Sheh Ymeri

[Albo]

Sheh Ymeri, fetari dhe atdhetari i nderuar i Reçit


Emri i Sheh Ymerit, ka hyrë në historinë e krahinës së Reçit e të Dibrës, si një nga figurat më të nderuara e të respektuara të mbarë opinionit vendas, si një personalitet e mjeshtër i Kuvendit të Odave dibrane, si simbol i humanizmit, i drejtësisë, i mençurisë dhe i besimit islam, të cilit iu përkushtua deri në çastet e fundit të jetës së tij. Dhe nuk i thonë pak, por rreth një shekull jetë e mbushur me plot veprimtari të dendura atdhetare e fetare, që kanë lënë gjurmë e mbresa të pashlyeshme tek njerëzit dhe tek të gjithë ata, që kanë pasur rastin për ta njohur Sheh Ymerin. I lindur në vitin 1907 në fshatin Kraj-Reç të rrethit Dibër, Sheh Ymeri, si fëmija më i vogël dhe i fundit i Sheh Osmanit dhe i nënë Sulltanës, u rrit me përkujdesjen e veçantë të këtyre prindërve shembullorë të krahinës, të cilët që në vogëli të tij, panë tek Ymeri i vogël, një intelekt të lindur, një mençuri të parakohshme dhe një pastërti shpitërore të admirueshme. Dhe ishin pikërisht këto cilësi të larta humane, që e nxitën Sheh Osmanin, për ta arsimuar të birin, Ymerin, në profesionin e traditës së brezave të shtëpisë së shehit të Reçit. Kujtojmë për lexuesin, se deri tani, kjo Derë e njohur e besimit islam, ka nxjerrë nëntë breza besimtarësh, ku midis tyre spikat me veprimtarinë e tij emri i Sheh Ymerit. Kështu u rrit figura e Sheh Ymerit në vite, duke pasur në krah kujdesin e vazhdueshëm të babait të tij, Sheh Osmanit. Dy vjet të shkollës fillore, ai i mbaroi tek Hafuz Shabani në rrethin e Kukësit dhe dy vjet të tjera, në fshatin Gjegjan të po këtij rrethi. Më pas, Sheh Ymeri mundi të nxjerrë një pasaportë, që ruhet edhe sot nga familja e tij, e cila i mundësoi atij studimet në Shkollën Islame të Shkupit, të cilën e mbaroi me rezultate të shkëlqyera. Pas mbarimit të shkollës, ai kthehet në fshatin e tij të lindjes, në Kraj – Reç, ku përgjat një jete të tërë, do të ushtronte profesionin e nderuar të imamit. Puna e tij konsiderohet jo vetëm si një model i profesionalizmit të lartë në kryerjen e shërbesave fetare ndaj qytetarëve, por edhe si një përkushtim i veçantë njerëzor, i prirë vetëm për drejtësi e ndershmëri. Sheh Ymeri ishte një figurë e kompletuar për nga cilësitë humane, cilësi këto, që ai i reflektonte kudo në marrëdhënie me njerëzit, si qytetar apo dhe si klerik i respektuar i krahinës së Reçit të Dibrës. Gjithmonë i qetë në punën e tij, i matur në ato që thoshte, i dashur e i respektuar me shokë e miq të shumtë që kishte, korrekt e bujar, trim kur ishte rasti, i ndershëm, por dhe shumë i besueshëm për mbarë opinionin e zonës, ku ushtronte veprimtarinë e tij fetare. Ai thoshte shpesh në mexhlise burrash të odave dibrane, se “...Nuk ka fe pa atdhe. Pra, feja është e duhet të jetë gjithmonë në shërbim të Atdheut...”. Ky parim i lartë atdhetar do ta udhëhiqte atë në çdo veprim të tij. Ndaj tek portreti i Sheh Ymerit gërshetoheshin pazgjidhëshmërisht dhe dukshëm, qëndrimi atdhetar me atë fetar. Kjo e rriti dhe më shumë konsideratën dhe besimin e banorëve të komunitetit ku shërbente. Ndaj, kur fliste Sheh Ymeri, nuk diskutohej më fjala e tij, sepse ajo ishte peshuar në “kandarin” e drejtësisë. Kështu me “pushtetin e drejtësisë” që përfaqësonte, ai kishte ndërhyrë në shuarjen e shumë ngatërresave, sherreve e mërive mes njerëzve, madje jo vetëm në fshatin e lindjes, por kudo që e njhnin atë. Ishte kjo arsye, që një ditë, Sheh Ymerit, reçjanët, krahas detyrës fetare të imamit, do t`i besonin edhe detyrën e Kryetarit të Këshillit Nacional-Çlirimtar për krahinën e Reçit, detyrë të cilën ai e kreu me nder e përkushtim përgjat tre vjetëve me rradhë. Rrallë herë mund të ketë ndodhur një kombinim i tillë detyrash, si me Sheh Ymerin e Reçit, që populli e deshte shumë, por që me kalimin e kohës i ftohu marrëdhëniet me pushtetin komunist të Enver Hoxhës. Goditjen e parë nga ai sistem diktatorial, Sheh Ymeri e mori në vitin 1947, kur u burgos në Elbasan vetëm për pikëpamjet e tij fetare. Koha e burgimit dhe e izolimit, do të ishte për të, një periudhë qëndrese burrërore, por që ndikoi njëkohësisht edhe në konsolidimin e pikëpamjeve antikomuniste të Sheh Ymerit, për të ardhur më pas në qëndrimin e tij të prerë tek 1967-ta, kur feja u mbyll përfundimisht. Kjo ishte dhe goditja më e rëndë për Sheh Ymerin, që e detyroi atë të ushtronte veprimtarinë e tij fetare në ilegalitet e në kushte survejimi dhe izolimi të plotë. Por, as vitet e diktaturës komuniste nuk e gjunjëzuan dot imamin e nderuar të Reçit, që banorët vendas e dëgjonin dhe e besonin si gjithmonë, në fjalën që thoshte, si përfaqësues i fesë dhe i zotit. Kështu, Sheh Ymeri nuk e ndërpreu për asnjë çast veprimtarinë e tij humane, si klerik i respektuar i zonës. Janë të njohura disa ndërhyrje të tij me autoritetin e besimtarit e të drejtësisë, që përfaqësonte në opinion, për pajtim gjaqesh, për zgjidhje me pleqësi të sherreve e të ngatërresave, si dhe plot veprimtari të tjera, që e rritën më tej emrin dhe personalitetin e Sheh Ymerit, jo vetëm në krahinën e Reçit, por në të gjithë Dibrën.

Pushtetar dhe klerik i nderuar i fshatit

Duke parë autoritetin dhe besimin e madh të reçjanëve tek figura e Sheh Ymerit, pushteti komunist i sapo dalë nga lufta, e përdori këtë emër për interesa të veta, duke e bërë Kryetar të Këshillit Antifashist Nacional-Çlirimtar për krahinën e Reçit. Por, kjo nuk e zbehu aspak reputacionin e tij në popull, pasi Sheh Ymeri, diti t`i bëjë mirë e bukur të dyja punët edhe si fetar i besueshëm edhe si pushtetar shembullor, që për drejtësi sakrifikoi gjithshka, deri dhe dënimin me burg në vitin 1947, ku u dënua nga gjykata ushtarake me gjashtë muaj burg dhe tre vjet arrest shtëpie për mosbashkëpunim me Komandën e vendit. Sapo u bë kryetar pushteti në zonë, Sheh Ymeri vendosi itifakun në zonat e Reçit, të Dardhës e të Lurës, për të mbrojtur popullsinë nga konfliktet e armatosura. Me këtë masë, ai shpëtoi nga pushkatimi shumë jetë njërëzish, që pushteti i athershëm komunist i kishte dënuar me pushkatim për mosbashkëpunim me Komandën e tij, si: Selim Lalën, Kadri Tanushin me të birin, Misim Dodën e Zef Skanën, etj, duke e argumentuar se pushkatimi prish itifakun e vendit. Shumë i kërkuar si disident i komunizmit ishte dhe Sheh Halimi, të cilit Sheh Ymeri i kishte thënë: “...Dil në mal, se do të vrasin...”. Por, Sheh Halimi, i thotë: “...Nuk dal dot se më nget kolla...”. Në këto kushte, Komanda e kapi dhe e pushkatoi pa gjyq, tek Përroi i Farkëtarit të fshatit Kraj-Reç. Sipas të birit të Sheh Ymerit, Abazit, në fshatin Gjurrë-Reç të Dibrës, Këshilli i Madh Antifashist Nacional-Çlirimtar, thërret në mbledhje si kryetar pushteti për zonën Sheh Ymerin dhe i kërkon atij të dorëzojë në Komandën e vendit, Adem Gjurrën dhe Shaban Gjurrën, të cilët ishin deklaruar hapur kundër rregjimit komunist. Shehi me maturinë dhe diplomacinë e tij, shkoi dhe i takoi këta të dy persona, pasi ata i besonin besës dhe fjalës së imamit të tyre. Përgjigja e tyre ishte kjo: “...Po na more ti në dorë ne vijmë e dorëzohemi, ndryshe, jo...”. Sheh Ymeri nuk mund ta merrte këtë përgjegjësi, ndaj u jep një përgjigje negative: “...Nuk mund t`ju mbroj dot...”. Në këto kushte, dy të shumëkërkuarit e rregjimit, i shtruan një tjetër alternativë kryetarit të pushtetit vendor, që t`u jepte një afat prej 15 ditësh, që ata të dorëzoheshin. Këtë kërkesë të tyre Sheh Ymeri e pranoi dhe i raportoi Komandës Eprore që t`i jepte 15 ditë afat për t`i gjetur dy personat e kërkuar prej saj. Me këtë kusht u ra dakort nga palët, por Adem Gjurra dhe Shaban Gjurra nuk u dorëzuan kurrë, pasi ata u arratisën për në Amerikë. Me këtë tolerim, ku ishin bërë llogaritë mirë nga autorët, Sheh Ymeri shmangu pushkatimin e tyre, por dënoi veten me burg për mosbashkëpunim me Komandën Eprore të vendit. Kur e pyetën Shehin, pse nuk bashkëpunove me Komandën, ai u shpreh: “...Nuk bashkëpunoj, sepse, kjo komandë nesër do të më kërkojë për të dorëzuar tek ajo edhe djalin tem...”. Kur mbaroi dënimin e dhënë nga gjykata ushtarake e Luftës, Sheh Ymeri vuajti edhe tre vjet arrest shtëpie dhe më pas ushtroi në fshehtësi të plotë shërbesat fetare ndaj të gjithë besimtarëve të vet. Të afërmit e tij, tregojnë edhe për një rast tjetër të guximshëm të Sheh Ymerit, në një takim me Haxhi Lleshin në shtëpinë e tij në Tiranë, atëherë kur ende ishte i ndaluar me ligj ushtrimi i veprimtarive fetare në vend. Pasi e priti Shehin, Haxhi Lleshi e ftoi atë që të ulej në një nga kolltukët e hollit të shtëpisë. Për të treguar kushtet komode të shtëpisë, ai e pyet Shehin: “...A u rehatove or Sheh?
- Jo, i thotë Sheh Ymeri.
- Po, pse? e pyet Haxhi Lleshi.
- Shehi i përgjigjet me gjuhën e muhabetit të odave dibrane: “...Se kam le or Haxhi, në samar pa leçe, nuk kam nejtun...”
- Si e pin kafen or Sheh?
- Nja mbas nja or Haxhi.
Vazhdo të bësh kafe të tjera i thotë Haxhi Lleshi personit që shërbente, sepse Sheh Ymeri pinte kafe shumë.
- Po duhanin si e pin or Sheh?
- Ndiz e fik e pimë.
Më pas biseda me Haxhi Lleshin, ka vijuar me pyetje të tjera.
- Si të ka thirrur populli? i drejton pyetjen Haxhi Lleshi, Sheh Ymerit.
- Sheh Ymeri përgjigjet: “...Kur leva, baba më dha emrin Ymer. Më vonë, për rreth 15 vjet, me zor e bana të më thonë: Sheh Ymeri, ndërsa në vitin 1946 ma banë emrin Ymer.
- Po tani, si të thërrasin?
- Sheh Ymeri më thonë, por tani nuk jam i zoti ta mbajë këtë emër, se më ka rënduar mosha.
- A do të vij prapë ajo kohë or Sheh? E pyet përsëri Haxhi Lleshi.
- Po, i përgjigjet me guxim Sheh Ymeri. Do të vijë prapë.
Siç del dhe nga biseda, që cituam më lart, Sheh Ymerin e karakterizonte kurajo, guximi dhe trimëria në punën, nëpërmjet të cilave ai shprehte hapur edhe optimizmin e tij se një ditë do të vinte çasti i shumëpritur, liria e besimit dhe e demokracisë, që tjetri të mos ndëshkohej pse mendonte ndryshe. Ndaj, Sheh Ymeri thoshte shpesh në biseda me të tjerët: “...Trimëri e mençuri shkojnë bashkë. Trimëria pas lufte nuk ka vlerë, ashtu siç nuk ka vlerë dhe mençuria pas kuvendit...”.

Sheh Ymeri – nderi i Reçit

Jeta dhe puna e Sheh Ymerit është modeli më perfekt i figurës së reçjanit të pastër, të ndershëm, të përkushtuar e shumëplansh, i cili nuk kurseu asgjë për të mirën e vendlindjes së tij. Ai ishte dhe mbetet fetari dhe atdhetari shembullor i krahinës së Reçit në formë e në përmbajtje. Me kostumin e tij tipik të malsorit reçjan, që i shkonte aq shumë: tirqe e xhurdi të zi shajaku, xhamadan, brez e kësulë të bardhë si bora, Sheh Ymeri u përfaqësua kudo, në mexhlise e kuvende burrash, në ceremoni fetare e në festa, duke i dhënë më shumë seriozitet e përgjegjësi punës së tij atdhetare e fetare në gjithë krahinën e Reçit e të Dardhës. Dhe këtë kostum ai e mbajti jo vetëm në tufan e në dëborë, por edhe në mes të korrikut e të vapës përvëluese të verës, ç` ka vëteton dhe karakterin e tij të fortë e të pamposhtur ndaj vështirësive, shpirtin luftarak e të qëndresës. Dhe gjithë qëndresa e tij kishte në themel optimizmin e lartë në çdo punë, që besonte se do t`ia dilte, duke fituar mbi pengesat e vështirësitë e ndeshura. E rëndësishme është se këtë optimizëm, ai diti t`jua transmetojë me shumë besim edhe të gjithë besimtarëve të shumtë, që e rrethonin kudo, duke ju rrënjosur shpresën se do të vinte një ditë më e mirë nga Zoti, siç erdhi Demokracia. Dhe pikërisht, atëherë, kur nisi të frynte që larg, era e ndryshimit, Sheh Ymeri humbi njeriun e dashur të zemrës, bashkëshorten e tij, Zahide Adem Lami, me të cilën ai lindi dhe rriti shtatë fëmijë: dy djem dhe pesë vajza, Lutfija, Abazi, Mihania, Sulltana, Huma, Feriti dhe Rukia. Duke e përshkruar atë çast dhimbjeje për humbjen e bashkëshortes, Sheh Ymeri është shprehur në biseda me njerëz të afërm, që e ngushëllonin: “...Sot humba gruan, por dhe njeriun që m`i lehtësonte punët në shërbesat fetare ndaj besimtarëve. I thoshte këto, se Zahidja ishte një bashkëshorte ideale, që rriti dhe edukoi me kujdesin e saj prindëror fëmijtë, por punoi gjithashtu për t`i krijuar të gjitha kushtet Sheh Ymerit, për të përmbushur detyrimet e tij fetare ndaj besimtarëve. Vdekja e parakohshme e bashkëshortes, sigurisht që e rëndoi Shehin e Madh të Reçit, të cilin e la në një moshë tepër të thyer. Por, këtë humbje, ia lehtësoi trashëgimia e tij, fëmijtë, nipat e mbesat me dashurinë e tyre të madhe për gjyshin e nderuar, Sheh Ymeri. Dhe nuk janë pak, por sot, barku i Sheh Ymerit numëron mbi 50 vetë. Siç shihet, uratët e hallexhinjëve: “T`u bëftë hysja një katund”, që Sheh Ymeri ishte i prirë t`i ndihmonte gjithnjë, kanë zënë vend tek familja e tij. Ky është Sheh Ymeri i Reçit, i cili tani mban edhe titullin: “Qytetar Nderi i Reçit”. Janë vlerësime e tituj, që ai i ka merituar me kohë në opinionin e reçjanëve, të cilëve gjithë jetën u shërbeu me përkushtim të lartë dhe me shumë dashuri e humanizëm. Edhe në vitet e demokracisë, megjithëse në një moshë tepër të thyer, rreth 100 vjeçare, Sheh Ymeri e ka shfaqur veten si njeri human e tolerant në marrëdhënie me njerëzit, larg hakmarrjes, duke bërë thirrje e duke u lutur, që ata të jenë për më shumë veprime pajtuese e vëllazërore, të falin gabimet e së kaluarës, që i futi njerëzit në rrugë të gabuar. Jeta në Tiranë, larg vendlindjes, ia shtoi mallin për njerëzit dhe për vendin Sheh Ymerit, që i kishte lënë, për të gjetur një jetë më të mirë. Ndaj në bisedat e tij, dashuria për vendlindjen ishte tema e ditës. Dhe pikërisht atëherë, kur ai po bëhej gati të trokiste në “portën” e shekullit të ri, pleqëria dhe mosha bënë të vetën, Sheh Ymeri ndahet nga jeta, duke lënë pas një emër dhe një histori të ndritur pune e veprimtarie të shquar humane e atdhetare. Kështu u lidhën përgjat një shekulli Sheh Ymeri e Reçi me njëri tjetrin dhe prap të lidhur do të jenë, në brezat që do ta kujtojnë atë me respekt. Ndaj, kush përmend Reçin, ka përmendur njëkohësisht edhe të Madhin e të paharruarin Sheh Ymeri – bir i shquar dhe i respektuar i krahinës. Pikërisht tek këto lidhje, tek këto vlera, buron edhe mirënjohja e thellë e krahinës për Sheh Ymerin, të cilin e ka nderuar me titullin: “Qytetar Nderi i Reçit”. Ndonëse Sheh Ymeri nuk i jeton më fizikisht midis nesh, emri dhe vepra e tij jeton e do të jetojë në shekuj e përgjithmonë në zemrat dhe mendjet e atyre, që e njohën dhe e deshën si klerik e atdhetar i përkushtuar i shekullit të njëzetë, të cilit i përkiste. Ai do të kujtohet gjithmonë, si simbol i fetarit të përsosur e fisnik islam, që lindi një herë e një kohë krahina e Reçit. Për këtë madhështi të figurës së Sheh Ymerit, flet edhe ceremonia madhështore e varrimit këtu në Tiranë, ku morën pjesë dhe bënë homazhe qindra e qindra vetë nga shumë krahina të vendit, si nga Dibra, Tirana, Kukësi, Mati, Kurbini, Lezha, etj. Me këtë përmallim e respekt për birin e denjë të Reçit, Sheh Ymerin, u ndanë reçjanët në ditën e përcjelljes për në banesën e fundit të tij.

Tiranë, më: 20 / 10 / 2001
Xhelal Marku