Kasëm Trebeshina

[vagabondo_nyc]

Trebeshina, i parë nga prapaskenat e Lidhjes së Shkrimtarëve


Belina Budini
08-01-2007


Kasem Trebeshina



E kanë quajtur të gjithë "disident i kulluar", por ai do të donte thjeshtë të ishte shkrimtar i lexuar, të ishte dramaturg i gjallë në teatër. Me pjesën më të madhe të krijimtarisë ende të pabotuar dhe me 76 drama, për asnjërën prej të cilave nuk janë hapur dyert e Teatrit të Tiranës, Kasëm Trebeshina, në moshën 80-vjeçare vazhdon të mbetet i pakuptuar dhe i panjohur. Kritika letrare e ka quajtur prijës të modernitetit të letërsisë shqipe, e megjithatë, vepra e tij nuk është pjesë e rëndësishme e programit mësimor në shkolla dhe në libraritë e Tiranës zor se mund ta gjesh... Është konsideruar edhe rast unik i përputhjes së afshit dhe pasionit human e shpirtëror me letërsinë e vërtetë; por as promemoria e tij e famshme drejtuar Enver Hoxhës, një nga veprat më të guximshme të disidencës shqiptare, dhe as dhjetëra veprat letrare që ka shkruar e vazhdon të shkruajë, nuk kanë mjaftuar për ta sjellë në këtë botë Kasëm Trebeshinën...
I ikur nga bota

Ndoshta koha e tij nuk ka ardhur ende... Të paktën, për sa kohë nuk janë hapur ende dosjet. Shkrimtari ka bërë vazhdimisht thirrje që dosja e tij të hapet komplet, por vetëm pjesë të saj kanë dalë në dritë dhe një tentativë për të ringjallur Trebeshinën, duket se ka qenë një libër gjysmë-dokumentar i shkruar nga gazetari Nuri Dragoi, botuar në fund të vitit 2006, në dhjetor. Prapaskenat e Lidhjes së Shkrimtarëve, janë pjesët më intriguese të kësaj dosjeje të paplotë rreth shkrimtarit dhe disidentit, edhe pse nuk dalin ende të gjithë emrat e atyre shkrimtarëve që thurën aktakuzën kundër Trebeshinës. Duket se, me gjithë rezervimin e vazhdueshëm për të folur për jetën e tij dhe marrëdhëniet me shkrimtarët, Trebeshina ka komentuar në këtë libër, disa nga emrat e rëndësishëm të Lidhjes së atëhershme.

Ndërsa nuk mungojnë edhe në librin e Nuri Dragoit, deklaratat e Trebeshinës për shkrimtarët shqiptarë, në një intervistë dhënë gazetës "Express" të Kosovës, jo shumë kohë më parë, shkrimtari disident është shprehur se: "Shkrimtarët shqiptarë de fakto edhe de jure mua me kanë deklaruar luftë dhe kur më deklarohet luftë u them: "Shtrëngohuni se do luftojmë!". Raportet janë krejt të pështira. As s'dua të di për Lidhjen e tyre, as s'dua të di për shkrimtarët shqiptarë! Le të vazhdojnë luftën deri ku të dalë... Lidhja e Shkrimtarëve e ka bërë propozimin që të digjet vepra ime dhe ka vendim gjyqi për djegien e veprës sime. Jo vetëm për mua, por edhe për Fishtën, Koliqin, Nolin, Konicën. Gjersa letërsia shqipe është një tempull ku ata kanë hedhur ato jashtëqitjet e tyre, vrerin e tyre dhe gjithë pështymat e tyre,- ose do t'i lëpijnë, ose ai s'është më tempull. Aty s'kthehem më...!".

Në promemorien e tij të famshme drejtuar diktatorit, ku nuk heziton të bëjë paralelizëm midis Enver Hoxhës dhe Luigjit të Katërmbëdhjetë, Kasëm Trebeshina shprehet për Lidhjen e Shkrimtarëve, se ajo "është organizuar si një urdhër murgjish mesjetarë. Në krye të Lidhjes është një Mjeshtër i Madh dhe të gjithë janë të detyruar ta dëgjojnë, përderisa vazhdon funksionin e Mjeshtrit të Madh, duke parashikuar edhe tablonë e të ardhmes së regjimit që në vitin 1953: "...varfëria do të bëhet e tmerrshme dhe vetëm regjimi i një terrori të pashembullt mund të bëjë të qëndroni në pushtet. Por ai regjim do të jetë shumë i rrezikshëm... Në përfundim të këtij procesi historik, ju do të detyroheni të vrisni njëri-tjetrin dhe populli do të mbytet në gjak...". Kjo letër e shkruar me një guxim të tmerrshëm, do të sillte kalvarin e dramës së Kasëm Trebeshinës. Nuk i shpëtoi burgut dhe as harresës, në të dyja kohërat...

Dy fjalë për jetën e Trebeshinës

Kasëm Trebeshina ka lindur në Berat, më 5 gusht 1926. Filloi studimet në Shkollën Normale të Elbasanit, por i ndërpreu më 1942, kur u përfshi në Luftën Nacional Çlirimtare. Trebeshina ndërpreu edhe studimet e larta në Institutin e Teatrit "Ostrovski" të Leningradit dhe iu kushtua tërësisht krijimtarisë letrare. Në vitin 1961 botoi poemën "Artani dhe Min'ja ose hijet e fundit të maleve" dhe një përkthim pa emër të Garsia Lorkës. Veprat e Trebeshinës nisën të botohen në fillim të viteve '90, fillimisht në Prishtinë: "Stina e stinëve" 1991; "Mekami", "Melodi turke", 1994; "Historia e atyre që nuk janë" 1995 dhe në Tiranë: "Legjenda e asaj që iku", 1992; "Koha tani, vendi këtu, 1992; "Qezari niset për në luftë", 1993; "Rruga e Golgotës", 1993; "Lirika dhe satirë" 1994: "Hijet e shekujve", 1996; "Ëndrra dhe hije" drama; 1996 etj. Megjithatë, pjesa më e madhe e veprës së Kasem Trebeshinës është ende në dorëshkrim: 18 vëllime me poezi, 42 pjesë teatrore, 21 romane e vëllime me tregime etj. Për qëndrimet e tij të hapura kundër regjimit, u burgos dhe veprat i mbetën në dorëshkrim. Letra e tij "Promemorje" për Enver Hoxhën, shkruar më 5 tetor 1953, denoncoi vendosjen e pushtetit "monist" dhe të metodës së Realizmit Socialist.

Trebeshina për Kadarenë:

"Me Kadarenë s'dua të kem asnjë lloj marrëdhënie"

"Me Ismailin jam njohur qysh në vitin 1952. Kishim pikëpamje të ndryshme. Ai ka qenë në gjyqin tim në vitin 1954. Dhe jemi takuar për herë të fundit më 25 janar të vitit 1955, në Rrogozhinë. Kur u kthye nga Bashkimi Sovjetik më 1960, ishte transformuar i tëri në një njeri agresiv... Me intriga, duke krijuar miqësira me fëmijët e udhëheqjes, duke lëshuar direktiva për proletariatin botëror, nuk bëhet letërsi... Dhe intriganti, kushdo qoftë ai, nuk mund të jetë njeri... Me njerëz si Ismail Kadareja, nuk dua të kem asnjë lloj marrëdhënieje...",- citohet Trebeshina në librin "Dosja Trebeshina dhe prapaskenat e Lidhjes".

Kadare për Trebeshinën:

"Trebeshina më ka quajtur agjent të Perëndimit"

RA1: Kritika nuk vjen vetëm nga Perëndimi. Shkrimtari dhe disidenti shqiptar Kasëm Trebeshina, ka folur mbi epokën Hoxha-Kadare dhe ju ka drejtuar kritika të ashpra.

IK: Kasem Trebeshina eshte nje pseudo-disident. Kasem Trebeshina gjithë jetën vetëm më ka kritikuar. Më thoni çfarë kritikash më ka bërë? Ja një shembull: kur më 1971 romani im i parë u botua në Francë, Kasëm Trebeshina ka bërë një kritikë dyzet faqesh, ku më quante një agjent të Perëndimit, përderisa më pëlqente Perëndimi.

RA1: "Pseudo disidenti" Trebeshina ndenji, megjithatë, 13 vjet në burg.

IK: E para, s'ka qenë 13 vjet në burg. Përpara se të hynte në burg, ishte oficer në Ministrinë e Brendshme.

RA1: Ju nuk keni gabuar politikisht asnjëherë?

IK: S'kam gabuar, unë s'jam marrë ndonjëherë me politikë, s'ka bërë ndonjë njeri politikë atëherë, ishte e pamundur....

Fragmenti është nxjerrë nga një intervistë e Kadaresë me radion austriake 1 (RA1), realizuar më 13 shtator 1998.

Trebeshina për Agollin:

"Dritëroi është interesuar për mua"

"Me Dritëro Agollin nuk njihemi, ose njihemi pa u njohur që nga largësia. Kemi dëgjuar për njëri-tjetrin, jemi interesuar për njëri-tjetrin, nuk kemi qenë të një mendjeje me njëri-tjetrin. Dhe punët kanë mbetur me kaq. Më 1974-'75, Dritëroi dërgoi dy herë Fatos Arapin dhe më propozoi të takoheshim dhe të bisedonim. Herën e tretë, Fatosi erdhi në mars të vitit 1975 dhe më përsëriti propozimin. Në atë kohë unë punoja si përkthyes në Shtëpinë Botuese "Naim Frashëri" dhe i pranishëm në bisedën tonë ishte edhe Sotir Caci. Unë e hrefuzova takimin se ishte në pozita krejt të kundërta dhe nuk kishim asnjë pikë të përbashkët, ku të mbështesnim argumentet e bisedimeve. Por në atë moment ndërhyri edhe Sotir Caci, i cili afërsisht tha: Kasëmi nuk ka se çfarë të bisedojë me ju. Sepse pas 20-30 vjetësh nuk mund të ndryshojë pozicion. Madje unë do ta kritikoja i pari po të ndryshonte. Kështu u mbyll biseda në atë kohë. Ndërsa në vitet e mëvonshme, me sa jam në dijeni, Dritëroi është interesuar për mua. Gjersa në vitin 1990, më 23 maj dhe më 6 qershor i shkrova dy letra që t'i mbyllnim të gjitha kontradiktat dhe të kalonim në marrëdhënie normale midis shkrimtarësh, duke ruajtur secili pikëpamjet e veta. Ishte radha e Dritëroit të mos më përgjigjej. Nga ana ime, që nga largësia e kam vlerësuar Dritëroin si shkrimtarin më të mirë të Realizmit Socialist. Për mua, ai ishte autor që e ndjente personazhin, ishte i natyrshëm në krijimtari dhe e kishte naivitetin e domosdoshëm të shkrimtarit. Cilësitë e tij dilnin në pah në një pjesë të veprës dhe sidomos tek "Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo". Njihte mirë edhe humorin që është e domosdoshme për veprën e çdo shkrimtari...".

Agolli për Trebeshinën

"Disident si Trebeshina nuk ka"

"Unë, Kasëm Trebeshinën e njoh dhe kam shumë respekt për të. Kasëm Trbeshina ka qenë një trim i madh në luftë dhe pas saj. Është shkrimtar i mirë dhe shumë shkrime të tij kanë mbetur pa u botuar... Kasëmi e thoshte me trimëri çdo gjë. Në vitin 1953 i dërgon një letër Enver Hoxhës, ku i thotë se metoda e Realizmit Socialist në letërsi ishte metodë që pengon zhvillimin e saj, i pengon frymëmarrjen. Letërsia nuk bëhet me urdhër... Sot, thonë shumë shkrimtarë që pretendojnë se dikur kanë menduar ndryshe, se gjoja janë disidentë, etj., etj., por në fakt disident si Trebeshina nuk ka... Është i vetmi që mendimet e tij i ka dhënë me shkrim dhe ato janë të dokumentuara edhe sot...".

DOSJA TREBESHINA

DOKUMENTI

Pjesë nga hreferati kryesor që është mbajtur në muajin shkurt 1954 nga Dhimitër Shuteriqi, në mbledhjen e Lidhjes së Shkrimtarëve ku u dënuan: M. Ndoja, K. Trebeshina dhe M. Myftiu. Pak kohë më parë, Kasëm Trebeshina i ishte shprehur Dhimitër Shuteriqit, se nuk do të lejonte që Lidhja e Shkrimtarëve të kthehej në një repart pune të detyruar.

Si u dënua nga Lidhja, Kasëm Trebeshina

"...Mark Ndoja, duke përfituar nga megalomania e Kasëm Trebeshinës dhe e Mehmet Myftiut, krijoi bashkë me këta të dy, një si grup të vogël, të cilin ata synonin ta zgjeronin me shkrimtarë të tjerë. Cilat ishin pikëpamjet e këtyre shokëve?

Ata mbanin një qëndrim nihilist ndaj letërsisë së sonë të Realizmit Socialist. Nga një anë mendonin se kjo letërsi është "përtokë", nga ana tjetër e shpjegonin këtë me vetë frymën e Partisë në letërsi... Sa për Kasëm Trebeshinën, ai çdo shkrim dhe shkrimtar i shikonte vetëm nga një prizëm: a ishin të shkollës së tij. "Shkoll" e tij, siç e deklaronte ai vetë, ishte romantizmi. Përballë veprave të letërsisë sonë të Realizmit Socialist, M. Ndoja dhe M. Myftiu, vinin veprat romantike e dekadente të Kasëm Trebeshinës. M. Ndoja i kushtonte edhe një vjershë Kasëmit, ku e nxiste të çohej kundër "fuqisë së dhunës" por jo t'i këndonte "jetës së re"... Ata ishin për një letërsi "të përjetshme", për tema "të përjetshme" e të "përgjithshme" njerëzore. Me fjalë të tjera, shkrimtari shkëputej prej kohës së tij, siç bënte praktikisht Kasëm Trebeshina... Tema "të përjetshme" nuk ka dhe nuk ka si të ketë në letërsi. Temat ndryshojnë bashkë me njeriun, me shoqërinë...
Pikëpamjet e M. Ndojës, K. Trebeshinës dhe M. Myftiut kundër letërsisë sonë, ishin në thelb pikëpamje kundër Realizmit Socialist, për pasojë, kundër letërsisë pararojë sovjetike...
3. Të kërkosh të shkëputesh prej kohësh, të shkruash tema gjoja "të përjetshme" është në radhë të parë kozmopolitizëm me brirë, gjithashtu edhe formalizëm me brirë... Por, në qoftë se shprehet pesimizmi se gjoja na pengon fryma e Partisë, që gjoja e pengonte Kasëm Trebeshinën për të shkruar "lirisht", kjo shokë, s'ështe gjë tjetër, veç të kuptuar keq të lirisë së artistit.
Gjithë këto pikëpamje mbi letërsinë tonë të sotme, mbi letërsinë sovjetike, idealizimi i klasikëve të epokave të kaluara e fetishizimi i formës, e kanë burimin e tyre kryesor te ky fakt, që Kasëm Trebeshina e shpallte veten romantik, e M. Ndoja e M. Myftiu, në vend që të tronditeshin nga ky anakronizëm, e shpallnin "shkrimtar të madh" të kohës sonë. Letërsia jonë bazohet mbi traditat e folklorit... të letërsisë sovjetike që themeloi Realizmin Socialist... Letërsia tek ne, ndjek të njëjtat qëllime që ndjek Partia dhe Shteti...
Naum Prifti për Kasëm Trebeshinën:

"Përse mungova në gjyqin e Trebeshinës"

"Për t'i dhënë ekspertizës ngjyrë më të besuar, Sigurimi futi në valle Lidhjen e Shkrimtarëve. Midis dramaturgëve që do të shqyrtonin veprat, Dalan Shapllo më futi edhe mua. Kjo më erdhi e papritur, sepse unë nuk isha nga njerëzit e afërm apo të besuar të Lidhjes. Ai më dorëzoi pesë vepra të Kasëm Trebeshinës, pa i zgjedhur, ato që i zunë duart nga togu dhe më vuri në dijeni, se duhet t'i lexoja e të shkruaja një relacion rreth përmbajtjes së tyre. Nga njëra anë, më erdhi mirë se do të lexoja pesë vepra disidente, nga ana tjetër nuk doja kurrsesi të rëndoja Kasëm Trebeshinën, me akuza për krijimtari disidente... I lexova me një frymë, duke u habitur si me subjektet, ashtu edhe me idetë. Njëra prej tyre, me titull "Për ata që s'janë më" ishte akuzë e fortë kundër hetuesve, njerëzve të Sigurimit, të zvetënuar moralisht... Përgatita relacionin sa më butë që munda, duke pohuar se dramat e komeditë nuk ishin realiste, se nuk aludonin kundër sistemit, mbasi ishin fryt i një fantazie të çoroditur... Këto mendime ia thashë edhe Dalanit, por ai tha se kishte lexuar një dramë ku personazhet quheshin Anvar dhe Mahmud, aludim direkt për Enverin dhe Mehmetin... Duke gjetur një justifikim të besueshëm nuk u paraqita në gjyq, por atje u lexua relacioni im...".

Marrë nga shënimet e Naum Priftit, të shkruara nga Amerika, për aktakuzat dhe gjyqin e Kasëm Trebeshinës. Shkrimtari Naum Prifti ka shkruar vetë një nga ekspertizat për Trebeshinën, por nuk u paraqit në gjyqin e tij.

Disa nga akuzat e dëshmitarëve që ridënuan shkrimtarin

"I pandehuri Kasëm, duke shprehur pakënaqësinë e tij ndaj pushtetit tonë popullor, në një bisedë që ka zhvilluar me dëshmitarin Adem Avdo, në vjeshtë të 1977, ndër të tjera ka thënë: "Për mua nuk ka atdhe. Shqipëria nuk më pëlqen, sepse këtu ka padrejtësi të madhe...".

"Biseda të tilla armiqësore ai ka zhvilluar edhe me dëshmitarin Jorgo Bllaci, me të cilin në një rast është shprehur: "...Në luftën Nacionalçlirimtare, Partia hodhi parullën "Të bashkohemi të gjithë në luftë kundër fashizmit, pa dallim feje, krahine dhe ideje", por sa u arrit kjo fitore mbi fashizmin, kjo parullë u zhduk dhe u vu diktatura e një klase mbi të tjerat, duke persekutuar njerëz të ndryshëm, si unë që jam persekutuar për shkak të ideve, të cilat nuk përputhen me këtë diktaturë... Po me këtë dëshmitar, i pandehuri në një bisedë tjetër, ka thënë: "Realizmi Socialist dhe partishmëria në art dhe letërsi, janë vetëvrasje për artistin. Artisti nuk duhet t'i shërbejë politikës".

"Lidhur me pikëpamjen e tij armiqësore në fushën e letërsisë, i pandehuri Kasëm Trebeshina, edhe dëshmitarit Petrit Isufaj i ka thënë: "Realizmi Socialist është i orientuar nga lart. Kjo të çon në shterpësi...".

[mondishall]

Nuk di c'emer t'i ve te njejtit personalitet, shume apo pak te njohur, per vepren e tij krijuese ne dy kohe kaq te kunderta me njer-tjetren. Kemi metamorfozen e meposhtme:
1.Veper ne sherbim te kombit, bashke me Veper ne sherbim te regjimit.
2.Veper ne sherbim te kombit, bashke me Veper ne injorim te ish regjimit.
Nuk mundesh, mor zoteri, qe te me mekosh dhe emocionosh njelloj, me dy vepra diametralisht te kundetra ne botkuptim. Mos genje as veten dhe as mua me alibine e autocensures, e cila kuptohet e ndjehet ne nje veper dhe nga me i thjeshti lexues shqiptar. Pse e them kete? Sepse, ne nje forme a tjeter, edhe ai e ka provuar ne jeten e tij te perditshme, kete lloj autocensure.
Avash, avash, kjo autocensure, tek disa u kthye ne bindje, tek disa u be pjese e imponueshme ne veprimtarine e perditshme, tek disa shkaktoi strese e tronditje psiqike, tek disa mospermbajtje e kundershtime, me pasoja deri ne kapitale per jeten e tyre.
Ajo qe une ngulmoj, si me pare edhe sot, eshte dalja e se vertetes per te persekutuarit e vertete nga ata ne komoditet. Sepse te dytet, qe thoni ju, heronj i njohem atehere, heronj po shfaqen edhe sot. Ky emerues i njejte, per te kunderta thelbesore, eshte injorimi me i paturpshem qe mund t'i behet hapesires dhe kohes se nje vendi, vete historise se tij.(Kaq nga libri)
Mos kujtoni se dola nga tema. Ne ndarjen qe bej gjendet lehte se ku e ka vendin Trebeshina dhe ata qe me siguri sot e kane zili per disidencen e tij.

[Albo]

Pse nuk dalin asnjëherë nga loja kuadrot e Sigurimit

Nga pretekset si shkrimtar tek vazhdimësia e veprimtarisë së Sigurimit të Shtetit dhe e qëllimeve politike

Si dhe pse përdoret Kasem Trebeshina

- Portret i ish anëtarit themelues të Seksionit të Parë të Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit (më pas Sigurimi i Shtetit) dhe aktorit të Teatrit Popullor, Kasem Trebeshina
- Kush është në fakt Kasem Trebeshina
- Aktori i dështuar i Teatrit Popullor dhe dy dënimet e çuditshme të tij
- E vërteta e dënimit të parë
- Pse operativi i Sigurimi i drejtohej Kasemit “ti je yni”?
- Pse Trebeshina nuk ka punuar kurrë gjatë komunizmit në një kohë kur të tjerët punonin edhe angari në kampe pune

Padyshim periudha e sundimit të regjimit komunist është ndër më tragjike dhe më të trishtuara në Shqipëri. Ndërtimi i një regjimi kriminal duke pasur në qendër veprimtarinë e Sigurimit të Shtetit rrjedhimisht që ka lënë pasoja të rënda mbi vendin edhe sikur armës famëkeqe të i ishte tretuar fare përbërja e strukturës organike. Në rrethana të ndryshme njerëz që kanë qenë brenda burgut të madh ose brenda burgut të vogël, kanë treguar edhe në vitet e demokracisë shenjat e veseve me të cilat janë ushqyer në diktaturë. Afërmendsh kuptohet se Sigurimi nuk i braktis njerëzit e tij. Nuk është e rastësi që pas 1991 “viktima” mbrohet nga persekutorët apo më ke akoma përdoret nga ata. Jo më kot ai i drejtonte letra Enver Hoxhës dhe ky i fundit e fal dhe nuk i bën përshtypje asgjë në kohën kur të ikte koka pa menduar fare.
Për një njeri që merr ose i vënë përmasën e disidentit, qoftë kjo një mbulesë e vjetër ose krejt e re, analiza në çdo kohë do të ishte e mirëpritur si domosdoshmëri e informimit të publikut. Një realitet krejt tjetër gjendet në letra, pikërisht aty ku e vërteta nuk mund të lëvizës sipas dëshirës së protagonistëve në vitet e tjera.
Një realitet i hidhur ndodh rëndom në Shqipërinë tonë. Njerëzit mëkatarë që e kanë pësuar dhe vetë më pas nga mekanizmi që ata kanë përdorur kundër të tjerëve, janë shpallur jo pak herë të vuajturit e mëdhenj. Një shembull mund të jepej për shembull për Pjerin Kçirën, ish oficerin e Sigurimit dhe inskenoi futjen e armëve në kishë dhe që më pas u dënua me vdekje “për nxjerrje sekreti”. Kçira e pagoi me vdekje mëkatin e madh, por sot figuron i persekutuar dhe në bazë të nenit kaq e aq, pasardhësit e tij kërkojnë dëmshpërblim financiar.
Një rast tjetër personazhi interesant, është ai i z.Kasem Trebeshina, për të cilin është thënë se ka bërë një dynja burg dhe paska qenë shkrimtar i madh e kundër regjimit. Nëse do të vesh re me kujdes jetëshkrimin e Trebeshinës, do të vëresh përnjëherë se atij i mungojnë saktësia e viteve të hyrjes dhe daljes nga burgu si dhe profesioni që ka ushtruar ai në kohën që nuk ka qenë në burg. E pra Kasem Trebeshina nuk ka qenë shkrimtar, por partizan i luftës civile (me këtë gjë është mburrur jo pak herë gjatë viteve të diktaturës), nuk ka qenë shkrimtar por oficer i seksionit të parë të Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit, për të vazhduar deri oficer i Sigurimit të Shtetit. Nga Bashkimi Sovjetik Kasem Trebeshina nuk ka ardhur si shkrimtar por si aktor me destinacion teatrin kombëtar.
Pra karriera e Trebeshinës nuk ka filluar si shkrimtar, por si një ushtarak, bile i një prej armëve më kriminale të regjimit komunist. Ai u aktivizua në luftën civile të viteve 1943 – 1944, në krahun e atyre që shkaktuan tragjedinë më të madhe të këtij vendi, duke vazhduar misionin në krye të famëkeqes Drejtoria e Mbrojtjes së Popullit.
Në moshë fare të re si komunist rigoroz kundër kundërshtarëve politikë të Partisë Komuniste. Për vitet më të egra të luftës civile, Trebeshina asnjëherë nuk ka dashur të bëjë transparencën e duhur. Madje për shumë vetë, ka qenë e panjohur ç’ka bërë z.Trebeshina në këto vite, teksa jemi mësuar të akuzojmë drejtues të lartë komunistë, për masakra mbi fshatarë të pafajshëm të krahinave të ndryshme të vendit. Ç’ka bërë pra DMP-isti Kasem Trebeshina në këtë kohë? Përse kjo kohë nuk merr asnjëherë zbardhjen e duhur. Pse ai ishte përnjëherë pjesë e seksioneve informative të ngritura pranë njësive komuniste partizane apo jo.
Me vendosjen e regjimit komunist në fund të vitit 1944, ngrihet në detyrë, por jetëshkrimi i Trebeshinës ishte sërish i mangët për publikun e pasditeve 90-të.
19 vjeçar, Trebeshina do të listohej ndër drejtuesit më aktivë të armës famëkeqe të Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit më 1945, armë në themel të së cilës qëndronin Serbia apo Rusia dhe që do të ishte pasuesja e Sigurimit të Shtetit.

Në seksionin e parë

Pas kategorizimit të udhëheqjes së Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit, me në krye vjen seksioni i parë i saj. Kasem Trebeshina si themelues i kësaj arme famëkeqe, bënte pjesë në seksionin e parë të saj. Përveç Koçi Xoxes që ishte drejtues i DMP-së, drejtuesit e lartë të saj ishin: -Kadri Hazbiu – përgjegjës, Mit’hat Poloska, Niko Çeta, Nesti Zoto,
Siri Çarçani, Thoma Karamelo.
Në seksionin e parë të Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit, Kasem Trebeshina bënte pjesë në krah të të poshtëshënuarve:
-Mit’hat Poloska
-Foni Qirko
-Afërdita Deliana
-Skënder Tupe
-Kolec Ilia
-Ilo Vero
-Manushaqe Qadhimi
-Edip Çuçi
Në asnjë prej jetëshkrimeve të Trebeshinës, nuk figuron të bëjë pjesë aktiviteti i tij i viteve 1944 – 1947. Edhe në një letër që i dërgon udhëheqjes më vonë, ai thotë se dihet prej instancave më të larta se ç’ka bërë ai deri në vitin 1947. Duke qenë pjesë thelbësore e armës së Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit dhe më vonë rrjedhimisht i Sigurimit të Shtetit, natyrisht që “puna” nuk mund të kuptohej jashtë profilit të njohur të kësaj arme. Në kohën kur Sigurimi i Shtetit i Koçi Xoxes dhe i Nesti Kerenxhit bënte kërdinë nëpër Shqipëri, z.Trebeshina ishte pjesë e kësaj arme. Nuk mund të mendohet se të gjitha aktet i bënë me dorën e vet famëkeqët Kerenxhi apo Xoxe. Kishte edhe të tjerë që ishin të zellshëm në punët e tyre. Një rast i tillë mund të përmendet fjala vjen për shkrimtarin Sotir Andoni, për të cilin mund të pyetej z.Trebeshina a ka pasur dorë kur përdorte kamxhikun e oficerit mbi shpinën e njerëzve të padëshiruar ose të përndjekur nga regjimi. Edhe periudha e burgosjes për z.Trebeshina, mund të përmendet se nuk e përligj periudhën e mëparshme kur ai ka shërbyer. Sepse një rast të tillë mund të kenë pasur për shembull Koçi Xoxe, etj, të cilët përfunduar pas hekurave, por që patën fatin e keq se nuk u morën me veprimtari letrare.

Në konflikt me kombin

Nj tjetër moment që do të mund të vihet re me lehtësi është konflikti me kombin, pavarësisht se ai maskohet si konflikt me shtetit. Por edhe me shtetin është një konflikt keq i maskuar pasi në të gjitha letrat dhe dëshmitë e Trebeshinës del respekti i tij për Republikën Popullore të Shqipërisë. Rrjedhimisht konflikti i vërtetë i Trebeshinës është me kombin.
Në çdo kohë, në regjime totalitare, në demokraci, në anarki, në kohë të turbullta, republika, monarki, etj, kombi është një frymëzim i madh për shkrimtarin. E megjithatë, z.Kasem Trebeshina në vitin 1953 me një letër drejtuar Enver Hoxhës ka kërkuar heqjen e shtetësisë shqiptare, pasi nuk e ndjente veten shqiptar.
Shkrimtari kërkonte të jepte në këtë mënyrë një rast të pashembullt kundër kombit të tij.
Koha e kalimit të z.Trebeshina nga njëri sektor në tjetrin nuk njihet. Z.Trebeshina do të bënte mirë të ishte transparent në këtë pikë. Mbase libri i xhepit i Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit, si një revistë letrare që frymëzonte oficerët e kësaj drejtorie në punët e mëdha mbi armiqtë e partisë, mund të ketë shërbyer si nxitës për kalimin e dyfishtë të z.Trebeshina drejt letërsisë. Por z.Trebeshina ndërpreu edhe studimet e larta për të ardhur në Tiranë në rolin e aktorit të Teatrit Popullor.
Mëkatet e shumta të Trebeshinës që kanë rënduar mbi sa e sa jetë njerëzish të kaluar nëpër duart e tij, si duke ka sjellë ndonjë lëndim. A i kanë dalë ndonjëherë hijet e njerëzve që torturoheshin në qelitë e SEMP-eve, DMP-së apo Sigurimit të Shtetit? Këtë vetëm ai mund ta thotë, por vetë jeta e Trebeshinës e tregon se ai nuk ka shpëtuar mërisë së madhe që ka fituar nga viktimat e tij.

Nga Moska në Tiranë, pse

Kasem Trebeshina ka lënë punën e efektivit të Sigurimit të Shtetit dhe është dërguar me studime në Bashkimin Sovjetik. Ky qenë pikërisht viti 1947. Këtë “e di mirë Partia se” thotë ai. Mirëpo pikërisht në këtë janë dërguar në Moskë për specializim kuadrot kryesorë të Sigurimit që kanë për shembull Kadri Hazbiu, Mihallaq Ziçishti, Vaskë Koleci, etj. Këta për çudi u bënë në kohë të ndryshme titullarë të Sigurimit të Shtetit dhe për çudi të gjithë përfunduan keq. Këtu na lind e drejta pra të pyesim se çfarë shkolle apo kursi la në mes Kasem Trebeshina. Dëshira për t’u bërë “shkrimtar”?
Pa i mbaruar këto studimet ai ka ardhur në Shqipëri dhe është emëruar aktor në Teatrin Popullor. Këtu ka filluar të luajë keq, të mos dalë në rolin e kërkuar. Edhe veprat e tij nuk janë të thella, pasi nuk e ka nxjerrë mirë artistikisht rolin e madhe të partisë dhe pamjen e keqe të armikut të popullit. Dëshira për të shkruar e ka çuar atë pranë Lidhjes së Shkrimtarëve në adresë të së cilës ka shprehur ankesa pa fund. Në fakt vepra e Trebeshinës e kësaj kohe ka shumë naivitet dhe përcjell më tepër realitetin jointeresant të asaj kohe.

Nga Rushen Alimerko

Gazeta 55
(20.08.2007)

[Albo]

Argumentet e Nexhmije Hoxhës mbrojtën Kasem Trebeshinën

Kasem Trebeshina e imagjinonte botën në një rrezik të madh. Kjo për shkak të “amerikanizmit”, të cilin e urrente dhe për këtë shkak ai e kishte gjetur çelësin tek Bashkimi Sovjetik, kryeqendra e idealeve të tij zherzhinsko - DMP-iste. Sipas Trebeshinës vetëm ndërhyrja e Bashkimit Sovjetik do të mund të shpëtonte atë botë që e shqetësonte atë

- Aktori Trebeshina e quante veten dezertor
- Urrejtja e Kasem Trebeshinës për Amerikën
- Letra e Kasemit: Komandant më ço jashtë shtetit
- Avokati i Kasemit mbrohet me argumentet e Nexhmije Hoxhës
- Trebeshina në Zvicër, poet i kullës së fildishit
- Poezia, stacion i pamundur rehabilitimi për ish-oficerin e Sigurimit

Kasem Trebeshina e imagjinonte botën në një rrezik të madh. Kjo për shkak të “amerikanizmit”, të cilin e urrente dhe për këtë shkak ai e kishte gjetur çelësin tek Bashkimi Sovjetik, kryeqendra e idealeve të tij zherzhinsko - DMP-iste. Sipas Trebeshinës vetëm ndërhyrja e Bashkimit Sovjetik do të mund të shpëtonte atë botë që e shqetësonte atë.
Momentet e jetës së Kasem Trebeshinës për çdo lexues ose kureshtar të zakonshëm vijnë të mjegulluara, jo të plota dhe me ngjyrime përgjithësuese. Midis konsumimit të një vepre penale të dënueshme nga regjimi komunist dhe pasojës që ajo sillte, në rastin e Trebeshinës ka një mospërputhje të çuditshme. Duket sikur ka një çështje penale, pastaj hetuesit janë të butë, mungon tortura, mungon dëshira për të rritur veprën penale dhe në fund fare jepet një dënim që nuk zbatohet kurrë i plotë. Asnjëherë Trebeshina nuk ka vuajtur aq sa është bërë e njohur në një vendim.
Nuk është e panjohur të themi se Kasem Trebeshina është arrestuar për agjitacion e propagandë. E megjithatë është trajtuar mirë dhe në përfundim të të gjithave e ka hedhur me 11 muaj heqje lirie. Rrethanat e ndalimit të tij vijnë në kohën kur ishte aktor në Teatrin Popullor dhe kur kishte shkruajtur tre letra për udhëheqjen, njëra prej të cilave për Enver Hoxhën. Sikur këto letra t’i kishte shkruar njeri tjetër le të themi një qytetar i zakonshëm apo një nëpunës i kohës së Zogut i papërzier me ngjarjet e luftës, me siguri do t’i ikte koka. Kjo jo për përmbajtjen e letrave sesa për mënyrën se kujt dhe si drejtoheshin këto letra.

Dosja penale e Kasem Trebeshinës

Për Kasem Trebeshinën nuk njihen shumë gjëra nga publiku i gjerë. Mjafton për këtë të thuhet se gati askush nuk e di që ai që njihet si shkrimtar e ka filluar “penalitetin” e tij nga pozita e aktorit jetëpak të Teatrit Kombëtar. Pasi i ka dhënë fund përvojës në Drejtorinë e Mbrojtjes së Popullit si dhe asaj të Sigurimit të Shtetit duke kontribuar në goditjen e “armikut të klasës”, Kasem Trebeshina u dërgua në Bashkimin Sovjetik për përvojë të mëtejshme. Mirëpo krejt papritmas ai i ndërpret këtë studime dhe vjen në Shqipëri.

Aktori Kasem Trebeshina

Më 8 prill 1954 zhvillohet hetuesia nga majori i Sigurimit të Shtetit, Sotir Zavalani.
Në fillim hetuesi e pyet të tregojë sesi lindi ideja për t’u larguar nga Shqipëria. Ai shpjegon se rreth 25 shtatorit gjatë provave në Teatrin Popullor, Esma Agolli po qante dhe për këtë ka shkuar në shtëpinë e Mehmet Myftiut. Ky i kishte thënë ta shikonte jetën me optimizëm “në lidhje me Esmanë dhe gjithë jetën”. Më 27 ose 28 tetor 1953 kishte arritur në përfundimin se nuk gjente vend në shoqëri.

Trebeshina: Komandant më ço jashtë shtetit

Nuk e ka pasur të vështirë t’i shkruaj komandantit për të shkuar jashtë shtetit. Dhe çuditërisht nuk ka pësuar gjë. Sikur një gjë të tillë ta kishte bërë një qytetar i zakonshëm, ose ta zemë një ish nëpunës i ulët apo i mesëm i kohës së Zogut, padyshim nuk do të dihej se ku do t’i shkonte koka dhe në rastin më të mirë çelësat e qelisë së tij do të hidheshin në det. Mirëpo regjimi tregohet i butë me ish-oficerin e Mbrojtjes ës Popullit. Në hetuesi askush nuk përdor dorë, janë të njerëzishëm dhe në fund fare as nuk mendojnë për ndonjë dënim të madh. Sherret e Kasemit të nisura më së shumti me shkrimtarët e Lidhjes janë parë vetëm brenda këtij rrethi dhe nuk janë menduar asnjëherë se Kasemi është kundër pushtetit. Në deponimin e tij në hetuesi ai ndër të tjera shprehet:
“Më 7 ose 8 nëntor 1953 mua më lindi për herë të parë ideja për të ikur jashtë shtetit, në këtë kohë e kam pasur me gjithë mend dhe kisha në mënd të shkoja në Zvicër, por këtë çap unë do ta bëja pasi t’i bëja një letër komandantit”.

“Më futni në dhjetëshe”

Motivi kryesor i sherrit të Kasemit në këtë kohë është të hyjë në 10-n e më të mirëve. Tamam për të qenë si 10 sportistët më të mirë të vitit. Meqë ishte krejtësisht i pakënaqur nga trajtimi në Lidhjen e shkrimtarëve, Trebeshina e ka konsideruar Lidhjen e Shkrimtarëve “grup intrigantësh”. Kjo urrejtje kishte nisur nga mosbotimi i veprave letrare prej Lidhjes si “Shqiponjat e maleve tona”, “Të rinjtë e kohës tonë”, “Nëpër dy botë” dhe vëllimi i vjershave “Këngët e këngëve”. Ai kishte dëshirën e madhe të ishte njëri prej 10-s më të mirë të letrarëve të vendit. Por kur i konsideronte veprimet e Lidhjes si “policore”, si shpjegohet që Trebeshina do i shkruante “komandantit” për të shkuar paqësisht në Zvicër. A ishte kjo kërkesë veprim jologjik i tij apo vërtetë kishte besim të patundur te komandanti? Në lidhje po me këtë çështje, ai thotë se për të shkuar në Zvicër ka biseduar me gruan e tij Zydije si dhe me aktoren Esma Agolli dhe shkrimtarin Mehmet Myftiu.
Kur u pyet nga hetues se çdo të bënte në Zvicër, Trebeshina shprehet:
“Unë do të isha poet purist, art për art, poet i kullës së fildishit, unë për të vetmen gjë do të isha për paqen, ndërsa në të gjithë fushat e tjera të aktivitetit do të isha poet i artit për art. Qëllim ishte të merresha me letërsi atje dhe isha i sigurt se do të bëja letërsi atje dhe isha i sigurt se do të bëja karrierë atje, aftësia për të notuar në të gjitha shkollat letrare, më bindte se do të jetoja me letërsinë. I kam thënë gruas sime se do të shkoj në Zvicër sepse atje ka shkue Bajroni kur bani divorcin me gruan. Në Zvicër kisha ndër mend të merrja me vedi vetëm romanin tim “Letra dashurie”.
Duket sikur Kasemi nuk jeton në vendin ku pushkatoheshin intelektualët jo pse flisnin (siç ishte rasti i atyre të 22 për “bombën sovjetike”), por pse ishin thjesht kundërshtarë të menduar të regjimit. A mos ndoshta “pastrimi i shpirtit” kishte bërë të vetëm sepse tani nuk ishte më kapiten i Mbrojtjes së Popullit apo i Sigurimit të Shtetit.
Me tej ai thotë se vjershat me titull “Trandafilat e Shirazit” do ta dërgonte në Itali kurse “shqiponjat e maleve” do ia dërgonte Shollohovit. Mirëpo në këtë dërgim sipas tij do të ndihmonte Legata Italiane në Tiranë për edicionin “Corbacios” ose “Bompiani”. Në vijim të punës së Sergei Jesajenit që kërkonte të formonte shkollën imagjiniste si novator, si njeri kundër novacionit kërkonte të ringjallte shkollën romantike duke e udhëhequr atë.

Trebeshina pohon: Unë jam dezertor

I pyetur nga hetuesi ai thotë:
“Fajet e mia konsistojnë në kultin e heroit, asht mbi klasat, shkëputja nga jeta, e cila duket në të gjitha veprat e mia. Veprat e mia vuajnë nga një supersentimentalizëm, heroi qëndron i pjesës më të madhe të veprave të mia nuk ka rrugëdalje. Këto janë përsa u përket veprave të mia, kurse faje politike konsideroj ikjen nga shkolla së dyti shoqëria më ofendoi duke më cilësuar si njeri të marrë. Ajo kishte të drejtë të më dënonte por jo të më ofendonte, prandaj u vura në opozitë me Lidhjen e shkrimtarëve, bile mendoja se Lidhja më bënte padrejtësi duke mos më botuar veprat dhe duke mos më dhënë vendin në Lidhjen e Shkrimtarëve, përveç kësaj ikja jeme nga Lidhja dhe nga Partia, është dezertim, pranoj dhe që veprimtaria ime e 2 – 3 muajve të fundit para se të arrestohesha nuk i shërben ndërtimit të socializmit.

16 mars 1954, dëshmon Mehmet Myftiu

Dëshmitari pohonte se ishte njohur me Kasem Trebeshinën në tetor – nëntor 1952, pa krijuar ndonjë miqësi të ngushtë. Kjo njohje ishte kur punon në redaksinë e “Letrarit ri”. Në fillim nuk kanë shkuar mirë pasi Kasemi nuk ka pasur respekt për tij. Më pas miqësia kishte pasur veçorinë e dy njerëzve që merreshin me letërsi. Takimet zhvilloheshin në shtëpitë e njëri – tjetrit ose në natyrë. Kasemi paraqitej njeri i trishtuar i mbytur nga pesimizmi. Megjithë ndërhyrjet e tij, Myftiu nuk kishte mundur të ulte trishtimin e tij. Kritikonin njëri – tjetrin sidomos Kasemi.

Trebeshina: Shpëtimi i botës vjen vetëm nga Bashkimi Sovjetik

Nga simpatia e madhe për atdheun e sovjetëve, në pohimet e tij, ndër të tjera, Trebeshina thotë:
“Bisedonim dhe për çështje politike. Ishim të mendimit se shpëtimi i botës vjen vetëm nga Bashkimi Sovjetik dhe urrenim shumë amerikanizmin, artin e tyre, mënyrën e jetesës, filozofinë e tyre. Bisedonim për njerëz të ndryshëm, si për shembull për Selman Vaqarrin, Mark Ndojën, Kolë Jakovën, etj, për dashurinë”.
Dëshmitari pohonte se Trebeshina ishte shumë pesimist kur thoshte: “Gjithçka në botë është kot”.

Tri letrat e Kasem Trebeshinës dërguar Enver Hoxhës

Dëshmia e Myftiut bën të ditur se Trebeshina i ka dërguar 3 letra Enver Hoxhës. Në të parën i kërkon të largohet nga Partia, në të dytën t’i botohet vepra dhe në të tretën të largohet nga atdheu. Letrën e largimit nga Partia nuk ia kishte lexuar dhe këtë e kishte marë vesh kur e kishin marrë vesh të gjithë. Pastaj dëshmitari pyet pse kishte dërguar letër në KQ të PPSH-së më 29 dhjetor 1953 kundër arrestimit të Kasemit. Ai përgjigjet se sipas mendimit të tij, Kasemi nuk ishte armik, sepse ai nuk kishte gjë kundër RPSH-së, nuk e urrente regjimin, as partinë. Ai nuk ishte me amerikanët, por ishte i papërmbajtur dhe nevrik. Në lidhje me Mark Ndojën, dëshmitari thoshte se ishte njohur në vitin 1950, por nuk i pëlqente si tip sepse fliste për të njëjtat gjëra, fliste për Fishtën dhe ishte dembel. Për këtë shkak kur vinte Marku, Myftiu i thoshte Kasemit të iknin.

Dëshmia e Esma Agollit

Më 18 mars 1954 është pyetur aktorja Esma Agolli. Dëshmitarja pohonte se me Kasemin njihej si shokë teatri. Fliste i pakënaqur për mosbotimin e veprave të tij, ndërsa shante veprat e të tjerëve si ato të Kolë Jakovës dhe Dhimitër Shuteriqit.
Më pas e kishte ndalur në rrugë por ajo nuk donte ta takonte pasi ai ishte përjashtuar nga partia. Kasemi i kishte thënë se nuk ishte përjashtuar por kishte dorëzuar vetë teserën dhe se tashti donte të ikte në Zvicër. Esmaja ishte tallur duke i thënë mirë, do të përcjell deri në vapor. Në teatër ai shoqërohej më tepër me Injc Saraçin, Anton Pashkun, Kadri Roshin, Ndrek Shkjezin dhe Viktor Gjokën. Për veprën e Kolës Jakovës “Heronjtë e Vigut” kishte thënë se është kopjuar nga Fishta.

Dëshmia e Kadri Roshit

Më 27 mars 1954 Sotir Zavalani pyet Kadri Roshin, i cili thotë se me Kasemin ishte njohur më 1950 kur ishte kthyer nga Çekosllovakia, ndërsa miqësi intime me të kishte pasur më 1953. Pohon armiqësinë që kishte Kasemi me Llazar Siliqin dhe Kolë Jakovën. Në teatër Roshi thotë se Trebeshina nuk kishte qenë fort i lidhur sepse e kishte mendjen të shkonte në Lidhjen e shkrimtarëve pasi e ndjente veten shkrimtar e jo aktor teatri. Roshi thoshte se drama e tij “Heronjtë” ishte vënë në skenë vetëm një herë në skenë dhe ishte ndaluar si vepër e dobët. Në të nuk dilte e plotë dhe si duhej vepra e partisë.

Avokati i Trebeshinës mbrohet me argumentin e Nexhmije Hoxhës

Janë interesante faktet se të dy gjyqet ndaj Kasem Trebeshinës janë zhvilluara të mbyllura. Sigurisht procesi ndaj tij nuk kishte vlerën e gjyqit të Koçi Xoxes që të zhvillohej i mbyllur.
Gjyqi është zhvilluar më 24 qershor 1954 dhe trupi gjykues përbëhej nga: Veli Budo – kryetar, Mili Kacadej dhe Petro Martini. Gjykata i cakton Dhimitër Evangjelin avokat, por Kasemi nuk pranon.
Por avokati i tij ka hartuar një notë verbale për mbrojtjen ku shkruan se me një trimëri dhe vetëmohim të rrallë, Kasem Trebeshina dha kontribut të vlefshëm në luftën e lavdishme të popullit me shokun Enver në krye. Shefqet Musaraj e kishte quajtur talent të letërsisë shqiptare. Por Kasemi ndodhej i akuzuar për agjitacion kur ai në fakt pranonte vetëm disa gabime. Kundërshtia kundër shkrimtarëve ishte marrë si kundër partisë. Avokati nxiton se jo vetëm Kasemi por edhe Nexhmije Hoxha në një mbledhje në lidhje kishte kritikuar zhvillimin e letërsisë. Kasemi ka vepruar sipas gjendjes së tij në rënie shpirtërore.
Pavarësisht nga vendimi, Kasem Trebeshina vuan vetëm 11 muaj burg.


Nga Rushen Alimerko


Gazeta 55
(21.08.2007)

[Albo]

Hetuesi i Sigurimit të Shtetit më 1963: Kasem, ti je shoku ynë

Që Kasem Trebeshina e ka fshehur të kaluarën e tij tanimë kjo nuk përbën asnjë lloj dyshimi. Megjithatë në rastet kur ai i duhej të hapej partisë, nuk ngurron të kujtojë kontributin që ka pasur në letrat që dërgon pafundësisht në drejtim të udhëheqjes.

- Letra e Kasem Trebeshinës drejtuar udhëheqjes ku thotë: “E di Partia ç’kam bërë deri më 1947
- Sekretari personal i Enver Hoxhës interesohet për Trebeshinën

Që Kasem Trebeshina e ka fshehur të kaluarën e tij tanimë kjo nuk përbën asnjë lloj dyshimi. Megjithatë në rastet kur ai i duhej të hapej partisë, nuk ngurron të kujtojë kontributin që ka pasur në letrat që dërgon pafundësisht në drejtim të udhëheqjes.
Për periudhën deri më 1947 ai mjaftohet duke thënë “e di Partia ç’kam bërë”. Ndërsa punonjësi i Sigurimit nuk nguron t’i thotë “ti je shoku ynë”. Po pse pra ishte “shoku i tyre” Kasem Trebeshina?

Letra e Haxhi Kroit për Komitetin e Partisë në Gramsh më 20 nëntor 1963.

Duket që për Trebeshinën është interesuar drejtpërdrejt sekretari personal i Enver Hoxhës, Haxhi Kroi. Për shkakun e tij, ai i shkruan kështu shokëve të partisë në Gramsh:
“Kasem Trebeshina i internuar në rrethin tuaj, me anë të një letre që i drejton shokut Enver, kërkon t’i hiqet masa e internimit dhe të kthehej në Tiranë.
Të njoftohet i sipërmenduri nga shoku Emin Shuli që e di çështjen, se kërkesa e tij u studiua dhe rezulton se masa e internimit është e drejtë për arsye të fajeve dhe gabimeve të rënda që ka bërë, për të cilat është dënuar me burg nga organet e drejtësisë. Ai përpara ka shprehur pikëpamjet e tij reaksionare në vjershat e pjesët e tij letrare, duke përbuzur atdheun e vet ai pat kërkuar të lejohej të shkonte në Zvicër, gjoja si vend neutral, por që dihet se është vend kapitalist, ka dorëzuar dokumentin e partisë pasi nuk ka dashur të jetë anëtar partie, etj, dhe këto faje akoma nuk po i kupton si duhet, nuk i dënon duke i justifikuar se nuk ka çështje e pretendime politike.
Heqja e masës së internimit është e lidhur e varet direkt nga qëndrimi i tij, nga njohja e fajeve që ka bërë dhe nga përpjekjet që do të bëjë për të kryer sa më mirë punën që i është ngarkuar. Shoku Rita Marko porosit që t’i hiqet dhënia e mësimit të letërsisë dhe të caktohet për të dhënë lëndë të tjera që mund t’i bëjë. Kjo të mos i thuhet atij, por të merren menjëherë masa në këtë drejtim”.

Kasemi dënoi kundërrevolucionin në Hungari më 1956

Në një informacion të 14 nëntorit 1963 Vangjel Sotiriadhit i shkruan KQ të PPSH-së për çështjen e Trebeshinës. Në letër thuhet:
“Sipas porosisë së shokut Rita Marko, shkova në Gramsh dhe së bashku me shokun Emin Shuli – sekretar i dytë i Komitetit të Partisë, takuam Kasëm Trebeshinën. Nga bisedimi me të rezultoi:
Kasëm Trebeshina nuk e konsideron të drejtë internimin e tij në Gramsh duke pretenduar se nuk ka gjë politike dhe u munduar ta justifikojë duke thënë se nuk ka qenë kundër vijës së partisë për këtë nuk është çfaqur asnjëherë dhe nuk ka pikëpamje apo plaftormë tjetër nga ajo e partisë. Si fakt tregoi se në vitin 1956 kur u zhvillua konferenca e Tiranës e më vonë u bë kundërrevolucioni në Hungari ai ka mbajtur një qëndrim të mirë dhe në këtë kohë i ka drejtuar një letër shokut Mehmet Shehu me të cilën si qytetar i Republikës Popullore të Shqipërisë solidarizohej me qëndrimin që mbante partia. Tha që kur ka dalë nga burgu nuk është shoqëruar me asnjë njeri por ka bërë jetë shumë të kufizuar duke ndenjur në shtëpi me përjashtim të ndeshjeve sportive që ka frekuentuar vazhdimisht. Theksoi disa herë se pakënaqësitë i ka pasur për çështjet letrare dhe për çështjet politike nuk ka pasur asnjë pretendim. Në fillim tha se ka qenë shkrimtar, poet realist, por me kalimin e kohës u bë idealist. Me qenë se si anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve, nuk iu botuar asgjë, e kërkoi këtë çështje personale në mënyrë shumë të nxituar derisa arriti të dorëzojë teserën e partisë. Dorëzimin e dokumentit të partisë e konsideron një çështje personale, si veprim shumë të nxituar dhe të bërë nga ana e tij nga gjaknxehtësia e mendjemadhësia. Prodhimet letrare që ka pasur tha se i dogji të gjitha sa gjeti shtëpi dhe këtej e tutje nuk do të merret më.
Përsa i takon vendbanimit disa herë e përsëriti se nuk i jepte rëndësi veç t’i hiqet masa e internimit, e cila tregon se mbahet se njeri që tregon rrezikshmëri gjë që nuk i përgjigjet realitetit. Më në fund tha se do t’i pëlqente të shkonte në Maminas të Shijakut atje ku ka shkuar edhe Mehmet Myftiu. Por nga bisedimi u kuptuar se po t’i hiqet masa e internimit mund të banojë në Tiranë se këtu ka familjen, gruan dhe fëmijët. Sipas porosisë së shokut Rita unë i thashë për rrethet ku mund të dërgohet dhe veçanërisht në Tiranë i thashë se nuk ka mundësi.
Për qëndrimin e tij në Gramsh nga bisedimi që bëmë me zv/shefin e degës së Punëve të Brendshme dhe me nëndrejtorin e shkollës 11 vjeçare, rezultoi se nuk ka ndonjë gjë. Drejtori i shkollës ka shkuar dy herë për kontroll në orë të mësimit dhe ka konstatuar se mësimin e jep sipas librit. Banon në një dhomë së bashku me drejtorin e nëndrejtorin e shkollës dhe me një arsimtar tjetër. Jep letërsi në shkollën 11 vjeçare dhe për këtë çfaqi mendimin se nuk i pëlqen të japë letërsi, pasi nuk dëshiron të merret me këtë punë e se do të ishte më mirë të japë histori. Shoku Emin tha, kur u largua Kasemi se këtë çështje e kishin parë që kur vajti në Gramsh, por nuk kishin mundur ta zgjidhnin për arsye se arsimtari që jep histori jep edhe rusisht e por të hiqnin historinë, punë tjetër nuk bënte dot e i mbeteshin shumë pak orë”.

“E di partia ç’kam bërë deri më 1947”

Në letrën e 14 dhjetorit 1963 drejtuar Komitetit Qendror të PPSH-së, Kasëm Trebeshina, i kujton Partisë se ajo e di mirë se ç’ka bërë ai deri në vitin 1947, që është pikërisht koha kur ka shërbyer aktivisht në organet e Sigurimit të Shtetit. Në letër ai thotë se më 4 dhjetor 1963, e kishte thirrur në zyrën e tij, në Komitetin e Partisë për Rrethin e Gramshit, sekretari i parë i këtij rrethi, e, ndër të tjera e kishte këshilluar t’i drejtohej Komiteti Qendror për të kërkuar zgjidhjen e punës sime. Duke e ndarë letrën e tij në 9 pjesë, në pikën e parë, Trebeshina shkruan:

“1- Aktiviteti im gjer më 1947 dihet nga ai komitet, prandaj nuk po e prek”.

Duke e vazhduar më tej sqarimin e pozitës së vet, shkruan:

“3- Pasi humba të ardhmen time si ushtarak, u mundova të gjenj një rrugë tjetër në jetë dhe zgjodha pasi u rropata pak (duke bërë edhe gabime të dëmshme, psh lënia e shkollës) letërsinë. Këtë e zgjodha sepse kur isha i vogël kisha bërë gjëra të ndryshme. Që nga 1948 – 1952 shkrova disa vepra me përmbajtje të shëndoshë socialiste si “Reforma” (1948), “Mbeturinat” (1949), “Të rinj të kohës sonë” (1949). Dy të parat pjesë teatrale dhe e treta roman. Në mënyrë të pakuptueshme për mua, u luftova dhe nuk pata asnjë përkrahje, përkundrazi më trajtuan me një mosbesim të theksuar dhe me ofeza të vazhdueshme (nga ana e shkrimtarëve të ndryshëm). Pasi kërkoi me këmbëngulje organizata e partisë e teatrit popullor, komiteti i partisë për Tiranën mori romanin tim “Të rinj të kohës sonë” dhe ia dha Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë për t’a parë. Në përfundim më 31 maj 1951 më thërritën në Komitetin e Partisë shoqja Fiqret Shehu më komunikoi opinionin e Lidhjes së Shkrimtarëve (opinion i shfaqur nëpërmjet ish-kryetarit të Lidhjes, shokut Shefqet Musaraj): “Vepra është shumë e bukur, e shkruar sipas metodës së realizmit socialist dhe në të duket një analizë psikologjike e hollë prej mjeshtri. Gjuha është shumë e bukur, si ajo e Naimit”. Megjithatë edhe kjo vepër nuk e pa dritën e botimit. E pabotuar mbetet edhe sot e kësaj dite.

4- I dëshpëruar nga sa më sipër , fillova të pi dhe të bëj një jetë të pahijshme, jetë që unë e dënoj pa rezerva dhe në është se nuk e zgjas më shumë, këtë e bëj se më vjen turp t’i kujtonj atë gjëra kur kam kaluar nga Don Kishoti tek sentimenti. Ishte në këtë kohë që ika nga Partia duke mos gjetur as kohën dhe as vendin për të zgjidhur punët e mia. Ai veprim si dhe veprimet e mëvonshme që më çuan gjer në burg, kanë qenë të pafalshme dhe të dënueshme. Megjithatë nuk duhen që të merren tepër seriozisht se vijnë era budallallëk dhe nga ana tjetër, unë nuk vë ndonjë vend tjetër mbi vendin tim, qoftë ky edhe Zvicra! Unë jam shqiptar me të gjitha të mirat e të ligat dhe këtu dua të vdes pranë njerëzve të mi. Pra veprimet e mia kanë qenë të nxituara, jo të arsyeshme dhe përbëjnë gabime të rënda. Si përfundim unë si anëtar partie, kam kryer veprime të dënueshme. Prandaj para Partisë, për këto veprime, nuk mund të dal i larë.

5. Botimi i “Krujës së Çliruar” pas dëbimit nga partia ka qenë i pamjaftueshëm për dy arsye:
a. Se vepra nuk ishte nga më të rëndësishmet.
b.Se duhej të ishte bërë më parë që unë të mos mbetesha me kokë mënjanë para anëtarëve të tjerë të Lidhjes (më 2 prill 1953 u konsiderova si njeri që nuk mu kishte pasur punë të dukë – nga Dh. S. Shuteriqi dhe para opinionit publik.

6. Pasi kam dalë nga burgu jam munduar se mos gjej ndonjë rrugë afrimi dhe pajtimi me shoqërinë. Në këtë drejtim nuk kam gjetur rrugën më të shkurtër dhe më të mirë, po shkrova disa poema sipas metodës së realizmit socialist, si “Në katër stinët”, “Majë preshit”. Duket edhe me këto nuk kam ditur, i ndryshuar shpirtërisht të shkoj më tutje. Këtu duhet të përmend edhe këtë fakt: në mbledhjen e fundit të organizatës bazë të Lidhjes, unë pyeta: “A u duhen veprat e mia të realizmit socialist, apo t’i djeg?”. Shoku Manush Myftiu m’u përgjigj: “Mund t’i djegësh kur të dojë qejfi”. Kështu unë kur dola nga burgu i mblodha të gjitha dhe i dogja. Por për të dëshmuar për periudhën e parë timen, kanë mbetur disa vepra që nuk munda t’i gjej në kohën e djegies. Më në fund pas një peripecie të gjatë erdhi edhe botimi i fundit, ai i “Artanit dhe Mines”. Nuk dua të them asnjë fjalë për veprën, por vargje më të dobëta se kërkesa minimale artistike, aty nuk ka; prandaj ofeza që më bënë duke më paguar me 8 lekë (si folklor) gjysmën e veprës ishte e pavend..

7. Më 1956, në mars, shoku Manush Myftiu më ka komunikuar se unë nuk kisha ndonjë faj, por gabime dhe sherre me shkrimtarët, gabime që rëndonin gjysëm për gjysëm mbi mua dhe mbi ato. Po atëherë më tha që të kërkoja vendin ku donja të punoja dhe kur unë e lashë në dorën e tij, më premtoi se do të më gjenin një vend të mirë., sipas mundësive dhe aftësive të mia. Ky premtim nuk u vu në jetë asnjëherë. Më vonë kur e pashë se nuk u bë gjë, kërkova disa herë me radhë që të kalonja si përkthyes, pasi puna në bibliotekë më dëmtonte rëndë shëndetin. Për këtë gjë m’u përgjigjen se nuk kishte vend, kur në të vërtetë pak më vonë u muar një njeri tjetër. Nuk mund të mos arrij në përfundimin se ai vend, nuk m’u dha vetëm e vetëm për të më mbajtur nën presion. Kjo gjë më ka habitur dhe dëshpëruar shumë, sa edhe tashti ndjehem shumë i prekur.

8. Më 18 maj 1962 u internova. Gjatë vjetëve të fundit, unë kam qenë një njeri i izoluar, me lidhje fare të pakta me jetën, prandaj u çudita shumë kur më internuan, sidomos kur gjeneralët Nevzat Haznedari dhe Petrit Hakani së bashku me kolonel Filat Muçon më prekën në çështjen e revizionizmit dhe të Hrushçovit. Nuk e kam parë, nuk e shoh dhe nuk do ta shoh me vend që si rrjedhim i izolimit tim, të merret kjo masë e rëndë internimi. Unë protestova kundër kësaj dhe më 6 qershor 1963, kur mbahesha jashtë ligjit, erdhën shokët Nevzat Haznedari dhe Raqi Zavalani dhe më komunikuan se do të më lironin dhe më pyetën se në cilin qytet do të dëshironja të rrinja përkohësisht, sa të bindeshin për të më kthyer në Tiranë. U përgjigja se për mua kjo ishte e barabartë me vdekjen. Të nesërmen biseduam prapë me shokun Nevzat dhe unë i përsërita kërkesën time për të më vendosur në Tiranë, si mësues ose si përkthyer i inglishtes. Ai më tha se këto gjë do ta referonte më lart. Kjo bisedë vazhdoi po me shokët e lartpërmendur dhe më 11 shtator 1963 dhe më 13 shtator 1963 në spitalin e burgut Tiranë. Aty më komunikuan se do të shkonja në Gramsh, i lirë si mësonjës, më garantuan se nuk më hiqej pasaportizimi nga Tirana dhe se kur të kthesha do të më vendosnin si përkthyes në ndërmarrjen e botimeve. Sikurse u kam shkruar edhe në letra të tjera(udhëheqjes), nuk e kam pranuar këtë hedhje në Gramsh. Në bisedën që kemi më 30 shtator 1963 me shokun Raqi Zavalani, po në spitalin e burgut, më tha: “Ti je shoku ynë, po në nuk mund të të sjellim menjëherë në Tiranë. Puno gjashtë muaj në Gramsh dhe pastaj hajde këtu të të vendosim në ndërmarrjen e botimeve. Kjo shkuarje atje është e domosdoshme për opinionin publik”.
Po këtë gjë ia kishin komunikuar edhe familjes sime. Përfundimi i bisedës së 13 dhe 30 shtatorit 1963 qe ky: unë do të rrinja 10 ditë në Tiranë, pastaj do të nisesha në krye të detyrës, i lirë me pasaportizim në Tiranë dhe në fund të marsit do të vendosesha difinitivisht në NSHB Tiranë. Nga këto nuk u bë asgjë. Këtu më komunikuan se isha dënuar me 5 vjet internim.

9. Më 12 shtator 1963 shoqja Vangjelo Sotiriadhi më komunikoi përgjigjen e letrave të mia udhëheqjes dhe më tha të vendosesha (me ose pa familje), në Elbasan, Rrogozhinë, Kavajë dhe Shijak. Kjo formë tjetër internimi nuk m’u duke e drejtë dhe u përgjigja se kërkonja të më hiqej çdo masë internimi, pasi nuk kam kryer asnjë krim politik, dhe pasi internimi ishte një masë shumë e madhe karshi një njeriu që ka bërë për 9 vjet një jetë të izoluar prej oshënari.

Duke e përfunduar këtë letër, unë i lutem atij Komiteti Qendror që të më heqë çdo masë internimi, pasi gabimet e mia të rënda letrare që nuk arrijnë në një nivel teorik, nuk janë bërë me qëllime të caktuara. Nga ana tjetër unë heq dorë nga çdo aktivitet letra dhe prej momentit të lirimit do të shikoj vetëm detyrat e mia familjare dhe detyrimet që kam karshi shtetit. Duke qenë shumë i sëmurë dhe në paaftësi pune, u lutem që për një periudhë prej të paktën gjysmë viti të mbetem pa asnjë angazhim në punë. Përveç kësaj unë jam gati që me t’u liruar të mbyllen për gjithnjë në shtëpinë time.

Duke e mbyllur këtë letër, po ju lutem edhe njëherë që të ndërhyni për lirimin tim, duke patur parasysh se me vendimit tuaj do të më shpëtoi nga një fatkeqësi.

Mbetem me shpresën e përgjigjes suaj,

Me respekt
Kasëm Trebeshina
Gramsh, 5 dhjetor 1963


Nga Rushen Alimerko


Gazeta 55
(23.08.2007)

[Albo]

Trebeshina më 1981: "Për mua nuk ka atdhe"

- Mohimi për herë të dytë i atdheut nga Kasem Trebeshina
- Procesi gjyqësor i 1981-t vetëm me një gjyqtar dhe prap me dyer të mbyllura

Burimet arkivore bëjnë të ditura se Trebeshina me pozitën e tij ishte bërë problem në lagjen ku banonte. Ai nuk punonte dhe nisur nga kjo, më 22 qershor 1980 për kryesinë e Frontit të bllokut 3, kryetari njoftonte se Trebeshina kurrë nuk punonte në lagje.
Dënimi tjetër i Kasëm Trebeshinës për agjitacion e propagandë për shkak të mosvotimit në zgjedhjet vendore të atij viti. Sërish ai dënohet me dyer të mbyllura. Sërish vërehet butësi. Madje një gjyqtar i vetëm zhvillon gjykimin. Si edhe herën e parë, gjyqi zhvillohet me dyer të mbyllura.

Një gjykatës

Kasemi është arrestuar më 16 prill 1980. Këtë herë puna kishte filluar për mosvotim. akuzohej për krimin e agjitacionit e propagandës. Prokurori kërkoi 10 vjet burg si dhe 5 vjet internim.
Më 21 shkurt 1981 gjyqtari Agron Lamaj ia ka vendosur fillimin e gjykimit më 5 mars 1981. Për këtë qëllim do të thirreshin dëshmitarët: Adriana Peti, Tefta Pikuli, Nazim Shtino, Ora Pelingu, Xhavit gjata, Nestor Polimeri (nga psikiatriku, spitali nr.5), Jorgo Bllaci, Adem Avdo, Pertef Isufaj, Mehmet Myftiu, Ruzhdi Pulaha, Bashkim Kuçuku, Resul Bedo dhe Llambro Ruci (Lidhja e Shkrimtarëve), të cilit vinin kryesisht nga spitali dhe nga bota e letrave.

Trebeshina pa atdhe

Urrejtja e Trebeshinës për atdheun sillet edhe pas shumë vitesh në opinion. Ai i ka deklaruar Adem Avdos: "Për mua nuk ka atdhe". Sado që midis deklarimit të parë (të vitit 1953) për të shkuar në Zvicër dhe pohimit të dytë se për të nuk ka atdhe, ka ndryshime, thelbi ngelet po ai, urrejtja ndaj atdheut.
Më 19 mars 1981 dënohet me 9 vjet heqje lirie, por i jepet dënim plotësues 5 vjet internim. Dokumentet arkivore nuk kanë asnjë shënim se kur ka dalë nga burgu. E sigurt është se edhe këtë herë nuk ka plotësuar kohën e mëtuar në vendimin e gjykatës.

"Nuk i jam kundërvënë ndonjëherë RPSSH-së"

Katër ditë më vonë Kasemi i shkruan gjykatës së lartë për prishjen e vendimit, duke quajtur të rëndë. Në letër ai thotë se gjatë luftës ishte plagosur 2 herë dhe se me armikun nuk kishte pasur lidhje. Nuk kërkonte t'ju kundërvihej ligjeve të RPSSH-së. Letra e tij drejtuar udhëheqjes nuk kishte qëllim armiqësor, por kjo vinte nga gjendja e rënduar shëndetësore. Dëshmitë i quante të trilluara me qëllim për të armiqësuar atë me partinë. Ndërsa krijimtaria kishte të bënte me gjendjen e tij shëndetësore.
Më 20 prill 1981 shprehet eksperti mjekësor se është i përgjegjshëm për krimin e kryer.
Më 18 prill 1981 kolegji penal i Gjykatës së Lartë ka lënë në fuqi vendimin.

Ekspertiza mjeko-ligjore e Kasem Trebeshinës më 1981

Drejtoria e Punëve të Brendshme e Tiranës ka dërguar për ekspertim psikiatrik - ligjor, Kasem Hysen Trebeshinën. Në shënim thuhej se më 1953 Kasemi ka braktisur punën dhe më 1954 është dënuar me 3 vjet heqje lirie nga të cilat ka bërë 11 muaj. Në 1962 është internuar me 5 vjet, por është falur prapë dhe ka bërë 2.5 vjet.
Njihej si tip shumë gjaknxehtë që i dukej sikur nuk e donin. Në vitet 1965 dhe 1966 i janë gjetur dy testamente ku shprehte mendime se do të vetëvritej. Ka qëndruar vite të tëra pa punë, megjithëse një gjë e tillë i është ofruar prej pushtetit. Në krijimtarinë e tij ai ka shkruar për personazhe ireale si për mumje, hije, me nishan.
"Ai duket se është diktator dhe fanatik në familje dhe në shoqëri". Kjo vinte se ngaqë kujtonte se të gjithë ishin kundër tij.
Si përfundim mjekët mendonin se Kasemi ishte "psikopat paranojak i dekonspiruar dhe veprën penale e ka kryer nën ndikimin e ideve delikate", " nuk është i përgjegjshëm karshi ligjit për veprën penale që ka kryer" dhe për këtë të "dërgohej për mjekim të detyruar në spitalin neuropsikiatrik të Elbasanit".

Nga Rushen Alimerko





Letër në redaksi

Kasem Trebeshina vodhi bibliotekën e avokatit Abaz Omari

Dëshmi tronditëse për ish shefin e degës së Punëve të Brendshme të Fierit, Kasem Trebeshina

E nderuara gazeta "55"!

Marr shkas nga një shkrim të botuar në gazetën tuaj mbi zotin Kasem Trebeshina, për të paraqitur një ngjarje të hidhur të vitit të mbrapshtë 1945.
Zotëria i përmendur në vitin kur mbi vendin tonë po shtrihej zezona komuniste ka qenë kryetar i degës së punëve të brendshme të qytetit të Fierit.
Dhe me pushtetin e pakufizuar që zotëronte plaçkiti shtëpinë e avokat Abaz Omarit, gjithë plaçkën dhe mbi te gjitha dhe bibliotekën e cila në atë kohë çmohej nga rrethet intelektuale si një nga më të kompletuarat dhe me cilësorja.
Abaz Omari kishte kryer dy fakultete në Francë, një për drejtësi në Montpelie dhe një tjetër në Paris në Universitetin e Sorbonës.
Në jetën politike të kohës ishte në krye të Partisë Social Demokrate bashkë me Skënder Muçon dhe me Musine Kokalarin, me të cilën dhe ishte farefisni.
Gjithashtu nëna e tij ishte vajza e xhaxhait të Enver Hoxhës pra diktatori e kishte nip dhe kjo qe fatkeqësia e tij, pasi me një urdhër të këtij në kohën kur ishte kryeministër dënohet me vdekje në Berat dhe pushkatohet menjëherë. Familja e tij zotëron telegramin e dërguar nga Enver Hoxha që kërkon informacion për datën e pushkatimit. Nuk dihen rrethanat e ekzekutimit por pas çlirimit, dua të them pas vitit 1991, pas shumë kërkimesh të gjata kur ju gjet vendi i varrimit, skeleti i tij qe pa kokë. Diktatori urrejtjen e tij kundrejt këtij njeriu me një kulture fine e ka shprehur dhe ne librat e tij.
Bibliotekën, Kasem Trebeshina e kishte ndarë me vëllanë e tij Muzafer dhe nipin e tij Fatos ndërsa sot e zotëron të tërën.
Që të pastrojë shpirtin më përpara se të hiqet si gjoja disident dhe trim i madh duhet t'ju ktheje trashëgimtarëve të të ndjerit bibliotekën dhe t'ju kërkojë falje pasi vinë nga një fis fisnik shume i degjuar.
Abas Omari ishte dhe kushëri me Bahri Omarin dhe veç asaj dhe mjaft i afërt me të.
Letërshkruesi të ndjerin e kishte dajë pasi motra e tij qe martuar me Nexhat Peshkëpinë, një nga krerët e Ballit Kombëtar dhe kryeredaktori i gazetës "Shqiptari i Lirë" në New York.
Kur emri i Kasem Trebeshinës u përmend në gazetën "Shekulli" 6 muaj të shkuara, i dërgova kësaj të përditshme një letër të tillë dhe nuk mora përgjigje. Dhe është e kuptueshme për mentalitetin që ka stafi i kësaj.
Kjo ngjarje na hidhëron dhe sot pas 60-vjetësh pasi ata që e kanë njohur e çmonin për kulturën e tij të gjerë dhe mbi të gjitha për karakterin e tij të butë shumë njerëzor.
Dhe sa herë që përmenden emrat e Enver Hoxhës dhe Kasem Trebeshinës vetëkuptohen ndjenjat tona.
Për sa shkrova me lart, jam gati të përballohem me këdo që do të guxojë të me vejë në dyshim të vërtetën e kësaj ndodhie te kobshme

Sinqerisht,

Edmond Peshkopia.


Gazeta 55
(24.08.2007)

[Albo]

Kasem Trebeshina, fenomen letrar apo politik?!

- Një turp për katedrat dhe profesoratin e letërsisë, kur hesht për veprën “Mekami” të Trebeshinës - Nevoja e një hetimi për vrasjet e dokumentuara të Trebeshinës - Një komunist terrorist, i egër dhe bashkëthemelues i policisë politike vrasëse, nën çadrën e Mugoshës dhe të të gjithë serbëve pasues - Trebeshina deklaron: “Nuk kam atdhe, unë jam turk” dhe themelon të parin rast në botë të armiqësisë së një shkrimtari me fijelidhjet atdhetare kombëtare. - Ata që e dënuan, sot e mbrojnë, duke e futur në një qark absurd. Kush ishte armiku i Partisë: ky apo hetuesi i tij, që e mbron sot?!

Redaksionale

I kemi patur të gjitha dëshirat, mundësitë dhe arsyet sentimentale, personale e karakteriale, që ta shohim me simpati ose objektivisht figurën e Kasem Trebeshinës. Padyshim që, në këtë llumhane keqkuptimesh e keqpërdorimesh të njerëzve e konflikteve, figura e Kasem Trebeshinës qëndron në krye. Një përpjekje njerëzish të trallosur kanë dashur ta vendosin me artikuj panagjerikë, në krye të letrave shqipe dhe sponsorizuar nga konteksti i vazhdimësisë së kritereve komuniste, edhe në ditët tona, ku kjo shpurë dashamirësish të Kasemit shkoi deri aty, sa ta bëjnë hero apo emblemë edhe të një qëndrimi politik disident, etj, etj(!)
Shëmtia arrin kulmin kur zelltarë pak të regjistruar në punëra të zeza gjatë viteve të komunizmit, ose vegla dhe naivë në fushën e letrave, arrijnë të çojnë këtë njeri në nivelin e qitjes, kundër Ismail Kadaresë. Pra, Kasem Trebeshina, jeta dhe shkrimet e tij janë keqpërdorur me një frymëzim të tillë, sa të ngrenë një argument të paqenë, për të goditur emblemën e letërsisë shqipe, Ismail Kadare.
Natyrisht, përdorimi i Trebeshinës dhe shndërrimi i Kadaresë në një shënjestër prej këtij grupimi, është një nga punët e hijes së zezë të komunizmit që vërtitet ende dhe është në gjendje të krijojë viktima e realitete të paqena.
Nëqoftëse Kasem Trebeshina do të konkurronte në opinionin shqiptar si shkrimtar, i papërzier me formate të tjera, ai do të kishte një procedim normal ku, herë do të fitonte më shumë se ç’i takon e herë nuk do merrte as atë që i takon. Dhe me kohë do rezultonte ajo që është e vërtetë. Por “fenomeni Trebeshina”, si nevojë e një filozofie dhe një grupimi që të kujton batalionin “Hakmarrja”, tregon se segmente të shoqërisë sonë intelektuale janë të infektuara rëndë nga veset dhe bëmat që ndodhen nëpër arkivë.
Më së fundi, ne kemi në duar një monografi për Kasem Trebeshinën, në të cilën dallohen shumë stile të shkruari, vende-vende ka zbërthime estetiko-filozofike që s’kanë lidhje fare me Trebeshinën si shkrimtar dhe me veprën e tij. Për fat të keq, ka edhe një parathënie të një kushëriri të vet, që ndoshta mund të mos ishte fare, jo pse ka të bëjë me kushëririn e tij, por për një gjë edhe më të madhe: sepse parathënësi zbulon se sa i nevojshëm është Trebeshina për të ndërtuar sisteme vlerash të rreme dhe për të mbajtur gjallë, mirëfilltas “heronj të heshtur”.
Por, le t’i marrim me radhë disa nga çështjet themelore rreth kësaj figure:
E para, Trebeshina na qenkësh anëtar i Grupit Komunist i Shkodrës, por me veprimtari në Elbasan dhe më pas në Fier! Grupi i Shkodrës, siç thuhet në monografi, vajti deri në Beograd t’i merrte udhëzimet për shndërrimin, nga grup në parti. Pastaj, po në monografinë panagjerike të Trebeshinës, thuhet se ky është i vetmi anëtar i Grupit Komunist të Shkodrës, që mbeti gjallë! Por ne e dimë tashmë sistemin vrastar në PKSH dhe, sa më vonë të vriteshe, më i ngarkuar me krime ishe! Pale të mbeteshe gjallë! Pastaj, Trebeshina i përket nomenklaturës së zv/komisarëve që ishin totalisht kompetencë e Dushan Mugoshës dhe e shërbimit informativ dhe qendra realisht terroriste e vrastare përbrenda komunitetit partizan.
Si është e mundur që pranohen dy vrasje të bëra nga Kasem Trebeshina, Jani Milo i Himarës dhe një bashkëluftëtar i tij, konkurrent që e vret pas shpine, me dorën e vet?! Dhe sa e turpshme është që një poeteshë e paraqet Trebeshinën si humanist! Si qenka humanist një vrasës!? Që nesër, normalisht mund të fillosh hetimin për të dy këto vrasje dhe për të tjera, të cilat i janë ngarkuar grupit të Koçi Xoxes, nga Ponc Pilati, po kur Trebeshina ishte nomenklaturë direkte e tij dhe e Beogradit. Si një nga pesë themeluesit shqiptarë të Sigurimit të Shtetit, që vriste vetëm shqiptarë, edhe Kasem Trebeshina, vetëm shqiptarë vrau! Ky antifashist, antinazist përshkruan faqe të tëra sesi kishte falur një oficer madhor gjerman dhe vret bashkëqytetarin e tij(!) Pra, është krejt në kuadrin e komunistëve terroristë që ndezën luftën civile, vëllavrasëse, me porosi të Beogradit. Këto janë të shkruara, e bardha në të zezë, nga adhuruesit e tij. Atëherë, si nuk shikohen këto, ashtu siç shikohen tek të tjerët?! Është një pamje e trishtueshme dhe shumë e dhimbshme! Megjithëse, në gjithë dënimet e tij dhe korrespodencat e tij, ai përpiqet ta bindë udhëheqjen se nuk është armik i Partisë, atëherë, si mund t’i pranojmë frazat propagandistike të tij antifashiste apo anti-Rusi?!
Jemi kundër përmendjes që, në të shkuarën ke shkruar këtë vepër apo atë vepër! Shkrimtari shkruan çfarë i do qejfi e çfarë i shkrep dhe ai, më shumë se të tjerët ka të drejtën e ndryshimit, por duhet të jetë koherent në humanizmin e tij dhe në karakterin progresist të veprës, që ajo të jetë qytetëruese e përparimtare. Dhe poema e Trebeshinës për Stalinin, botuar në “ZP” në 1953, nuk është e drejtë t’i përmendet pse e shkroi, por është e drejtë t’i thuhet se “ti zotëri e ke ruajtur koherencën terroriste, deri në atë çast dhe për më tepër akoma, mos grij lakra për kolegët, se kanë shkruar këtë apo atë!” Është trishtuese sesi një intelektual, qoftë edhe i nivelit mesatar, pale ata që janë studiues të mirëfilltë të letërsisë apo ata që kanë integritet si shkencëtarë të mendjes, të gëlltisin një episod kriminal të jetës të këtij njeriu. Ai kërkon të pushkatojë dy çifte që duan të martohen gjatë Luftës dhe këmbëngul për vrasjen e tyre. Nuk u bindet eprorëve dhe kërkon t’i marrë frymën, edhe asaj fijeje ajrore romantizante e njerëzore të asaj periudhe. Një shkrimtar që ngrihet kundër dashurisë! Rast unikal!
Gjithë periudha e Luftës dhe e pas-Luftës, në funksionet terroriste të tij, deri kur operativi i thotë “ti je shoku ynë”, tregojnë se ka një jetë, të cilës nuk mund t’i anashkalosh fakte kaq të rënda.
“Çështja Trebeshina” bëhet më e rëndë kur, pas kësaj veprimtarie, ku po fusim edhe periudhën e burgut, lindin pyetje e pikëpyetje nga më të çuditshmet. Por, po e lëmë mënjanë këtë dhe po shohim Trebeshinën-shkrimtar.
Kasem Trebeshina, autori i romanit “Mekami”, dëshmon me këtë vepër se është shkrimtari më racist e antishqiptar, duke lënë pas Ivo Andriçin e Çubrilloviçin. Nuk ka asnjë vepër letrare në botë, nuk ka asnjë shkresë zyrtare, në asnjë lloj regjimi, i huaj apo i vendit, që të urrejë me përmasa llahtari racën shqiptare, kombin shqiptar, trevat shqiptare. Eshtë një turp për profesoratin letrar shqiptar, që nuk e ka denoncuar këtë vepër si fëlliqtinë më të madhe të shkruar ndonjëherë, si urrejtje për shqiptarët.
Ky roman luan brenda një “melodi turke” dhe tregon sesi një familje turke ka ardhur dhe është vendosur në trevën e jugut shqiptar e i gjen këtu shqiptarët, të krishterë dhe i akuzon ata që jetojnë në vendin e tyre, në pronën e tyre, në doket dhe zakonet e tyre, se shqiptarët janë të pabesë, janë vrasës, gratë dhe vajzat e tyre përdoren prej prindërve dhe vëllezërve për prostitucion me osmanët dhe se morali, virtyti, i përket vetëm famlijes së tij (Kasemit), që ka ardhur nga një vend i Azisë, me një emër që ka në bazë fjalën “suma”. Ka një dokument historik që një sulltan ka përzënë disa bashkatdhetarë nga kjo Suma, në drejtim të Ballkanit dhe ky osman që është katragjysh i Kasemit, me gjithë sumaxhinjtë e tjerë, na sjellka moralin, kulturën, në mesin e shqiptarëve që quhen Spiro dhe Angjelina(!) Ky është një banditizëm i vërtetë dhe një spekulim i pamasë. Mallkimi do të ishte shumë i dobët për këtë autor që i urren shqiptarët, duke përdorur një dredhi e cila është sot në strategjinë themelore të veprimtarisë serbo-ruse, në drejtim të botës shqiptare.
Bëjmë pjesë në njerëzit që vlerësojnë dhe çmojnë miqësinë turko–shqiptare. Në gazetën tonë nuk ka të krahasuar me asnjë gazetë tjetër, kontributi dhe vlerësimi për miqësinë mes shqiptarëve e turqve. Dhe për këtë, nuk është në dijeni vetëm lexuesi, por gjithkush që është i interesuar në të dy vendet, dhe te fqinjët e largët e të afërt. Por, nëse ka një atentat për këtë miqësi, kjo është loja e Trebeshinës. Ai nuk e ka hallin dhe nuk e thotë se “jam turk”, sepse e do dhe e beson këtë. Jo, ai zbaton egërsisht tezën serbe, që t’i heqë karakterin perëndimor botës shqiptare, dhe në genocidet e saj, dhe politikat e saj ndaj shqiptarëve, t’i paraqesë ata si turq. Po, nëse janë turq, ku është miqësia shqiptaro- turke?! Se del që është miqësia dhe lidhja turko-turke!!!
Disa nga deportimet e shqiptarëve nga Kosova dhe Maqedonia janë bërë me këtë pretekst. Dhe është angazhuar një makineri e rëndë bankare e politike në drejtim të kësaj teze, për t’i dhënë një hapësirë më të madhe luftës kundër shqiptarëve dhe për ta zotëruar Ballkanin, totalisht sllavët dhe grekët e rinj. Dhe Trebeshina e boton këtë libër në Kosovë, vetëm katër vjet para deportimit të ri të shqiptarëve, dhe është një përgjegjësi e rëndë për botuesin dhe një turp i pashlyer që mbajnë për këtë vepër perverse, genocidiste, dhe Trebeshina mbetet mik i serbëve, dhe i teorisë së tyre, dhe i shërbimeve të tyre, kur bën pohime të tilla.
Ia kujtojmë Trebeshinës këtë, se edhe Hrushovi, këtë ka thënë, se “Shqipëria na duhej si vend islamik”. Në vitin 1981, në dramën “Tokë e ndezur”, të shfaqur në Elbasan, gjatë mbledhjes së materialit, dokumentet ku serbët falsifikonin shkresa për t’i nxjerrë të gjithë shqiptarët, turq, si fakt monstruoz, u shfaqën në një dialog të tillë:
- Serbi: Ju, Ramë Ulnika, duhet të shkoni në Anadoll se atje janë tokat tuaja!
- Ramë Ulnika: Kurrë, jemi që me diellin në këto toka!
Kjo është përgjigje edhe për Trebeshinën, këtë gjenerator të urrejtjes antishqiptare!
Natyrisht, këtu kalon edhe në problem tjetër, që ka të bëjë me një fakt më të thjeshtë e më pragmatist. Ky njeri që thotë, “unë nuk jam shqiptar”, përse kërkon sponsorizim në Ministrinë e Kulturës së shtetit shqiptar?! Përse nuk i drejtohet ministrisë së shtetit turk?! Ky njeri mashtron kur thotë se “nuk më botohen veprat”, kur vetëm në vitet e fundit i janë botuar 15 të tilla, të shoqëruara me tema disertacioni apo profesorati; dertet ia ngarkon shtetit shqiptar e lavdet, një shteti tjetër.
Nëse ka një vlerë të pakontestueshme shkrimtari, kjo është lidhja me kombin. Ky njeri, pesë veta që ka vrarë, janë shqiptarë dhe ka falur një major nazist. Ka drejtuar Sigurimin e Shtetit, kriminal, vrastar, në distrikte serioze të tij, në periudhën më gjakatare të këtij institucioni. Për këtë njeri që thotë “s’kam atdhe, unë jam turk”, atëherë, me thënë të drejtën, duhet të shprehim diçka, për të qenë realistë. Ore, ky njeri nuk ka faj fare, ky, dhe “Mekamin”, dhe deklaratat i ka në dritën e diellit?! Këta që e pasojnë, ç’janë e përse u duhet ky?! Çfarë përfaqësojnë e me se duhet ta ushqejnë këtë opinion, këtë sistem vlerash të brishta e të pangritura akoma?! Ç’është ky grup pune, i qepur e i atashuar pranë Kasemit?!
Mbase duhet pak durim dhe pak kërkim në arkiv...

Gazeta 55
(25.08.2007)

[Albo]

Dosjet e rreme që s’fshehin dot të vërtetën

Mekanizmi që prodhoi krimin e diktaturës, po përpiqet ta shndërrojë median në lavatriçen e vet, përmes përdhosjes së gjinisë së dossierit, me falsifikime e grafomani që fshehin të vërtetën. Kur ndodh që krimi zbardhet, pjesa e dytë e skemës shoqërohet me mallkimin e botuesit dhe keqardhjen për viktimën, që u turpërua, pas një jete të tërë prej xhelati. Pas zbulimit të të vërtetave për Kasem Trebeshinën, s’është vendi për industri keqardhjeje, por vetëm për “mea culpa”, nëse shkrimtari është penduar për aktivitetin antikombëtar prej 50 vjetësh në Sigurimin e Shtetit

Zhvillimet e vrullshme të medias tonë, të cilat njihen tashmë prej të gjithëve, nuk mund të fshehin kurthin e frikshëm të dosjeve të rreme, që po i konsumojmë përditë në faqet e gazetave. Ato vijnë lumë, pa asnjë kriter, por veç me synimin inteligjent të përdhosjes së çfarëdolloj përpjekjeje për të zbardhur realitetet e mbytura nga trukimi gjakatar i superstrukturës së diktaturës komuniste. Po konsumojmë përditë dossierë, të cilët në vetvete nuk meritojnë të demonizohen, se janë të paarrirë nga pikëpamja profesionale, pasi, si kudo, edhe në këtë gjini të publicistikës, i kemi përshkallëzimet e cilësisë. Faqet e para të gazetave tona po demonizohen përditë, për shkak se janë përmbytur nga mekanizmi inteligjent i grafomanisë, i mungesës së fakteve, por i konsumimit të nevojës së domosdoshme për të folur mbi të kaluarën. Atëherë, derisa duhet të flasim, më mirë po flasim kot, s’po sjellim asnjë fakt të ri, s’po lodhemi duke shkuar deri tek arkivët, as tek dëshmitarët okularë të ngjarjeve, por me llafet e mejhanes ngjitur, po kullandrisim disa dossierë. Ata shpërndahen vrik e, më pas kemi përthyerjen e realitetit në qindra përshkallëzime, ku duket sheshit se detyra më e vështirë është zbulimi i versionit të vërtetë të ngjarjes. Për shembull, ndër dossierët tanë, zbulojmë se Enver Hoxha kishte marrë këshilla nga Ali Kelmendi, edhe 3 muaj pasi kominternisti ishte ndarë nga jeta, sepse kështu i duhej kalemxhiut të porositur. Marrim vesh se si, Nako Spiru apo Qemal Stafa, kishin qenë të fejuar me të gjitha femrat e lëvizjes komuniste, paçka se secili prej tyre nuk kishte patur kohë fizike për t’i konsumuar pasionet, meqë vdiqën pa i mbushur të 30-at...
Numërimet mund të vazhdojnë pafund, për të portretizuar tollovinë që zotëron sot në gjininë e dossierëve. Është një tollovi inteligjente, e kurdisur nga mendja e atyre që nuk e pëlqejnë rishkrimin, e shkruar nga ata që janë të dashuruar me delirin e heroit, të cilin e gatuan vetë, gjatë diktaturës. Për të gjitha trukimet, “redaksitë” e spekulimeve emetojnë pa fund versione e gënjeshtra, duke relativizuar thellësisht një qëmtim të vërtetë, një zbulim flagrant që mund ta kryejë ndonjë gazetë, e cila, pavarësisht se nuk ka presionin e lexuesit (tashmë është krijuar edukata që lexuesit tanë bredhin më fort pas tollovisë) ka mundur të zbulojë nga hulumtimi i saj publicistik. Bile, edhe kur del faqe diellit kjo zbulesë, e njëjta makinë tollovitëse shndërrohet në çast në një makinë demonizuese, që synon të demaskojë median që guxoi të nxirrte të vërtetën, e që s’la, ta zëmë, kriminelin, të ngrysë i patrazuar netët e vet mbi 80-vjeçare, apo përdhosi kujtimin e një krimineli që, në të gjallë të vet, jetoi si xhelat e u varros nga propaganda zyrtare, si hero.
Këtë shndërrim të mekanizmit, “55”-a e provoi kur publikoi serinë e dossierëve mbi vrasjen e Mehmet Shehut e kur mori mbi shpinë llafet e mejhaneve, se e bënim për llogari të këtij apo të atij. Më vonë akoma, kur denoncuam sjelljen e frikshme të shtetit, i cili nuk vinte në punë arkivin e kujtesën e vet, kur vlerësonte figura të së shkuarës, duke e ngrënë sapunin për djathë, e duke u dhënë “Nderin e Kombit”, antikombëtarëve të mirëfilltë, na thanë se ishim nihilistë, e nuk shqetësoheshim pse po prekeshin njerëz që, paçka se të këqij, më vonë mund të shndërroheshin në simbole. Kulmi i dhelpërisë së këtij mekanizmi mbërriti këto ditë kur, rrethet publicistike të Tiranës, u mbushën me emisarë që shprehnin shqetësimin lart e poshtë se s’po lihej Kasem Trebeshina të ngryste ditët e jetës që Allahu i kishte blatuar! Emisarët nuk shqetësoheshin për njollat e shumta që figuronin në CV-në e shkrimtarit, as për përmbajtjen thellësisht të diskutueshme të veprës së tij, bile, as për mbajtjen e fshehtë të faktit se ai ishte bashkëthemelues i Sigurimit të Shtetit (me të gjitha konsekuencat që vijnë nga ky fakt). Emisarët shqetësohen me një humanizëm të skajshëm, për të mos prishur qetësinë e ditëve të fundit të Kasemit, bile kanë ndërmend të nisin, në stilin e dacibaove, një seri fletërrufesh e letrash të hapura kundër nxjerrjes së të vërtetave. Emisarëve nuk mund t’u japim virtytin e njerëzve të dhembshur, pasi s’reaguan kur xhelatët e Sigurimit kapardiseshin nëpër faqet e gazetave, duke treguar se si i ekzekutonin diversantët e përdhosnin trupat e tyre, as kur për interesa të ditës hidhnin në treg skena nga jeta private e intelektualëve apo ish-të përndjekurve, veç për t’i nxjerrë ata nga llogorja e moralit, e për t’i lënë përjetësisht në kompleksin e fajit.
Mekanizmi i dossierëve të rremë, i bashkëshoqëruar me fushatat shfajësuese ndaj kriminelëve, sa herë dalin në skenë fakte të pakundërshtueshme, po e nxjerr median nga misioni i vet i parë. Media po na shndërrohet në një lavatriçe, e cila po shpëlan kriminelët, për t’ua dorëzuar fringo të rinj librave të historisë, si të panjollët që s’duhet t’u cënohet, as emri e as kujtimi. Emisarët do të bënin më mirë të vraponin për tek Kasem Trebeshina e ta pyesnin: “Ore, po si paska qenë kjo punë që ti paske qenë themelues i Sigurimit të Shtetit?! A je penduar ndopak për pjesëmarrjen në atë strukturë apo jo? Vërtet je kaq antiamerikan sa thonë, ore Kasem? Vërtet, kaq perversë e të këqij janë shqiptarët, siç i paraqet ti në librat e intervistat e tua?!” Këto po, që janë pyetje, janë një merak i fundit që, si publicistë e si humanistë, edhe mund të na ketë mbetur. Në dossierët e vërtetë, kur proceset nuk janë të mbyllura, sidozot në këtë rastin tonë, që shkrimtari Trebeshina është mes nesh, ai duhet pyetur dhe i duhet dhënë mundësia për “mea culpa”-n e vet. Ky do të ishte një proces i mbyllur edhe nga ana jonë, e emisarët e letraxhinjtë e hapur, mund t’i ofrojnë këto përgjigje. Kuptohet, flasim për hapësirat e pendesës, ndjesës publike, jo për vjelljen që përcjellin emisarët. Ato nuk janë pjesë e dossierit e, me ndërgjegje, do mundohemi të mos shndërrohemi në lavatriçe të krimit historik e metastazave aktuale.


Nga Ilir Nikolla

Gazeta 55
(26.08.2007)

[Albo]

Edhe një herë për Trebeshinën

Nga Ardian Klosi

Qysh prej datës 18 e deri më 24 gusht gazeta "55-sa" zhvilloi një fushatë denigruese ndaj shkrimtarit Kasëm Trebeshina. Në faqe të plota "Speciale" kërkohej të dëshmohej jo vetëm që Trebeshina nuk është shkrimtar me vlera të larta dhe shkrimtar disident, por se ai ka qenë në vitet 1945-1947 një nga eksponentët kryesorë të Sigurimit të Shtetit, se ai ka studiuar vetëm për aktor, se ai ka qenë në përgjithësi njeri dembel, se burgjet i ka bërë kot, bile asnjëherë vitet e burgjeve dhe të internimeve nuk i ka bërë të plota, se ka qenë i sëmurë psiqik, njeri inatçor, antikombëtar etj. etj.
Deri këtu nuk ka asgjë të re. "55" njihet në opinion si organ shpifës dhe urrejtjenxitës, tendencioz dhe vulgar. Kolegë të nderuar, që janë sulmuar në mënyrë po kaq të rregullt sa Trebeshina sot, kanë provuar të hedhin në gjyq botuesin e saj, i kanë ndjekur gjyqet për vite të tëra, por pa asnjë përfundim, dhe kështu kanë hequr dorë. Duket që lidhjet me shtetin dhe disa arka financimi janë kaq të forta, sa një gjyq mund ta sjellë ndër mend po aq sa gjembat e një gëmushe gomarin që hedh shqelma. Mbetet që gazeta tolerohet ose shpërfillet nga opinioni i vendit, ashtu si durohet budallai i fshatit që është aty, flet çapraz, fyen e sulmon, por në fund të fundit askush as e gjobit as e burgos.

Ndryshimi i parë, megjithëse mund të na pëlqejë metafora e budallait, është se fletushka quhet gazetë dhe shpërndahet në shumë stenda, se njerëzit e prekur sidoqoftë janë familjarë, e duan Trebeshinën si bashkëshort, si baba e si gjysh dhe nuk mund të heshtin para një fushate të tillë përbaltëse. Nuk mund të heshtim as ne që jemi kolegë, në njëfarë mënyre edhe nxënës të tij. Nuk mund ta pranojë një vend kaq i vogël kulturalisht, me një elitë kaq të hollë intelektuale, luksin që të poshtërohet e të përshpifet një nga shkrimtarët e paktë që ka pasur në kohën më të errët të tij, një nga të vetmit guximtarë që ia tha hapur regjimit se ç'mendonte për të, dhe jo në vjeshtë të vitit 1990, por qysh në vitet e zymta '50,.

Ndryshimi i dytë është që vërtet kemi të bëjmë me budallain e fshatit, por me një budalla si të thuash gjysmë-shtetëror, për pasojë të rrezikshëm: jo vetëm që financohen nga lart fushata të tilla për një gazetë që nuk shkon në treg, por siç e tregon rasti i fushatës kundër Trebeshinës, botuesi i gazetës shfrytëzon arkiva tepër të fshehta të Ministrisë së Brendshme, të Drejtorisë së Burgjeve e plot të tjera, normalisht të kyçura për vdekatarët e zakonshëm. Fushata kundër shkrimtarit të moshuar 81-vjeçar, që kalon tani muaj të qetë në Turqi, që nuk ka ngacmuar publikisht e privatisht askënd mesa dimë, ka pamjen e një sulmi të dirigjuar, lufte të një klani të caktuar, mbi të cilin, për pasojë ia vlen të ndalesh pak më seriozisht.

Sulmet, pas një hyrjeje "pilot" që bën botuesi, i nënshkruan njëfarë Rushen Alimerko. Tani, ne nuk dimë gjë për këtë person, madje nuk dimë as gjininë e saj: është Rushen-Rushena apo Rushen-Rusheni? Duhet quajtur llafazane apo llafazan, shpifëse apo shpifës, pulë kakaritëse apo korb krrokatës? Në pamundësi për të gjetur epitetin, le të shohim mënyrën se si argumenton kjo/ky Rushen(-a, -i):

"Trebeshina nuk ka qenë shkrimtar, por oficer i seksionit të parë të Drejtorisë së Mbrojtjes së Popullit" (numri 20 gusht). Përse, nuk mund të jesh edhe oficer, edhe shkrimtar? Vërej në këto çaste vështrimin e indinjuar të Rudyard Kiplingut, Winfrid Owenit, Petro Markos e sa të tjerëve, që i bënë të dyja, edhe luftën me uniformë, edhe poezinë. Trebeshina kishte qenë komandant partizan shumë i ri, qysh 16 vjeç, por kjo për çudi nga autorja/autori shihet si një faj i rëndë. "Ai u aktivizua në luftën civile të viteve 1943-1944, në krahun e atyre që shkaktuan tragjedinë më të madhe të këtij vendi etj..." Sipas kësaj/këtij analist (-eje, -i) duhet të ndjejnë faj që morën pjesë në luftën kundër pushtuesve gjithë ata 16, 18, 20, 25-vjeçarë, pse shumica e tyre nuk dinin që Enver Hoxha me këshilltarët e vet jugosllavë, në periudhën e fundit këtë luftë të shenjtë, do ta kthenin, siç ka shkruar Trebeshina "në një luftë të ndyrë civile".

Nuk po merrem këtu me manipulimin e ulët, ku pjesëmarrja në një drejtori të ushtrisë e kthen Trebeshinën në një nga "eksponentët kryesorë të Sigurimit të shtetit", thuajse në një radhë me Koçi Xoxen dhe Nesti Kerenxhin! Por autorja/autori i hetimit është kaq injorant (-e; 0), sa vendosja e emrit të Trebeshinës krahas personave me emër, krejt neutral në diktaturë, si Foni Qirko, Afërdita Deliana, Edip Çuçi, Skënder Tupe etj. (shih faksimilen e botuar në po atë numër), vetvetiu e klasifikon Trebeshinën si një oficer krejt të zakonshëm në hierarkinë e Ministrisë së atëhershme të Mbrojtjes.

Por këto analiza nuk kanë kurrfarë rëndësie sot, ato le t'i ndjekin minjtë e arkivave. I rëndësishëm është fakti që Trebeshina as dy vjet nuk e mban dot uniformën e oficerit dhe hidhet në vokacionin që ndjen, shkon të studiojë për teatër në Leningrad, në institutin "Aleksandër Ostrovski", siç e mësojmë edhe nga "55-sa". E ndërpret këtë studim i zhgënjyer, në radhë të parë nga niveli i ulët i shoqërisë sovjetike, kthehet në atdhe, e deklaron hapur se është për letërsinë perëndimore (siç na e kujton po "55") dhe do të shkruajë në atë frymë. Fillojnë andrallat, promemoria e famshme që i shkruan Enver Hoxhës në vitin 1953, kërkesa për të jetuar në Zvicër, hedhja e teserës së Partisë dhe asaj të Lidhjes së Shkrimtarëve, arrestimi i parë. Edhe në qoftë se deri në 1953 Trebeshina ka besuar ende në idealet komuniste, mund të ketë shkruar edhe poezi për Stalinin, i heq kjo gjë faktit se këto ideale ai, i zhgënjyer, i përbuz e shumta prej vitit 1953 e tutje? Ku kemi të tjerë shkrimtarë ose intelektualë ne që t'i kenë deklaruar kaq hapur bindjet e tyre jo-komuniste? Hiq shkrimtarët, dijetarët, klerikët martirë të viteve 1945-1947, Trebeshina është një rast i rrallë në letrat dhe shoqërinë tonë, nën një diktaturë aq të egër sa ajo e Enver Hoxhës. Raste të tilla kemi jo pak në Perëndim, duke nisur që nga Georg Orwelli. Kurse në Lindje kanë qenë fare të pakët. Si shpjegohet që shpëtoi gjallë Trebeshina? Shpjegohet deri-diku me të kaluarën e tij si komandant partizan, por shpjegohet edhe me rrethin e tij familjar, me të vëllanë funksionar të lartë, me bashkëshorten e ish-kryeministrit Shehu, kushërirë e tij, me krushqinë që bëri me familjen Klosi. Të gjitha këto bënë që Trebeshinës t'i shpëtojë jeta, të "përfitojë" vetëm burgje, spitale psiqiatrike, internime dhe gjithë jetën ndalim ushtrimi të profesionit, si shkrimtar dhe përkthyes. (këtë ndalim "55" e përkthen me dembelizëm, pse s'punonte Trebeshina, pyet, thua se nuk i di qindrat e dorëshkrimeve që krijoi në dhjetëvjeçarë). Fakti që nuk u thye nga të gjitha këto, shpjegohet me forcën e rrallë shpirtërore-fizike dhe guximin e tij.

Këto ia kujtoj lexuesit dhe aspak "55"-s, sepse jo vetëm që i di mirë ajo/ai (ajo fletushkë, ai organ), por edhe s'ka ndonjë kuptim t'i paraqesësh asaj/atij argumenta. Shkruan kjo/ky po në numrin e 20 gushtit: „kombi është frymëzim i madh për shkrimtarin. E megjithatë Trebeshina në vitin 1953 me një letër drejtuar E. Hoxhës kërkon heqjen e shtetësisë shqiptare". Pikërisht! Këtë shtet filloi të urrente Trebeshina, jo kombin. Shtetësia dhe kombësia janë dy gjëra të ndryshme, por mesa duket ky është një nivel i lartë dijeje për autorët e fushatës, ndaj më mirë e lëmë.

"Çfarë shkolle apo kursi la në mes Trebeshina? – pyet më tej Rushen (-a; -i). Pa i mbaruar studimet ai ka ardhur në Shqipëri dhe është emëruar aktor në Teatrin Popullor. Këtu ka filluar të luajë keq" etj. Shkrimtari përçmohet pse e ka filluar karrierën artistike si aktor, (megjithëse diku thuhet se filloi të shkruajë drama, edhe pse s'thuhet se ka shkruar shumë të tilla). Pasi i heq të drejtën të shkruajë një oficeri, të njëjtën gjë bën e Alimerkos/Alimerkoja edhe me aktorin. I madhi Shekspir, por edhe Noli ynë do ndiheshin të turpëruar për fillimet e karrierës së tyre, në qoftë se përfytyrojmë një "55-së" në kohën e Globe Theatre në shekullin 16-të ose të teatrove greke në fillimshekullin 20.

Mes lumit të sajesave "55-a" thotë do s'do të vërtetat kryesore nga jeta e Kasem Trebeshinës, pasi kjo jetë është krejt e thjeshtë në vërtetësinë e saj. Një shembull: "Dëshmia e Mehmet Myftiut bën të ditur se Trebeshina i ka dërguar 3 letra Enver Hoxhës. Në të parën i kërkon të largohet nga Partia, në të dytën t'i botohet vepra dhe në të tretën të largohet nga atdheu". Ja sa e thjeshtë, pastaj vjen burgu i parë, pastaj internimi në Zvërnec, pastaj burgu i dytë etj... Botuesi ka mirësinë që letrat e Kasemit të marra nga arkivat e Ministrisë së Brendshme, ku ai hyn e del duket si në shtëpi të vet, të botohen të pafalsifikuara, mesa kuptohet. Ja çfarë lexojmë në një letër të 19 korrikut 1963: "deklarova hapët [më 1953] në prani të ... sh. Manush Myftiu, se jam një vazhdues i traditave të letërsisë Perëndimore dhe veçanërisht i poetëve anglezë dhe gjermanë. Të gjitha këto ndodhën në organizatën bazë të Lidhjes së Shkrimtarëve, ku deklarova gjithashtu se nuk kam kryer ndonjë krim e nuk dua të më dalë ndonjë gjë më vonë. Megjithatë u arrestova dhe më 1954 u dënova për poezi të pabotuara, një krim që nuk ekziston". Më poshtë lexojmë: "Më 2 gusht 1963 pas një premtimi se do të më lironin, më tërhoqën me gjithë tesha nga kampi i Zvërnecit dhe më 3 gusht 1963 më shtruan me forcë në psikiatrinë e spitalit të burgut të Tiranës. Kjo tentativë për dëmtim të tërthortë fizik e moral, duke shtruar dhe vizituar me forcë një qytetar të lirë është e pa shembull dhe pa kuptim."

Kush ka ende pak ndjenja të mbetura njerëzore në trup dhe lexon këto radhë, nuk ka si të mos provojë dhimbje. Por jo botuesi i cili këto dy letra, rrëqethëse për fatin e shkrimtarit të vërtetë në Shqipërinë e asaj kohe, i vendos nën titullin "Personazhet e zeza të historisë kanë marrë pozën e heroit".

Cinike e gjitha dhe këtu po e lëmë, se nuk ka ndonjë kuptim të argumentosh me çargumentin, të logjikosh me antilogjikën, të mbrosh shpirtin e lirë ndaj njerëzve që dje ishin servilë e robër të diktaturës, sot kanë mbetur po servilë të pushtetit dhe robër të bodrumeve të Sigurimit. Sepse, edhe më shumë nuk mund të bëjnë. E përsëris që shqetësuese është kjo luftë, e cila për çudi hapet gjithmonë në pragvjeshtë (mos ka të bëjë kjo me një çmim të madh që jepet në vjeshtë?), gjithmonë ngulmon të shpallë shpirtra të lirë ata që ia dhanë shpirtin me vetëdije të plotë djallit, dhe shpirt-djaj ata që dhanë jetën ose lirinë e tyre fizike në emër të asaj lirisë më të madhe që quhet e shpirtit ose edhe e krijimit.

Çudia e fundit në këto lloj fushatash është se harrohet që në letërsi tek e fundit vendos vepra. Faktet, arkivat, të gjitha mund të manipulohen, por jo veprat e botuara. Janë librat e tyre ata që i ndajnë shkrimtarët e kohës së diktaturave në disidentë ose puthadorë. Në kohën që Trebeshina shkruante, "Stina e stinëve",Odin Mondvalsen", "Këngë shqiptare", pra në vitet '50-'60 të tjerët shkruanin... Eh, ç'nuk shkruanin, t'i lëmë tani se të gjitha i dimë.


Shekulli
(31-08-2007)

[Albo]

“Trebeshina, Dhora Leka dhe fabrikimi i disidentëve të rremë”

Shqipëria dhe kërkesa e Evropës për dënimin e krimeve të komunizmit

Dr. Sadik Bejko

Shqipëria dhe qytetërimi i saj i sotëm në ballafaqim me parimet më themelore për një demokraci e për një qeverisje të standardit evropian ku mëton të integrohet, për fat të keq, vazhdon të mbetet një vend jo serioz. Ndonjëherë sinjalet dhe porositë që lëshojnë drejt nesh kanceleritë evropiane këtu vijnë me vonesë, si korrierët në provincat e largëta romake, ose vijnë aq të pakuptuara sa zbatimi i tyre ngjan i përçudnueshëm e krejt grotesk. Mjafton të përmendim një nga kërkesat e Evropës për dënimin e krimeve të komunizmit. Kjo Shqipërinë e ka zënë gafil. Si gjithmonë edhe këtë herë, Shqipëria është e turbullt dhe në mëdyshje. Si gjithmonë edhe këtë herë ajo mbetet në vendnumëro, mbetet e fundit në zbatimin e orientimeve të tilla evropiane. Shqipëria, vendi ku diktatura është ushtruar më ekstremisht se kudo tjetër në Evropë, kësaj herë ngec e nuk di të bëjë asgjë.
Jo vetëm kaq, kjo do të ishte gjysma e së keqes. Shqipëria, si në shumë aspekte të tjera të shtetësisë, të demokratizimit e të progresit, duke mos pasur në sirtarin e saj asnjë strategji, asnjë përfytyrim se ku duhet shkuar e si duhet shkuar, në vend që të shkojë përpara, bën pas, i hap udhë kaosit dhe moskuptimit. Ajo vetëm belbëzon dhe luhatet. Më së shumti parimet themelore të qytetërimit të sotëm ajo i artikulon vetëm si slogane pa asnjë përmbajtje të thellë përbrenda. Merr një hap sot, pastaj shqepon një tjetër nesër, se ajo nuk ka optika që rrokin atë që vjen, atë që pritet. Shqipëria si atdheu a si shtëpia e varfanjakëve, mendon vetëm sot për sot.
Një kërkesë të tillë, si ajo për dënimin e krimeve të komunizmit, Shqipëria jo se nuk e njeh. Madje, ajo djallëzisht e ka përdorur problemin e të persekutuarve politikë, i ka shfrytëzuar ata sa për propagandë elektorale, pra, një gjë kaq themelore e ka pranuar vetëm për demagogji. Duke mos menduar thellë, Shqipëria ngjan se nuk ka shpatulla për të vërteta të mëdha. Ajo me parimet e mëdha më së shumti mashtron veten dhe të tjerët në nivel propagandistik, sipërfaqësor dhe asgjë më shumë.
Shqipëria jo vetëm që nuk ka predispozitën serioze për të kthyer kokën pas, për të pastruar veten nga helmet e komunizmit në trupin e saj, por ajo ka bërë një lojë të keqe me një plagë kaq serioze, ajo ka nxjerrë gjuhën e talljes ndaj një problemi të tillë. Pse një cinizëm i tillë? Ndër të tjera, kjo vjen jo nga që ajo nuk ka fuqi reale të përballohet me një gjë kaq themelore, por sepse një pjesë nga ata që sot drejtojnë këtë vend, janë vetë të përlyer dhe nuk e duan ballafaqimin me të kaluarën.
Dhe ç’ka ndodhur?
Në Shqipëri janë shtuar përpjekjet për të lancuar deri për t’i ngritur në pushtet disa nga figurat më të dyshimta, figura të lidhura me njëmijë fije me diktaturën: udhëheqës, xhelatë, kriminelë në Shqipëri kanë gjetur punë në shtet, në biznes, në diplomaci, në kulturë. Shqipëria ka qenë dheu i artë, ku vetëm me fjalë mund ta shash diktaturën sa të duash, por prodhimet e saj më të shpifura, mund t’i kesh në krye të vendit.
Veç se në politikë apo në biznes, në botën e artit e të letrave ndodh po e njëjta gjë: janë bërë përpjekje për të ngritur e glorifikuar personazhe të dyshimtë. Shpesh këta janë shpallur deri heronjtë e moralitetit dhe të nderit suprem të shoqërisë shqiptare.
Kjo rendje me kokëposhtë domosdo do të shoqërohej me hedhje të baltës mbi vlerat e vërteta, do të shoqërohej me fabrikime disidentësh të rremë, me lajka e lavdërime për ish-spiunë të shtetit komunist, shkurt, me çoroditje totale të sistemit të vlerave.
Këto ditët e fundit, gazeta PANORAMA ka botuar në shumë numra të saj materiale sekrete të Byrosë Politike. Shprazet aty gjithë turpi, gjithë mizerja e kupolës komuniste. Por botimi i këtij arkivi u ndoq me vëmendje nga opinioni, jo vetëm sa për të shuar kuriozitetin. U ndoq për atë që mosnjohja e të vërtetave ka ndikuar thellë mbi të sotmen. Po sjellim vetëm një shembull. Të bënte përshtypje që në këto dokumente përmendej emri i një muzikanteje të njohur, i Dhora Lekës. Emri i saj lidhet me problemin që sapo e ngritëm, me fabrikimin e disidentëve të rremë. Deri më tani ne e njihnim këtë zonjë si një disidente të madhe. Ka një fondacion me emrin e saj. Ka një shkollë me emrin e saj. Ka nderime e çmime të mëdha për të. Mundet dhe një emër rruge mban emrin e saj. Dhe të gjitha këto asaj ju dhanë qysh në gjallje.
Ndërkaq, veç të tjerash, ne lexojmë në dokumentet e “Panorama”, se Dhora Leka na paska qenë një denoncuese e shquar kundër shkrimtarëve, artistëve, intelektualëve e politikanëve. Sidomos pas Konferencës së Tiranës më 1956.
Me dhjetëra njerëz janë dënuar nga këto denoncime. Bedri Spahiu, ish-prokuror i përgjithshëm dhe ish-udhëheqës komunist i penduar, ka folur për këtë denoncuese disa vite më parë.
Mirëpo kujtesa shqiptare është e shkurtër. Kjo grua vazhdoi të marrë nderime edhe pas kësaj.
Ky është vetëm një shembull që tregon se sa e nevojshme ka qenë hapja e dosjeve dhe arkivave të fshehta, që u kërkua me këmbëngulje shumë vite më parë nga shkrimtarë dhe artistë të njohur.
Kjo hapje do t’i vinte stop çoroditjes, kaosit, do t’i thoshte stop përpjekjeve të diktaturës së rrëzuar, për t’u ringjallur në fillim shpirtërisht e pastaj realisht. Duke mos e respektuar këtë kërkesë, Shqipëria ngriti në piedestal disa nga fundërrinat e diktaturës.
Në një analizë të shkëlqyer, të bërë kohët e fundit në SHBA, zonja Madelene Ollbrajt e quante vazhdimësi logjike faktin që sot në Rusinë e Putinit po ringjallet simpatia për Stalinin. Terrori stalinist bazohej mbi policinë e fshehtë, KGB-në. Eshtë e logjikshme që një oficer i KGB-së si Putini, të sillte me vete nderimin për mjeshtrin e terrorit, Stalinin.
Në Shqipëri prej kohësh shtypi ka vënë në dukje përpjekjet për ringjalljen e enverizmit. Është folur për nostalgjitë ndaj regjimit, për kujtimet me ngjyrë rozë të anëtarëve të nomenklaturës ose të servilëve të saj, për praninë skandaloze në shtyp të anëtarëve të familjes Hoxha e të familjeve të tjera, që e kanë shtypur këtë popull. Mirëpo kjo nuk e ka ndaluar hovin e tyre. Më keq akoma, janë sulmuar ata që e kanë vënë në dukje këtë fenomen.
Në këtë shkrim do të përqendrohemi për shtrirjen e fenomenit në sferën e kulturës, kryesisht të letërsisë. Për këtë dukuri ka pasur shkrime të shumta, emisione televizive, debate e polemika, shoqëruar këto nga mendime kontradiktore. Por ende nuk ka një mendim pak a shumë të kristalizuar. Së paku, për disa gjëra themelore. Kjo do të ndihmonte jo vetëm për një analizë shkencore e objektive, jo vetëm për një vlerësim konstruktiv të letërsisë shqipe, por më gjerë: për hartimin e teksteve shkollore me nivel më të lartë. Për programet shkollore e universitare etj.
Kështu do të ndërpritej sëmundja e kaosit, që ka zënë rrënjë në shkolla e po vazhdon për vite me radhë.
Vlerat dhe antivlerat në art dhe kulturë
Vlerësimi objektiv i letërsisë së një epoke është pjesë e historisë së një kombi. Kjo kërkon një vullnet e një përgatitje serioze. Ka një ligj universal: çdo letërsi e çdo art vlerësohet nga majat, nga kuotat më të larta të tij. Askush nuk merret me shkrimtarët e rëndomtë, me ata që në çdo regjim janë të destinuar të harrohen. Në këtë pikë krijohet gjithmonë një problem: cilat janë vlerat e cilat antivlerat? Ka një përpjekje për seleksionim. Çdo vend, sipas nivelit kulturor që ka, e zgjidh këtë problem.
Në vende me tranzicion si i yni, problemi ndërlikohet. Vetë kalimi nga një epokë në tjetrën, nga robëria në liri, e sjell ndërlikimin. Përveç faktorit të vlerave, që është themelor në çdo letërsi, një faktor tjetër përzihet: ai i moralitetit.
Kjo është e njohur. Janë shfaqur dy mendime: Njëri që njeh vetëm faktorin vlerë dhe nuk çan kokën për qëndrimet morale e politike të shkrimtarit. Tjetri, që i merr parasysh të dyja.
Mendimi ynë është me këtë të fundit
Mirëpo orientimi nuk është i lehtë. Ka shumë spekulime. Një shkrimtar që ka vuajtur nga regjimi, natyrisht, me të drejtë kërkon që t’i njihet kjo. Por nuk mundet vetëm nga mundimet, sado të mëdha qofshin, të përcaktohet vendi i tij në letërsi, se, në radhë të parë, shkrimtarët vlerësohen nga vlerat e mirëfillta letrare. Vlera morale e favorizon, pa asnjë dyshim. Ndër dy shkrimtarë, me vlera artistike të afërta, natyrisht, ai që ka vuajtur nga regjimi, vetvetiu është më i vlerësuar dhe kjo është absolutisht e drejtë. Problemi tek ne lind kur kalohet në ekstremin tjetër: përpjekja që, për shkak të biografisë, shkrimtari të zërë pa të drejtë një vend, vend që vlera e veprës nuk ia siguron dot. E vërteta është se tek ne, në shumicën e rasteve, shkrimtarët e artistët nuk janë dhënë pas një spekulimi të tillë. Kështu, për shembull, i ndieri Pjetër Arbnori, ndonëse me një vuajtje gati legjendare, e ruajti modestinë si shkrimtar, pa kërkuar që, për shkak të biografisë të ngrihet mbi të tjerët. E raste të tilla ka plot, si Visar Zhiti, Edi Hila, Sherif Merdani, Frederik Rreshpja etj. Pa përmendur këtu dëshmitarin e madh At Zef Pllumbin dhe veprën e tij monumentale “Rrno vetëm për me tregue”.
Problem krijojnë disa shkrimtarë të tjerë, që janë përpjekur e vazhdojnë të përpiqen me të gjitha mënyrat e të gjitha spekulimet të zënë atë vend që arti i tyre nuk ua jep.
Jo vetëm kaq. Këta bëjnë zhurmë të tepruar për vuajtjet e tyre,
sajojnë mite e gjëra të paqena. Me fjalë të tjera, jo vetëm që shpesh mashtrojnë e spekulojnë me vetëviktimizimin, por janë jashtëzakonisht agresivë ndaj të tjerëve: shpifin kundër të tjerëve, kërkojnë t’i rrëzojnë ata me çdo kusht.
Te këta hyjnë disa nga “disidentët e rremë”, për të cilët kanë folur në shkrimet e tyre Mehmet Kraja, Ardian Ndreca, Rushen Alimerko, Arben Kallamata, Skënder Gjoni etj.
Duke qenë marrë me njërin nga shembujt, atë të Kasëm Trebeshinës, ne do të përqendrohemi te ky shkrimtar, për të trajtuar më gjerësisht fenomenin.
Histori me disidentë të rremë
Menjëherë pas rënies së komunizmit më 1992, u shfaq edhe emri i Kasëm Trebeshinës si “shkrimtar dhe disident i jashtëzakonshëm”. U bënë të gjitha përpjekjet për ta paraqitur atë si të tillë, por, për një çudi të madhe, zhurma për kultivimin e këtij miti hasi gati në shpërfilljen e plotë të lexuesit dhe opinionit publik shqiptar.
Cili ishte shkaku?
Vetë autori Kasëm Trebeshina si edhe mbështetësit e tij ngulnin këmbë me shumë britma e rrahje gjoksi, se ky shkrimtar e disident i paparë luftohej ende prej shtetit komunist. Meqenëse shteti komunist ishte rrëzuar, kjo tezë nuk ishte fort e besueshme.
Por këmbëngulja vazhdonte. Flitej për 150 vepra të tij, ose më mirë për kryevepra, për rreth 70 romane e 40 drama etj., etj., që do ta mahnitnin publikun shqiptar dhe atë botëror. Paralelisht me këtë zhurmë, vazhdonte legjenda e pengesës. Ky shkrimtar ende po pengohej! Nga kush? Kjo nuk kuptohej!
Më në fund, autori vetë e gjeti çelësin e enigmës. K.Trebeshina pengohej nga I.Kadareja! Sipas Trebeshinës, megjithëse diktatori i parë i Shqipërisë, Enver Hoxha, kishte vdekur, kishte mbetur gjallë diktatori tjetër, I. Kadareja. Sipas tij, këta dy diktatorë e kishin sunduar së bashku Shqipërinë, bile diktatori I.Kadare ishte edhe më i keq se diktatori E.Hoxha. Me këto përralla njerëzit që sigurisht do të qeshnin. Dhe ata qeshën vërtet.
Ndërkaq, K.Trebeshina botoi rreth 15 vepra, që pas një shuarje të kuriozitetit prej bujës së krijuar në media e në shtyp prej adhuruesve të tij, ato u pasuan nga mospërfillja dhe indiferenca absolute. Si duket orkestruesit e bujës mediatike u ndodhën para një bumerangu. U ra mbi kokë heshtja, jo lavdia, ajo që pritej. Heshtje dhe shurdhëri brenda dhe jashtë vendit. Por Trebeshina prapë ankohej se ishte përsëri I.Kadareja që ia organizonte këtë indiferencë.
Shpjegimi i asaj që dukej si enigmë, shpërfillja e publikut për këtë shkrimtar, gjendet pikërisht te këto 15 vepra të botuara. Ato jo vetëm s’kishin ndonjë gjë për t’u dalluar, por ishin vepra fare të rëndomta, të ngjashme me ato të letërsisë shqipe të realizmit socialist, e disa herë të letërsisë sovjetike, po të realizmit socialist. Ishin vepra me partizanë e gjermanë, me shqiptarë e turq, me histori folklorike e me ndonjë imitim gjoja modernist në formë.
Meqenëse nuk po linte dot mbresë me veprën letrare, K. Trebeshina e hodhi gjithë shpresën te disidenca. Ai u vetëshpall si i tillë e, fill pas kësaj, u shpall prej mbështetësve të tij si i vetmi disident i jashtëzakonshëm i Shqipërisë, madje i gjithë ish-kampit socialist.
Treçereku i lavdisë së disidencës së tij i kushtohet një “Promemorieje”, që ai ia paska dërguar Enver Hoxhës në 1953(!). Në këtë promemorie ai nuk paska lënë gjë pa i thënë diktatorit shqiptar: që ti sillesh si monarku Luigji XIV, që ti me shokët e tu do ta mbytni Shqipërinë në gjak etj., etj.
Kjo “promemorie” u botua më 1992 dhe i la të habitur krejt njerëzit. Si gjithmonë u gjendën njerëz naivë ose edhe jo naivë, që e besuan. Të tjerët prapë qeshën dhe e quajtën thjesht një mashtrim. Analizën mbi çështjen e “promemories” do ta bëjmë më pas. Pas këtyre rropatjeve, K.Trebeshina ra po në harresë. Mendimet për të mbetën prapë të ndara. Ndjekësit e tij, me në krye të kushëririn, Ardian Klosin, vazhdonin ta ngrinin në qiell, duke mos i kursyer asnjë lavdërim, qoftë për veprën, qoftë për “promemorien” e tij. Këto lavdërime shoqëroheshin gjithmonë me zemërim të madh kundër Kadaresë, penguesit të tij. Ky i fundit është shprehur dy herë fare shkurt dhe pa ndonjë respekt për K.Trebeshinën. Një herë e ka përmendur si pseudodisident të çuditshëm (që sulmon kolegët e vet nga pozita staliniste). Herën e dytë si oficer të Sigurimit. Të tjerë si Arben Kallamata, Ardian Ndreca, Dr.Skënder Gjoni etj., kanë mbajtur jo vetëm qëndrim mosbesues, por edhe mjaft kritik ndaj Trebeshinës, si shkrimtar dhe si njeri.
Midis këtyre dy qëndrimeve të kundërta, ishte dhe mbetet indiferenca e lexuesit.
Publicisti A.Kallamata, në një shkrim të tij bënte pyetjen: kundër kujt ankohet K.Trebeshina? Përgjigjja ishte: kundër lexuesit shqiptar që nuk e lexon!...

Panorama
09/07/2007