Londėr, 29 tetor. Mėse 100.000 civilė irakenė – gjysma e tė cilėve gra dhe fėmijė – kanė humbur jetėn qė prej fillimit tė sulmit tė udhėhequr nga Shtetet e Bashkuara ndaj Irakut nė Mars tė vitit 2003, sipas njė studimi tė botuar nga njė e pėrjavshme e rėndėsishme britanike.
Studimi, bazuar mbi intervista nė shtėpitė irakene dhe nė njė analizim tė tė dhėnave, ėshtė realizuar nga ekspertė tė Shkollės pėr Shėndetin Publik Xhon Hopkins nė Baltimore tė shtetit Meriland.
“Duke qenė shumė konservativė nė hamendjet tona, ne mendojmė qė mėse 100.000 vdekje, ose mė shumė, kanė ndodhur qė prej sulmit ndaj Irakut nė mars tė vitit tė shkuar”, u shprehėn ekspertėt.
“Dhuna ishte shkaku kryesor pėr numrin mė tė madh tė vdekjeve dhe bombardimet ajrore nga forcat e koalicionit pėr vdekjet mė tė dhunshme.”
Shifrat e paraqitura janė tė bazuara mbi tė tė dhėna tė marra nga 988 shtėpi tė pėrzgjedhura nė 33 lagje nė qytete tė ndryshme nė Irak, sipas AFP-sė.
Studimi gjeti se mė shumė se gjysma e atyre qė humbėn jetėn ishin gra dhe fėmijė tė mbetur tė vrarė gjatė bombardimeve ajrore.
Dėshtimi nė numėrimin e viktimave
Studimi kritikon ashpėrsisht dėshtimin e forcave tė koalicionit tė udhėhequra nga Shtetet e Bashkuara nė numėrimin e viktimave irakene, ndėrkohė qė mban njė listė tė saktė tė emrave tė ushtarėve tė saj tė vrarė qysh prej fillimit tė sulmit ndaj njėrit prej vendeve mė tė pasur nė rezerva natyrore.
Demaskon nė mėnyrė tė drejtpėrdrejtė gjeneralin amerikan Tomi Franks pėr fjalėt tepėr tė cituara tė tij qė, “ne nuk i numėrojmė trupat”.
Studiuesit pėrmendėn gjithashtu se Konventa e Gjenevės obligon forcat pushtuese qė tė mbrojnė popullatėn civile, dhe shtojnė se fakti qė mė shumė se gjysma e vdekjeve tė shkaktuara nga ata janė gra dhe fėmijė ėshtė “vėrtet pėr t’u preokupuar”.
Teksa Shtetet e Bashkuara deklarojnė qė numri i ushtarėve tė tyre tė vrarė nė Irak arriti 1000, irakenėt kėrkojnė tė dinė arsyen qė pse fare pak ose aspak vėmendje nuk i ėshtė kushtuar numėrimit tė viktimave tė tyre, qė janė nė njė numėr shumė mė tė madh por tė harruara.
Shifrat e reja janė janė krejt tė ndryshme nga vlerėsimet e mėparme qė llogarisin se vdekjet mes civilėve irakenė nuk i kalojnė 10.000 viktima.
Vetė studiuesit pranojnė, sidoqoftė, se metoda e pėrllogaritjes nga njė model “nuk mund tė ketė paraqitur tėrėsisht numrin e madh tė vdekjeve nė Irak”.
Studiuesit punėsuan 7 antarė irakenė nė grup tė cilėt do tė vinin nė rrezik edhe jetėn e tyre madje, pėr tė intervistuar familjet lidhur me vdekjet qė kishin ndodhur qė nga muaji janar i vitit 2002 e gjer nė mars tė vitit 2003, dhe qė nga marsi 2003 gjer nė shtator 2004, citon e pėrditshma britanike Independent.
“Nė 988 shtėpitė e vizituara, tė cilat ishin pėrzgjedhur rastėsisht, kishte 46 vdekje nė 14 muaj e gjysėm pėrpara sulmit dhe 142 vdekje nė 17 muaj e gjysėm pas sulmit.”
Nga 142 vdekjet, gjysma (73) ishin tė shkaktuara nga dhuna. Mė shumė se dy tė tretat e kėtyre vdekjeve tė dhunshme (52), kanė ndodhur nė Falluxha, skenė e luftimeve mė tė ashpra”, sipas po kėsaj tė pėrditshmeje.
Studiuesit thanė se kjo e bėn Falluxhėn njė “rast tė veēantė statistikor” dhe qė nuk mund tė merret si model pėr tė gjithė Irakun. Kėshtu qė e pėrjashtuan nga pėrllogaritjet e tyre.
Nėse Falluxha pėrjashtohet pra, nga llogaritjet, vlera e pėrgjithshme e viktimave nė mbarė vendin bie vetėm pak nėn 100.000 mijė tė tillė, saktėsisht 98.000. Nėse pėrfshihet nė numėrime, numri i viktimave mund tė shkojė gjer nė 200.000 mijė afėrsisht, edhe pse studiuesit theksojnė se ekziston “njė pasiguri e konsiderueshme” nė pėrllogaritjet e tyre.
Reagime tė furishme
Shifrat shkaktuan reagime tė furishme nė Westminster.
Clare Short, ish-ministre nė kabinetin qeveritar e cila dha dorėheqjen pėr shkak se nuk ishte dakort pėr sulmin nė Irak, pohoi, “ثshtė me tė vėrtetė tmerruese. Kur do tė pushojė Toni Bler sė thėni se gjithēka po ndodh qė kur ka ikur Sadami ėshtė nė tė mirė tė popullit tė Irakut? Edhe sa jetė tė tjera duhet tė humben?”
“Nuk ėshtė pėr t’u habitur, qė me kėto shifra tragjike tė viktimave, rezistenca ndaj pushtimit ėshtė gjithnjė nė rritje,” citohet Short nė tė pėrditshmen Independent tė ditės sė premte, 29 tetor.
“Pėr numėrimin e viktimave tė gjithė jemi bazuar nė raportimet e mediave. Kėto shifra qartėsisht qė janė mė tė vogla se ē’ndodh nė realitet, por tani del se ka qenė njė zvogėlim tepėr i madh, i papranueshėm. ثshtė e frikshme. Toni Bler flet thjeshtėsueshėm rreth gjėrave qė shkojnė mbarė nė Irak. Kėot shifra vėrtetojnė se gjithēka ėshtė njė iluzion”, tha ajo.
Analistė britanikė u shprehėn se sulmi mbi Falluxha pritet qė tė intensifikohet pas zgjedhjeve presidenciale nė Shtetet e Bashkuara 2 nėntor, gjė qė do ta rrisė edhe mė shumė numrin e viktimave mes civilėve, sipas sė pėrditshmes.
Alan Simpson, njė antar i Puna kundra Luftės, pohoi, “Kėtė shkallė vrasjesh dhe vdekshmėrie Iraku nuk e ka ndeshur qė nga lufta me Iranin. Kur arrin njė pikė tė caktuar, vrasja e civilėve nė emėr tė paqes duhet tė konsiderohet njė krim lufte. E gjithė kjo nuk ėshtė ēėshtje indiference por kriminaliteti. Kėto shifra janė lemerisėse, por ėshtė njė skandal pėrpara tė cilit bota qėndron e heshtur.”
Zėdhėnėsi i koalicionit Ndal Luftės citohet nga e pėrditshmja duke thėnė, “Numri i tė vdekurve i tejkalon edhe frikėrat tona mė tė kėqija. ثshtė vėrtetuar tashmė se kjo luftė ėshtė e paligjshme dhe e bazuar mbi gėnjeshtra. Ajo ėshtė bėrė njė nga mė tė pėrgjakshmet e kohėve moderne. Duhet t’i tėrheqim njė orė e mė parė trupat tonė dhe t’i lejojmė irakenėt tė qeverisin vendin e tyre.”
Shtetet e Bashkuara dhe Britania kishin ndėrtuar ēėshtjen pėr sulm ndaj Irakut mbi pretendimet se kishte armė tė shkatėrrimit nė masė, prej tė cilave asgjė nuk ėshtė gjetur nė asnjė prej vendeve arabe.
Kjo bėri qė tė lindin dyshime se sulmi ndaj Irakut – qė ėshtė vendi i dytė nė botė pėr nga rezervat e naftės – ėshtė bazuar mbi pretekse tė gėnjeshtėrta.
Sekretari i Jashtėm britanik Xhek Strou, pas botimit tė studimit pėr numrin e viktimave, tha se qeveria e tij “do ta shqyrtonte studimin shumė seriozisht”.
“Me tė vėrtetė qė kėto shifra janė tepėr tė larta”, i tha ai BBC-sė.
Krijoni Kontakt