Si u krijua Kisha autoqefale Shqiptare

[ilia spiro]

Kisha e Shqipërisë
Tradita historike - shpirtërore

4 - Nga viti 1767 deri në vitin 1937





Periudha e katërt (1767 – 1937) shtrihet nga shfuqizimi i statusit të Autoqefalisë së Kryepiskopatës së Ohrit deri në dhënien kanonike të statusit të Autoqefalisë Kishës së Shqipërisë. Ngjarja e veçantë dhe vendimtare në këtë periudhë është formimi i shtetit shqiptar, më 1912.

1) Në këtë periudhë riorganizohen mitropolitë dhe episkopatat, ndërtohen kisha të reja dhe herë pas here bëhen përpjekje sistematike për zgjimin shpirtëror të orthodhoksëve. Figura më e madhe e kësaj kohe ishte Shën Kozmai i Etolisë, i cili edhe veproi në këto zona nga viti 1775 deri 1779, duke përfunduar veprimtarinë e tij misionare historike me martirizim, në vitin 1779, në Berat. 30 vjet më pas, një tjetër shenjt, Nikita Arvaniti "nga vendet e Arvanitia-s (Arbërisë)", ndoshta nga Shpati, predikoi Krishtin dhe u martirizua në zonën e Serres dhe Drama-s (në Greqi), në vitin 1809.

Gjatë shek. XVIII dhe XIX u bënë përpjekje serioze për përkthimin në shqip të Shkrimit të Shenjtë. I pari që përmendet është hieromonaku Grigor Konstandinidhi (më pas mitropolit i Durrësit), i cili përktheu Dhiatën e Vjetër e të Re, me gërma të një alfabeti shqip që e kishte shpikur vetë. Fatkeqësisht, ky përkthim humbi. Në shek. XIX Grigor Gjirokastriti, (episkop i Evias), botoi një përkthim të Dhiatës së Re në shqip, me gërma greke. Më vonë dolën përkthimet e Konstandin Kristoforidhit, në gegërisht (1869) dhe në toskërisht (1879), fillimisht me gërma greke. Kryepriftërinj të shquar në këtë periudhe ishin mitropolitët e Durrësit: Grigor Konstandinidhi, Voskopojari, (1767 – 1772) dhe Krisanthi nga Madita (1821 - 1823), një nga shpikësit e metodës së re të muzikës kishtare (bizantine); mitropolitët e Drinopolit: Dositheu (1760 – 1799), Gavriili Sifniosi (1799 – 1827), Joakimi nga Hios (1828 – 1835), i cili u ngjit 2 herë në fronin ekumenik (1860 – 1863 dhe 1873 – 1878); dhe mitropolitët e Beratit: Joasafi II (1802 – 1855) dhe Anthim Aleksudhi (1855 – 1887).

2) Me krijimin e shtetit shqiptar, në vitin 1912, fillon një fazë e re për Kishën Orthodhokse. Me arritjen e pavarësisë politike u shtrua me ngulm kërkesa e pavarësisë e të gjitha komuniteteve fetare nga qendrat, që ndodheshin në shtete të tjera. Rol vendimtar luajti diaspora shqiptare në Amerikë dhe në Evropë, me shoqatat e tyre të ndryshme, si p.sh. shoqëria “Drita”, e themeluar në Bukuresht, në vitin 1886. Veçanërisht e rëndësishme ishte edhe veprimtaria e Fan Nolit (Theofan Stiljan Nolit ose Mavromatit), i cili përktheu shumë tekste kishtare në shqip, duke ngulmuar që këto të përdoreshin në adhurim; më pas ai zuri vende drejtuese, fillimisht në Kishë, si mitropolit i Durrësit, dhe më pas në Shtetin Shqiptar, si ministër i jashtëm dhe kryeministër, në vitin 1924.

Kisha Orthodhokse e Shqipërisë u shpall Autoqefale fillimisht nga Kongresi i Beratit, më 10 – 12 shtator 1922. Vendimet e tij i njohu qeveria shqiptare, e cila dhe e kishte shtyrë atë që të zhvillohej. Në Kongres u caktua Këshilli i Lartë Kishtar, që do të drejtonte përkohësisht Kishën. Në shkurt 1929 u formua Sinodi i Shenjtë i përbërë nga: Visarioni (Xhuvani) (që ishte dorëzuar në episkop, në Serbi më 1925) si Kryepiskop i Shqipërisë dhe mbikqyrës i mitropolisë së Korçës, Agathangjeli (Çamçe) mitropolit i Beratit, Ambrozi (Ikonomi) mitropolit i Drinopolit dhe Efthimi (Kosteva) ndihmës i Kryepiskopit. Në 29 qershor 1929, në Kongresin e Dytë Kleriko-laike që u mbajt në Korçë, u votua “Statuti i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë”. Patriarkana Ekumenike refuzoi të pranonte këto veprime jokanonike, por u tregua e gatshme për t’i dhënë vetadministrim dhe paralelisht përdorimin e gjuhës shqipe në adhurim, predikim dhe në arsimimin kishtar. Për shkak të zhvillimeve politike dhe rreziqeve të ndryshme nga Perëndimi, Patriarkana pranoi të diskutonte gjithashtu edhe çështjen e Autoqefalisë. Madje, ajo dërgoi në Shqipëri për bisedime me autoritetet shqiptare Mitropolitin e shquar të Trapezundës, Krisanthin, që më vonë u bë Kryepiskop i Athinës. Krisanthi u shpreh pro dhënies së Autoqefalisë dhe sugjeroi ecurinë në vazhdim.

Që të normalizoheshin marrëdhëniet me Patriarkanën Ekumenike, u mblodh në Korçë, në maj 1936 Kongresi Kleriko-laik, me pjesëmarrjen e përfaqësuesve nga të 4 dioqezat (krahinat kishtare). Kongresi kërkoi falje nga Patriarkana; u bënë bisedime në Athinë (13 mars 1937) dhe një komision i përbërë nga shqiptarë shkoi në Konstandinopojë për të rregulluar përfundimisht çështjen. Kjo anomali e zgjatur kishtare ishte shumë e vështirë e jo e favorshme për zhvillimin e jetës shpirtërore kishtare të orthodhoksëve të Shqipërisë. Kleri vuajti mjaft si rezultat i trysnive të ndryshme dhe vështirësisë ekonomike. Populli mbeti i përçarë për një kohë të gjatë, duke qenë se trazirat kishin përmasa kombëtare të komplikuara. Nga rrëmuja u përpoqën të përfitonin Uniatët dhe grupet protestante.

[ilia spiro]

Kisha e Shqipërisë
Tradita historike - shpirtërore

5 - Nga viti 1937 deri në ditët tona





Njohja kanonike e Autoqefalisë nga Patriarkana Ekumenike, në kohën e Patrikut Beniamini I, hap një periudhë të re për Kishën e Shqipërisë. Më 17 prill 1937 u dha Tomos-i Patriarkal dhe Sinodal “mbi bekimin e Autoqefalisë së Kishës Orthodhokse në Shqipëri”. Sinodi i parë pas zgjedhjeve kanonike në Patriarkanën Ekumenike u formua nga: Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe gjithë Shqipërisë Kristofori (Kisi), episkopi i Korçës Evlogji (Kurila), episkopi i Beratit Agathangjeli (Çamçe) dhe episkopi i Gjirokastrës Pandeleimoni (Kotoko). Dy mitropolitë u bënë episkopata, kurse episkopata e tretë (e Gjirokastrës), u formua nga enoritë e Mitropolisë së hershme të Drinopolit, që ndodheshin brenda Shqipërisë. Dy veçoritë e Kishës Orthodhokse të Shqipërisë fshihnin probleme të veçanta. E para, origjina etnike e popullsisë orthodhokse (shqiptarë, grekë, vllahë dhe sllavë). E dyta, fakti se orthodhoksët nuk përbënin shumicën, si në vendet e tjera të Ballkanit, por vetëm 23% të popullsisë. Kështu kundërshtimet politike, ideologjike dhe sociale që ekzistonin përbrenda Shqipërisë, por edhe turbullirat e luftës në rajon kishin pasoja të shumta në jetën e Kishës.

a) Pushtimi italian

Me hyrjen e ushtrive italiane, më 7 prill 1939, Shqipëria u bë pjesë e Italisë fashiste. E si rrjedhojë, menjëherë, u vunë në zbatim plane edhe për bashkimin analog fetar. Paralelisht me vendosjen e urdhrave misionarë romano-katolike në zona të ndryshme në jug të vendit, ekzistonte edhe plani strategjik i thithjes së orthodhoksëve me anën e Uniatizmit. Propaganda theksonte se bashkimi i gjithë të krishterëve shqiptarë nën mbrojtjen e Vatikanit dhe shtetit italian, do të ndihmonte në zhvillimin e vendit. Sipas disave, Kryepiskop Kristofori kishte pranuar të bashkohej me arbëreshët e Italisë (Uniatë), sipas të tjerëve, ai po përpiqej të fitonte kohë, duke e shtyrë çështjen. Megjithatë, mungesa e shumicës absolute në organet ekzekutive të Kishës Orthodhokse përmbysi planet e bashkimit me Uniatizmin, të cilat u shkatërruan përfundimisht me kapitullimin e Italisë, në vitin 1943.

b) Përndjekja ateiste

Pas largimit të gjermanëve, në nëntor 1944, në Shqipëri u vendos plotësisht regjimi komunist dhe filloi persekutimi fetar. Në 23 vitet e para të tij kishte formën klasike, ashtu si në Rusi dhe në vendet e tjera të Ballkanit. Më 25 dhjetor 1948 Kryepiskop Kristofori u detyrua të largohej dhe Kryepiskop i ri u vu Pais Vodica, që në atë kohë ishte episkop i Korçës (kishte mbetur i ve). U lejua gjithashtu të mbahet në Tiranë, nga 5 – 10 shkurt 1950, Asambleja Kleriko-laike e Kishës Orthodhokse, që të votohej Statuti i ri, i cili në disa pika përmirësoi Statutin e vitit 1929. Hierarkia e Kishës, pas vitit 1952, përbëhej nga Kryepiskopi i Tiranës dhe gjithë Shqipërisë Paisi (Vodica), episkopi i Gjirokastrës Damiani (Kokoneshi), i Korçës Filotheu (Duni), i Beratit Qirili (Naslazi) dhe ndihmës episkop Sofroni (Borova). Kryepiskopi kanonik Kristofori, u mbajt nën arrest shtëpie dhe më 19 qershor 1958 u gjet i vdekur (sipas versionit zyrtar pësoi atak kardiak). Në mars 1966 Paisi vdiq dhe në prill erdhi në fronin kryepiskopal Damiani. Në këtë kohë filloi përpjekja për nëpërkëmbjen e fesë dhe përfaqësuesve të saj; po kështu dhe trysnia me internime, burgime dhe vrasje ndaj besimtarëve klerikë dhe laikë.

Shqiptarët orthodhoksë të vendosur në Amerikë, ishin ndarë në dy grupe. Njëri nën drejtimin e Theofan Nolit e më vonë nën atë të episkop Stefan Laskos, që mbanin lidhje me Kishën e Shqipërisë, ndërsa tjetri, nën drejtimin e episkopit të Lefkës, Marko Lipa, që varej nga Patriarkana Ekumenike. Pas vdekjes së Nolit, në mars 1965, u bënë përpjekje (1966 – 1967), për pajtimin e dy grupimeve, por pa rezultat.

Më 4 prill 1967 u dha sinjali për persekutim të plotë. Me një dekret të publikuar më 22 nëntor 1967 Shqipëria u shpall zyrtarisht shteti i parë dhe i vetëm ateist në botë dhe në histori, në të cilin u ndalua me Kushtetutë çdo shprehje fetare. Qindra kisha u rrafshuan, të tjera u kthyen në fabrika, magazina, stalla, kinema, klube. Pothuajse të gjithë manastiret u shkatërruan ose u kthyen në kazerma ushtarake. Në atë kohë Kisha e Shqipërisë kishte përveç Kryepiskopatës edhe tri episkopata, 19 zëvendësi arkieratike, 330 enori dhe 25 manastire. Klerikëve u hoqën rason, shumë prej tyre i burgosën ose i internuan dhe disa i martirizuan. Midis tyre, ish-Kryepiskopi Visarion u burgos dhe Ndihmës-episkopi i Apollonisë, Irineu (Banushi), u internua. Kryepiskop Damiani nuk u përndoq, ai vdiq në shtëpi në Pogradec, më 18 tetor 1973. Në këtë persekutim të përgjithshëm, të përndjekurit dhe përndjekësit i përkisnin të gjitha komuniteteve etnike dhe fetare të Shqipërisë. Në nëntor 1990, qeveria shqiptare, e ndikuar nga ndryshimet ndërkombëtare, vendosi të zbuste masat kundër fesë.

c) Riorganizimi

Inisiativën për riorganizimin e Kishës së Shqipërisë e mori Patriarkana Ekumenike me një sërë veprimesh vendimtare. Në janar 1991, Patriku Ekumenik Dhimitri dhe Sinodi i Shenjtë i Patriarkanës caktuan profesorin e Universitetit të Athinës, episkopin e Andrusës (Drejtor i Përgjithshëm i “Shërbimit Apostolik” të Kishës së Greqisë dhe vëzhgues i Mitropolisë së Shenjtë të Irinopolit), Anastasin, si eksark patriarkal (të dërguar të Patriarkanës), me mision që të shkonte në Shqipëri për t’u takuar me orthodhoksët dhe autoritetet e vendit. Pas kundërshtimeve shumëmujore të shtetit shqiptar, Eksarku (i dërguari) i Patriarkanës arriti në Tiranë, më 17 korrik 1991. Gjatë udhëtimit të tij në vend konstatoi shkretimin e tmerrshëm që kishte shkaktuar përndjekja e pamëshirshme. Ishin shkatërruar 1608 kisha dhe manastire. Veprimi i parë i Eksarkut ishte krijimi i një strukture thelbësore kishtare për përfaqësimin e Kishës lokale. Për riformimin e strukturës kishtare, Eksarku i Patriarkanës mblodhi Asamblenë e Përgjithshme Kleriko-laike 1 – 2 gusht 1991, me pjesëmarrjen e 15 klerikëve dhe 30 laikëve, nga të gjitha dioqezat e Shqipërisë, në të cilën u studiua gjendja pas regjimit komunist dhe perspektiva, në fund u zgjodhën 4 këshilltarë (epitropë) arkieratikë dhe Këshilli i Përgjithshëm Kishtar Kleriko-laik me 13 pjesëtarë. Përfaqësia e Kishës së Shqipërisë vizitoi Patriarkanën Ekumenike (5 – 8 qershor 1992), për herë të parë pas persekutimit dhe kërkoi zgjedhjen e Eksarkut të Patriarkanës si primat të Kishës së Shqipërisë.

Sinodi i Patriarkanës Ekumenike, me iniciativën e Patrikut Ekumenik Bartolomeut, për rikrijimin e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, zgjodhi më 24 qershor 1992, me vota unanime, Kryepiskop të Tiranës dhe gjithë Shqipërisë mitropolitin e Andrusës, Anastasin dhe mitropolit të Korçës arkimandritin Kristodhul Mustakas, të Gjirokastrës arkimandritin Aleksandër Kalpakidhis dhe të Beratit, Vlorës e Kaninës arkimandritin Ignat Triandis; ku edhe këto episkopata tashmë u ringritën në rang mitropolie. Qeveria shqiptare kundërshtoi me forcë, sepse e konsideroi këtë imponim të jashtëm të udhëheqjes greke ndaj njërit prej tre komuniteteve të mëdha fetare. Presidenti i Shqipërisë Sali Berisha i shprehu pakënaqësinë e tij delegacionit të Patriarkanës Ekumenike, që erdhi më 4 korrik 1992, dhe që përbëhej nga mitropoliti i Pergës Evangjelos, mitropoliti i Filadelfias Melitoni dhe protopresviteri me origjinë shqiptare Ilia Katre. Përfundimisht, Presidenti shqiptar deklaroi se pranon vendosjen e Kryepiskopit Anastas, por nuk bëhet fjalë të diskutohet, që të pranohen të gjithë mitropolitët orthodhoksë të Shqipërisë me origjinë greke. Kryepiskopi i ri, pasi dërgoi Mesazhin e Madh në Fanar (Patriarkanë), më 12 korrik 1992, u fronëzua në Kishën Katedrale të Tiranës më 2 gusht 1992, në prani të të gjithë përfaqësuesve klerikë e laikë të krahinave të Shqipërisë. Qarqe të caktuara shqiptare tentuan ta dëbonin atë me një sërë mënyrash, akoma dhe përgatitje projektligjesh, për arsye të prejardhjes së tij greke. Në një mbledhje të jashtëzakonshme kleriko-laike në Durrës, më 21 janar 1993, të gjithë përfaqësuesit deklaruan njëzëri se nuk bëhej fjalë të toleronin një diçka tillë (largimin e Kryepiskopit). Në vjeshtën e vitit 1994, u tentua me projektkushtetutën e re, largimi përfundimtar i Kryepiskopit; por së fundi ajo u hodh poshtë në referendumin e 6 nëntorit 1994.

Në korrik 1996, pa ndonjë marrëveshje me palën shqiptare, u bënë në Konstandinopojë dorëzimet në mitropolitë të kandidatëve të zgjedhur në vitin 1992, për mitropolitë në fjalë. Autoritetet shqiptare e refuzuan kategorikisht hyrjen dhe vendosjen e tyre në Shqipëri. Përfundimisht, pas diskutimesh këmbëngulëse ndërmjet përfaqësuesve të Patriarkanës Ekumenike, Kishës Autoqefale të Shqipërisë dhe Autoriteteve shqiptare (nga nëntori i vitit 1997 deri në korrik të 1998), çështja e formimit të Sinodit të Shenjtë u arrit me pranimin e skemës që ai të përbëhej nga dy kryepriftërinj me origjinë greke dhe dy me origjinë shqiptare. U fronëzua mitropoliti i Beratit, Ignati, ndërsa mitropolitët e Gjirokastrës, Aleksandri, dhe i Korçës, Kristodhuli, paraqitën dorëheqjen e tyre. Mitropolit i Korçës u zgjodh arkimandriti Joan Pelushi dhe episkop i Apollonisë u zgjodh ikonomi at Kozma Qirjo.

Kisha Orthodhokse e Shqipërisë gjatë periudhës 1991 - 1998, pavarësisht nga mundimet, trazirat e përgjithshme politiko-shoqërore dhe rrënimi i ekonomisë së vendit, u rimëkëmb nga rrënojat dhe, duke jetuar në atmosferë ngjalljeje, u zhvillua me ritme shumë të shpejta. Në shumë qytete, qyteza dhe në qindra fshatra, me popullsi orthodhokse, u organizuan sërish enoritë orthodhokse. Filloi në përgjithësi jeta liturgjike dhe e mistereve, predikimi dhe katekizmi. U organizuan lidhjet rinore, e grave dhe e intelektualëve. Për krijimin e kuadrove vendas filloi në nëntor 1992 funksionimi i shkollës Teologjike- Hieratike, e cila që nga viti 1997 u zhvendos në një kompleks ndërtesash pranë Manastirit të Shën Vlashit në Durrës, me emrin Akademia Teologjike Orthodhokse “Ngjallja e Krishtit”. Deri në vitin 1999 u dorëzuan 110 klerikë të rinj, me arsim të mesëm dhe të lartë, duke kryer studime tre-vjeçare teologjike. Në shtator të vitit 1998, u hap në Gjirokastër Shkolla e Mesme Kishtare “Kryqi i Nderuar“, me konvikt. Studentë të porsadiplomuar nga Akademia Teologjike përbënë bërthamën e parë murgjërore të Manastirit të Ardenicës. U ndërtuan nga themelet 5 manastire dhe 74 kisha të reja; u restauruan 65 kisha-monumente dhe u riparuan më shumë se 130 të tjera. Më shumë se 20 ndërtesa të mëdha u ndërtuan ose u blenë dhe u rindërtuan, që të vendosen selitë mitropolitane, shkolla, shtëpi pritjeje, punishte dhe klinika. Botohet gazeta mujore “Ngjallja” (prej vitit 1992), revista për fëmijë “Gëzohu” (prej vitit 1997), buletini studentor ”Fjala” dhe buletini në anglisht “News from Orthodoxy in Albania” (Të rejat nga Orthodhoksia në Shqipëri); gjithashtu botohen edhe libra liturgjikë, shpirtërorë e shkencorë. Kisha ka shtypshkronjën e saj, stacionin radiofonik, punishtet e qirinjve dhe të drurit.

Kisha Orthodhokse e Shqipërisë zhvilloi një veprimtari të gjerë sociale – veçanërisht në kohën e krizës politiko-shoqërore të vendit (1992, 94, 97, 99) – me ndarjen e mijërave tonë me ushqime, veshje, ilaçe, në ndihmë të familjeve të varfra dhe të refugjatëve kosovarë, si edhe me dhurime pajisjesh spitalore në qytete, fshatra dhe institucione sociale. Në shëndetësi kontribuon me Qëndrën Diagnostike "Ungjillëzimi" në Tiranë, me poliklinikat në Kavajë, Korçë, Lushnje dhe Jergucat, gjithashtu dhe me njësinë ambulante dentare. Në arsim, përveç institucioneve të lartpërmendura, ngriti 7 kopshte në qytete të mëdha, qendra rinore dhe kampingje. Gjithashtu, organizoi programe të zhvillimit bujqësor (të vaditjes, ekonomisë shtëpiake, shtrimit të rrugëve etj.). Të ardhurat ekonomike për realizimin e gjithë këtyre veprave u siguruan nga dhuratat e mijërave miqve nga jashtë vendit, të cilët iu përgjigjën fushatave të Kryepiskopit për ndihmë.

Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë merr pjesë në mënyrë aktive në veprimtaritë e Kishave të tjera Orthodhokse. Ajo u bë anëtare e Këshillit Botëror të Kishave, të Konferencës Evropiane të Kishave dhe në përgjithësi kontribuon në përpjekjet e bashkëpunimit paqësor dhe solidaritetit në Evropën Juglindore.

Me veprimtarinë dhe praninë e saj, ka treguar se është një faktor serioz shpirtëror, kulturor dhe social në Shqipëri si edhe i bashkëjetesës fetare në vend.

[monikal]

Si ndikon qënia e një prifti grek në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare në paraqitjen e shtrembëruar të historisë.

Nga Arben Kallamata

Zëri “Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë“ në Enciklopedinë e Lirë Wikipedia në Internet (shqip) bazohet në dy burime. Njëri është “Thesari i Ortodoksisë, 200 vjet histori”, shkruar nga Kryepeshkopi grek i Kishes Ortodokse Autoqefale Shqiptare Anastasios Janullatos, ndërsa tjetri është “orthodoxalbania.com”, faqe interneti e administruar nga Kryepeshkopi grek i Kishes Ortodokse Autoqefale Shqiptare, Anastasios Janullatos. Nuk duhet shumë mend për të marrë vesh se kush e ka shkruar, autorizuar ose miratuar artikullin.

Janullatos erdhi në Shqipëri më 1991 me fjalët: "Jam një zëvendës, eksark, me një detyrë të përkohshme" (Sejfi Protopapa, “Peshkopi Janullatos, Jo Nënshtetësi Shqiptare”, Zemra Shqiptare, E Shtune, 10-05-2008). 20 vjet pas kurorëzimit “të përkohshëm” të tij në krye të Kishës shqiptare së themeluar nga Noli, veç lojës kuptimore me fjalët zëvendës, eksark, dhe i përkohshëm mund të shohesh edhe rezultate të tjera. Ndër to është edhe mënyra e shtrembër se si paraqiten ngjarjet dhe personat historikë.

Historia e KOASH në artikullin e Wikipedias ndahet në 5 pjesë duke kapur përkatësisht periudhat: Vitet apostolike – 731; vitet 731 – 1767; vitet 1767 -1937 dhe nga viti 1937 deri sot. Kreu për kohështrirjen 1767 -1937 ka një ndëndarje prej tre paragrafësh të titullluar “Kisha Ortodokse Shqiptare në SHBA” nga të cilat vetëm një fjali merret me Kishën Ortodokse Shqiptare në SHBA dhe Fan Nolin, prandaj s’është e tepërt ta citoj fjalë për fjalë: “Veçanërisht e rëndësishme ishte edhe veprimtaria e Fan Nolit (Theofan Stiljan Nolit ose Mavromatit), i cili përktheu shumë tekste kishtare në shqip, duke ngulmuar që këto të përdoreshin në adhurim; më pas ai zuri vende drejtuese, fillimisht në Kishë, si mitropolit i Durrësit, dhe më pas në Shtetin Shqiptar, si ministër i jashtëm dhe kryeministër, në vitin 1924.”

Roli i Fan Nolit në krijimin e KOASH është katandisur thjesht në atë të një përkthyesi të teksteve kishtare në shqip dhe, pastaj, në atë të një njeriu që “ka zënë“ vende drejtuese në kishë dhe në shtetin shqiptar.

Ata që i dalin në mbrojtje Janullatosit sjellin shpesh si argument erudicionin, njohuritë e tij të thella, të cilat nuk kam aspak ndërmend t’i vë në dyshim. Përkundrazi, erudicioni i tregon se katandisja në një fjali e rolit të Fan Nolit në krijimin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare; injorimi i ndikimit të vërtetë të kishës Shqiptare të Amerikës në themelimin e KOASH dhe mohimi absolut i rëndësisë së kësaj lëvizjeje në kuadrin e lëvizjes së përgjithshme të shqiptarëve për pavarësi është i qëllimtë, ndërsa qëllimi është i keq.

Themelimi i KOASH filloi paksa mbi 100 vjet të shkuara në Shtetet e Bashkuara të Amerikës në Boston dhe rrethinat e tij, ku ishte krijuar një komunitet pak a shumë i fortë shqiptarësh, shumica e të cilëve vinin nga Korça dhe fshatrat e saj, dhe një pjesë të mirë e tyre i përkisnin besimit të Krishterë Ortodoks.

Duke mos pasur kishë të vetën, imigrantët shqiptarë i qenë drejtuar kishave ortodokse greke, si më të afërtat për ta gjeografikisht dhe në kulturë. Duhet pasur parasysh se bëhet fjalë për fillimin e shekullit të 20të, kohë në të cilën Perandoria Otomane përpëlitej në grahmat e fundit; Greqia e kishte fituar që prej më se 80 vjetësh pavarësinë nga Perandoria Otomane; ndërsa Shqipëria ishte ende nën zgjedhë dhe po shtonte përpjekjet për pavarësi.

Turqia nuk e dëshironte pavarësinë e Shqipërisë, pasi donte ta mbante atë pafundësisht nën kontroll. Greqia, gjithashtu, nuk e dëshironte pasi ëndërronte që, në rastin e rrëzimit të perandorisë Otomane, ta coptonte fqinjin e saj duke i marrë pjesën jugore që, sipas Megalidesë përbën Epirin e Veriut, term që në logjikën shoviniste greke përkthehet në “Greqi”.

Pjesë e përpjekjeve për të penguar pavarësinë e Shqipërisë ishin edhe përndjekjet e patriotëve shqiptarë nga qeveritë turke dhe greke. Ndër ta ishte edhe i riu Kristaq Dishnica i cili vdiq në Hudson, Massachusetts në 25 Gusht 1907. Për shkak të veprimtarisë së tij në ndihmë të çështjes kombëtare shqiptare Dishnica ishte ekskomunikuar nga Kisha Greke. Kur vdiq Dishnica kisha greke nuk pranoi t’i bënte shërbimet e varrimit. Djaloshi u varros nga bashkatdhetarët me një ceremoni jo-fetare ne Worcester.

Kisha greke shkoi edhe më tej duke shpallur se nuk do t’i kryeheshin më shërbime besimtarëve shqiptarë që nuk shpalleshin grekë.

Emigrantët shqiptarë u ndodhën përpara një udhëkryqi – të pranonin një të pavërtetë, domethënë që nuk ishin shqiptarë por grekë dhe të vazhdonin të merrnin shërbimin fetar, apo të përballeshin me mundësinë e një ekskomunikimi masiv që, për mendësinë e fillimit të shekullit të njëzetë duhet të ketë qenë diça e afërt me fundin e botës.

Vështirë të thuhet se sa të ndërgjegjshëm ishin imigrantët e thjeshtë shqiptarë të Amerikës për rëndësinë historike të vendimit që do të merrnin. Vështirë të thuhet që gjykuan duke e ditur që fatet dhe e ardhmja e vendit të tyre që në atë kohë qëndronte në fije të perit, do të varej në një masë të madhe edhe në mënyrën se si do të vendosnin ata në këtë situatë.

Për shovinizmin grek kishte rëndësi parësore që gjithë ortodoksët shqiptarë të paraqiteshin si grekë. Kjo do t’i jepte një shtytje pretendimeve të tyre për Shqipërinë e Jugut dhe, në rastin e rënise së Perandorisë Otomane gllabërimi i këtij territori do të ishte shumë më i lehtë. Për Shqipërinë që po lindte kjo do të ishte vetëvrasje. E destinuar të coptohej për gjysmë në veri (me Kosovën dhënë sllavëve të Jugut) Shqipëria nuk do të mund ta përballonte edhe një ndarje tjetër më dysh. Një Shqipëri që shtrihej nga Tropoja në Shkumbin do të ishte e dënuar të mos mbijetonte.

Por shqiptarët e ndershëm të Massachusettsit e dhanë vendimin e tyre historik thjesht dhe qartë. Ata zgjodhën të vërtetën përpara gënjeshtrës. Ata thanë se s’mund të deklaroheshin grekë, edhe sikur kjo t’iu kushtonte ekskomunikim.

Kisha greke nguli këmbë në të sajën. Për një periudhë gati një vjeçare familjet e shqiptarëve ortodoksë të Massachusettsit u ndodhën në një gjendje apokaliptike - fëmijët e lindur duheshin pagëzuar, të vdekurit duheshin varrosur me ceremoni, dasmat duheshin bekuar. Përkohësisht ata u ndihmuan nga Kisha Ortodokse Siriane në Worcester.

Gjendja vazhdoi derisa fati iu solli njeriun e përshtatshëm – një i ri intelektual, që shumë shpejt do të bëhej një nga personalitetet më të shquar të kulturës mbarëshqiptare – Theofan Stilian Noli.

Noli jo vetëm pranoi të vihej në krye të Kishës shqiptare në Boston, por edhe filloi organizimin e asaj që do të kthehej në Kishën Autoqefale Shqiptare. Ai thirri në takim ortodoksë nga gjithë New England dhe diskutoi me ta mundësinë e krijimit të një Kishe të pavarur (Autoqefale) Shqiptare. Noli u dorëzuar prift në 8 Mars 1908 nga Kryepeshkopi Rus i Nju Jorkut. Patriot, erudit, shkollar, njohës i disa gjuhëve të huaja, njeri me karakter të fuqishëm dhe vizion të qartë, ai iu vu përkthimit të liturgjisë së kishës duke vënë bazat e predikimit në shqip. Në 22 Mars 1908, 26 vjeçari Noli mbajti me krenari të parën meshë në Shqip në Knights of Honor Hall n Boston, veprim që do të shënonte hapin e parë drejt organizimit zyrtar dhe njohjes së Kishës Autoqefale Ortodokse Shqiptare (Robert Elsie: Fan Noli - http://www.albanianliterature.net/au...ical/noli.html).

Tre vjet më vonë, në 10 Gusht 1911 Noli ndërmori një udhëtim në Europë ku, gjatë katër muajve mbajti shërbesa fetare për kolonitë shqiptare në Kishinev, Odessa, Bukuresht dhe Sofie. Në Korrik 1913 Noli vizitoi për herë të parë Shqipërinë dhe në 10 Mars 1914 mbajti të parën shërbesë fetare ortodokse në shqip në prani të Princ Vilhelm Vidit që s’kishte veçse tre ditë që kishte mbërritur në Durrës (Robert Elsie, po aty.)

E gjithë kjo veprimtari duket tepër e vështirë për t’u anashkaluar me një fjali të vetme, aq më tepër nga një erudit. Po kështu, e vështirë është të anashkalohet edhe historiku i mëpasshëm i Kishave të Bostonit të Jugut (South Boston) për kontrollin e të cilave ka pasur një përplasje të gjatë midis shqiptarëve patriotë me në krye Nolin dhe Kishës greke.

“Kush kontrollon të shkuarën, kontrollon të ardhmen; kush kontrollon të sotmen kontrollon të shkuarën,” thotë Oruelli. Janullatos kontrollon të sotmen e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Përmes këtij kontrolli, ai përpiqet të manipulojë të shkuarën e saj, në mënyrë që të ketë kontroll edhe mbi të ardhmen.

Ndonëse absurde në pamje të parë, pyetja a janë grekë apo shqiptarë ortodoksët e Shqipërisë është shtruar vazhdimisht këto 200 vjetët e fundit nga shovinistët grekë. Ajo vazhdon të shtrohet dhe, me sa duket, do të shtrohet për ca kohë edhe në të ardhmen. Për këtë mjafton t’i hedhësh një atyre që shkruajnë Nicholas Gage me shokë. Jo rastësisht, Gage është ndër mbështetësit më të fuqishëm të mbajtjes së Janullatosit në krye të KOASH-it, gjë që e provojnë edhe artikujt e tij të gjatë në New York Times e gjetkë.
Pyetja “a janë grekë ortodoksët e Shqipërisë?” nuk është aspak fetare. Ajo është politike, gjeopolitike, siç është edhe statusi i kreut të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Ardhjes së tij në krye të kishës në vitin 1991, pas një veprimi të papërgjegjshëm të Ramiz Alisë i ka ikur me kohë “përkohshmëria” e premtuar. Justifikimit se vendit i është prishur infrastruktura fetare dhe nuk mund të gjenden priftërinj shqiptarë të aftë për ta kryer këtë funksion i ka skaduar afati.(kortezi Alb Shkenca)

[ilia spiro]

Kisha e Shqipërisë
Tradita historike - shpirtërore

Arti - 1. Arkitektura & Mozaikët





Për sa i përket artit, mendojmë se është më mirë vështrimi i tij sipas periudhave kulturore. Dallojmë këto periudha:

1) Periudha paleokristiane (shek. IV – mesi i shek. VIII)

2) Periudha bizantine (mesi i shek. VIII – XV)

3) Periudha pasbizantine dhe e sundimit turk (1501 – 1912).


Arkitektura

1) Periudha paleokristiane
Gërmimet arkeologjike të dekadave të fundit, nxorën në dritë kryesisht monumente që i përkasin shek. V – VI, si p.sh. bazilika e gjetur në Tepë, jashtë Elbasanit, që mund të jetë e shek. IV. Tipat më të njohur të arkitekturës kishtare të kësaj periudhe janë bazilikat trenefëshe.
Nefet anësore ndahen me kolona (si në Arapaj të Durrësit, Bylis, Amantia) ose kolona me seksion katrorë (në Elbasan, Butrint), ose një kombinim i të dyjave (Sarandë); disa prej tyre janë me 3 absida (harqe pranë altarit) (në Ballsh, Lin). Bazilika njënefëshe u gjetën në Antigone, Apolloni, Durrës dhe Sarandë. Gjithashtu ruhen edhe pagëzimore paleokristiane (rrethore, katrore, ose tetëkëndëshe), p.sh. në Finiq, Lin (bregun jugor të Ohrit) dhe më e bukura dhe më e kompletuara në Butrint.

2) Periudha bizantine
Kishat e shek. X paraqesin forma të reja në ndërtimet kishtare. Në disa vende ndërtohen kisha njënefëshe (si e profetit Ilia në Bual të Përmetit, e së Tërëshenjtës Mari në Çerskë të Leskovikut, e Shën Sergjit dhe Bakut në Himarë), në të tjera vazhdon tradita e bazilikës (si e Shën Stefanit në Dhërmi etj.). Në fillimet e periudhës pasbizantine ruhet ende tipi i veçantë i bazilikës së Shën Nikollës në Perondi të Beratit. Kryesisht në këtë periudhë përurohet një tip i ri kishe në formë kryqi të brendashkruar me kupolë (në Peshkëpinë e Sipërme, Kosinë). Shumë kujdes i kushtohet edhe pjesës së jashtme të kishës (kupolë, dekoracione në kornizat e dritareve, kombinime të tullës dhe gurit). Një shembull karakteristik është kisha e Hyjlindëses në Labovë të Kryqit e shek. X, sipas disa të tjerëve e shek. XIII, me vlerë të veçantë artistike. Në shek. XIII e XIV shfaqet një lulëzim i ri arkitektonik. Në zonën e Shkodrës gjatë shek. XIII shihet një ndikim i arkitekturës perëndimore (si në atë të Shën Sergjit e Bakut pranë lumit Buna, atë të Vaut të Dejës). Shpesherë gjejmë të gërshetuara tiparet bizantine me ato romake. Kishat bizantine paraqesin ndikime romake, ndërsa piktura bizantine dominon edhe në ndërtesat e stilit romak. Në jug vazhdojnë të ndërtohen kisha njënefëshe (e Shën Joanit në Boboshticë), bazilikat bëhen më të rralla dhe stili në formë kryqi të lirë me kupolë mbizotëron (p.sh. në Marmiro të Vlorës, në Manastirin e Hyjlindëses në Zvërnec)E Tërëshënjta e Vllahernës (e restauruar në shek. XVI) dhe kisha e Shën Triadhës (Trinisë së Shenjtë), në Berat, janë veçse një tip i thjeshtë kryqi i brendashkruar i të njëjtit stil; ndërsa kisha e Manastirit të Hyjlindëses, në Apolloni, i përket një tipi të ndërthurur. Një monument i veçantë bizantin, si nga kompozimi arkitekturor dhe ai dekorativ, është kisha e Shën Nikollës në Mesopotam, ndoshta e shek. XIII.

3) Periudha pasbizantine

Ndërtimi i kishave u ndërpre plotësisht në fillim të pushtimit osman. Në shek. XVI, paralelisht me qytetet e vjetra, zhvillohen edhe qytete të reja në zona malore, si p. sh. Moskopoli (Voskopoja), Vithkuqi dhe Nica, ku dhe ndërtohen kisha që shquhen për nga thjeshtësia arkitektonike dhe modestia e formës së tyre. Nga mesi i shek. XVI shfaqen forma arkitektonike të zhvilluara nëpër manastire, të cilat ndërtohen kryesisht në vende të veçuara. Ndërtime karakteristike të shek. XVI janë: kisha e Metamorfozës së Shpëtimtarit (Sotirit), në Tremisht të Përmetit (1540 – 1560); kisha e Shën Athanasit në Mazhar të Poliçanit (1513), e Shën Dhimitrit (1526), e Manastirit të Profetit Ilia në Jergucat, e Hyjlindëses Mari në Zervat (1569), në Kamena dhe Vrahogoranxi. Nga shek. XVII shquhen kishat e manastireve: të Shën Joan Prodhromit në Voskopojë (1632) dhe e Tërëshenjtës Mari në Barmash të Kolonjës etj. Një sërë manastiresh ndeshim edhe gjatë bregdetit të Jonit –gjiri i Kakomies (1672), në Krorizi, në Krimorovë, në Piqeras (1672).

Në shek. XVIII ndërtohen më shumë kisha, me arkitekturë e dekoracion të përmirësuar. Rëndësi i jepet kryesisht ambientit të brendshëm, ndërsa nga jashtë ndërtesa mbetet e thjeshtë, që të mos provokojë pushtuesit që kishin tjetër besim. Në këtë shekull kemi një zhvillim të konsiderueshëm ekonomik e shoqëror, fuqizim të feudalëve shqiptarë dhe situatë relative të qetë politike. Në të njëjtën kohë shtohet kthimi në myslimanë dhe ligjet e rrepta ndalojnë ndërtimin e kishave të krishtera. Prandaj, në qytete e në fshatra kishat ndërtohen në mënyrë të tillë që të përzihen arkitektonisht me shtëpitë. Shembull karakteristik i kishës pasbizantine në Berat është kisha katedrale e së Tërëshenjtës Mari (1797). Në Myzeqe mbizotëron Manastiri i Ardenicës (Ardhevusës), në të cilin ndërtesat e sotme (të shek. XVIII) janë ndërtuar mbi rrënojat e një manastiri të periudhës bizantine. Nga mesi i shek. XVIII deri në mesin e shek. XIX, u ndërtuan kisha pothuajse në çdo fshat të Myzeqesë. Modeli përfaqësues është stili bazilik trenefëshe, me kolona druri dhe tavan të sheshtë, siç është kisha e Shën Gjergjit, në Libofshë (1776). Edhe në Voskopojë 7 kishat që ekzistojnë sot paraqesin një formë arkitekturore unikale të mrekullueshme, veçanërisht ambjentet e brendshme të stilit bazilik janë me kupolë dhe janë ndërtuar me ndjeshmëri të veçantë. Nga shek. XIX ruhen gjer më sot pak kisha (si p.sh. e Shën Nikollës, në Toshkëz (1811) dhe kisha e Manastirit të Shën Kozmait, në Kolkondas të Fierit (1813 – 1814), e cila është bazilikë trenefëshe me kupolë.


Mozaikët
Bashkë me monumentet arkitektonike, ruhen edhe mozaikë me vlerë (në Tiranë, Arapaj të Durrësit, Bylis, Sarandë, Antigone etj.). Tematika e tyre nuk është nga Shkrimi i Shenjtë; ata, duke ndjekur traditën njerëzore formojnë relieve, figuracione bimësh, zogjsh, kafshësh e skena barinjsh. Mozaiku më i rëndësishëm nga ata të dyshemesë së bazilikës së Mesaplikut, që ruhet në Muzeun e Tiranës, paraqet portretin e një burri në profil me mbishkrimin: APARKEAS. Disa mozaikë duken disi të thjeshta, por megjithatë ato kanë vlera të mëdha artistike si p.sh. mozaiku në pagëzimoren rrethore të Butrintit. Mozaikët e vetëm muralë që janë gjetur deri tani janë ato të kishëzës (kapeles) së amfiteatrit të Durrësit, (ku paraqiten Shën Stefani, një figurë perandoreshe – ndoshta e së Tërëshenjtës Mari –, kryeengjëjt, dhuruesit) që paraqesin mjaft ngjashmëri me mozaikët

[monikal]

Ja kush eshte lartmadheria e tij JANULLATOS

Nga Kastriot Myftaraj
Në qershor 2006, në kohën e skandalit me zhvarrimet e eshtrave të ushtarëve grekë në Kosinë të Përmetit, ku ishin implikuar klerikë të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, Anastasios Janullatos shkoi për një vizitë në Athinë ku u prit në një takim konfidencial nga kryeministri grek Kostas Karamanlis. Pas takimit nuk ka pasur asnjë deklaratë nga të dyja palët, gjë që tregon se takimi ka pasur karakter konfidencial dhe ku bashkëbiseduesit kanë trajtuar çështje sekrete. Çfarë sekretesh paskan mes tyre kryetari i Kishës Ortodokse Autoqefale në Shqipëri dhe kryeministri i Greqisë?Gjërat bëhen edhe më të dyshimta kur dihet se kryetari i komunitetit fetar në fjalë në Shqipëri, Janullatos është me kombësi dhe shtetësi greke, dhe se në Greqi feja ortodokse është praktikisht, sipas kushtetutës, fe zyrtare e këtij vendi? Sekretet mes këtyre dy njerëzve nuk mund të kenë veçse politike. Që nga koha kur mitropoliti i Andrucës në Greqi, Anastasios Janullatos erdhi në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, në vitin 1991 dhe deri më sot Anastasios Janullatos, me veprimet që po bën po tregon çdo ditë dhe më tepër se ai ka ardhur në Shqipëri me projektin e një lufte fetare në xhep të cilin ai po e përgatit, me projektin e një gjenocidi kundër shqiptarëve, që në nivelet e larta shtetërore dhe fetare greke njihet si Plani “Mihalis”, sipas emrit të despotit grek që në shekullin XIII pushtoi trojet shqiptare deri në Drin, në aleancë me Serbinë, që pushtoi pjesën tjetër. Anastasios Janullatos është “Kardinali Richelieu” (Rishelje) i Greqisë në Shqipëri. Ai është në krye të Kishës Ortodokse në letër-Autoqefale Shqiptare për t’i dhënë të kuptojë botës se ortodoksët shqiptarë janë grekë, çka përbën premisën e pretendimit grek për Vorio-Epirin. Ashtu si në rastin e kardinalit Rishelje, veprimet e Janullatos janë më tepër politike se fetare. Janullatos shkon dy herë në vit, për Pashkët dhe për Krishtlindjet, për të bekuar ushtarët grekë në bazën ushtarake të Bisht-Pallës në veri të Durrësit që në vitin 2003 iu dha Greqisë. Më parë ai shkonte të bënte të njëjtën gjë për trupat greke të vendosura në Yzberisht pranë Tiranës. Kështu, kryepeshkopi i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare bën kapelanin (priftin ushtarak) të ushtrisë greke? Nuk mundet mos të konstatohet se kjo bazë gjendet afër asaj pike ku është përfolur se sipas marrëveshjeve të reja greko-serbe kalon vija e re e ndarjes së territorit të Shqipërisë midis Greqisë dhe Serbisë. Sigurisht që këto gjëra sot thuhen në të ashtuquajturin shtyp ekstremist të dy vendeve, por koha ka treguar, me hapjen e arkivave, se ato që thuheshin në shtypin ekstremist haptas, ishin të njëjta me ato që thuheshin në mënyrë sekrete nga kancelaritë e dy vendeve. Kjo bazë ushtarake është avanposti i një ndërhyrjeje ushtarake greke në Shqipëri. Në vitin 2003 ultranacionalisti grek Nicolas Gage (Gejxh) i ka bërë një profil Janullatosit në një artikull që e ka botuar në shumë gazeta dhe revista në SHBA, me titull “Ne nuk duhet të humbim as një ditë të vetme”, bazuar në rrëfimin që ky i fundit i ka bërë Gage në zyrën e vet në Tiranë. (cituar sipas: www. orthodoxnews.netfirms.com) Ky artikull fillon kështu: “Një plumb ka mbetur pezull në dritaren e zyrës spartane në Tiranë të kryepeshkopit Janullatos, kreu i Kishës Ortodokse të Shqipërisë, plumb që është ndalur në fluturimin e vet drejt tij, nga xhami i dyfishtë i dritares. Plumbi është shkrehur nga një snajper gjatë revoltës politike të 1997 që e shtyu Shqipërinë-një vend më së shumti mysliman, në kaos dhe pothuajse i mori jetën kryepeshkopit…Unë e mbaj atë këtu, thotë Anastasios, që të më kujtojë mua që jeta mund të marrë fund në çdo sekondë. Ne nuk duhet të humbim asnjë ditë të vetme… Çdo natë snajperët do të qëllonin në zyrën dhe banesën time, kujton kryepeshkopi, por asnjë prej tyre nuk qëlloi njeri falë Zotit”. (www. orthodoxnews.netfirms.com). E pra, ky plumb-relike që supozohet të jetë kujtim i një lufte, në kuptimin më të plotë të fjalës, që qenka bërë kundër Janullatosit në vitin 1997, ky plumb në kontekstin e deklaratës së mësipërme të Janullatos është politikë e ultrapolitikë. Një lexues perëndimor që njihet me këtë artikull të Gage të shkruar mbi rrëfimin e Janullatos do të krijojë idenë sikur Shqipëria është diçka si Libani i viteve 1970-1980, apo si Sudani i sotëm, pra një vend ku zhvillohet një luftë e përgjakshme fetare e myslimanëve kundër të krishterëve. Për ta potencuar këtë, në po të njëjtin shkrim kryepeshkopi Janullatos citohet të ketë bërë një paralelizëm mes Shqipërisë dhe Irakut, si vende-kjo fjalë duhet sjellë në origjinal në anglisht që të kuptohet më mirë- “where cultures clashes”. (www. orthodoxnews.netfirms.com) Siç e shikoni termi është ai i librit të Samuel Huntington, “Clush of Civilizations” që bazohet mbi paradigmën e konfliktit të kulturave me bazë fetare, që jepet si shkak i luftrave të përgjakshme në shekullin XXI. Ky është një krahasim ogurzi. Unë që kam thënë shumë më pak se kaq jam marrë i pandehur dikur nga Prokuroria shqiptare për nxitje të urrejtjes fetare, ndërsa Janullatos që ka bërë një paralelizëm me Shqipërisë dhe Irakut si vende ku ka luftë fetare, nuk e ka pasur këtë fat, pasi ai ka imunitet të padeklaruar si politikan faktik. Ne që jetojmë këtu nuk e paskemi ditur se në 1997 qenka bërë edhe një luftë kundër selisë së kryepeshkopit Janullatos në Tiranë, e cila na paska qenë e rrethuar nga snajperë që qëllonin vazhdimisht çdo natë kundër saj, me plumba që nuk kanë prekur njeri, ndërsa njëri që nënkuptohet të qe fatal, qenka ndalur nga… xhami i dritares. Një mrekulli kjo, që duhet konsideruar kur Janullatos të kanonizohet shenjtor nga kisha ortodokse. Qëllimi i kësaj maskarade me plumba të ngecur në xham dhe zjarr snajperësh fantomatikë, që sigurisht kanë qenë islamikë, është që perëndimorët të pranojnë kërkesën greke që Shqipërinë islamike t’ia lenë Greqisë për ta shtruar e rregulluar, siç e di ajo. Janullatos është duke e mbushur Shqipërinë me kisha gjigande të stilit grek-përbindësha të vërtetë prej betoni, për të cilat ende nuk e ka sqaruar se ku i merr paratë, por me siguri që i merr nga Greqia. Këtë e bën për t’ u dhënë qyteteve shqiptare nga jugu në veri, pamje të qyteteve ortodokse. Rasti më skandaloz është ndërtimi i katedrales ortodokse pranë qendrës së Tiranës, në sheshin mes selisë së PS dhe ministrisë së mbrojtjes. Janullatosi donte që ta ndërtonte me çdo kusht katedralen ortodokse në sheshin qendror të Tiranës dhe fillimisht kërkoi ta ndërtonte në truallin e lulishtes në anë të ndërtesës së Bankës të Shqipërisë. Këtë e donte se grekët, ashtu si serbët ndjekin praktikën që të ndërtojnë tempujt e tyre fetarë në një vend, për të pretenduar më pas se ky vend është një tokë e shenjtë e helenizmit dhe sllavizmit. Duke dashur të ndërtojnë katedralen ortodokse në qendër të Tiranës grekët bënë praktikisht të njëjtën gjë si serbët, të cilët në kohën e Millosheviqit ndërtuan në mes të Prishtinës katedralen e madhe ortodokse sllavone, për të potencuar të drejtën e tyre “historike” dhe kulturore mbi Kosovën. Ideja e Janullatosit dhe praktikisht e qeverisë greke, për të ndërtuar katedralen në Sheshin “Skënderbej” qe pak si tepër e trashë, kështu që grekët bënë sikur u tërhoqën, duke pranuar që katedralja ortodokse të ndërtohet në sheshin midis selisë së Partisë Socialiste dhe Ministrisë së Mbrojtjes, praktikisht në mes të korpusit të ndërtesave qeveritare. Atje ka filluar të ndërtohet një monstër prej betoni, një ndërtim faraonik, që do të jetë një nga tre kishat më të mëdha ortodokse në botë. Kullat e këmbanoreve të saj do të arrijnë në një lartësi të tillë që praktikisht do ta bëjnë atë ndërtesën më të lartë në Tiranë. Vendi ku është ndërtuar, duke parë planimetrinë aktuale të rrugëve dhe ndërtesave rreth saj, duket shumë i papërshtatshëm për ndërtesa të këtij lloji që zakonisht duhet të kenë përreth hapësira të mëdha, siç ndodh bie fjala me katedralen katolike, e cila meqë ra fjala do të jetë shumë e vogël në krahasim me homologen ortodokse, pasi në këto vende do të lëvizin turma të mëdha. Atje ku po ndërtohet katedralja ortodokse, atje vendi është i ngushtë, me mundësi të kufizuara parkimi për automjetet dhe përreth ka objekte shtetërore të rëndësisë së veçantë siç janë disa ministri. Por, Janullatosi i ka bërë planet për të siguruar si daljen e ndërtesës në Sheshin “Skënderbej”, ashtu dhe krijimin e hapësirave rreth saj. Plani është që të blihen dhe të shemben disa ndërtesa që gjenden mes katedrales ortodokse dhe Sheshit “Skënderbej”, që do të shpallen të amortizuara, duke përfshirë ndërtesën e Teatrit të Kukllave dhe selinë Partisë Socialiste, së cilës Greqia mund t’i japë para që ta ndërtojë diku tjetër. Kështu, katedralja ortodokse do të sigurojë dalje në Sheshin “Skënderbej”, duke e dominuar sheshin si një monstër faraonik prej betoni, në sfondin e së cilës monumenti i Skënderbeut do të zvogëlohet pafundësisht. Grekët i kanë bërë mirë llogaritë. Katedralja ortodokse do të jetë gjëja kryesore që do të godasë syrin e të huajve kur dalin në qendër të Tiranës dhe ajo do të bëhet elementi më impozant i imazhit të qytetit në kronikat e televizioneve të huaja me pamje nga Tirana. Katedralja imponuese do të bëhet dëshmia e padyshimtë për cilindo se tashmë kryeqyteti i Shqipërisë dhe me gjasë territori shqiptar deri tek ai i përket Ortodoksisë, domethënë Helenizmit. Kështu i bëjnë llogaritë grekët dhe Janullatosi si i dërguari i tyre në Tiranë. Prandaj, para se të jetë tempull fetar, katedralja ortodokse në qendër të Tiranës është një bastion i Helenizmit, është e ngjashme me një fortesë ushtarake dhe përbën një rrezik për sigurinë nacionale shqiptare. Ka një lidhje organike midis katedrales ortodokse në qendër të Tiranës, bazës ushtrake greke të Bisht-Pallës, bankave greke në Tiranë, si dhe antenave të kompanive të telefonisë mobile greke në Tiranë. Ato përbëjnë simbolet dhe bastionet e ekspansionit grek në Shqipëri në të gjitha fushat. Shndrrimi i Tiranës në një qytet me një imazh ortodoks është një gjë absolutisht e patolerueshme. Në pikëpamjen greke, në Shqipëri feja ortodokse dhe kombësia greke janë sinonime. Dhe për këtë qëllim Greqia ka sjellë në krye të Kishës Ortodokse Shqiptare klerikun grek Anastasios Janullatos, që ta shprehë në mënyrë simbolike këtë simbiozë fe-kombësi në Shqipëri. Edhe nëse bëhet fillimisht vetëm regjistrimi fetar i popullsisë, Greqia do t’i nxisë emigrantët shqiptarë në Greqi që familjet e tyre në Shqipëri ta deklarojnë veten ortodoksë, në mënyrë që të sigurojë rritjen e numrit të popullsisë ortodokse në vend që në një të ardhme ta deklarojnë veten të kombësisë greke. Para vizitës së Bush, kreu grek i Kishës Ortodokse-në letër Autoqefale Shqiptare, Anastasios Janullatos, në një intervistë për radion gjermane në shqip Deutsche Welle iu referua një thënieje të Enver Hoxhës në bisedë me Stalinin se kristianët ortodoksë në Shqipëri përbëjnë 30-35% të popullsisë. Janullatos e di mirë se kjo gjë nuk ka qenë e vërtetë në kohën kur e tha Enver Hoxha, dhe se ky i fundit, i cili vetë ishte musliman, e rriti shifrën e ortodoksëve nga 20% në 30-35% se mendoi se kështu do të bëhej i pëlqyeshëm për Stalinin që ishte ortodoks. Janullatos e përdor thënien e Enver Hoxhës si argument sot se kërkon që nëse nga regjistrimi fetar i popullsisë del, në mënyrë spekulative, një shifër e lartë ortodoksësh, kjo të justifikohet me atë se ortodoksët kanë qenë 30-35% dhe jo 20% dhe se rritja nga fekthimet spekulative (prozelitimet)nuk është aq e lartë sa duket, në rast se numri i ortodoksëve do të arrijë në 45-50%. Janullatos, i cili nuk pranoi të marrë pjesë në përshpirtjen ndërfetare për viktimat çame të genocidit grek, duke e quajtur këtë çështje politike, në fakt, për çështjen e Qipros mban qëndrimin grek, duke e quajtur ndërhyrjen turke në Qipro gjenocid, agresion dhe pushtim, dhe nuk shprehet se nuk ndërhyn në këtë çështje pasi është çështje e politike. Në librin e Janullatos “Globalizmi dhe Orthodhoksia”, të botuar edhe në Shqipëri, thuhet: “Gjithashtu edhe në shekullin tonë (është fjala për shekullin XX- K. M.) shumë fuqi ‘të krishtera’ perëndimore, i braktisën dhe i tradhtuan, pas Luftës së Parë Botërore, popullsitë e krishtera të Azisë së Vogël dhe mbajtën qëndrim pasiv përpara çrrënjosjes së re të krishterëve orthodhoksë nga Kostandinopoja dhe nga Qiproja Veriore”. (Anastasios Janullatos: “Globalizmi dhe Orthodhoksia”, Botim i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, Tiranë 2004, f. 172) Madje Janullatos tregon këtu dhe një urrejtje të qartë për Fuqitë e Mëdha perëndimore, duke u nënkuptuar SHBA dhe Britania e Madhe, që pas Luftës së Parë Botërore dhe gjatë krizës në Qipro në 1974, nuk ndihmuan Greqinë kundër turqve. Pas Luftës së Parë Botërore, Greqia mori nga aleatët sipas termave të paqes të drejtën e aneksimit të një rripi gjatë bregdetit lindor të Egjeut, në Turqinë e sotme. Por grekët të rrëmbyer nga deliri bizantin donin shumë më tepër dhe filluan në mars 1921 një mësymje të çmendur në thellësi të Anadollit duke arritur deri pranë Ankarasë, në Lumin Zaharia ku u thyen nga turqit në gusht 1922 dhe u flakën në det, duke humbur dhe atë që patën fituar. Atëherë dhe sot grekët fajësuan fuqitë perëndimore për këtë katastrofë, duke dashur që ato të luftonin kundër turqve për hir të delirit bizantin të grekëve. Merret vesh edhe Janullatos, ka këtë qëndrim grek, që është bërë zakon të thuhet se është vetëm qëndrimi i ekstremistëve grekëve. Por, edhe kryepeshkopi i Kishës Ortodokse të Shqipërisë na qenka një ekstremist grek. Edhe për çështjen e Qipros grekët, ashtu si për disfatën në luftën në Anadoll, fajësuan fuqitë perëndimore, dhe në radhë të parë SHBA, që sipas grekëve duhej ta detyronte Turqinë që mos të reagonte kur grekët të pushtonin Qipron dhe të dëbonin turqit prej ishullit. Kështu SHBA duhej të armiqësoheshin përjetë me Turqinë për hir të delirit bizantin grek. Ky qëndrim grek për çështjen e Qipros, është bërë zakon të quhet si qëndrim i ekstremistëve, por kështu na del se kryepeshkopi grek i Kishës Ortodokse Shqiptare, na qenka një ekstremist grek. Qendrimi i Janullatos për çështjen e Luftës Greko-Turke dhe për çështjen e Qipros është një qëndrim direkt politik. Është madje edhe një qëndrim politik i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, pasi libri është botim i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Kështu, del se Kisha Ortodokse në letër-Autoqefale Shqiptare mban një qëndrim politik progrek kur është fjala për çështjen nacionale greke, për Qipron, dhe nuk pranon të mbajë një qëndrim proshqiptar kur është fjala për një çështje nacionale shqiptare për atë çame. Ky standard i dyfishtë tregon se Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare është praktikisht aneks i Kishës Ortodokse të Greqisë, e cila është një kishë zyrtarisht dhe ligjërisht e politizuar, me politikën nacionale greke. Në vitin 1996, i njëjti Janullatos ka deklaruar se në Shqipëri: “Agjenci të rëndësishme të qeverisë shqiptare janë në duar të fundamentalistëve myslimanë. Forca të fuqishme antiortodokse duan të krijojnë Republikën e parë islamike në Evropë pikërisht këtu, një Shqipëri të Madhe që do të përfshijë Kosovën dhe një pjesë të Maqedonisë”. (F. A. Reed, “Salonica Terminus”, Talonbooks, Burnaby Canada, 1996, f. 119.) Janullatos, i cili vajton për humbjen nga Greqia të bregdetit lindor të Egjeut dhe të Qipros Veriore, e kundërshton aspiratën për bashkimin e trojeve shqiptare në një shtet të vetëm? Pse? Sigurisht se Greqia synon t’i sundojë trojet shqiptare në aleancë me Serbinë dhe ky zhvillim ia prish planet! A mund të quhet tjetër përveçse veprim politik fakti që Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare e drejtuar nga Janullatos, e njohu si shenjt të vetin, të ashtuquajturin Shën Kozmai, që u shpall shenjt nga Kisha Greke në vitin 1961 dhe që deri në 1991, nuk ishte njohur si shenjt nga Kisha Ortodokse Shqiptare (në Shqipëri u ndalua feja pak vjet më pas). Kozmai, një agjent rus dhe propagandist nacionalist grek i shekullit XVIII, njihet si shenjt vetëm nga Kisha greke dhe Kisha Ortodokse Shqiptare dhe nga asnjë kishë tjetër ortodokse. Në librin e Fani Mihalopulli “Kozmai nga Etolia”, që është botim zyrtar i Kishës Ortodokse Greke, dhe që është botuar në Shqipëri në 1999, thuhet për bëmat e “Shën” Kozmait: “Patriku Serafim II dhe Patriku Samuil qenë rusofilë fanatikë dhe njohës të planeve të Ekaterinës së Madhe (bëhet fjalë për të ashtuquajturin “Plani Grek” për ringjalljen e Imperisë Bizantine- K. M.). Edhe Kozmai kishte dijeni për lëvizjen që kishte si qëllim ringjalljen e Perandorisë Bizantine që përhapte Moska”. (Fani Mihalopullos: “Kozmai nga Etolia”, Shtëpia botuese “Neraida”, Tiranë 1999, f. 21) Më tutje thuhet për të ashtuquajturin Shën Kozmai: “Ai ishte betuar që kur ishte në Akademi me Vullgarin dhe Xharxhullin se ishte gati të punonte për atë ide të madhe (MegaliIdea në greqisht-K. M.), madje të jepte edhe jetën për të. E dinte politikën e Patrikanës, e cila vazhdimisht ndiqte sugjerimet e Rusisë dhe ushqente idenë e çlirimit nëpërmjet kombit flokëverdhë”. (po atje: f. 21) Kjo frymë është ringjallur edhe sot në marrëdhëniet greko-ruse. Presidenti i Rusisë, Vladimir Putin, gjatë vizitës që bëri në Greqi, në 9 shtator 2005 vizitoi dhe Malin Athos, kompleksin e manastireve ortodokse, ku është dhe një manastir rus. Duke folur pas një seance lutjesh, Presidenti Putin e përcaktoi fenë ortodokse si një lidhje shpirtërore speciale mes Rusisë dhe Greqisë. Derisa Rusia është vendi më i madh ortodoks, Greqia dhe Athosi janë burimet e Ortodoksisë, u shpreh Putin. Gjatë vizitës në një nga manastiret, Arkimandriti Vasilieos (Gondikakis) i përmendi Presidentit Putin shkrimtarin panortodoks Fjodor Dostojevski, duke e quajtur si shembull elokuent të fuqisë shpirtërore që i jep feja ortodokse popullit rus dhe Presidenti Putin u shpreh dakord. Ndërsa kryeministri grek, Karamanlis, që e shoqëronte, e quajti Malin Athos një lidhje midis dy vendeve. Kuptohet se ç’lidhje është ajo nën shenjën e ideve të Dostojevskit që profetizonte se Rusia në krye të popujve ortodoksë do të shpëtojë botën, pra do ta sundojë atë. Në Greqi, e cila është, në mos një shoqëri thellësisht fetare, së paku me siguri një shoqëri thellësisht e ushqyer me mitet historike, të cituara më lart në librin e Mihalopullos, që ka prodhuar kleri ortodoks, që prej tre shekujsh, që nga koha e carit Pjotër i Madh, lexohen e janë bërë pjesë e vetëdijes nacionale, traktatet nostradamusiane të shkruara nga murgjërit ortodoksë, ku profetizohet e ardhmja e bukur e Greqisë, sikur Greqia do të bëhet një shtet i madh që do t’i rimarrë një pjesë të madhe të territoreve bizantine që ia rrëmbyen turqit dhe se e gjithë kjo do të bëhet me ndihmën e një popull të fuqishëm ortodoks biond, që do të zbresë nga Veriu, për t’ i ndihmuar grekët, pra është fjala për rusët. Pikërisht ashtu siç predikonte në shekullin XVIII agjenti rus, i ashtuquajturi shenjt (Shën Kozmai), dhe kjo thuhet dhe në hagiografitë që janë botuar për të në Greqi. Vdekja e të ashtuquajturit Shën Kozmai nuk qe një martirizim, por fundi i merituar i një spiuni rus dhe në vendin ku u bë ekzekutimi (ndoshta e vetmja e mirë që një pasha shqiptar osman si Kurt Pasha i Beratit i ka bërë Shqipërisë), si dhe në manastirin e tij, duhet të vihet një pllakë ku të thuhet se fundi i tij ishte i merituar dhe se këtë fund duhet të kenë të gjithë spiunët e fuqive të huaja antishqiptare, siç edhe bën çdo vend i botës me spiunët që punojnë kundër tij.

Shenjtërimi i këtij Kozmait nuk është një çështje fetare por një çështje politike, se është bërë me qëllim për t’i shërbyer Helenizmit, të cilit i shërbeu Kozmai. I ashtuquajturi Shën Kozmai është simbol i aleancës greko-ruse, me anë të së cilës Greqia sot llogarit të marrë Vorio-Epirin, ku “u martirizua” Kozmai. Duke i bërë ortodoksët shqiptarë të nderojnë Kozmain, i duan t’ i bëjnë të nderojnë Helenizmin. Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare nuk ka thënë publikisht se cila është hagiografia e Shën Kozmait, por me siguri që ajo njeh si të tillë librin e Mihalopullos. Anastasios Janullatos shkoi për herë të parë për vizitë zyrtare në Athinë, në nëntor 2001, pasi që ai të pritej zyrtarisht nga kreu i Kishës Greke duhej të kishte rangun e kryepeshkopit rang që ai mundi ta arrinte vetëm pasi u kanonizua si i tillë nga sinodi i kishës shqiptare, që mundi të krijohet vetëm në 1998. Dhurata që Anastasios i solli homologut grek Kristodhulos nga Shqipëria, qe një ikonë e Shën Kozmait, e punuar me karaktere greke nga besimtarë ortodoksë të rinj nga Shqipëria. Duke pranuar dhuratën, Kryepeshkopi grek Kristodhuli shprehu vlerësimin e vet për Shën Kozmain si “ndriçues i kombit”, duke e pasur fjalën për “kombin grek”, në të cilin ai fut dhe ortodoksët e Shqipërisë. Dhurata e Janullatosit është mjaft sinjifikuese. Me të ai i kumton kryepeshkopit grek dhe grekëve se rinia ortodokse shqiptare ecën në gjurmët e Shën Kozmait, pra në gjurmët e helenizmit. Plani i Kishës Greke, së cilës i përket Janullatos është që ky i fundit të bëhet shenjtor pasi të vdesë dhe t’i shërbejë si simbol kauzës së ortodoksisë dhe helenizmit në Vorio-Epir, së bashku me Shën Kozmain, si një Shën Kozma modern. Anastasios Janullatos, i cili nuk pranon të bëjë një përshpirtje për viktimat çame të gjenocidit grek, i bën nderimet më të larta të ashtuquajturit Shën Jan Vladimirit. Me këtë Kisha Ortodokse në Shqipëri bën veprime të cilat përbëjnë dhe adoptim zyrtar të miteve historike serbe. Kisha Ortodokse Shqiptare njeh zyrtarisht si shenjt Shën Ivan (Jan) Vladimirin, kulti i të cilit celebrohet zyrtarisht çdo vit në manastirin e tij në fshatin Shijon pranë Elbasanit, në hyrje të Kërrabës. Por ai nuk njihet si shenjt nga asnjë kishë tjetër ortodokse në botë, veç asaj serbe dhe greke. Por ky “Shën” Jan (Ivan) Vladimiri ka qenë një princ serb i shekullit XI, sundimtari i Zetës. Në 1016 ai u vra në Prespë nga ushtarët bullgarë të carit Samuel dhe legjenda serbe thotë se trupi i tij pa kokë udhëtoi mbi kalë derisa arriti në vendin ku është sot manastiri. Kur Ushtria Serbe mësyu Shqipërinë në 1912, porsa doli në Luginën e Drinit, oficerët i nxitnin ushtarët që të arrinin sa më parë tek varri i këtij shenjti serb. Pra, ky mit është funksionalizuar nga Serbia për legjitimimin e aspiratave të saj shoviniste në hapësirën shqiptare. Kjo është një gjë e kuptueshme në rastin e serbëve, ndërsa në rastin e Kishës Ortodokse Shqiptare ajo që kuptohet është se në këtë rast i shërben Serbisë. Kisha dhe manastiri në Shijon janë ndërtuar si të ritit roman, duke iu dedikuar Shën Gjon Pagëzorit dhe më pas janë uzurpuar nga kisha bizantine dhe serbe. Këtë e thotë gojëdhëna e banorëve të zonës që asnjëherë nuk e kanë pranuar përrallën serbo-bizantine të Ivan Vladimirit dhe që sot e kësaj dite njohin Shën Gjon Pagëzorin dhe i falen atij, si njeriu që pagëzoi Krishtin. Hagiografia e të ashtuquajturit “Shën” Ivan (Joan) Vladimirit është një mbivënie mbi hagiografinë e Shën Gjon Pagëzorit, duke qenë se ka marrë prej kësaj historinë e prerjes së kokës së shenjtit, si premisë së cilës i janë shtuar bëmat e sundimtarit dhe ushtarakut serb, Ivan Vladimirit. Shenjtërimi i këtij gjeneralit dhe sundimtarit serb, Ivan Vladimirit, u bë pasi një murg serb sajoi rreth vitit 1200 hagiografinë (jetëshkrimin dhe mrekullitë e një shenjti), sipas dokjes serbe, që gjithandej hapësirave ku serbët synonin të shtrinin sundimin e tyre duhej të mbinin vende të shenjta serbe, që duhej të uzurponin tempujt katolikë, me synimin e dyfishtë që kisha ortodokse sllavone të zinte vendin e katolicizmit në këto troje dhe që mbretërit serbë pastaj të justifikonin marshimin në këto toka për t’ i okupuar dhe aneksuar ato. Janullatos dhe Sinodi me shumicë greke i Kishës Ortodokse Shqiptare, derisa nuk pranojnë që të bëjnë një përshpirtje për viktimat çame, kanë bërë të tilla mëse një herë për ushtarët grekë të vrarë gjatë Luftës Italo-Greke. E pra, del se ushtarët grekë qenkan për Sinodin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare më të rëndësishëm se viktimat shqiptare. Çështja e refuzimit të Sinodit me shumicë greke të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare për të bërë një përshpirtje për viktimat çame, duhet marrë shumë seriozisht se kjo është një shenjë e miratimit të gjenocidit dhe të spastrimit etnik. Me këtë kjo Kishë që është aneks i Kishës Greke, kërkon të thotë se gjenocidi dhe spastrimi etnik kundër shqiptarëve duhet të vazhdojë më tutje, sipas MegaliIdesë, derisa, në aleancë me Serbinë të okupohet dhe të spastrohet Shqipëria, duke pësuar shqiptarët fatin e çamëve, ndërsa territori i Shqipërisë do të ndahet midis Greqisë dhe Serbisë. Tashmë është e qartë se Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare është aneks i Kishës Greke dhe provë për këtë është fakti se për çështjen e përkujtimores së gjenocidit kundër çamëve Kisha Ortodokse Shqiptare reagoi njëlloj si organizata “Omonia” e minoritetit grek në Shqipëri. Janullatos takohet me Presidentin e Greqisë, si kur Janullatos shkon në Athinë, ashtu edhe kur Presidenti i Greqisë viziton Tiranën. Por, sipas paragrafit të dytë të Nenit 33 të Kushtetutës së Greqisë, Presidenti i Republikës së Greqisë, kur zgjidhet betohet sipas kësaj formule: “Betohem në emër të Triadës së Shenjtë, bashkëthelbësore dhe të pandashme se do të respektoj Kushtetutën dhe ligjet, se do të kujdesem për respektimin e tyre me besnikëri, se do të mbroj pavarësinë kombëtare dhe tërësinë e Vendit, do të mbroj të drejtat dhe liritë e Helenëve dhe do t’i shërbej interesit të përgjithshëm dhe përparimit të Kombit helen”. Kështu pavarësia kombëtare e Greqisë, të drejtat dhe liritë e helenëve, interesat dhe përparimi i kombit helen, shihen sipas ligjit themeltar grek, si të pandara nga feja ortodokse greke, në thelb të së cilës triada e shenjtë e pandashme. Për shtetarët dhe klerikët grekë feja ortodokse dhe helenizmi politik janë të pandara. Kështu janë edhe për Janullatosin dhe për shumësinë e anëtarëve të Sinodit të Kishës Ortodokse Shqiptare që janë shtetas grekë me kombësi greke, që i shohin ortodoksët shqiptarë si grekë. Prandaj Janullatosi dhe Sinodi i Shenjtë i Kishës Ortodokse Shqiptare refuzojnë të përkujtojnë dhe nderojnë viktimat çame shqiptare të gjenocidit grek, bekojnë ushtarët grekë në Shqipëri, nderojnë të ashtuquajturin Shën Kozmain etj., etj. Prandaj dhe kryetari i PASOK, Jorgos Papandreu, gjatë përshëndetjes që bëri në kongresin e PS, në Tiranë, në qershor 2006, u shpreh kur ishte fjala për ato gjëra që krijojnë lidhje mes dy partive dhe dy vendeve: “Kështu ne e shohim edhe punën e Kishës Ortodokse me zotin Anastas”. (cituar sipas: “Zëri i Popullit”, 11 qershor 2006, f. 5) Ç’punë ka kryetari i një partie politike të një vendi tjetër që të vijë në kongresin e një partie shqiptare, dhe të shprehet pro kryetarit të një komuniteti fetar, kur Shqipëria është vend laik, ku politika është e ndarë me ligj nga feja? Me këtë Papandreu kërkon t’i thotë PS, se për të ortodoksia duhet të jetë fe zyrtare dhe Janullatosi udhëheqësi i saj shpirtëror. Kur Janullatos erdhi në Shqipëri, në vitin 1991, mes ortodoksëve shqiptarët shfaqën dy grupe mbështetësish të tij, të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë. Në grupin e mbështetësve të tërthortë bënin pjesë intelektualë ortodoksë shqiptarë, që e mbanin veten për njerëz ultralaikë, të cilët thoshin se komunitetet fetare duhen lënë t’ i rregullojnë vetë punët e tyre dhe i shpërfillnin kundërshtarët e Janullatosit duke thënë se tashmë ka kaluar koha e konspiracioneve, kur feja mbështeste nacionalizmin. Kjo ndoshta mund të thuhej për vende të tjera por jo për Greqinë nga ku vinte Janullatos dhe Ortodoksia është praktikisht fe zyrtare, siç është fiksuar dhe në kushtetutën e këtij vendi dhe ku Kisha Ortodokse është instanca ideologjike e nacionalizmit grek. Me të ardhur në Shqipëri, në krye të Kishës Ortodokse Shqiptare, Janullatosi mori pranë si bashkëpunëtor të ngushtë dhe si përkthyes minoritarin Vangjel Dulen, i cili më pas do të bëhej kryetar i Omonias dhe i PBDNJ, çfarë është dhe sot. Sigurisht që Janullatos mund të zgjidhte një shqiptar që dinte greqisht, por megjithatë ai zgjodhi një grek. Janullatosin e mbrojnë hapur minoritarët grekë në debatet televizive dhe në shtypin shqiptar, si politikanë, ashtu dhe analistë: Vangjel Dule, Panajot Barka, Orfea Beci. Ndërsa intelektualët ortodoksë shqiptarë të masonerisë intelektuale sorosiane të Tiranës, që e mbajnë veten për kampionë të laicizmit, e quajnë çështjen “Janullatos” çështje fetare, me të cilën ata nuk përzihen. E pra, shumë nga këta intelektualë ortodoksë në Shqipëri, të vetëshpallur kampionë të laicizmit, marrin pjesë aktivisht në debatin për Islamin, shkeljen e laicizmit nga myslimanë të caktuar, si në çështjen e vajzave me shami, apo ferexhe, apo të rinjve me veshje dhe pamje ekstremistësh islamikë, për rrezikun që i vjen Shqipërisë nga misionarët islamikë ekstremistë të ardhur nga vendet arabe, që mund të stimulojnë terrorizmin islamik etj. Në këtë linjë kanë qenë aktivë intelektualë ortodoksë si Piro Misha, Andrea Stefani, Maks Velo, Fatos Lubonja, Andrea Stefani, Elsa Ballauri etj. Dhe bëjnë shumë mirë. Por këta nuk thonë asnjë fjalë për shkeljen e laicizmit në Shqipëri nga fakti që Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare ka në krye një klerik grek, siç është Janullatos dhe Sinodi, instanca më e lartë drejtuese e saj, përbëhet në shumicën e tij nga klerikë me shtetësi dhe kombësi greke, pra që i përkasin një vendi që Ortodoksinë e ka praktikisht fe zyrtare, siç është fiksuar dhe në kushtetutën e këtij vendi. Intelektualët ortodoksë shqiptarë, të vetëshpallur kampionë të laicizmit kanë një përgjegjësi, madje bashkëfajësi të madhe ardhjen dhe qendrimin e Janulaltos në Shqipëri. Njeri prej tyre, Ylli Popa, që në 1991 u zgjodh për të qenë kryetari i një dërgate që do ta ftonte Janullatosit në Shqipëri, është që prej vitit 1997 kryetar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Në numrin e revistës “Klan” të 15 korrikut 2001 është botuar një intervistë e Ylli Popës ku ai tregon historinë se si mori takim me Janullatosin dhe e ftoi në Shqipëri. Ylli Popa tregon se kur shkuan në shtëpinë e Janulaltosit ai u tha se kishin ardhur me këmbë të mbarë pasi pak minuta më parë në televizion ishte dhënë lajmi se në takimin e jashtëm të ministrave të jashtëm shqiptar dhe grek në Korfuz ishte vendosur që Janullatos të vizitonte Shqipërinë. Merret vesh, këtu nuk kishte asnjë koincidencë, por gjithçka ishte përgatitur. Në dërgatë bënte pjesë dhe Kosta Makariadhi, minoritar grek (një grek ftonte një grek në krye të kishës shqiptare?!), që më pas do të bëhej deputet i PBDNJ (nuk merret me politikë ky Janullatosi!). Ylli Popa u ngarkua me detyrën që të ftonte Janullatosin, pasi Popa kishte reputacionin e një intelektuali me origjinë ortodokse por shumë të lidhur me regjimin komunist (ai kishte qenë mjeku personal i Enver Hoxhës), gjë që i konvenonte Kishës Greke, pasi për të ishte më mikluese që Janullatosin ta ftonte një njeri i tillë se sa një nga ata intelektualët ortodoksë persekutuar nga regjimi komunist, me reputacion martiri, për të cilët do të mendohej sikur ishin nxitur nga Kisha Greke ta bënin këtë gjë. Si shpërblim për këtë mision që bëri Ylli Popa, në vitin 1997, grekët ndërhynë që ai të bëhet Kryetar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, i emëruar nga Presidenti Meidani, vend të cilin Popa e mban deri sot, dhe me siguri do ta mbajë deri në vdekje në rast se Akademia nuk shkrihet, siç është projekti i qeverisë. Në vitin 2001, 37 akademikë grekë dhe 13 personalitete shqiptare (Ylli Popa, Piro Misha, Aurel Plasari, etj.) e propozuan Janullatosin për të fituar Çmimin Nobel për Paqe. Është ironi e madhe që Janullatosi u propozua për Çmimin “Nobel” për paqe, kur dihet se në pranverën e vitit 1999, kur filloi fushata e bombardimeve ajrore e NATO-s kundër Serbisë, Janullatos u deklaroi mediave ruse dhe greke se duhet të ndërpritet bombardimi i Serbisë. Apologjetët e Janullatos mund të thotë se Janullatos e bëri këtë se si klerik është kundër dhunës, por megjithatë Janullatos nuk bëri asnjë deklaratë për ndalimin e dhunës serbe në Kosovë, që vazhdoi në mënyrë masive për një vit rresht para bombardimeve të NATO-s. U mor vesh, Janullatos preokupohej për jetën e serbëve dhe jo të shqiptarëve. Për fat të mirë juria e Çmimit Nobel për Paqe nuk e mori seriozisht kërkesën e 37 grekëve dhe 13 shqiptarëve dishepuj të Janullatosit. Por, megjithatë këta nuk e kanë humbur shpresën dhe vazhdojnë përpiqen. Madje, Aurel Plasari, një intelektual ortodoks shumë afër Janullatos dhe një prej 13 intelektualëve shqiptarë që nënshkruan kërkesën që ai të marrë Çmimin Nobel, që shkon pothuajse çdo natë në selinë e këtij të fundit, ndërmori një fushatë kundër Nënës Tereze në shtyp, duke e quajtur atë vllahe, edhe për të krijuar më shumë vend vetëm për një “Nënë Terezë” ortodokse në Shqipëri, Janullatosin. Plani i Kishës Greke, së cilës i përket Janullatos është që ky i fundit të bëhet shenjtor pasi të vdesë dhe t’ i shërbejë si simbol kauzës së ortodoksisë dhe helenizmit në Vorio-Epir, së bashku me Shën Kozmain, si një Shën Kozma modern. Avokatët e tij mediatikë duan që të na e paraqesin Janullatosin si një personalitet botëror, duke kërkuar të na impresionojnë me zgjedhjen e tij kryetar i Këshillit Botëror të Kishave, pra duke na e paraqitur si një personalitet në rangun e Papës së Romës. E vërteta është që Këshilli Botëror i Kishave, përtej emrit pompoz, është një organizatë ndërkombëtare private, nga ato që krijohen fare lehtë në Perëndim. Gjëja tjetër me të cilën duan që të na impresionojnë me Janullatosin është qenia e tij si një njeri shumë i shkolluar me disa diploma dhe doktoratura. Grekët i ka kapur një obsesion i çuditshëm për ta paraqitur Janullatosin si një superintelektual sa që shumë herë gjatë këtyre 15 viteve që ai është në Shqipëri kemi parë dërgata universitetesh greke dhe të diasporës greke që t’i sjellin Janullatosit lloj-lloj doktoraturash, edhe honoris causa, të cilat i ka marrë dhe ai gjatë udhëtimeve të veta jashtë shtetit, në fusha nga më të ndryshmet, deri edhe si klimatologjia, ekologjia, pylltaria etj., etj. Por, ironia është se ky superintelektual, kur krijoi klerin ortodoks shqiptar, i refuzoi kërkesat e intelektualëve dhe parapëlqeu të bënte klerikë njerëz si prifti i shumëpërfolur i Kosinës, që ka qenë karrocier i kooperativës, apo si një ish-infermier i spitalit psikiatrik që sot është mitropolit në Korçë. Intelektualët ortodoksë shqiptarë, të cilët hiqen si kampionë të laicizmit, apo si afetarë, dhe pastaj ditën e Pashkëve dhe të Krishtlindjeve i gjen me qiri në dorë para Janullatosit, duhet ta dinë se ata mbajnë një përgjegjësi të madhe që e kanë lejuar Janullatosin ta tërheqë shumicën e heshtur, komunitetin ortodoks shqiptar në lojën e tij, që është një lojë shumë e rrezikshme. E gjithë veprimtaria e Janullatos tregon se ai i përket atij grupimi ekstremist të elitës politike dhe fetare greko-ruso-serbe që kërkon të nisë një luftë të re në Ballkan, kundër shqiptarëve dhe turqve. Është koha që ortodoksët shqiptarë, elita e tyre intelektuale dhe politike ta kuptojnë se Janullatos dhe grekët e tjerë që kanë uzurpuar kreun e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare e kanë futur në një «fushë të minuar» gjeopolitike gjithë komunitetin ortodoks shqiptar. Komuniteti ortodoks shqiptar duhet të ndahet nga Ortodoksia Helene që e ka uzurpuar kishën e tij, pasi Ortodoksia helene është instrument i gjeopolitikës greke, serbe dhe ruse, që po kërkon revansh në Ballkan, duke sfiduar SHBA dhe shqiptarët. Greqia po bëhet gati të hyjë në aventura që mund të çojnë në reduktimin dhe ndoshta shpërbërjen e saj si shtet. Në këto aventura Greqia kërkon të tërheqë dhe komunitetin ortodoks shqiptar. Këta duhet ta dijnë mirë se në rast se do të lejojnë që Greqia t’i tërheqë në këto aventura atëherë do të pësojnë fatin e grekëve të Anadollit, pas Luftës së Parë Botërore. Ortodoksizmi shqiptar nuk ka pse është ortodoksizëm helenik, as sllav. Ortodoksizmi helenik dhe sllav është paleoideologji e gjeopolitikës sllavo-greke. Ortodoksizmi në Shqipëri ose do të jetë ortodoksizëm shqiptar, ose nuk do të ekzistojë fare. Ky do të jetë një fatalitet historik, por në një sens të caktuar do të jetë vetë zgjedhja e komunitetit ortodoks

[ilia spiro]

Kisha e Shqipërisë
Tradita historike - shpirtërore

Art - 2. Miniaturat & Ikonografia




Miniaturat

Modelin më të hershëm të ikonografisë e përbëjnë miniaturat e Kodikut të famshëm të Purpurt të Beratit, e një dorëshkrimi Ungjilli, (ndoshta i shek. VI), i shkruar me gërma të mëdha. Miniaturat më të shumta të dorëshkrimeve datojnë nga shek. IX – XIV dhe shquhen për bukurinë e shkrimit me gërma të arta. Modele të stilit të shkëlqyer bizantin gjenden edhe në dy kodikët e Vlorës (fundi i shek. XI, fillim i shek. XII). Këta na kujtojnë vepra të ngjashme me ato të Konstandinopojës të shek. X.




Ikonografia

1) Periudha bizantine

Ikonat më të vjetra në Shqipëri i përkasin shek. XII – XIV. Ikonat e së Tërëshenjtës Mari (Odhigjitrias) në Mborje të Korçës dhe e së Tërëshenjtës në Blasti, në shpellën e liqenit të Prespës së Madhe, konsiderohen nga më të bukurat e artit bizantin. Stili i kohës së dinastisë së Maqedonëve e veçanërisht të Paleologëve (mesi i shek. XIII – fundi i shek. XIV), që lulëzoi në Konstandinopojë e në Selanik, ndikoi thellësisht veprat që gjenden në vend. Mjaft mbreslënëse për nga bukuria është imazhi i kryeengjëllit Mihail në kishën e Mborjes, në Korçë (shek. XIV).

Modele mjaft me vlerë të afreskeve (pikturave murale) bizantine, kanë mbijetuar në vende të izoluara, si shpellat në Vllastonjë, Letmi e Kallmet, afër Lezhës (shek. XII). Në shek. XIII e XIV u krijuan vepra të rëndësishme, midis të cilave afresket e manastireve të Apollonisë dhe të Rubikut (në juglindje të Shkodrës), të kishës së Vaut të Dejës (përsëri në Shkodër), në Malingrad (ishulli i vogël i Prespës së Madhe) dhe të kalasë së Beratit. Stili i pikturës paraqet ndikime vendase, bizantine por edhe perëndimore. Prirja më e theksuar drejt modeleve të lashta klasike duket në afresket e menxës së Manastirit të Apollonisë (fundi i shek. XIII – fillim i shek. XIV), që shquhen për nivelin e lartë artistik (p.sh. lutja në Getsemani). Afreske të shkëlqyera të një ikonografi anonim të shek. XIV ruhen në muret e jashtme e të brendshme të kishës, në ishullin e Malingradit të Prespës së Madhe (1345-1369).


2) Periudha pasbizantine

Onufër Neokastriti nga Elbasani, në shek. XVI, duke vlerësuar me gjenialitet të gjitha traditat e mëparshme, shfaqet si ikonografi më i rëndësishëm i Shqipërisë. Nga veprat e tij shpëtuan ikonat e ikonostasit të kishës së Evangjelistrias (eTërëshenjtës Mari) dhe Shën Dhimitrit, në kalanë e Beratit; afresket e kishës së Shën Nikollës në Shelcan të Elbasanit dhe Shën Theodhorëve, në Berat. Ky artist i madh i familjarizuar me traditën bizantine, asimilon në mënyrë krijuese arritje të suksesshme të artit perëndimor të kohës së tij. Në veprat e Onufrit të bëjnë përshtypje lidhja armonike e ngjyrave të ngrohta me tone të fuqishme dhe transparencë, ndryshimi i rregullave tradicionale, fuqia psikologjike e fytyrave, kontrasti dritë-hije si dhe elementi dramatik që përshkon afreskët e tij. Shpirti artistik i Onufrit formon një shkollë ikonografike në Shqipëri, të cilën do ta quanim “Shkolla e Beratit”. Ata që e pasuan, i biri i tij, Nikolla, Joani, bashkëpunëtori i Nikollës, më vonë Onufër Qiprioti dhe anonimë të tjerë, që pikturuan kisha në zona të ndryshme të Shqipërisë, janë ndikuar mjaft nga ai, por pa arritur dot në lartësinë e tij.

Në shek. XVII krijimtaria artistike vazhdon dhe shumë kisha zbukurohen me ikona dhe afreske p.sh. zona e Beratit, fshatra të Myzeqesë, Voskopoja, Vithkuqi, Lubonja, Postenani, Radova dhe Lunxhëria. Në vitin 1622, Onufër Qiprioti pikturon kishën e së Tërëshenjtës në Vrahogoranxi, me stil të qetë, të ekuilibruar, ku tregohet artist i talentuar, por që nuk të emocionon mjaft si artisti tjetër me të njëjtin emër. Afresket me mbishkrime në greqisht ruajnë e na tregojnë emrat e mjaft ikonografëve si të: Mihail Linotopit e të shokut të tij Nikollës, në kishën e Profetit Ilia të Stegopolit (1653); Mihail dhe Konstandin Gramozit dhe Mihail Zermas. Shumë kisha u pikturuan nga anonimë, si p.sh. Manastiri i Shën Joan Prodhromit (Pararendësit), në Voskopojë (1659).

Midis ikonografëve vendas të shek. XVIII dhe XIX shquhen: David Selenica (nga Selenica e Kolonjës), Konstandin Shpataraku (nga Shpati), Konstandin dhe Athanas Zografi (nga Korça) bashkë me bijtë dhe nipërit, Gjergj dhe Joan Çetiri (nga Grabova) bashkë me bijtë dhe nipërit, Nikolla Gunga (nga fshatrat e Myzeqesë). Kështu, pra, pas “Shkollës së Beratit”, të shek. XVI – XVII, do të mund të flisnim edhe për grupin e ikonografëve të “Shkollës së Korçës”, të shek. XVIII – XIX. Tek veprat e këtyre artistëve është i dukshëm ndikimi i ikonografisë së Malit të Shenjtë, por edhe i stilit perëndimor. Tek veprat e artistëve korçarë Konstandin e Athanas Zografi (mesi i shek. XVIII) vërehen edhe tendenca të stilit barok, portretet kanë më plasticitet dhe shumë elemente etnografike. Mjaft shprehëse shfaqet pasuria e afreskeve pasbizantine në 7 kishat e Voskopojës, që ruhen gjer më sot. Veçanërisht në muret e kishës së Shën Nikollës, që i pikturoi David Selenica (1726), hasim 2000 figura me kompozicion të larmishëm. Në veprat e tij ato që të lënë mbresa janë: ngjyrat, kompozimi lakonik, dëshira e tij realiste, interesimi për ambientin dhe perspektivën, përpjekja për t’i bërë sa më familjarë shenjtorët gjatë kishërimit (pjesëmarrjes në adhurim), p.sh. fytyra e kryedhjakonit Stefan. Afreske interesante ruhen dhe në zona të tjera, si p.sh. në Manastirin e Shën Triadhës (Trinisë së Shenjtë) në Pepeli, që u pikturua nga Adam Theotoqi (1754), i Tërëshenjtës në Pecë (1770), i Shën Spiridhonit në Vuno (në fund të shek. XVIII). Në të njëjtën kohë u pikturuan shumë kisha në Myzeqe, si p.sh. e Shën Gjergjit në Libofshë (1782), që u pikturua nga korçari Kostandin dhe i biri i tij Terpo, e Shën Nikollës në Vanaj (1795) dhe e Shën Athanasit në Karavasta (1797) nga vëllezërit Gjergj dhe Joan Çetiri.

Në fillim të shek. XIX Joan Çetiri dhe nipi i tij, Nikolla, pikturojnë kishën e Shën Gjergjit në Strumë; Nikolla Çetiri kishën e Shën Nikollës në Krutje të Lushnjës (1811); Joan Çetiri dhe djali i tij, Naumi, kishën e Shën Nikollës në Toshkëz të Lushnjës (1813). Joani dhe nipi i tij, Nikolla, kishën e Shën Theodhorit në Kadipashaj (1801). Kërkimi metodik ndoshta mund të përcaktojë edhe një prirje të tretë të ikonografisë ”Shkollën e Myzeqesë”.

Libra historikë të kohërave më të hershme përshkruajnë thesare shumë të çmuara të punimit artistik të metaleve, të gdhendjeve të imta dhe qëndisjeve. Prej gjithë këtyre krijimeve artistike kishtare ruhen mjaft punime gdhendjeje: ikonostasesh, amvonesh, fronesh dhespotikë, ndenjësesh epitropësh etj. (ikonostase në Korçë, Voskopojë, Ardenicë, Labovë, Gjirokastër, Libofshë, Berat, Elbasan, Leusë, Lashovë, Sopik dhe Vithkuq); punime argjendarie e punim metalesh: enë të shenjta (disk e potir), kapakë ungjilli; dhe punime qëndistarie (p.sh. Epitafi i Gllavenicës). Gjer më sot këto nuk janë studiuar aq sa duhet.

Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë tregon një interesim të veçantë, duke dhënë kontributin e saj për studimin, regjistrimin dhe restaurimin e monumenteve orthodhokse të ruajtura gjer më sot. Shumë kisha e manastire, kryesisht në zona të veçuara malore, të pasura me afreske, të kërcënuara nga koha dhe kushtet e disfavorshme atmosferike, presin studiues dhe restaurues. Thesaret e vyera orthodhokse të artit të këtij rajoni skajor perëndimor të Perandorisë Bizantine e më vonë të Perandorisë Osmane, ato që nuk u grabitën nga pushtuesit e ndryshëm të kohërave të ndryshme, mbeten pasuri kulturore të Shqipërisë, por dhe në përgjithësi monumente të rëndësishme të krijimtarisë artistike ballkanike e evropiane.

[monikal]

AT NIKOLLE MARKU, GARDIAN I SHQIPTARIZMES
Leter kryetar i Komunitetit Orthodoks te Elbasanit dhe mbrojtesit heroik te Kishes Orthodokse Autoqefale –Shqiptare.
I Nderuari Z. Ate Nikolle Marku!
Shume here kam planifikuar qe t'u shkruaj Juv dhe tu pergezoj per kurajon tuaj kombetare si dhe per perpjekjet tuaja dhe sfidat qe keni kaluar, si klerik orthodoks shqiptar dhe sin je patriot i rralle dhe i shquar shqiptar, ne perpjekje te vazhduar per ta ruajtur Pavaresine e Kishes Orthodokse Shqiptare nga gllaberimi Greko Helen!
Shume here kam deshiruar t'u takoj dhe t'u njoh se afermi, por akoma nuk kam pasur rastin per te qene fizikisht ne Shqiperi...
Une jam nje shqiptar nga Kosova (Therande Suhareke) dhe se qe 10 vite jetoi me familjen time ne Viene te Austrise, ku edhe kam doktorruar, por si shqiptar qe jam dhe akademik vazhdimisht jam i interesuar per percjelljen e fateve te kombit tone dhe vazhdimisht lexoj mbi zhvillimet dhe levizjet politike fetare kombetare shqiptare ne te gjitha trojet tona etnike, kudo qe jane.
Ju Z.Ate Nikolle Marku, jeni i njohur per ne te gjithe shqiptaret, per te gjithe ata shqiptare te cilet kane ne trupin e tyre se paku "nje damar te gjakut shqiptar"!
Me besoni Z.Ate Nikolle Marku, kur une lexoj ne shtyp ose mediume elektronike (qe fatlumnisht he per he ne kemi bere mjaft te tilla), dhe ne informohemi lidhur me perpjekjet titanike tuaja me shoke si dhe sfidat te cilat Juve vazhdimisht me ardhjen e Janullatosit edhe iu rrethojne, mua si akademik, intelektual dhe si shqiptar, me vjen shume keq qe ne misionin tuaj historik te deritashem fetar dhe kombetar, jeni mjerisht nje ze i paket dhe I kercenuar vazhdimisht nga shovenet greke e grekoman!
Po ashtu eshte per te ardhur shum keq qe akoma ,intelektualet tane, elita,shteti dhe shoqeria shqiptare, akoma nuk e ka degjuar mire me veshe te hapur "klithmen tuaj kombetare e fetare", dhe nuk e ka vene ne vend te merituar misionin tuaj historik!
Ju punoni perpiqeni dhe mbroni cdo dite ate ceshtje madhore kombetare e fetare ku Ju dhe Kisha Orthodokse Shqiptare e meritoni te jeni, e pa shantazhuar dhe pa e perdhosur dinjitetin kombetar dhe fetare qe imponone hegjemonizmi e shovenizmi grek, nen petkun e Janullatosit, aty ku dikur Kisha Orthodokse Autoqefale udhehiqej nen udheheqej nga atdhetari, shkrimtari dhe fetari Fan Noli!..
Eshte e mjerueshme e dhembshme dhe e turpshme, qe pas kaq vitesh te Pavaresise se Kishes Autoqefalle Orthodokse Shqiptare, ne Shqiperi tani te sjellim dhe te importojme per Kishen Orthodokse Shhqiptare dhe besimtaret Orthodoks ne krye te saj Klerikun Famekeq me nr.666 Janullatos nga Greqia,madje ate ta shpallim edhe "Qytetare nderi te Tiranes"!...
Keshtu qe Janullatosin me nr.666,e morem ne Shqiperi "per shpetimtare" dhe per "engjell"!.te orthodoksise duke pasur aq klerike dhe aq njerez tane per ti prire fese Orthodokse ne Shqiperi, bile madje ndoshta nje dite ne Shqiperi misionarin politik grek Janullatosin me nr.666 , ne Shqiperine meme do ta shpallim pse jo edhe "te shenjet"!,
Ju Z.Ate Nikolle, nga lideret e tille natyrisht qe nuk do te gezoni mbeshtetje institucionale, sepse po te ishte nje vetedije e tille e tyre ata edhe nuk do ta sjellnin fare Janullatosin me nr.666 ne Shqiperi qe te beje vazhdimisht punet e djallit nen lekuren e engjellit!
Ju me punen tuaj, me perpjekjet tuaja dhe me pathyeshmerine kombetare fetare e shpirterore,me frymezoni pa mase dhe Ju mi rikujtoni te ndriturit tane te pavdekshem qe u bene flijim per gjuhen dhe atdheun tone si:
Naum Veqilharxhin, Ate Kristo Harallambin,Gerasimo Qiriazin,Dhaskal Thodrin, si dhe shume patriote te tjere te panumert orthodoks shiptare, te cilet u helmuan, u vrane dhe u persekutuan deri me pagim te jetes se tyre, nga Greqia ,vetem e vetem se e donin :shkronjat dhe Gjuhen e Embel Shqipe, Kombin dhe Trojet Shqiptare, duke mos lejuar asnjehere tradhetine kombetare,perballe presioneve kercenimeve, mallkimeve dhe shovenizmit te Kishes Orthodokse Greke,por duke e kundershtuar fuqishem politiken djallezore greke qe plasohej e plasoht ne Shqiperi nen petkun e orthodoksizmit!
Emri i tyre qofte i pa harruar nga Historia Kombetare Shqiptare, ndersa sakrifica dhe veteflijimi i tyre patriotik ne te mire te atdheut, qofshin te bekuar nga Perendia dhe te shejte per shqiperine dhe shqipetaret!..
I Nderuari Ate Nikolle Marku!
Sot ne kete kohe te pe kohe qe gjendemi dhe per keto gjera te dhembshme qe po na ndodhin, fjalet jane te pakta, zerat jane te numeruarara, perderisa dinjiteti yne kometare shqiptare ka perjetue dhe po perjetojne nje perdhosje, nje fyerje nga ana e misionareve te ndryshem fetare dhe nga axhentura e shumta ne trojet tone shqiptarereko sllave e turko arabe!!!!
Keto gjera qe po ndodhin para syve tane dhe te cilat ne po u ndihmojme me jo dinjitetin tone njerezor e kombetare, me miopesine tone politike apo me naivitetin diplomatik,apo per kariera personale, jane nje bashkefajesi dhe kane bashkeautoresine tone!Keta misionare fetare te ardhur ne trojet tona shqiptare dhe keto veprime te tyre djallezore duke na importue kultura dhe fena politike,tregojme qarte se ata as nuk kane ardhur,per te miren tone e as per te kryer misione fetare qe u takone ,por misionet e tyre antishqiptare dhe jane nje politike shkombetarizuese, asimiluese dhe djallezore ( duke mbajtur numrin e djallit 666) !O Zot, ndonjehere them si eshte e mundur qe ne Trojet Shqiptare,ne token e Konstantinit te Madh,Dioklecianit,Probit, Justinianit, te Skenderbeut,Papa Albanit,te Gjergj Fishtes, te Vaso Pashe Shkodranit,te Naum Veqilharxhit,te Abdylit, Naimit dhe Samiut Frasherit,ne token e Marko Bocarit e Zhevelles ne Shqiperine tone te vijne dhe te lejohen njerez te tipit propagandues e antikombetare dhe me qellime shkombetarizuese te tipit Janullatos me nr.666!..
Ne Shqiptaret nese nuk do te jemi te pergjegjshem para vetvetes dhe historise tone kombetare, vigjilente dhe largpames si dhe nese do te lejojme te shiremi se nuk po ndodh asgje ne trojet tona apo duke i mbrojtur edhe kolltuqet tona personale,me diplomaci e politike miope,per nje burse, per nje pension, per nje vize pune apo per nje dhurate te perlyer me tradheti.Para nje rruge te imponuar nga djajte e tille ne do te katandisemi ne nje rruge pa kthim ne rrugen e veterrenimit dhe mallkimit kombetare!Fan Noli yne Shpirte Ndrituri, me shume mund te madh me perpjekje titanike e te vazhdueshme,me plot sakrifica dhe me energji te pashterrur, arriti qe te pavaresoi Kishen Orthodokse Shqiptare nga ajo Greke duke krijuar " Kishen Autoqefalle Orthodokse Shqiptare"!,E ne sot?!., te mjeret pas kaq kohes, pas kaq dekadash ne kohen kur po shtohemi vazhdimisht,kur po vetedijesohemi kombetarisht me lufta clirimtare ne trojet tjera etnike dhe ne kohen qe po shtohen kreatyrat tona shteterore kombetare shqiptare ne Ballkan, tani ne lejojme dhe bejme se kinse nuk ka ndodhur asgje e keqe para syve tane dhe se kinse nuk dijme asgje per misionin e Janullatosit me nr.666!!
Kohen e fundit ne Shqiperine tone madje Janullatosi me nr.666 , per misionin e tij ai djall shovenist shpallet ne Tirane madje edhe "qytetare nderi"!,
Lidershipi Shqiptare vendor apo lokal, te majte apo te djathte mendojne se me kete diplomaci naive dhe keto leshime te vazhdueshme qe i behet shovinizmit grek ata bejne dobi dhe ndere Kombit dhe Shtetit Shqiptare, dhe se me ane te Janullatosin dhe politikes se tij, keshtu do te thellohet edhe me tej "besimi" , mbeshtetja apo edhe "Miqesia Shqiptaro Greke"!!Mendohet ne menyre aq naive, deri ne ate mase sa qe edhe integrimin e Shqiperise ne Unionin Europian eshte i pa mundshem pa perkrahjen dhe miqesine e sinqerte me Greqine!!!!Po si u soll Greqia me Ceshtjen e Came deri me sot, sa qame u vrane u persekutuan dhe u debuan nga trojet e tyre, si u soll Greqia nga viti 1912 1921, si u soll ajo me regjimin e Milosheviqit, si dhe sa e e shfrytözoi ajo Trepcen, sa ajo edhe sot e saboton dhe nuk e perfille akoma Ceshtjen e Kosoves me ane te lobit grek ne Amerike, si Greqia akoma nuk e shfuqizon lugjin e luftes me Shqiperine, si ajo organizoi bandat greke te Omonias ne Shqiperine Jugore, si ajo u perzie ne menyre flagrante edhe ne ngjarjet e vitit 1977 ne Shqiperine Jugore, si ajo vazhdimisht pretendon ndaj "Shqiperise Jugore",qe per te eshte "Vorio Epir" dhe si se fundi manipulone me emigrante shqiptare per viza pune, pensipone, burse e letra pune per ti shenderruar ne greke apo per ta nenshtruar Shqiperine.Se fundi si Greqia dhe Janullatosi u perziene dhe u nxune ne menyre flagrante duke abuzuar me eshtra te shqiptareve ne Shqiperine Jugore duke pretenduar se ata jane ushtare e oficir grek se ata paskan dhen jeten per "Vorio Epirin", a duhet edhe fakte te tjera per ta kuptuar fytyren e vertete te politikes shoveniste greke!..Pra cka ka pasur deri me sot pozitive dhe te dobishme per Shqiperine dhe Shqiptaret deri me sot ne politiken dhe diplomacine greke, qe nga pavaresia e saj e deri me sot ne lidhje me interesat dhe ceshtjen shqiptare!...Greqia nuk do ta mbeshtese Shqiperine as ne rrugen e Integrimit Europian pa ndonje interes apo"perfitim djallezor!,koha do ta deshmoje!...
I Nderuari Ate Nikolle Marku!
Edhe sot une pata rastin qe ta lexoi nje artikull interesant tuajin interesant dhe te dhembshem ne te perditshmen Kosovare"Bota Sot" me titull:"Orthodoksia Shqiptare nuk merret me eshtrat e ushtrive te huaja"!Ky artikull i juaji, ishte edhe nje ze i arsyes, ishte nje klithme kombetare ishte nje apel kometare e historik!Me keta rreshta te Juaj dhe kete brenge une u preka shpirterisht shume thelle edhe per te saten here!Me besoni i nderuari Ate Marku,se ata rreshta qe keni shkruar Ju,mua mi mbushen syte me lote,por zemra qane me ze!., sepse per ate qe Ju ndjeni ne shpirtin tuaj te shqiptarit dhe e thuani vazhdimisht si shqiptare,si dhe per ate qeJu punoni e kembengulni vazhdimisht ,Ju lumte!., Zoti ju ruajt dhe ju bekofte perjete!Une qe po u shkruaj nga zemra,si shqiptare dhe si nje individ, ndjeva nje obligim kombetare dhe moral t´u shkruaj dhe tu perkrahu prej se largu dhe si i tille jamnje ze i vetem, nje ze i shkences dhe arsyes kombetare, qe jetoi jashte trojeve shqiptare ne mergate, ne perkrahjen e sinqerte dhe te perhershme te misionit tuajkombetare e fetare!Ju njoftoi se ne arkivet perendimore,une kam hulumtuar 3 vite me radhe per nje figure te madhe Kombetare Shqiptare Papa Albanin dhe "Familjen Albani"...Kjo Familja ka dhene 6 kardinale 5 senatora nje pape, nje shkrimtare, nje piktore te famshem dhe Z.V.Komandantin e Forcave te Armatosura te Venedikut!..Aty kam gjetur deshmi te forta dhe shume te sakta, ta pa publikuara dhe te panjohura per publikun e gjere qe kanne karakter kombetare , mbi madheshtine dhe veprat patriotike te Papes Klementi i XI te Albanit,dhe familjareve te tij, nga Qytetetrbinoi dhe Bergamo te Italise,Familje e Shqiperise e cila kishte shkelqye per 220 vjet ne tere Europen e me gjere!Nuk po u shkruaj me shume e tu marr kohe lidhur me kete Liber, sepse ai do te del se shpejti edhe para lexuesit,por ju them se Recenzenti i Librit tim i nderuari NI.Prof.Dr.Potz(Austriak Drejtor i shkalles se trete, drejtor i institutit dhe ligjerues i njohur ne Viene dhe jashte saje ), e quan librin tim ne parathenjen e tij si nje:"Gur themeltar te rendesishem ne kthjellimin e tere historise papale"..,
Vijon

[monikal]

AT NIKOLLE MARKU, GARDIAN I SHQIPTARIZMES

Prandaj Ate Nikolle Marku une si autor i ketij libri, ju premtoi Juve se heredo kuredo kur te del libri im nga botimi, Ju, do ta keni i pari me rrespekt te madh nga une kete liber,si nje dhurate modeste per Ju dhe punen qe po benei ne ruajtjen e orthodoksise shqiptare nga helenizmi grek!!.Une kete qeshtje te ketij libri e permenda vetem sa per kurajo dhe me nje qellim qe te ju them Juve se historia nuk shlyhet por e verteta here apo vone del ne shesh!Edhe pse Papa Albani Klementi i XI te Albani, kishte vepruar me pontifikatin e tij ne shek. 17 (1700 1721),dhe ishte i panjohur dhe i harruar(apo i anashkaluar) per nje kohe te gjate nga historia e kombit te tij, ai perseri sot po behet prezente ne mesin tone ,per Popullin Shqiptare,te cilit popull vete Papa Albani me punen e tij patriotike ia kushtoi tere jeten dhe njeherit edhe mburrej me origjinen e tij shiptare!..Me Papa Albanin lidhet Koncilli i Arerit"(1703), poashtu edhe Gramatika e Pare e Gjuhes Shqipe(Nga Maria Da lecce 1716), pastaj hapja e Dy Katedrave te Gjuhes Shipe ne Rome nga vete Papa Albani,pastaj Vepra enciklopedike:"Illiricum Sacrum" Iliria e Shejte me 9 vellime) etj...Prandaj njerezit e medhenje Iliro Shqiptare sionstandini i Madh, Diocleciani,Probi,Justiniani,Anastasi,Skenderbeu,G jenerali i Famshem Gjergj Dhimiter Bashta, Papa Albani, Vaso Pasha,Naum Veqilharxhi,Luarasi, Papa Kristo Negovani,Karl Gega,Gjergj Fishta,Marko Bocari,Vellezerit Frasheri,Qiriazet, Noli Konica, Ismail Qemali, Ahmet Zogu etj,kurre nuk do te harrohen nga Historia Kombetare, por perkundrazi emrat e tyre do te pertrihen dhe do te ngelin te shkruar "te shejte" dhe me "shkronja te arta",si ne ndergjegjen tone kombetare ashtu edhe ne Historine Kombetare Shqiptare!Edhe Ju Z.Ate Marku, me punen tuaj,me sakrificen dhe misionin tuaj qe kryeni tani ne Shqiperi( qe nuk eshte fare i lehte), ne te mire te ruajtjes se Qenjes Kombetare, nga rreziku dhe turri helen (tani per tani si nje ze i vetem ne erresiren tone politike, fetare e kombetare),do te ngelni poashtu i pavdekshem per Historine Kombetare Shqiptare!Ju Z.Ate Marku, jeni shenderruar ne nje Embleme te shtrejte dhe te rralle Kombetare e Fetare, e cila luftone vazhdimisht pa mbeshtetje te forte shteterore dhe institucionale ne ruajtjen e Kombit Shqiptare, ne ruajtjen e Autoqefalise se Kishes Orthodokse Shqiptare, ne ruajtjen e dinjitetit tone te neperkembur, mjerisht shpeshhere edhe te veteneperkembur dhe me fajin tone!Mbrojtja qe Ju i beni vazhdimisht edhe pronesise se Godines se Shkolles Normale te Elbasanit,nga prifterinjet greke dhe Janullatosi 666,per qellime djallezore e asimiluese,nuk mund te paguhet me asje mirenjohje individuale apo thuhet me asnja flaje.Ju Z.Ate Marku si nje Prift Ortodoks Shqiptare,me zemer e shpirte te madh shqiptari, me punen dhe perpjekjet tuaja te tanishme, jeni pasardhes i denje dhe i palekundur i te gjithe atyre prifterinjeve tane orthodoks shqiptare, te cilet dikur greku, nuk mundi ti bleje as me para dhe as me kercenime (mallkime),por ata per patriotizmin e tyre dhe atdhedashurine e palekundur i persekutoi, mallkoi, i perndoqi dhe i vrau (apo helmoi)!Gjaku i tyre qofte i bekuar!,ndersa emri i tyre qofte i paharruar ne vetedijen, dhe historine kombetare shqiptare,sepse ata u flijuan dhe nuk u tremben nga helenistet e eger por perkundrazi ata ruajten kombin e tyre dhe fene orthodokse tek shqiptaret te paperlyer nga djallezia helene gjithenje me numer 666!Po ky gjak dhe mund i tyre edhe krijoi se bashku me independencen edhe Kishen Autoqefale Orthodokse Shqiptare, te cilen sot Ju Z.Ate Marku me aq atdhedashuri e guxim e mbroni!..Se fundi Z.Ate Marku,ne pamundesi qe ti them te gjitha ato ndjenja te mira vellazerore qe ndiej per Ju dhe qe i meritoni,mua nuk me mbetet gje tjeter vetem se edhe nje here ,t´ju deshiroj Juve nga zemra shqiptare shendet, mireqenje dhe jete te gjate per ta mbrojtur idene dhe misionin tuaj te veshtire te marrur persiper, si nje patriot i pathyer, qe punoni sot vezhdimisht ne te miren dhe dobine e kombit tone!
Zoti qofte me Ju!..
Zoti Ju bekofte!

Ju pershendet, Prof.Mag.Dr. Eqrem Zenelaj

[monikal]

“Të shpëtojmë kishën nga helenizimi”
Nga Artan Hoxha

Qeveritarët shqipëtarë dhe klasa politike në vend duhet të heqë dorë përfundimisht nga përfitimet politike nëpërmjet marrëveshjeve me Janullatosin, pasi ato janë në dëm të interesave kombëtare”. Kjo ka qenë një nga gjashtë kërkesat që komuniteti i besimtarëve ortodoks të kishës “Shën Maria” e Elbasanit i ka drejtuar organeve më të larta të shtetit, forcave politike, trupit diplomatik dhe përfaqësuesve të organizmave të huaja të akredituara në Shqipëri. Përfaqësuesi më i lartë i kësaj kishe, kleriku At Nikolla Marku paraqiti arsyet pse misioni i kryepeshkopit më kombësi dhe shtetësi greke Janullatos, jo vetëm që ishte i përfunduar dhe i tejkaluar prej kohësh, por ishte kundër interesave kombëtare të besimtarëve ortodoks shqiptarë. Apeli me gjashtë kërkesa të specifikuara i drejtohej për mbështetje dhe përkrahje pretendentit për fronin mbretëror shqiptar Leka Zogu, kryetares se parlamentit Jozefina Topalli, Presidentit të Republikës Aleksandër Moisiu, kryeministrit Sali Berisha, partive politike, trupit diplomatik të atashuar në Tiranë dhe të gjithë besimtarëve të besimeve të tjera fetare.

Kreu i Kishës Ortodokse “Shën Maria” e Elbasanit, At Nikolla Marku doli në një konferencë për mediat duke paraqitur një apel drejtuar strukturave më të larta drejtuese dhe politike në vend. Mesazhi i këtij apeli ishte, të pengohej misioni helenizues i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare që po ndiqet nga prelati i saj më kombësi e shtetësi greke Janullatos, të krijohet një patriarkanë ortodokse kombëtare me qëndër në Tiranë dhe të hartohet legjislacioni i duhur për të normalizuar funksionimin e subjekteve fetare në vend. Kërkesa e parë e paraqitur nga kleriku ortodoks At Nikolla Marku, i cili nuk është nën tutelën e KOASH-it të drejtuar nga Janullatos, ishte ngritja e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare nga niveli i një kryepeshkopate në një Patriarkanë Ortodokse Autoqefale Kombëtare dhe fronëzimi në krye të saj i një prelati shqiptar. At Marku kërkoi mbështetjen dhe ndihmën e të gjithë besimtarëve ortodoksë shqiptarë kudo që ata ndodhen, madje qoftë dhe të besimeve të tjera fetare. “Kthimi në Patriarkanë i jep mundësi Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptarë që të qëndrojë në identitetin e saj kombëtarë. Njëkohësisht do të pengohej ndërhyrja dhe ndikimi i huaj në çështjet e ortodoksisë shqipëtare si dhe do të bëhej bashkimi i të gjitha Kishave Ortodokse Shqiptare në të gjithë botën. Qëndra e patriarkanës të vendoset në Tiranë”, tha At Marku.

Për të zgjidhur problemet kryesore të cilat kanë çuar në përçarjen e besimtarëve ortodoksë shqiptarë dhe vënien në rrezik të autoqefalisë së kësaj kishe At Marku paraqiti një seri propozimesh të tjera. Nëpërmjet tyre synohet largimi i Kryepeshkopit grek Janullatos, pengimi i influencës së kishës greke në Shqipëri, vendosja në krye të saj e një kleriku shqiptar, vënia nënkontroll e administrimit financiar të subjekteve fetare, transparenca e donacioneve që vijnë nga jashtë si dhe financimi për komunitetet fetare nga buxheti i shtetit. “Hartimi i ligjit për administrimin financiar të subjekteve fetare do ti jap fund abuzimit me fondet e donacioneve të dyshimta që futen nga jashtë”, tha At Marku. Ai e cilësoi kryepeshkopin Janullatos një diktator fetar, njëlloj si Hitleri apo Enver Hoxha. Në fund At Marku e cilësoi Janullatosis, “gjeneral i ushtrisë së humbur greke gjatë Luftës së Dytë Botërore, njëkohësisht dhe pushtuese në Shqipëri, që duhet të largohet një orë e më parë nga vendi”.