respekti hyjnor ndaj shkrimeve të shenjta e cila pas shek.VI nuk do të përdorej më. Për 15 shekuj ky kodik ose i quajtur Beratinus u shfaqej në praktikat litrugjike besimtarëve vetëm një herë vit në ditën e emrit të Shën Gjon Gojartit. Kjo ndodhi deri në vitet 30 të shek. XX. I rrezikuar katër herë seriozisht për t’u grabituar. Tani edhe mund ta prekësh Beratinus-in, gjithçka për një nga 7 dorëshkrimet e purpurta e më të vjetra në botë të Besëlidhjes së Re, në studimin e Shaban Sinanit që mban të njëjtin titull, “Beratinus”.

Codex Purpureus Beratinus- Kodiku i Purpurt i Beratit, një dorëshkrim biblik-ungjillor konsiderohet si dëshmia më e hershme e krishtërimit nëpër trevat shqiptare.
I parë në dritën e antropologjisë kulturore në studimin e dr.Sinanit, drejtor i Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave, Beratinus 1 ose Beratinus zë një vend në hapësirën shpirtërore të njerëzimit. I shkruar me ar dhe argjend ai është dëshmi e një shkolle vendase e kopjimit të teksteve të shenjta, por nuk është një apokrif i Testamentit të Ri. Dëshmi e Beratit si qytet i skriptorëve në shek. IV-V ose i shkruesve të fjalës së shenjtë “skriberëve” që ishin “mjeshtër të një prej arteve më të vjetër të zbatuar, artit të bukurshkrimit”.
Studiuesi Sinani vlerëson në veçanti kontributin e Theofan Popës, për përshkrimet që iu bën kodikëve në tërësi, koleksioni i tyre është rreth 100, në kohën kur nuk mund të zihej në gojë emri i Virgjëreshës, e jo më lutja asaj. Është padyshim edhe meritë e studiuesit Sinani i cili prej vitit 2000 kur një pjesë e Kodikut të Purpurt të Beratit do të ekspozohej për herë të parë jashtë vendit në ekspozitën “Ungjijtë e popujve” në Vatikan në 2000 vjetorin e Krishtërimit, do të tërhiqte përfundimisht vëmendjen ndërkombëtare ndaj kësaj pasurie të rrallë të krishtërimit të hershëm në Shqipëri, i ruajtur për 15 shekuj në të njëjtin territor, shqiptar. Së fundi janë depozituar pasaportat e dy kodikëve Beratinus 1 dhe Beratinus 2 në programin e UNESCO-s “Kujtesa e Botës” ku tashmë komisioni i posaçëm ka marrë miratimin e shpalljes së tyre.



Intervista

Zoti Sinani, le te ta fillojmë këtë intervistë me rrethanën e botimit të studimit tuaj, 600-vjetorin e lindjes së Heroit Kombëtar, Skënderbeut. Përse ky kontekst, çfarë lidhjesh ka ky dorëshkrim i hershëm biblik-ungjillor me një mbrojtës të krishtërimit?

Po, ka një lidhje, kuptimin që një pjesë e mirë e dorëshkrimeve kishtare që përshkruhen në këtë libër janë porositur prej familjeve të mëdha aristokratike të periudhës së Skënderbeut. Ka dorëshkrime të porositura dhe të paguara prej Muzakajve, Topiajve ka dhe një dorëshkrim të porositur prej Gjergjit të Madh, për të cilin diskutohet nëse është Gjergj Kastrioti apo është Gjergj Arianiti. Përveç të tjerave, ka dhe një dorëshkrim që lidhet drejtpërsëdrejti me figurën e Skënderbeut. Është dorëshkrimi, kodiku i statutit të qytetit të Drishtit dhe për kështjellat që kishte nën administrim Skënderbeu, kodik i konfirmuar prej kryekancelarit të Skënderbeut, Pal Ëngjëlli, madje dhe faksimilja e zgjedhur për ilustrimin e atij dorëshkrim ka në përmbajtje pikërisht emrin e Pal Ëngjëllit. Pra, është një lidhje me familjet patronimike shqiptare ndër të cilat ka qenë dhe familja e Kastriotëve, të cilat kanë qenë siç quhet në terminologjinë e dorëshkrimeve të vjetra ktitorë-porositës. Ky ka qenë rregulli në të gjithë periudhën mesjetare. Familjet e mëdha porositnin dorëshkrimet kishtare, sepse ishin shumë të kushtueshme. Dhe shënohej emri i atij që e kishte kopjuar, shkruar dhe emri i ktitorit i cili ia kishte dhuruar këtij manastiri apo asaj kishe. Kjo është lidhja, nuk është thjesht viti i botimit. Brenda dorëshkrimeve kishtare ka mjaft informacion për familjet patronimike shqiptare.
Koha e shkrimit të Kodikut nuk përkon me kohën e lavdisë së Skënderbeut, në këtë kohë Gjergji i Madh nuk ishte Gjergj Kastriot Skënderbeu i cili akoma nuk ishte bërë emër i mirënjohur. Po të shikoni treguesin e emrave aty dalin të gjithë mbiemrat patronimikë shqiptarë. Të gjitha familjet e mëdha kanë porositur, janë kujdesur, kanë dhuruar ose ka informacion për to.


Nga ç’traditë lindi ky kodik dhe çfarë dëshmon për arealin e Beratit të asaj kohe?

Duhet hyrë pak thellë në histori. Berati është një prej qyteteve që i ka dhënë botës shqiptare, për botën e madhe, jo një emër, po një mbiemër pra Beratinus-Beratini. Në një farë mënyrë ka bërë të famshme një traditë me anë të një mbiemri që ndodh shumë rrallë. Nuk ka ndonjë qytet tjetër në Shqipëri që të ketë dhënë mbiemra përveç Beratit. Kjo është e lidhur me faktin se Berati ka qenë një kryeqendër kishtare, kronologjikisht mbas Bylisit dhe Gllavinicës si kryeqendër, sepse si qendër ipeshkvnore del që në shek.IV, kur nuk e kishte këtë emër, por kishte emrin Bulheriopolis. Berati e ka ndryshuar disa herë emrin, Antipatrea, Bulheriopolis, Belegrado, Berat siç është sot. Për hir të këtij roli, si kryeqendër kishtare në Shqipëri, rol që filloi të zbehej mbas mëkëmbjes së arkipeshkvisë së Ohrit, dëshmohet që në Shqipëri ka pasur një shkollë tradicionale shkruesish. Berati ka qenë kryeqendra e mjeshtërisë së të shkruarit. Për këtë arsye thuhet se ka një shkollë shqiptare të shkrimit. Shkrimi nuk është dhe nuk mund të pretendohet vetëm në gjuhën amtare. Pretendimi për ta reduktuar vetëm në gjuhën amtare si pretendim varfërues për kulturën kombëtare, në çfarëdolloj forme, është historia e të shkruarit në gjuhën perandorake, në radhë të parë në gjuhën greke, pasi Berati bënte pjesë nën përgjegjësinë juridike të Patriarkanës së Stambollit. Pra Shqipëria kishte një shkollë shkrimesh dhe Berati ishte kryeqendra e kësaj shkolle. Kanë ekzistuar zeje, shkolla të vërteta ku nxënësit mësonin bukurshkrim, për t’u përgatitur si kopjues të letërsisë ungjillore dhe biblike.


Ç’vend zë Beratinus në hierakinë e dorëshkrimeve kishtare të Shqipërisë?

Beratinus është një dorëshkrim që nuk e nxë hapësira shqiptare, nuk mund të vendoset në një hierarki brendapërbrenda hapësirës shqiptare as asaj të sotme, as në atë historike. Ai mund të vendoset në një hierarki vetëm në shkallën botërore të historisë së dorëshkrimeve kishtare. Nëse do të kërkohej kjo hierarki, dy prej gjërave elementare që mund të thuhen janë që: Beratinus 1, Beratinusi i parë është një prej tre arketipeve të Dhjatës së Re në shkallë botërore. Ka një arketip siriak apo lindor, ka një arketip ëestern apo perëndimor, ka dhe një arketip të ndërmjetëm që është Beratinus. Të gjitha studimet vertikale, historike të tekstologjisë kritike për historinë e shkrimit ungjillor nuk mund të bëhen pa iu referuar Kodikut të Purpurt të Beratit, Beratinus.
Ka dhe një hierarki tjetër. Në gjithë botën ka shtatë kodikë të purpurt nga të cilët dy janë në Shqipëri dhe të dy janë Beratinus. Sa i takon një hierarkie të brendshme, të dy kodikët më të hershëm janë të përjashtuar, sepse askush nuk mund të jetë konkurrentë me to. Mbas kodikut të dytë të Beratit fillon konkurrimi i disa shkollave. Janë kodikët e Vlorës që shfaqen diku nga shek.X, kodikët e Gjirokastrës që shfaqen më vonë, të Korçës po ashtu, të Shkodrës. Ndoshta do të kishte qenë e mundshme që të vendosen të dy kodikët më të vjetër të Beratit në një hierarki të brendshme nëse do të ishin ruajtur tri dorëshkrimet të cilat përmenden në burime, por që sot nuk ekzistojnë. Për shembull, Batiffoli që është marrë i pari, para 140 vjetësh, me Beratinusin thotë se kishte parë në Berat një dorëshkrim të shek.IV i cili sot nuk gjendet dhe kishte mësuar se në Gjirokastër ruhej një kodik i shek.IV dhe një kodik i shek.I, por këta dy kodikë nuk gjenden. Po ashtu themeluesi i historisë së krishtërimit, Origeni, përmend që në Drianopolis ka ekzistuar një dorëshkim ungjillor i shek.I. pra po të kishin ekzistuar këto dorëshkrime do të mund të bëhej një hierarki.


Arsye të tjera që kjo vepër hyn në “Kujtesën e Botës”?

Ndër arsyet që e bën këtë vepër të jetë pjesë e programit “Kujtesa e Botës” është se është një dorëshkrim ungjillor kanonik, pra i përdorur si libër liturgjie dhe meshimi nga kisha deri në shek.XX. Por njëkohësisht ka fragmente të pjesshme të cilat përbëjnë shmangie të vogla jokuptimore, por shmangie formale prej tekstit kanonik. Si të thuash, shkruesi i dorëshkrimit i ka dhënë vetes të drejtë që diçka të ndryshojë. Prof. Aleks Buda që është marrë herët me këtë dorëshkrim thotë që ky fakt tregon se në kohën kur u kopjua apo u shkrua ky kodik, akoma arsyeja njerëzore kishte kompetencë mbi tesktin hyjnor, ungjillor. Ky raport, e drejta për të ndërhyrë mbi një tekst tashmë të kanonizuar që nuk gjendet në dorëshkrimet e tjera, por vetëm tek ky dorëshkrim dhe që mund të shërbejë për të dëshmuar evolucionin e mendimit të krishterë, i jep rëndësi botërore.

Ky studim është një përpjekje për ta parë Beratinus në këndvështrimin e antropologjisë kulturore…
Sepse duke u nisur prej faktit më elementar që është kulturë e lidhur me botën shqiptare, por që nuk mund të quhet një kulturë mirëfilli shqiptare. Është një kulturë që i takon kësaj bote dhe një kulturë që i takon njerëzimit mbarë. Kultura e ruajtjes është kulturë e këtij populli, e kësaj hapësire. Kultura e pritjes në momentin e fillimit është kulturë e kësaj hapësire. Kultura e krishtërimit të hershëm gjithashtu është kulturë e kësaj hapësire. Shumë pak popuj kanë pasur krishtërim të hershëm. Por vetë teksti është tekst ungjillor që i takon njeriut, qenie e kësaj bote, pra është një tekst mbikombëtar. Nëse do të flitej për një dorëshkrim që i takon një tradite kulturore kombëtare, atëherë do të ngushtohej shumë, deri në një zhvlerësim, vlera e këtij dorëshkrimi. Kjo është kontradikta e parë që duhet të kapërcejë studiuesi kur merret me një dorëshkrim të tillë. Ka një raport shumë delikat midis pjesës kombëtare dhe pjesës ndërkombëtare që nuk dihet cila është më shumë. Së dyti, këto dorëshkrime nuk mund të studiohen me disiplinë në ngushtë. Detyrimisht bashkojnë disa dije duke përfshirë historinë e krishtërimit, sidomos të krishtërimit të hershëm, historinë e shkrimit, historinë laike të popujve, etnologji dhe etnografi, historinë e së drejtës, deri-diku dhe historinë e arti, të dizajnit, të vizatimit. Shkenca etnologjike nuk do të mjaftonte për të studiuar këtë traditë shkrimesh në Shqipëri, ajo mund të merrej shumë-shumë me pjesën e informacionit laik që përmbajnë këto dorëshkrime, që në fakt janë anëshkrime. Vetëm në hyrje dhe në mbyllje të dorëshkrimeve ka tekste laike, sikurse ka tek “Meshari” i Gjon Buzukut në pasthënie. Etnologjia mund të merrej dhe me raportin e të drejtës zakonore, me të drejtën kishtare në disa dorëshkrime që quhen kanone, nomokanone, që janë rregulla të brendshme të jetës së kishës. Po ashtu historia nuk do të ishte e mjaftueshme për t’u marrë me këtë traditë, sepse kjo histori arti në një farë mënyre, nuk është histori politike. Tjetër arsye që çon tek pranimi i këtij vështrim antropologjik është domosdoshmëria e një konvergjence të disa dijeve.


Me botimin e kësaj monografie, do të thoshit se s’do të bënit dot një libër “tjetër si ky”, pse?

Nëse nuk do të isha në këtë detyrë që jam, jam i bindur se këtë vepër unë nuk do ta kisha shkruar. Jo vetëm unë, po kushdo që do të përiqej të shkruante një libër të tillë, duke qenë abonent i jashtëm i shërbimit arkivor. Kam pasur mundësinë që të këshilloj lirisht dorëshkrimet që janë baza dhe pikënisja e punës, të kem në dispozicion mjetet e informimit sado të thjeshta e të kufizuara që janë për këto dorëshkrime, për faktin se në periudhën kur janë hartuar nuk ishte e lejuar të shkruhej për përmbajtjen. Juve mund t’ju duket e çuditshme, por i ndjeri Theofan Popa që ka hartuar pasaportat e 100 kodikëve të Shqipërisë të cilat janë botuar para dy vitesh, nuk kishte guxim të përmendte emrin e Shën Mërisë dhe kur harton pasaportën e një dorëshkrimi thotë: në këtë imazh gjendet një figurë të cilën sllavët e quajnë Bogorodica. E thoshte kështu që të paktën njerëzit me të cilët punonte të mos e merrnin vesh se po bëhej fjalë për Shën Mërinë, pasi ndalimi fetar bënte që as emri i Shën Mërisë të mos përmendej. Ai informacion ka qenë një bazë e mirë për të inkurajuar punën time. Fillimi ishte hartimi i pasaportës ndërkombëtare të udhëtimit të Kodikut të Purpurt të Beratit për në Vatikan, në vitin 2000. Hap pas hapi mu krijua një bibliotekë shumë e pasur. Vërejta një solidaritet të jashtëzakonshëm të dijetarëve që merren me këtë fushë, sidomos të dijetarëve, austriakë, gjermanë, francezë, italianë, grekë, të njohur e të panjohur që më dërgonin vazhdimisht libra. Asnjëherë nuk e kisha menduar se ekzistonte një literaturë kaq e bollshme, një bibliotekë e tërë, për studimin e kodikëve të Shqipërisë. Ka një shporpocion shumë të madh midis studimit të këtyre kodikëve nga autorët shqiptarë në krahasim me vëmendjen që u është kushtuar këtyre dorëshkrimeve në letërsinë e ngjashme ndërkombëtare. Ka një shkollë studimesh të paktën prej 140 vjetësh për studimin e kodikëve. Në këtë kuptim kjo do të mbetet një temë e hapur për mua. Është një libër i hapur dhe një libër që më tremb në kuptimin e plotë të fjalës. Vërtet, zor se mund të shkruaj diçka tjetër të tillë.


Vetëm këto vite të fundit Beratinus po fiton njohjen ndërkombëtare, duke hyrë dhe në “Kujtesën e Botës” si dëshmi e krishtërimit të hershëm në Shqipëri, ndërkaq Shqipëria e sotme si për paradoks njihet si myslimane. Çfarë mund “të rregullonte” në këtë kontekst imazhi i ekzistencës së një dorëshkrimi të rrallë?

Ka dy vështrime mbi besimin e një populli. Vertikalisht shqiptarët janë një prej popujve më të krishterë të botës. Nuk besoj të ketë as në Greqi, as në Itali, në Romën e dikurshme, peshkopë që në vitin 56. Në këtë vit kemi në Durrës peshkopin Caesar. Po të hapim vëllimin e 8 të Illyricum Sacrum, në Durrës ka peshkop që në vitin 56. Është një prej vendeve që është ungjillizuar në kohën e apostujve. Nuk dua të bëj krahasime, por shumë popuj të tjerë janë ungjillizuar 7-8 shekuj më vonë. Ungjillizim në periudhën e krishtërimit të hershëm kanë pasur grekët, shqiptarët, romakët, latinët dhe thuhet se krishtërim të hershëm ka pasur dhe në Spanjë. Në vende të tjera të Rajonit krishtërimi fillon pas shek.5-6. Vetë fakti që nëpër hapësirën shqiptare janë zhvilluar aq e aq kryqëzata tregon se në këtë vend që ishte krishtëruar kalonin popuj të cilët për të marrë, si të thuash, pagëzimin si të krishterë udhëtonin prej Britanisë siç është rasti i Rikard Zemërluanit, deri në Jeruzalem që të bëheshin të krishterë.
Mund të thuhet që Illyricum-i ishte për 15 shekuj i krishterë, prej shek.I-XV. Nuk ka qenë një popull i krishterë për modë, për solidaritet. Ka qenë një popull që ka kontribute të përveçme në krishtërimin e hershëm.Nxori Shën Jeronimin që i dha Perëndimit të parin përkthim të Biblës në latinisht, “La Vulgata”, është populli që nxori Shën Niketën e Dardanisë që kompozoi të parën lutje të krishtërimit "Te deum laudeamus"-Ty Zot të lavdërojmë, që vazhdon të jetë kryelutje, një popull që dha martirë dhe shenjtorë, shën Cezari dhe shën Ashti në Durrës, që e përjetoi në mënyrë aktive krishtërimin e hershëm, megjithëse në këtë periudhë ishte një krishtërim ilegal. Nuk kishte dalë akoma Dekreti i së dielës, i vitit 321 që shpallte ditën e diel si ditë të Zotit dhe krishtërimin si fe të njerëzimit.
Rrethanat historike shpjegojnë islamizimin e një pjese të madhe të shqiptarëve pas shek.XV-XVI që nuk duhet marrë si një dukuri që përfaqëson një devijim, sikur ka ndodhur një deformim, si ndonjë hata në botën shqiptare. Por nëse do të kërkohet në thellësinë e besimit të shqiptarëve, gjithkund do të dalë shtresa e krishterë. Malësorët e Shqipërisë së veriut festojnë Shën Gjergjin, Shën Mërinë, Shën Gjonin, Shën Markun. Në faltoren e Shna Nout në Milot, kanë shkuar dhe shkojnë të krishterë e myslimanë për të shprehur lutjen dhe vullnetin e tyre, për të çliruar besimin e shërimit apo tejkalimit të vështirësive, pra thjesht për devocion.


Për këtë arsye është dhe një vepër që i kushtohet heroit të fundit të krishtërimit?

Është edhe kjo padiskutim, një shprehje nderimi për figurën protagoniste të fundit të krishtërimit të lulëzuar në Shqipëri. Krishtërimi nuk lulëzoi më pas Gjergj Kastriot Skënderbeut. Por është siç e thashë në fillim dhe një tërheqje vëmendjeje për të mos e kuptuar këtë vepër thjesht si një histori e shkrimeve biblike-ungjillore në Shqipëri. Duke e lidhur këtë botim me emrin e Gjergj Kastriotit, është një ftesë për ta lexuar si një libër ku bota laike shqiptare, bota e fisnikërisë arbërore është shumë e pranishme dhe disa të dhëna që gjenden në këto dorëshkrime janë të vlefshme për të vendosur ngjarjet në kronologjinë e tyre. Janë të vlefshme dhe për historinë si të tillë, jo vetëm për historinë e shkrimeve.

Shekulli
26/04/2005

[Albo]

Pasaporta


“Codex Purpureus Beratinus CP”:


Një nga 3-4 kodikët më të hershëm të historisë së letërsisë së krishterë në shkallë botërorë

Njihet edhe me emrin “Beratinus-l” ose thjesht “Beratinus”;
Mban numrin 043 dhe shkronjën ndajshtuese “CP” në listën ndërkombëtare të dorëshkrimeve të rralla kishtare;
Bën pjesë në grupin e dorëshkrimeve ungjillore gërmëmëdha (më të hershmet);
Një pjesë e tekstit ungjillor ka karakter parastandard, parakanonik, por nuk është dorëshkrim apokrif
Nuk ka dekoracione, por vetë shkrimi, stili i të shkruarit, kaligrafia, vlerësohen si art i aplikuar;
Shkrimi është prej argjendi të tretur, ndërsa nistoret kapitale (maiuscule) janë prej ari;
Grafia e këtij dorëshkrimi karakterizohet nga prania e shenjave / shkronjave / të mbiquajtura “unciale”; një tip i veçantë i shkrimit në periudhën e paleokrishtërimit. Shkronjat “unciale” janë të mëdha, kapitale, të ngjashme me shkrimin tipografik, kuadrat, me pak harkime. “Unciali” u përdor në shkrime prej shekullit të 4-t deri në shekullin e 8-të pas Krishtit;
I shenjuar në dokumentet vendëse së paku qysh prej vitit 1356
Përmban dy ungjijtë, sipas Mateut dhe sipas Markut, në 190 fletë, në pergamene të kuqe, me disa fragmente të dëmtuara.
Kapaku metalik me zbukurime në reliev është i ri, 1804. Kapaku ka dekoracione në reliev. Midis veshuleve të stilizuar, mbi dy pllakëza të sheshta, është paraqitur skena e kryqëzimit të Krishtit. Në kapak, në dy anët janë përkatësisht Shën Mëria dhe Shën Gjon Pagëzori. Rreth tyre qëndrojnë ëngjëjt mbrojtës. Ky kombinim figurash dhe motivesh (Krishti, Shën Mëria, Shën Gjon Pagëzori dhe engjëjt) njihet me emrin “deisis” ose “deisis i madh”. Një pllakëz tjetër ka ringjalljen, kjo e shoqëruar në katër anët nga ungjillorët, secili me simbolet e tyre.
Një nga shtatë kodikët e vetëm të purpurt që kanë mbijetuar deri më sot në shkallë botërore;
Shkruar jo më vonë se mesi i shekullit të 6-të, por nuk përjashtohet të jetë shkruar më herët;
Sipas një shënimi të gjetur nga Batiffol-i, shkronja e ungjijve të këtij kodiku është e njëjta me atë të “Liturgiisë së Shën Gjon Gojartit”;
Sipas dijetarëve italianë, duhet t’i takojë shkollës siro-palestineze të shkrimeve të shenjta;
Sipas dijetareve britanike, ka ekzistuar një shkollë vendëse e shkrimeve të shenjta në hapësirën proto-shqiptare;
Mendohet se në krye të herës ky dorëshkrim mund t’i jetë dhuruar nga perandorët e Bizantit kishës së Labovës dhe më tej të ketë ndjekur rrugën Gllavinicë -Bylis -Berat.
Dëshmohet se është kërkuar “për t’u dorëzuar për arsye sigurie” nga “frankët kampanezë”/francezët e Champagne-s; nga ushtria e car Uroshit (1356), nga ushtria austriake (1914), nga ushtria fashiste (1942) dhe nga ushtria naziste (1944).
I restauruar dhe i ndarë në 9 vëllime në Institutin Arkeologjik të Akademisë së Shkencave në Kinë (1971).

Shekulli
26/04/2005

[Xhuxhumaku]

"Codex Purpureux Beratinus" ne "Kujtesen e Botes"

E Merkure, 22 Qershor 2005

"Dy Kodiket e Beratit" (Beratinus 1 dhe Beratinus 2) futen ne regjistrin e "Kujteses se Botes", si vlera unikale te njerezimit. Ky ka qene nje nga vendimet e fundit te Komitetit Nderkombetar Konsultativ te UNESCO-s, i cili eshte mbledhur ne Kine. Tashti, ato, do te jene bashke me shume e shume kryevepra Boterore -qe kane bere njerezimin

Nga Luan Rama*

Lajmi vjen nga Kina. Komiteti Nderkombetar Konsultativ i UNESCO-s i perbere ga shume eksperte te botes ka regjistruar para dy dites ne mbledhjen e tyre ne Lijiang te Kines "Dy Kodiket e Beratit" ne regjistrin e "Kujteses se Botes ("Memoire du Monde") si vlera unikale te njerezimit dhe qe mbrohen tashme nga UNESCO. Duke ndjekur shembullin e Butrintit, te regjistruar ne vitin 1991 ne Listen e Trashegimise Boterore (per monumentet)- jane tashme kodiket shqiptare qe regjistrohen si "monumente te kultures boterore". Dy kodiket e Beratit, Beratinus 1 dhe Beratinus 2 jane regjistruar keshtu ne listen e UNESCO-s, krahas dhe dokumenteve te tjere te rralle dhe vlerave kulturore te paperseriteshme te vendeve te tjera te botes si Kina, me Listen e Arte te Dinastise perandorake Qing, Amerika me Kozmografia sipas Ptolemeut dhe Amerigo Vespuci, Franca me Filmat e Lumièreve, Greqia me Himnin Olimpik, Norvegjia me Dokumentet e Ekspedites se Amundsenit, Libani me Alfabetin fenician, Belgjika me Biblioteken e Dukeve te Burgonjes, etj. Regjistrimi i dy Kodikeve te famshem te Beratit eshte padyshim nje nxitje per ti propozuar UNESCO-s vlera te tjera qe duhen regjistruar ne fondin e arte te saj.

Dosjen e "Kodikeve te Purpurt te Beratit", nje prej vlerave me te vyera te trashegimise kulturore te shqiptareve, pergatitur nga nje ekip i Arkivit te Shtetit nen drejtimin e punes profesionale te profesor Shaban Sinani, vendi yne e dorezoi ne kuadrin e programit "Kujtesa e Botes". Qe nje vit me pare, Arkivi i Shtetit, me ndihmen e UNESCO-s, kishte botuar ne Tirane dhe katalogun e ilustruar "100 kodiket e Shqiperise", me parathenien e presidentit te Republikes Alfred Moisiu dhe Drejtorit te Pergjithshem te UNESCO-s, Koïchiro Matsuura. Per here te pare, nje botim i tille prezantonte nje veper shkencore mbi doreshkrimet ungjillore qe permblidhte akte te se drejtes urbane mesjetare, me studime te paleografeve, tekstologeve, bibliologeve dhe kataloguesve te ketyre doreshkrimeve te ralla. Nder 100 kodiket e Shqiperise, perfshiheshin ne rradhe te pare Beratinus 1 dhe Beratinus 2, per te cilat shkruan per here te pare peshkopi i Beratit Alexodhus Anthimus, kodiku mbi Liturgjine e Shen Gojartit, Kodiku i Koste Beratit, etj. Dy kodiket me te vjeter te Beratit, pra "Kodiket e purpurt", te gjetur pas Luftes se Dyte Boterore, fshehur ne kishat e Beratit, dhe te restauruara nga restauratoret kineze, kane terhequr prej me shume se nje shekulli vemendjen e historianeve dhe dijetareve te huaj, si Batiffol, Aland, Gregory apo Johannes, Koder, Trapp dhe Mullen. Beratinus 1 i shekullit te VI dhe Beratinus 2 i shekullit te IX, i quajtur ndryshe kodiku i arte i Anthimit", rreshtohen nder kodiket me te vjeter te botes, ku mund te permenden Vaticana B, Sinaiticus, Sinopensis, Rosanenis, Petropolitanus, apo Codex Grecae 53, etj.

"Kujtesa e Botes"

Programi "Kujtesa e Botes" ("Mémoire du Monde") dhe krijimi i nje regjistri per vlerat me te vyera te njerezimit ne fushen dokumentare, eshte lancuar nga UNESCO, qe ne vitin 1992. Deri me sot jane regjistruar me dhjetra koleksione e fonde dokumentare. Vetem para pak vjetesh ishin regjistruar 33 koleksione te propozuara nga vende te ndryshme te botes, ku benin pjese dhe Bibla e Gutenbergut, Koleksionet sonore te arkivit te Vienes, Ditari i anijes eksploruese te James Cook, Kujtimet e Kanalit te Suezit, Kurani i Othman-it, ne Uzbekistan, etj. Ne vitin 2003, ky numur arriti ne 91 koleksione te regjistruara, nga 45 vende anetare te UNESCO. Ne regjistrin e UNESCO-s eshte regjistruar dhe libri me i vjeter i shtypur ne bote, ne Korene e Jugut. Eshte fjala per nje vellim te dyte te librit te titulluar Antologjia e mesimeve zen te prifterinjve te shquar budiste, i shtypur ne korrik te vitit 1377, ne tempullin Cheongju. Deri para pak vitesh, si botim i pare i njerezimit mbahej Bibla e Gutenbergut, por kjo tashme eshte e vertete vetem ne kuadrin evropian.

Por ceshte ne fakt trashegimia dokumentare ? Trashegimi dokumentare eshte nje dokument qe dokumenton apo regjistron dicka nga krijimtaria intelektuale e shpirterore njerezore. Jane dokumentet tekstuale, hartat, gravurat, partiturat muzikore, etj. Dokumente te tilla jane gjithashtu dokumentat audio-vizuale si filmat, disqet, kollonat zanore, pllakat fotografike, etj, filmime analogjike apo numerike, madje dhe Eeb-site, pra jane suporte fizike qe permbajne informacione per njerezimin. "Kujtesa e Botes" eshte kujtesa dokumentare dhe kolektive e botes, eshte trashegimia qe deshmon zhvillimin e mendimit, evolucionin e zbulimeve dhe realizimet spikatese njerezore. Thelbesore per kete kujtese te botes qe gjendet ende ne arkivat dhe bibiliotekat, eshte se ato gjenden ne rrezik si pasoje e agjenteve atmosferike, e katastrofave natyrore, luftrave, permbytjeve apo djegjeve te medha, sic njihet ne histori shkaterrimi i Bibliotekes se famshme te Aleksandrise, 23 shekuj me pare e shume te tjera, apo vitet e fundit permbytja e bibliotekes se Prages nga rreshjet e medha.

Pjesa me e madhe e trashegimise dokumentare ne Shqiperi eshte e re, per faktin se puna studimore dhe arkivore si dhe vendosja e tyre ne nje suport te mirefillt teknik ka qene e vonet. Arkivat e verteta, edhe pse me mungesa teknike e prapambetje teknologjike, kane funksionuar vetem pas clirimit. Fakti qe "Kodiket e Beratit" u gjenden rastesisht te fshehura ne nje nga bodrumet e nje kishe ne Berat, tregon qarte per mungesen e dokumentimit dhe ruajtjes se tyre. Edhe "Fototeka Marubi" u vleresua nga ne si trashegimi dokumentare vetem pas viteve 1980. Nje pjese e madhe e trashegimise dokumentare shqiptare gjendet sot ne arkivat e huaja, vecanerisht te Perendimit apo ne Stamboll. Se fundi kane filluar te njihen thesaret qe ruajne per Shqiperine: biblioteka te huaja si ajo e Vatikanit, Napolit, Raguzes, Venecies, Vjenes apo Parisit. Pra nje pune dokumentare shkencore mbetet per tu bere ne te ardhmen. Megjithate ekzistojne fonde te trashegimise sone kulturore, te cilat perbejne thesare te kultures sone kombetare si dhe per kulturen boterore, sic jane fondi i Skenderbeut, i shekullit XV-XVII, kartografite me te vjetra te Ilirise apo Shqiperise mesjetare, etj. Po keshtu mund te vleresohen edhe mbresat e udhetareve te rralle si francezet Pouqueville apo Amie Boué, fondi fotografik per Shqiperine ne "Les Archives d'Albert Kahn" ne Boulogne te Frances, letrat e mergimtareve shqiptare te fillimit te shekullit XX-te e gjer tek letrat e te burgosurve politike shqiptare ne vitet e totalitarizmit, ne gjysem e dyte te shekullit XX-te. Pra interes ka gjithshka qe eshte dokumentare si fonde letrare, disqe te vjetra, korrespondenca historike, etj. Se fundi po pergatitet ribotimi i nje vepre madhore qe gjendet ne Biblioteken e Vatikanit Illyricum Sacrum, "nje nga burimet me interesante per historine mesjetare te Ballkanit perendimor", sic e vlereson studjuesi i njohur Aleksandar Stipceviq. Behet fjale per nje korpus prej 9 vellimesh ne latinisht, botimi i te cilit ka filluar qe ne vitin 1751, nen kujdesin dhe mbeshtetjen e Papes me origjine shqiptare, Papa Klementi XI, apo Papa Albani. Nje botim me shume informacione rreth mbreterive ilire e mesjetare shqiptare, Lekes se Madh, principatave shqiptare, mbi kohen bizantine, anzhuine apo luftrat e Skenderbeut kunder otomaneve. Sigurisht vetem institucionet shkencore si Akademia e Shkencave, Biblioteka Kombetare, Arkivi shteteror, Instituti i Kultures Popullore, etj, mund te percaktojne vlerat e kesaj trashegimie per tu propozuar ne regjistrin e "Kujteses se Botes".

Programi i "Mémoire du Monde" ka nje strategji qe bazohet ne objektiva qe kane te bejne me : - identifikimin e trashegimise dokumentare dhe regjistrimin e tyre ne regjistrin e "Kujteses se Botes"; - sensibilizimin per te ndikuar ne kuadrin boteror per ruajtjen dhe konservimin e ketyre vlerave (Aksioni shtrihet dhe ne fushen e aresimimit, marketingut, shperndarjes se informacionit mbi teknikat e konservimit dhe marredheniet me OJQ-te); - konservimin dhe inkurajimin per ruajtjen e tyre. Projektet e trashegimise se shkruar ne regjistrin perkates do te ndihmohen dhe inkurajohen nga UNESCO; - aksesin e publikut. Qellimi i ketij programi eshte qe UNESCO te ndihmoje per konservimin e ketyre vlerave me teknikat me moderne si dhe ne aksesin universal ne kete trashegimi (prodhimi i kopjeve numerike dhe katalogeve ne internet, botimi i librave, CD, DVD, etj. - ndergjegjesimin e interlokutoreve te ndryshem publike dhe te shoqerise civile mbi interesin qe ka trashegimia.

Ne korrik te vitit 2003, Komiteti Internacional Konsultativ i programit "Kujtesa e Botes" i mbledhur ne Poloni, regjistroi dhe 23 koleksione te tjera dokumentare nga 23 vende te ndryshme te botes, mes te cilave : doreshkrimet gjermane te kohes se perandorit Otto III (983-1002); nje atlas hollandez prej 50 vellimesh i viteve 1621-1678; arkivat e te Drejtave te Njeriut ne Kili (1973-1989); fondet e jezuiteve te Amerikes latine; negativi i filmit te Louis Bunuel Los Olvidados ; etj. Shfaqja e filmit Metropolis te regjisorit te famshem gjerman ekspresionist Fritz Lang, i cili pasi ishte regjistruar ne regjistrin e "Kujteses se Botes", ishte restauruar i plote nepermjet Unesco-s dhe fondeve gjermane, ishte shembulli me i bukur se si veprat qe regjistrohen ne kete regjister, gjejne nje mbeshtetje dhe nje jete te re.

"Fondi Marubi" dhe "Kujtesa e Botes"

Fondi Marubi, permes disa botimesh e ekspozitash, njeri prej te cileve ne France dhe tjetri ne Itali, ka gjetur nje jehone ne disa vende te Evropes. Ne mijra pllaka xhami monokrom jane regjistruar dhe fiksuar imazhet shqiptare, fytyrea e Shqiperise e gjysmes se dyte te shekullit XIX-te dhe te shekullit XX-te. Eshte e kuptueshme qe nje nga propozimet e para qe duhet te beje Shqiperia eshte pikerisht kjy fond, qe sic dihet ka nevoje jo vetem per mbrojtjen dhe konservimin shkencor e teknologjik por dhe per nje promovim edukativ, historik, kulturor e tuuristik te vlerave te tij. Ja pse eshte e nevojshme ngritja qe tani en je grupi pune nga Ministria e Kultures per pergatitjen e kesaj dosjeje. Shqieria mund te propozoje gjithashtu dhe nje vlere dokumentare te dyte e cila mund te perzgjidhet me kujdes nga Akademia jone e Shkencave dhe permes nje debati shkencor.

Por cilat jane kriteret e seleksionimit ne Regjistrin e "Kujteses se Botes"? Keto kerkesa jane : - Universaliteti i fondit, i dokumentit apo koleksionit ; - Autenticiteti, pra qe ato te jene origjinale dhe jo kopje ; - Te jene unike dhe te pazevendesueshme, (d.m.th. qe zhdukja dhe shkaterrimi i tyre do ta demtonte trashegimine boterore) ; - Te jete krijese e epokes se vet ; - Origjina e dokumentit, (nese ka lidhje me momente kyce te historise njerezore) ; - Konteksi social, pra deshmimi i evolucionit te shoqerise, etj ; - Fusha e veprimtarise njerezore : si arti, politika, industria ; - Forma dhe stili, (kur ajo paraqet interesa te medha estetike, stilistike, linguistike dhe kur paraqet karakteristikat themelore te nje tradicioni, mjeti shprehes, shprehje apo suporti e nje forme qe po zhduket). Rendesi ne vleresimin e kesaj trashegimie kane gjithashtu dhe nese dokumenti eshte i rralle per epoken e vet (perberja e tij fizike), integriteti i tij (nese dokumenti eshte i plote apo i pjesshem, i demtuar apo ne gjendje te mire), rreziku i zhdukjes dhe shkaterrimit te tij, ekzistenca e nje plani menaxhues per kete trashegimi dokumentare, etj.

Si kudo, edhe ne Shqiperi, puna me trashegimine dokumentare kerkon nje strategji dhe " Plan Aksioni " ne rang kombetar, duke pare jo vetem territorin aktual shqiptar, por dhe trevat e dikurshme ku ka geluar kultura dhe tradita shqiptare dhe ku gjenden thesare te kesaj kulture. Ashtu si dhe ne shume vend te botes, eshte i nevojshem te krijohet dhe nje komitet te " Kujteses se Botes ", i cili te funksionoje i pavarur dhe i akredituar prane Ministrise se Kultures, duke patur ne perberje te vet drejtues te Bibliotekes Kombetare, Arkivit te Shtetit, Arkivit te Filmit, Televizionit, te muzeumeve kombetare, etj. Pikerisht ky komitet mund te perkujdesej ne regjistrimin definitiv te trashegimise kulturore dokumentare dhe per ti bere ato publike. Ai mund te perfitonte gjithashtu dhe nga " Fondi Nderkombetar i Kujteses se Botes " te Unesco-s, ne pergatitjen e propozimeve perkatese.

Programi "Kujtesa e Botes" gjate ketyre viteve ka percaktuar dhe projekte pilote specifike qe kane sjelle si rezultat botimin e shume CD-Room, sic mund ti gjejme ato ne Doreshkrimet e Prages, Doreshkrimet e Universitetit te Vilniusit, Doreshkrimet e Al-Kutub, e thesare te tjera qe lidhen me astronomine dhe shkelqimet e kultures arabe, katalogun e "Doreshkrimeve perse", etj.

*Perfaqesuesi shqiptar ne UNESCO

Korrieri.

[VOLSIV]

>>> Codex Purpureus Beratinus ose Kodiku i Beratit janë dy Ungjijtë shumë të vjeter te gjetur në Berat, Shqipëri. Dorëshkrimin është shkruar me nje shkrim unicial ne nje karte te lemuar te purpurtë me bojë argjendi. Titulli dhe rreshti i parë i cdo kapitulli është shkruara në ar.



> "Beratinus 1", që daton nga shekulli i gjashtë, dhe "Beratinus-2" nga shekulli i nëntë. Të dy janë pjesë e shtatë pjesëve të quajtura "Kodiku i Beratit" që mbijetojnë edhe sot. Dy prej " Kodiku i Beratit " janë ruajtur në Shqipëri, dy në Itali dhe një njëri në Francë, Angli dhe Greqi.

> "Beratinus-1" – Ështe nje ungjill i shekullit të gjashtë i shkruar me dorë në majuscules unicial. Ajo përfaqëson një nga tre ose katër prototipet me te vjetër te Dhjatës se Re dhe është një pikë e rëndësishme referimi për zhvillimin e letërsisë biblike dhe liturgjike në të gjithë botën.

> "Beratinus-2" - Ështe nje ungjill i shekullit të nëntë. Dorëshkrimi eshte shkruar me nje teks standart te asaj periudhe. Disa nga paragrafët janë gjysmë-unicial. Në kushtet e stilit dhe moshës, ajo është e krahasueshme me Kodiku grek 53 (Shën Peterburg). Ai përmban katër ungjijtë e plotë.



> Dy Kodiket Shqipetarë janë shumë të rëndësishem për komunitetin global dhe zhvillimin e literatures se lashte biblike, liturgjike dhe hagiografike. Shtatë "Kodiket e Kardinalit" u shkruan njëri pas tjetrit gjatë një periudhe prej 13 shekujsh, pra që nga shekulli i gjashtë tek ai tetëmbëdhjetë. Dy Kodikët përfaqësojnë një nga thesarët më të çmuara të trashëgimisë kulturore shqiptare.
Interesant eshte fakti qe gjatë Luftës së Dytë Botërore, Hitleri mori vesh ekzistencen e tij dhe urdhëroi për ta kërkuar atë. Disa murgj dhe priftërinjtë rrezikuan jetën e tyre për të fshehur dorëshkrimin.

> Dikur ajo ishte në zotërim të kishës së Shën Gjergjit në Berat pra me emrin Codex Beratinus dhe që nga viti 1971 ruhet në Arkivën Kombëtare në Tiranë.

>Codex Purpureus Beratinus (Kodiku Beratit) është regjistruar nga UNESKO-s në Rregjistrin Botëror në vitin 2005 në njohje të rëndësisë së saj historike.


Per me shume informacion
http://portal.unesco.org/ci/en/ev.ph...CTION=201.html
ose
http://en.wikipedia.org/wiki/Codex_Beratinus

[Albo]

Publikohen për herë të parë 23 kodikë origjinalë

Alma Mile

Viteve të fundit është folur shumë për ta. Përshkruhen si një pasuri e jashtëzakonshme, çka e përforcon edhe fakti që dy syresh janë marrë nën mbrojtjen e UNESCO-s. Por se ç’janë në të vërtetë, në këtë pikë duhet vënë në fund fantazia. Për të shlyer këtë kuriozitet, Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave, në bashkëpunim me Fondacionin Grek të Kulturës, hapi dje ekspozitën “Dorëshkrime bizantine dhe pasbizantine në Shqipëri”, ku për herë të parë ekspozohen 23 kodikë origjinalë. Në ceremoninë e përurimit mori pjesë dhe Kryeministri Sali Berisha, nën kujdesin e të cilit, zhvillohet ky aktivitet. Dhe nuk do të jetë vetëm privilegji i studiuesve të mund t’i shohin nga afër. Kushdo mund të shkojë e të vizitojë ekspozitën e hapur në Muzeun e AQSH. Ndoshta nuk do t’i përshkojë e njëjta drithërimë që kanë ndjerë studiuesit e huaj, kur kanë mundur të vendosin paksa dorën mbi to, por e sigurt është që do të ndjejnë kënaqësi për faktin që kjo pasuri ndodhet pikërisht në Shqipëri. Sipas Drejtoreshës së Arkivit, Nevila Nika, edhe herë të tjera janë organizuar ekspozita kodikësh, por me variantet e riprodhuara, dhe është hera e parë që një numër i tillë kodikësh origjinalë ekspozohen. Sipas saj, këtë herë kushdo do të mund të shohë nga afër dhe të kuptojë se ç’janë ata në të vërtetë dhe ç’rëndësi kanë për Shqipërinë, por edhe për rajonin përreth. “Në gjykimin tim, kodikët janë një copëz e vyer e historisë dhe e jetës shpirtërore të shqiptarëve dhe rajonit të Ballkanit”, tha Nika, duke shtuar se Arkivi ruan thesare të vërteta dhe “nuk është magazinë librash të mykur, nuk është një bodrum mbushur me libra të ngrënë nga mola, por është kasafortë e historisë dhe vendruajtje e thesareve të paçmueshme të qytetërimit”. Ekspozita do të jetë e hapur për një muaj dhe sipas Drejtorit të Fondacionit Grek të Kulturës, në Tiranë, Jorgos Jakumis, është organizuar në mënyrë të tillë që ajo të vizitohet nga rreth 600 nxënës e studentë.


Ekspozita

Për ndërtimin e kësaj ekspozite kanë punuar një grup specialistësh, drejtuar nga Drejtori i Arkivit Historik dhe Paleografik i Fondacionit Kulturor të Bankës Kombëtare të Greqisë, Agamemnonas Tselikas. Studiuesi ka parë nga afër kodikët dhe ka kuruar anën shkencore të ekspozitës. Duke i parë me syrin e ekspertit, ai thotë se kodikët e AQSh kanë një vlerë të shumëfishtë. “Përmes shënimeve e kronikave të lëna mbi faqet e tyre në kohë të ndryshme, ofrohen informacione historike, për jetën shpirtërore dhe mentalitetin e shqiptarëve, por edhe të zonave përreth, ku greqishtja ishte një gjuhë e njohur”, tha Tselikas. Gjithashtu kodikët, të cilët datojnë nga shek. VI, që është më i hershmi, deri në shek. XIX, që është më i voni, përmbajnë krijimtari pamore me estetikë të lartë dhe vlera artistike (miniatura, programe dekorimi me ar, kapakë të argjendtë, etj.), përmbajnë tekste shkencore dhe pjesë të kulturës që shërbejnë si gjurmë të lëna nga intelektualët e kohës që kanë jetuar dhe punuar në Shqipëri. Bartin informacion të pasur që tregon rëndësinë e qyteteve Mesjetare të Shqipërisë, siç janë Korça, Berati, Durrësi, Gjirokastra, Vlora, etj., por vërtetojnë edhe rolin aktiv të Shqipërisë në historinë e rajonit, jo vetëm për popullsinë shqiptare, por edhe për popullsitë e tjera Ballkanike. Ekspozita është ngritur mbi disa kritere, që sipas Tselikas janë ato kronologjike, estetike, gjuhësor dhe paleografik. Mjedisi i ekspozitës është organizuar në dy salla, pasi dorëshkrimet e Sallës 1 duhet të ruhen nga drita e fortë. Prandaj në sallën 1 paraqiten dorëshkrimet origjinale, kurse në sallën 2 paraqiten panele fotografike të dorëshkrimeve të ekspozuar në sallën 1, por dhe të dorëshkrimeve të tjera. Në sallën e parë ndodhen tetë vitrina, në të cilat ekspozohen 48 dorëshkrime origjinale me vlerë të madhe historike. Janë vendosur nëpër vitrina, sipas rendit kronologjik dhe sipas periudhave historike.


Kodikët

Në këtë ekspozitë paraqiten 23 dorëshkrime origjinale të ekspozuara në vitrina. Janë kodikë të shekujve të ndryshëm, më i vjetri i të cilëve daton në shek. VI, kurse më i riu në shek. XIX. Përmbajtja e tyre është fetare. Janë kryesisht librat e shenjtë, Ungjijtë, por edhe pjesë nga Dhjata e Vjetër, Psalmet, Fjalët e Urta, etj., si edhe pjesë të muzikuara. Të gjithë kodikët janë të shkruar me dorë, pra kanë vlera të paçmueshme. Shumë prej tyre janë të shkruar në letër, veçanërisht ato dorëshkrime që datojnë pas shek. XVI. Të tjerët janë shkruar në pergamenë. Çdo fletë pergamene duhej të ishte e bardhë, e lëmuar dhe e rregullt, në mënyrë që të pasurohej me miniatura dhe shkrimi të dilte i drejtë dhe i bukur, pa u përhapur boja në sipërfaqen e pergamenës. Deri në shek. XV, mënyra e vetme për të shkruar apo shumëfishuar një libër ishte shkrimi me dorë, gërmë pas gërme. Gjatë periudhës së Perandorisë Bizantine, por edhe pas rënies së kësaj perandorie, ekzistonin shumë punishte kopistësh të ndërtuara pranë manastireve, që jo vetëm shkruanin dorëshkrimet, por dhe i dekoronin. Pasi, në atë kohë, çdo kodik duhej të ishte vepër arti për nga bukuria e shkrimit, dekoret, lidhja (kapakët), mbulesa e kapakëve dhe mbërtheckat e tyre. Për këtë arsye, në atë kohë kodikët kishin kosto të lartë prodhimi dhe përdoreshin nga shumë pak njerëz, kryesisht nga funksionarë të shkolluar, prijës, klerikë të lartë, mësues universitetesh, etj. Por edhe pas zbulimit të shtypshkronjës janë prodhuar shumë kodikë, meqenëse makineritë e mëdha dhe të rënda të shtypshkronjës së dikurshme ishte e vështirë të bliheshin dhe të silleshin në Ballkanin e pushtuar prej Perandorisë Osmane. Prandaj dhe shtypshkronja e parë në mjedisin osman u ble nga Patriarkana Ekumenike dhe funksionoi në Konstandinopojë, kryeqendrën e Perandorisë, vetëm në vitin 1612 (pasi ishte shpërndarë në thuajse të gjitha qendrat e mëdha të Evropës Perëndimore). Në mjedisin e Shqipërisë mesjetare, konkretisht në Voskopojë, gjatë gjysmës së parë të shek. XVIII filloi punën një nga shtypshkronjat e para dhe më aktive. Por ato pak shtypshkronja të kohës nuk arrinin të mbulonin nevojat për libra që kishin manastiret, kishat, gjykatat, mbledhësit e taksave, tregtarët dhe shkollat, etj. Prandaj një pjesë e librave shkruhej me dorë edhe gjatë shek. XIX.

Panorama

[Albo]

Quhen thesare, po përse flasin

U hap dje ekspozita e dorëshkrimeve bizantine dhe postbizantine. Pritet të vizitohet nga 600 nxënës. Fushatë për njohjen e trashëgimisë unikale arkivore


Pak orë para hapjes së Ekspozitës së Dorëshkrimeve Bizantine dhe Pasbizantine, organizatorët dolën para medias për sqarime të rastit dhe duke i dhënë rëndësinë që meriton paraqitja e kësaj trashëgimie arkivore që vjen nga shekujt.


Drejtoresha e Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave Nevila Nika tha që në fillim se s'është hera e parë që prezantohen kodikët, por kësaj radhe veç imazheve dhe riprodhimeve, vizitorët kanë mundësinë të shohin nga afër origjinalët e tyre.


Prurja e vërtetë e ekspozitës konsiderohen deshifrimet e një pjesë të dorëshkrimeve prej paleografëve.


Iniciator i kësaj pune është Agamemnon Celikas, Drejtor i Arkivit Historik dhe Paleografik i Fondacionit Kulturor të Bankës Kombëtare të Greqisë. Celikas, i cilësuar nga Nika një nga paleografët më në zë të sotëm, i pranishëm dje në Arkiv, ndihmoi procesin deshifrimit dhe udhëhoqi dy paleografët e rinj shqiptarë Sokol Çunga dhe Andi Rembeci.


"I kemi quajtur thesare por nuk e dinim se ç'përmbanin", tha Nika duke tërhequr vëmendjen me këtë lajm mbi kodikët. "Dimë që ata zënë një vend qendror në kulturën shpirtërore të vendit tonë, janë një copë e historisë së Shqipërisë dhe e popujve të Ballkanit.


Vijnë që nga shek. VI dhe tani jemi në mijëvjeçarin e tretë. I kemi ruajtur dhe mbajtur mbyllur këtu për gjashtë dekada dhe tani kemi mundësinë t'i nxjerrim nga izolimi dhe t'i shohim të gjithë". Ajo përmendi ekspozimin e dy kodikëve të Beratit që janë shpallur nga UNESCO pasuri shpirtërore e njerëzimit, ashtu si vetë qyteti është prej tri vitesh në mbrojtjen e UNESCO-s.


Ekspozita e dorëshkrimeve do të shkojë në fakt në Berat. Për kushte sigurie nuk do të lëvizin kodikët origjinalë, por riprodhimet e tyre.


Paleografi Celikas sqaroi se brenda dorëshkrimeve bizantine dhe pasbizantine të shekujve VI-XIX, duke marra parasysh përmbajtjen e tyre dhe shënimet kronikale që janë shkruar mbi to në kohë të ndryshme, është fiksuar pamja e jetës së vendit dhe e gjithë zonës ku gjuha greke ishte gjuhë e njohur.


"Këto dorëshkrime tregojnë pjesëmarrjen e Shqipërisë në botën bizantine, praninë e saj të gjallë brenda kësaj kulture dhe konkretisht tregon mënyrën se si funksiononte shoqëria e atëhershme në lidhje me kishën".


Celikas pohoi se ndërtimi i ekspozitës është ngritur së pari duke respektuar kriterin kronologjik, atë estetik dhe së fundi kriterin filologjik. Është marrë parasysh edhe kriteri paleografik.


Çdokush që është i interesuar ka rastin të ndjekë edhe zhvillimin e shkrimit grek në këtë hark kohor. "Me deshifrimin e një sërë shkrimesh kuptojmë se cili ishte mentaliteti i çdo periudhe. Shumë nga kodikët janë unikë në botë. Janë thesare që i kapërcejnë kufijtë e Shqipërisë", shtoi paleografi grek.


Jorgos Jakumis, drejtor i Fondacionit Grek të Kulturës në Tiranë mendon se suksesi i ekspozitës duhet matur me vizitueshmërinë e saj. Diskutimi mbi kodikët hyn tek temat e niveleve shkencore, por ç'kuptim do të kishte që komunikimi me një trashëgimi si kjo të mbetej privilegj i një grupi, i një elite.


Prandaj Jakumis shpreson me shërbimin që i është bërë ekspozitës me katalogë, broshura dhe materiale të tjera edukative të ndërtuar me gjuhë të thjeshtuar, të tërhiqen rreth 600 nxënës.


"E ç'vlerë kanë thesaret nëse i mban të kyçura?" Kjo është një nga fjalitë e deshifruara së fundi në një prej kodikët e të cilën drejtoresha Nika e përmend si për të reflektuar për statusin e arkivave vërtet të hapura.


Arsyet pse, kush dhe për cilët janë porositur, shkruar këta kodikë i gjen brenda tyre. Nika i referohet një historie gjeneze, lindjes së një kodiku prej një murgu. "Ishte i dënuar dhe për të shlyer fajin ndjente nevojën të shkruante një libër si këta që do të shihni në ekspozitë." Ajo kujtoi kohën kur i kundronin kodikët si memecë, i shikonin për bukurinë e tyre dhe pyesnin kush qenë ata që i kishin mbajtur për kaq shekuj.


Ajo shpreson që në një të ardhme do të vijnë njerëzit e duhur, paleografë shqiptarë të shkrimeve bizantine për t'u marrë me deshifrimin e tyre, në fund të fundit me deshifrimin e kontributit që shqiptarët kanë patur në perandoritë e mëdha. Dhe aty bëri një premtim: pas ekspozitës së shkrimeve otomane, bizantine dhe pasbizantine, do të vijë shumë shpejt radha e një ekspozite me shkrimet e vjetra shqipe.


Në Arkivin e Shtetit ruhen 119 kodikë të plotë dhe fragmente kodikësh, por në fondet e tjera të arkivit ka të tjerë dhe në total numri i tyre shkon në afro 300.
Me rastin e ekspozitës sot mbahet në Arkiv një konferencë shkencore.


Elsa Demo
Shekulli

[ilia spiro]

U hap ekspozita "Dorëshkrime Bizantine dhe Pasbizantine në Shqipëri"

Në datën 3 maj, u bë përurimi i ekspozitës unikale "Dorëshkrime Bizantine dhe Pasbizantine në Shqipëri". Ajo u organizua nga Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave, Fondacioni Grek i Kulturës, Fondacioni Kulturor i Bankës Kombëtare të Greqisë dhe nga Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, nën kujdesin e Kryeministrit, dr. Sali Berisha.

Mbikëqyrja shkencore e kësaj veprimtarie u bë nga filologu e paleografi z. Agamemnon Celikas, përgjegjës i Arkivit Historik dhe Paleografik të Fondacionit Kulturor të Bankës Kombëtare të Greqisë, për Arkivin nga paleografi Sokol Çunga, ndërsa përfaqësuesit shkencorë të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë në komisionin organizativ të ekspozitës ishin arkimandriti Justin Anthimiadhi dhe historiani/paleografi MA Andrea Rëmbeci.

Veprimtaria nisi paraditen e datës 3, me një konferencë shtypi ku organizatorët shpjeguan rëndësinë e kësaj ekspozite dhe mënyrën e organizmit të saj. Kisha jonë u përfaqësua në të nga Hirësia e Tij, Episkopi i Krujës Andoni.

Pasditen e kësaj dite, në mjediset e Drejtorisë së Arkivave u bë çelja zyrtare e veprimtarisë. Të pranishëm në këtë ekspozitë ishin Kryeministri Berisha, Kryetarja e Kuvendit, Jozefina Topalli, Hirësia e Tij Andoni, ministra, ambasadorë, historianë, intelektuale të njohur, klerikë etj.

E para i përshëndeti të pranishmit drejtorja e Arkivit të Shtetit, Nevila Nika, që e cilësoi këtë ekspozitë si një pasaportë të bukur të Shqipërisë dhe shqiptarëve. Sipas saj, "në këtë ekspozitë janë rrënjët tona dhe përmes këtyre rrënjëve ne shikojmë të ardhmen tonë."

Pastaj, Hirësia e Tij Andoni lexoi përshëndetjen e Kryepiskopit Anastas, i cili nuk pati mundësi të merrte pjesë në ceremoni. Ndër të tjera, Fortlumturia e tij theksonte se "Shqipëria ishte aktive dhe merrte pjesë në krijimtarinë më të gjerë kulturore të perandorisë bizantine dhe ruajtjes së sendeve të shenjta për qytetërimin mbarë botëror"... "Eksponentët që prezantohen kanë një nënë që i ka lindur dhe kjo është Kisha, ato nuk u krijuan nga artistë indiferentë siç ndodh në epokën tonë, por u krijuan për qëllime adhuruese duke u përdorur për jetën fetare, dhe mbështetjen e popullit". (Fjala botohet e plotë më lart)

I pranishëm në këtë aktivitet, Kryeministri Berisha përshëndeti të pranishmit, duke theksuar se "Këto dokumenta faktojnë gjithashtu kontributin e shqiptarëve si komb për Krishterimin dhe qytetërimin perëndimor”, duke shtuar se, "Kodiku i Purpurt, kodiqet e tjera janë një pasuri e madhe, madje ndër më të mëdhatë që një komb disponon nga kohërat e mëparshme. Ato kanë dhe një gjuhë tjetër, që dëshmojnë sesi shqiptarët, elita e tyre i ruajti dhe i përcolli ato brez pas brezi".

Në vijim të fjalës së tij, Kryeministri Berisha siguroi punonjësit e Arkivit se, "qeveria shqiptare do të bëj të gjitha përpjekjet që këto vlera që pasqyrojnë fondin kishtar, kulturor, shpirtëror të kombit tonë, të ruhen të zhvillohen gjithnjë e më shumë".

Më pas, të pranishmit vizituan ekspozitën e cila do të qëndrojë e hapur për të gjithë ata që duan ta vizitojnë deri në 4 qershor.

Në të u paraqitën 44 kodikë, që i përkasin periudhës së historike nga shek. VI deri në shek. XVIII, ku spikatnin dhe dy kodikët e njohur, Beratinus Purpureus 1 dhe Beratinus Purpureus 2, pjesë e Regjistrit të Kujtesës Botërore të UNESKO-s, që prej vitit 2005. Për të dhënë një pamje më të plotë dorëshkrimeve në këtë ekspozitë u paraqitën edhe 28 panele fotografike që jepnin një informacion më të detajuar dhe më të zgjeruar të brendësisë së kodikëve.

Një ekspozite e kësaj natyre organizohet për herë të parë në vendin tonë dhe ka për qëllim afrimin e publikut tek këto thesare që u krijuan nga Kisha Orthodhokse në shekuj dhe që klerikët, besimtarët i ruajtëm me përkushtim e vetëmohim. Ato, si të gjitha kishat, ikonat dhe arkivat që i mbijetuan persekutimit të egër monist, u morën nga shteti, që i ka ende në zotërim.

Në datën 4 maj, në mjediset e Arkivit u zhvillua me këtë rast edhe një simpozium shkencor.

Thoma Dhima

[Albo]

Kodiket e Shqiperise, per here te pare ne dy volume

Kopjet e para te ketyre dy vellimeve te rendesishme iu dorezuan drejtoreshes se Arkivit te Shtetit, Nevila Nika nga studiuesja bullgare Aksinja Xhurova, e cila per 3 vite e gjysme eshte marre me studimet e kodikeve qe i perkasin shekullit 6- 14 dhe qe me pas i pasqyroi ne dy libra ne gjuhen franceze dhe bullgare.

Kodiket e Shqiperise per here te pare permblidhen ne dy volume te rendesishme, te cilet u prezantuan paraditen e sotme ne Arkivin e Shtetit. Kopjet e para te ketyre dy vellimeve te rendesishme iu dorezuan drejtoreshes se Arkivit te Shtetit, Nevila Nika, nga studiuesja bullgare Aksinja Xhurova, e cila per 3 vite e gjysme eshte marre me studimet e kodikeve, qe i perkasin shekullit 6 – 14 dhe qe me pas i pasqyroi ne dy libra ne gjuhen franceze dhe bullgare. Njeri prej librave ka te perfshire elemente studimore, ndersa tjetri eshte ne forme albumi, ku pasqyrohen kodiket permes fotografive, qe shoqerohen edhe me shpjegime perkatese. “E vecanta e ketij studimi eshte se kodiket krahasohen me kodike te huaj dhe aty nxirren te vecantat dhe te perbashketat e tyre. Kodiket do te paraqiten ne Kongresin e Sofjes te ketij viti, ku marrin pjese 1150 pjesemarres nga e gjithe bota”, u shpreh Nevila Nika, drejtoresha e Arkivit Shteteror. Studiuesja Aksinja Xhurova tha gjate prezantimit te librave se ato permbajne studime te periudhave te ndryshme, artikuj, etj. “Puna ime ne baze te ketyre botimeve eshte qe te jape nje vezhgim per lokalizmin me te sakte te tyre dhe per datimin e tyre te sakte”, tha Xhurova “Jam shume e lumtur qe keto dy vepra te rendesishme pane driten e botimit. Kam kenaqesine te falenderoj shume mbeshtetjen e madhe te zonjes Nevila Nika si dhe bashkepunetoreve te mi shqiptare per permbledhjen e ketyre kodikeve ne dy vepra. Kodiket e Shqiperise jane mjaft te vecante, por ishte e rendesishme qe ato te perktheheshin ne gjuhe te ndryshme qe t’i behen te ditur studiuesve te huaj. Por gjate kesaj pune do te vecoja kodikun e 10- te Vlores, qe eshte nje nder tre kodiket me te rendesishem ne bote”, tha Aksinja Xhurova, studiuese e studimeve sllave dhe bizantine. Kodiku me i vjeter i Shqiperise i perket shekullit te 6-te dhe eshte ai i Beratit. Keto dy vepra vijne si rezultat i bashkepunimit te Arkivit te Shtetit me studiuesit bullgare.

Koleksioni i kodikeve

Koleksioni i kodikeve (the codex) perben nje prej pasurive me te rendesishme kulturore te popullit shqiptar ne te gjitha koherat dhe nje pasuri me vlera boterore. Ky koleksion, i cili ruhet ne Arkivin Qendror te Shtetit, perbehet nga mbi 100 vellime, qe perbejne vepra te plota (doreshkrime) dhe 17 fragmente, te cilet te gjithe se bashku, njihen si "fondi 888". Jashte ketij fondi numerohen edhe disa dhjetera kodike te tjere, qe i takojne kishes se Shen Gjon Vladimirit (Durres). Pervecse ne AQSH, kodike ka pasur edhe ne muzeun e artit mesjetar ne Korce. Per here te pare ekzistenca e kodikeve te Shqiperise eshte bere e ditur boterisht nga nje botim ne gjuhen greke i peshkopit te Beratit (Aleksudes, A. - 1868).

KJ

[Neteorm]