Ekonomia shqiptare "lakuriq" para botës

[ALBA]

ANALIZA E RAPORTIT TE BB

Faktorët e pakontrolluar mund të pushojnë efektin e tyre pozitiv dhe shoqëria shqiptare mund të përballet shpejt me kaose, që jo një herë kanë shkaktuar andralla në këtë vend




Nga Genc Kondi


Dokumenti më i fundit analitik i Bankës Botërore lidhur me gjendjen ekonomiko-shoqërore në vendin tonë, i cili ka mbërritur në dikasteret kryesore të shtetit përbën një material voluminoz, të cilin, në rast se do të doje ta lexoje me vëmendje, do të të duheshin disa ditë. Ndonëse ai u jepet për mendime e vërejtje autoriteteve shqiptare, këto të fundit nuk mund ta hedhin atë poshtë. Ai është opinioni, jo-përfundimtar, që institucioni financiar ndërkombëtar ka krijuar mbi ecurinë e ekonomisë, shtetit dhe shoqërisë shqiptare në periudhën që merret në shqyrtim (2001-2003) dhe mundësitë e drejtimet e pritshme të zhvillimit në të ardhmen e afërt.
Kush është ky opinion?
Në numrin e ditës së dielë të "Gazetës Shqiptare", lexuesi pati mundësinë të njihet me shifrat dhe konsideratat kryesore që përmbahen në këtë studim analitik. Gjithashtu, me krahasimin që u bëhet ritmeve e rrugëve të zhvillimit shqiptar me ato të vendeve ish-socialiste të Lindjes evropiane dhe atyre ballkanike. Kryesorja, që bie në sy menjëherë, dhe do të shërbejë, pa tjetër, si një mburojë politike për qarqet qeveritare, është se këtij materiali i mungojnë të dhënat për vitin në vazhdim. Një analizë e këtij lloji kërkon kohë që të kryhet dhe ajo është, gjithashtu, periodike. Ajo e përfundon vëzhgimin e saj pikërisht në një moment, kur disa tendenca të reja pozitive kanë filluar të veprojnë në gjirin e ekonomisë dhe politikës shqiptare. Nuk mund të gjykohet për njëanshmëri Banka Botërore pse ka vepruar në këtë mënyrë: ajo i merr në analizë vendet e caktuara sipas një kalendari të caktuar. Kështu, analiza e punës gjashtëmujore të Qeverisë shqiptare, që i paraqiti situatat me një nuancë tepër rozë dhe analiza e BB le të konsiderohen si dy bashkësi që nuk kanë asnjë pikë takimi me njera-tjetrën.


Makroekonomi: çudia e qëndrueshme
Banka Botërore konstaton, pa asnjë farë ngurrimi, se të gjithë treguesit kryesorë të asaj çka quhet në gjuhën moderne makroekonomi: inflacioni, borxhet, bilanci i pagesave, etj, në Shqipëri vazhdojnë të tregojnë një stabilitet të lavdërueshëm. Ashtu si edhe në analizat e mëparshme të këtij institucioni, stabiliteti i lekut në shkëmbimet me monedhat e tjera kryesore të botës, niveli konstant i zhvillimit pozitiv të ekonomisë, mbërthyer në shifrat 6-7 për qind në vit, etj, flasin për një tendencë shumëvjeçare të financave publike që garanton progres. Përveç kësaj, rritja e konsiderueshme e të ardhurave bruto për frymë të popullsisë (GDP/banor) ka bërë që Shqipëria të lejë prapa saj në listë shumë vende të ish-Lindjes, fqinje apo më larg, duke iu afruar dukshëm nivelit të 2.000 dollarëve amerikanë.
Lidhur me shkaqet e kësaj situate, analiza le të nënkuptohet se në Shqipëri po vazhdojnë të ushtrojnë ndikimin e tyre, që prej shumë vitesh dhe në mënyrë konstante, një numër faktorësh që, kryesisht, nuk janë pasojë e ndonjë politike qeveritare dhe janë pak të kontrollueshëm, madje deri informalë. Fjala është për fluksin e vazhdueshëm të valutës së huaj nga ana e një numri të madh force punëtore që punon jashtë vendit, në emigracion. Sasia e madhe e valutës në qarkullim ka bërë që kursi i lekut të jetë, pothuaj, i pandryshuar gjatë viteve të tëra, ndërkohë që ka shërbyer si një bombol e vërtetë oksigjeni për ekonominë shqiptare, e cila ka burime të kufizuara financimi. Një faktor tjetër është edhe fluksi i të ardhurave nga veprimtari të kundraligjshme, ndikimi i të cilave, sipas Bankës, ndihet fuqishëm, por që janë shumë të vështira për t'u matur apo analizuar, pasi veprojnë jashtë sistemit bankar, formal, zyrtar.
Mbështetje e madhe u ka ardhur shtetit, veçanërisht organeve financiare të tij, në realizimin e detyrave lidhur me borxhin e brendshëm dhe atë të jashtëm, nga fakti se ende një numër ndërmarrjesh në fushën e prodhimit e të shërbimeve janë në procesin e kalimit të pronësisë, nga shteti tek privati, gjë që ka bërë të mundur hyrjen në buxhet të shumave të konsiderueshme, duke ruajtur një ekuilibër të kënaqshëm në thesarin e shtetit.

Faktorët e qenësishëm
Pavarësisht se edhe faktorë të tillë, si ato që u përmendën më sipër, kanë vlerën e tyre të madhe për një vend si Shqipëria, me një popullsi relativisht të vogël, sipas analizës së Bankës Botërore, faktorët e zhvillimit të brendshëm nuk janë në atë nivel që do të duhej. Në vende të tjerë, me një ekonomi e shoqëri më të stabilizuar, ritmi i zhvillimit ekonomik përcaktohet, kryesisht, nga niveli i investimeve në industri, bujqësi e shërbime dhe është ritmi i ecurisë së këtyre degëve ai që përcakton zhvillimin e përgjithshëm. Ndërkohë, në ekonominë shqiptare lulëzojnë "trend"-et e konsumizmit, ku spikatin tregu i banesave, ai i autoveturave, që kanë filluar të shoqërohen edhe me një lëvizje "ad hoc" të sektorit - në rritje - privat bankar në drejtim të kreditimit të një kërkese në rritje për këtë qëllim.
Investimet e huaja, kryesisht nga qytetarë të vendeve fqinjë, Italia dhe Greqia, nuk po shënojnë një rritje të rëndësishme, ndonëse në vend ka kërkesë për gjithshka, fuqia punëtore është e lirë dhe e bollshme në treg, ndërkohë që investimet private të vetë qytetarëve shqiptarë ruajnë një konstante, kryesisht, të ulët.
Nga ana tjetër, zhvillimi i ekonomisë kërkon një strukturim të përshtatshëm të saj. Kryesisht, ato degë që do të ishin me interes dhe që përfaqësojnë potenciale zhvillimi, të tilla si bujqësia e turizmi, ecin më ngadalësi, pa ndonjë mbështetje të veçantë nga administrata publike. Bujqësia është një degë tradicionale e ekonomisë shqiptare dhe largimi i shumë banorëve të zonave rurale në emigracion lind mundësi investimesh. Por, ndikimi fillestar i aderimit në marrëveshjet e tregtisë së lirë me fqinjët ka bërë që fshatari ta gjejë më me interes tregtimin prej tij të mallrave bujqësore të prodhuara përtej kufijve, që i blen me shumicë, se sa t'i hyjë procesit të prodhimit të tyre. Kjo ka sjellë vazhdimin e tendencave për braktisjen e fshatit në drejtim të qyteteve kryesore apo vendeve të huaja. Lëvizje pozitive, sipas analizës së BB, është rritja e pjesës së blegtorisë në veprimtarinë bujqësore, duke arritur në rreth 50% të saj, çka u përshtatet kushteve të mira tradicionale shqiptare për mbarështimin e kafshëve.
Mungesa e infrastrukturës bazë dhe e politikave stimuluese në shkallë të gjerë ka sjellë një turizëm ende të pasuksesshëm. Pavarësisht nga kushtet optimale, jo vetëm në bregdet, mangësitë në energji elektrike, ujë, rrugë, telefona, etj, të rënduara edhe nga situata, e pakontrolluar mirë, e rendit publik kanë sjellë një turizëm në nivel amatorial, çmime të larta dhe shërbime në nivel të ulët. Një numër strukturash të industrisë, agro-industrisë dhe bujqësisë nuk po vihen në shfrytëzim, ndonëse ka kushte, si teknike, ashtu edhe njerëzore, si dhe një përvojë nga e kaluara në këtë drejtim.

Aspektet sociale
Në analizë konstatohet se Shqipëria ka një popullsi relativisht të re, çka duhet të përbënte një faktor pozitiv. Ndërkohë, regresi që po vihet re në sasinë dhe cilësinë e arsimimit të shtresës më të re të popullsisë bën që kjo të kthehet në një barrë të mundshme për shoqërinë mbarë, duke e kaluar atë në kontigjent të mundshëm kriminaliteti, pune të zezë apo të pakualifikuar, emigracioni të brendshëm e të jashtëm.
Popullsia e zonave rurale vazhdon të mbetet pjesa kryesore e shoqërisë që goditet nga fenomeni i varfërisë. Ndonëse shteti e ka pajisur këtë shtresë me pronën përkatëse - tokë - niveli i jetesës në fshatra është, së bashku me atë të periferive të qyteteve kryesore, objektivi kryesor i luftës së një vendi evropian, i cili merr ende përsipër të luftojë varfërinë, e cila, zyrtarisht, përfshin më se një të katërtën e popullsisë.

Sëmundja kronike e administratës
Sado të habitshme të duken këto shifra, në krahasimet që Banka Botërore bën midis administratës shqiptare në vitin 1996 dhe asaj të vitit 2002, del në konkluzionin se ka një përkeqësim të efektshmërisë së drejtimit të punëve nga ana e shtetit. Në rast se më '96 niveli i qeverisshmërisë së vendit llogaritej me indeksin 41%, tani atë e gjejmë me 38%. Po kështu, sundimi i ligjit në shoqëri ka pësuar hapa prapa, nga indeksi 42.2% në … 17.5%. Ndërkohë, kontrolli i korrupsionit ka kaluar nga 60% në 23.2%, sipas BB, që citon studimin e ekspertëve të saj, të titulluar "Antikorrupsioni në tranzicion 2, 2003). Sipas këtij studimi, del se shteti shqiptar ka vazhduar të keqadministrohet, madje edhe duke pësuar regres. Politika nuk ka ditur të marrë masat e duhura për t'u krijuar situatën e favorshme biznesit, interesave themelore të qytetarëve, shërbimeve bazë ndaj tyre, rendit e sigurisë, nuk ka ditur të rritë imazhin e vendit në botë, veçanërisht në kohën kur është bërë zyrtare kërkesa e Tiranës për anëtarësim në Bashkimin Evropian dhe kanë filluar bisedimet e para për të arritur në një marrëveshje mbi stabilizim-asociimin. Duke mos qenë në gjendje të vendosë nën kontroll situatën e përgjithshme e duke u bazuar, kryesisht, mbi faktorë të jashtëm e spontanë, duke mos kontrolluar korrupsionin e brendshëm dhe në pamundësi për të përcaktuar dhe zbatuar politika të qarta që do të favorizonin zhvillimin e gjithanshëm në vend, administrata shtetërore, sipas kësaj analize, është kthyer, madje, në një pengesë ndaj zhvillimit, të biznesit e më gjerë.

E ardhmja në diskutim
Shqetësim në raport është shprehur lidhur me mundësitë e vendit për të përballuar sfidat e së ardhmes. Në rast se administrata shtetërore përcaktohet si një pengesë dhe jo ndihmëse për zhvillim, ajo është edhe objektivi i kritikave që institucioni ndërkombëtar i adreson Shqipërisë. Sëmundja duhet të shërohet dhe funksionarët duhet të luajnë rolin e tyre, në rast se nuk duan të shohin ritme të ulta rritjeje e, mbase, krizë, në një të ardhme të afërt. Faktorët e pakontrolluar mund të pushojnë efektin e tyre pozitiv dhe shoqëria shqiptare mund të përballet shpejt me kaose, që jo një herë kanë shkaktuar andralla në këtë vend.
Pra, do të jetë kuadri ligjor i ri dhe, sidomos, impenjimi për zbatimin e tij në luftën kundër korrupsionit, krimit të organizuar, si dhe, nga ana tjetër, saktësia në përcaktimin e hartimin e planeve strategjike për zhvillim, ajo çka do të bëjë të mundur hapjen e perspektivave të reja. Vetëm kjo mund t'u mbyllë rrugën tendencave, tashmë kronike, të bjerrjes së bazës ku mbështeten arritjet e brishta të shoqërisë shqiptare dhe, për këtë, fjalën e ka politika.

Kritikat dhe realiteti
Pikërisht tani, kur administrata është e zhytur në studimin e analizës voluminoze, në takimin më kryetarin e Qeverisë shqiptare, zotin Nano, delegacioni i nivelit të lartë të Bankës Botërore dje sqaroi se ky institucion do të vazhdojë punën e bërë deri tani në mbështetje të Shqipërisë, bashkëpunim i konsoliduar nga shifra prej 754 milionë dollarësh, të akorduara vendit tonë gjatë 13 vjetëve prej këtij institucioni financiar ndërkombëtar. Kjo tregon se, pavarësisht nga kritikat, partneriteti nuk është në rrezik.
Në fakt, sikurse theksuam në fillim, analiza e BB nuk merr parasysh - për arsye objektive - faktin se kohët e fundit ka patur disa lëvizje pozitive, si goditja e korrupsionit ndër krerët e policisë shqiptare, rritjen e efektshmërisë në goditjen e kriminalitetit të organizuar, fillimisht në fushën e trafikut të qenieve njerëzore dhe, së fundi, edhe në atë të lëndëve narkotike. Gjithashtu, pas një stanjacioni më 2002 e 2003, sivjet po vihen re lëvizje në drejtim të shtimit të ritmeve në ndërtimin e rrugëve. Po kështu, menaxhimi më i mirë i burimeve financiare e ujore nga ana e KESH-it bëri që kriza energjitike të zbutet mjaft, pikërisht në një kohë kur bota po përballet me rritjen e lirë të çmimit të naftës. Turizmi këtë sezon shfaqi disa shenja rimëkëmbjeje dhe, me një politikë mbështetjeje nga ana e shtetit, do të kishte një perspektivë të garantuar për t'u zhvilluar më tej. Eksportet po përjetojnë një rritje, të ngadalshme, por të prekshme. Në sistemin arsimor e atë shëndetësor po bëhen përpjekje për të zgjeruar numrin e qytetarëve që gëzojnë shërbimet bazë dhe për të rritur cilësinë e tyre. Ndonëse në një klimë politike të disfavorshme, edhe miratimi, tashmë evident, i ligjit të ri mbi pronat e patundshme hap perspektiva të mira për investimet. Të gjitha këto nuk i hedhin poshtë kritikat nga ana e Bankës Botërore. Situata është ajo që është, atë nuk e ndryshojnë dot zbukurimet që bëhen në mbledhjet e Qeverisë dhe mallkimet opozitare. Në rast se kuptohen drejt këto kritika, thelbi i tyre dhe merrem masat e përshtatshme për të eliminuar rrezikun e kthimeve prapa, çdo qytetar shqiptar do të dalë i fituar dhe kuvendimi me emisarët e Bashkimit Evropian do të kryhet nga pozita më të sigurta e të shëndosha

[ALBA]

NIVELI SKANDALOZ I INFORMALITETIT



Nga Fatos ÇOÇOLI


Sipas studimit më të fundit të Bankës Botërore për Shqipërinë, ekonomia informale(e fshehtë, e parregjistruar, e panjohur nga shteti) tek ne është 30 përqind më e madhe se ajo e rregullt. Jemi informalë jo vetëm kur nuk rregjistrojmë aktivitetin tonë, por edhe kur e kemi të rregjistruar dhe deklarojmë xhiro apo fitim shumë më pak se sa realisht. Kontrabanda e përhapur, mosraportimi i rregullt i faturave dhe falsifikimi i bilanceve janë dukuri shumë të shpeshta të ekonomisë së vendit. Praninë masive të ekonomisë së fshehtë e vërteton të qënit e Shqipërisë parajsa e "cash-it(parasë kartmonedhë)". Rritja e kërkesës për para "cash" është indirekt edhe tregues i rritjes së ekonomisë së parregjistruar. Biznesi që fsheh xhiron dhe fitimin iu trëmbet si djalli temjanit bankave. Puna e bankës sonë qëndrore, Bankës së Shqipërisë për të pakësuar pagesat në "cash" nuk do të ketë suksesin e shpresuar në rast se nuk ka një plan strategjik luftimi ndaj ekonomisë informale. Kjo pse sektori joformal i vendit përfaqëson një pjesë të rëndësishme të aktiviteteve ekonomike(rreth 60 përqind të tyre) dhe mund të rrezikojë lehtësisht integrimin evropian të Shqipërisë. Ndërkohë që të ardhurat e Buxhetit te Shtetit janë ende të dobëta, aktivitetet e sektorit formal privat rrezikohen dhe dekurajohen rëndshëm. Kjo vjen nga lidhjet e tendosura që firmat e rregullta vendosin me taksambledhësit(tatimorët). Nuk janë të paktë ata punonjës të taksave të shtetit që rrudhin buzët dhe të shohin vëngër kur vjen të paguash në rregull detyrimet. Kjo pse u heq mundësinë për të marrë rryshfet prej teje që të fshehësh ose fitimin, ose një pjesë të konsiderueshme të xhiros. Së dyti, firmat serioze detyrohen shpesh të kalojnë në sektorin joformal, për të përballuar konkurrencën e atyre që ose nuk janë rregjistruar fare, ose paguajnë taksa qesharake për vëllimin e xhiros dhe fitimin që kanë. Është krijuar një rreth vicioz, sipas të cilit duhet të jesh joformal(pra t'ia dredhësh shtetit) që të kesh sukses me biznesin tënd në Shqipëri. Kjo gjendje ka nevojë të ngutshme të ndryshojë. Për këtë nuk mjafton sensibilizimi i Bankës së Shqipërisë për t'i çuar firmat të fusin parate dhe të kryejnë transaksionet me bankat. As edhe inisiativat për t'u përshendetur të ministrit të sotëm të Financave në shtimin dhe funksionimin e kasave rregjistruese të bizneseve dhe në luftimin e tatimorëve e doganierëve të korruptuar e nepotistë. Shqipërisë i nevojitet një strategji mbarëqeveritare. Një strategji e suksesshme do të duhej të qëndronte në dy shtylla. Së pari, duke siguruar "mallra publikë" më të mirë. Me fjalë të tjera, duke përmirësuar qeverisjen, cilësinë e shërbimeve publike dhe marrëdhëniet e taksapaguesve, duke shpejtuar zbatimin e investimeve shtetërore dhe duke siguruar zhvillimin e një plani veprimi të besueshëm antievazion. Qeveria duhet të gjejë rrugën për të rritur ndërgjegjësimin publik për t'iu drejtuar me vendosmëri evazionit fiskal (i cili, në vetvete, duhet të ndihmojë në përmirësimin e disiplinës për taksat, ndërkohë që përmirësohen marrëdhëniet me taksapaguesit). Gjithë qeveria dhe jo vetëm Ministria e Financave ia vlen të angazhohet që gjithkush në Shqipëri të kuptojë cilat janë taksat e pambledhura dhe kanalet kryesore të përdorura nga biznesi në bashkëpunim me nëpunësit e korruptuar shtetërorë për evitimin e drejtorive doganore dhe të taksave. Pa dyshim "lufta kundër evazionit" është një objektiv mjaft i gjerë dhe mjaft ambicioz. Kjo luftë ngelet disi në planin teorik, për aq kohë sa nuk mbështetet nga hapa praktikë për t'iu drejtuar çështjes mall pas malli, taksë pas takse. Përveç Ministrisë së Financave dhe drejtorive doganore dhe tatimore, disa palë të tjera kanë një interes të fuqishëm në përmirësimin e situatës. Ndër të cilat më të rëndësishme janë sipërmarrjet formale, biznesi i rregullt. Ato hasin një dizavantazh kostoje të konsiderueshme në treg kundrejt konkurrentëve joformalë. Kështu, këshilla e tyre duhet të kërkohet në mënyrë aktive në çdo diskutim për një strategji të detajuar antievazion të qeverisë. Nëse dikush merr një mall të veçantë akcize (cigare, lëndë djegëse, kafe apo pije alkolike) apo një taksë specifike, sipërmarrjet formale që janë aktive në këto tregje, ka mjaft mundësi të përgjigjen shumë pozitivisht ndaj një ftese për t'u angazhuar në një dialog direkt me Ministrinë e Financave. Kjo së bashku me Drejtoritë e saj të Doganave dhe të Tatimeve mund të identifikojë burimin kryesor të humbjeve evazive, të diskutojë dobësitë përkatëse në administrimin publik dhe propozojë masa të politikës për të ndrequr situatën. Vetëm në këtë mënyrë mund të arrijmë të ulim nivelin ulëritës të informalitetit brënda ekonomisë shqiptare.