Martin Camaj

[macia_blu]

Martin Camaj

* * *
Perpara udhtimit ndigjova
Muziken e thermuar nga pikat
e njemije thumbave kepucesh

Dashurija e tingujve te violines
per eren e Jugut digjet mbi ullinj
e zhdeshun. Toka e ndezun leviz
kambet e femijeve rrugaca qe ecin zdathe:
....c'mall per dheun e humbun

E ajo tha "pushoji syte ne mue"
Ne gjijt mes kraheve ngjyregruni
--binjoke te lindur se voni
Prehej edhe njesia amnore

Une do te nisem pa lane shenje
prej anej ku bujta nji nate

* * *
Mbi zgripin e fletes se gjethit
pra se me u rrzue
Nje pike gezon nje cast
Si buza ne buze
* * *
barijt tradhtisht lane shkret bjeshken
per ngohtesine e vrrijeve
Dirgjen shtigjet tuj fole me za te nalte
pune grash e qeshin
me ujin e prronit zhgrehshem tuj u derdhe prej pusi ne pus

Dreni plak coi kryet prej dheut te djegun
e vrejti gjethin e zverdhun
manej shkoi e u kap me te bijte pune drenushash

I thyem e la dhe ai bjeshken e ndoqi
gazin e prronit teposhte, shigjete zjarmi mergues per vendet e buta, e bar dimni qe kurr ska me e prek
Kur e vrane , barijte i hapen qepallat
e i pane nder bebza
shume drej tuj pi currila uji
* * *
Para dy shpive balle per balle
ne fundine katunit mbi det
lodrojne djelm e e vasheza
me rrotulla dielli n'prendim

Te dera plaka tregon
per arin e kallzeve
vjetmire
e brumin e ngjeshun
buke vale ne rritje
me gjijte vajzave ne levizje

Mise trupore te brishta
lojtaresh
nguliten ne qiell e shkrihen
ne vizatime paleolite

[Dita]

NJE ZOG LENGON

libri i besimit te shpendeve thote:
cdo zog shtrin krahet e vdes mbi bar,
ndeshkim pse preku kufijte e ndaluem
mes qiellit e dheut.
Nji zog lengon per vdekje mbi bar:
gjethet nder lisa jane zogj e shoke
te pamberrishem
e losin me drite e diell
larg dy gur mullinjsh qe bien
si mbas ligjit njeni mbi tjetrin
pa za.




NATA E KONCERTIT

As bora nuk asht e bardhe ne kete muzg.
Gjindja me kambe te randa vrapon
kah dritat e tingullit.
Ne sallen e koncertit edhe diktatoret
marrin vesh masen e instrumentave.
Ndegjuesit veshe-imet mbyllen syte
e kapen currila pullazesh te lashta,
djegje qytetesh e drush te thata.
Ne tempone dyte gzhatshem era
perkuli grurin deri ne toke.
Ne sallen e koncertit edhe dirigjenti
symbyll s'pau tjeter pos tingujsh
te ndezun brenda nji rrotulle terri.




CKA I DUHEJ ULIKSIT ITAKA PA GRUE

Malli, deshire e perjetes
e jo mallengjimi, gurgull frymeshkurte
e joshi Uliksin me kthye i kulluem
atje kah ishte nise.Ne ravgime te paskaje
shtjeri edhe te mbramin petk qe kishte
amzen e pashlyeshme te vegeve ullini
dhe te duerve te grues.
Shtjeri edhe petka tjera leshi e lini
e fjeti nder tesha te hueja, Uliksi,
kur harroi amzen.
Homerit s'i erdhi n'goje me thane
perse Penelopa endte per te me duer te veta
petkun magjik te kthimit.
Homeri i perngeshem u kull kujtueshem e tha:
Uliksi e Itaka pa grue-dy krena binjake dhie
me nje bri te thyem: pune e pakryeme.




GJARPNI E GRUEJA

Ajo mbrame harroi trupin e vet
zbuluet
e ne megjes e gjeti pikture te varun
ne murin e gjane dhete pashe:
e kqyri e e kqyri dhe u zhduk.
Petkat e saj teren buze detit
me kemishen e gjarpnit mbi gure.
Shterpia tha se vjen prap, ajo,
deri mbasdite.
Mbasdite vone, gjarpni i rrejtun
doli prej nengurit
e iu zgerdhesh vetmise ndersy,
veshi kemishen e vjeter e shkoi
me fjete.




NDER MIJA TRAJTA IDEJA

Prej dite ne dite nji tingull
treqind e gjashtedhete here
prej zgjimi ne zgjim
fryme mali n'pullaz
ose trumcaku lypes meli
ne dritare...

[Dita]

Mbramja në nord

Eci e eci gjeti blerimin.
Tingujt e kumbonareve lane pishat
e bredhat e shkuen me bujte ne qiell.
Qetsija e syve t´kalter rrokulliset
neper pullaze t´thepisun e bahet
pasqyre e dritave te kandilave
te shekullit t`kaluem.

Eci e eci muzgu me placka ne krah
e para se me hy mbrende,
e uli barren skaj deres tue lane shej
per ta gjete ne terr me nje t´prekun,
para agimit




Valle Rugove

Shkyenje qiellin, zurla,
e kaltersia e sferave te nalta
le te bije mbi ne si shi.

Kamba e tupani cajne token e me duer
vrikllojme na shpatat e me duer sutat
ne mal i kapim ne pike te vrapit.

Mos e ulni zanin, kangtare, pse me bie
nder gjuj lodhja e moteve dhe ritmi i ndalun
dyshe m´a ndan krahnorin.





Nji ditë e ka edhe korbi

Erdhi nje korb te dheu i bute nen shkrepa.
Ai s´dinte me ndjekun vallet e pllumbave
pale e pale nen hijen e ullive.
E u ruente mos me lshuemun za
mes gazullimit te pergjithshem
per mos me prishe
ritmin e flatrave nder valle.
Kur te e vona pllumbat kthyen ne banesa,
e ndiu vehten korbi pellumb ne shpirt.




Larg atyne që flasin si unë

Fishkllin ere nder shelqe te ngime
me ujna prrojesh
veshtoj, te zanafillja, truemje
se si falen dreqit shpirt e korp,
be te forta
mbi gur qiell e dhe.

Jam larg atyne qe flasin si une
sa hana qe bie prej rrezje ne rreze
e pi qumesht n´vedra lanun jashte
per me vu maze.

Hutini i shkambit n´agim
dhe guri n´uje perpijne tingullin
e kuvendit te keq: n´agim
njeriu bekon diellin si une!

[Dita]

Krymbi i mëndafshit


Fijet e bardha te mendafshit ndahen prej zemres se krymbit qe vdiq vetem ne pallatin mbas malit. Ashte koha e korrjeve: edhe ara xhveshet perpara dimnit plak e jo ma nusja perpara djalit te ri! Ashte koha e pleqnimit me vete.

Nuk jane caqet qe percaktojne kohen, por mosha e njeriut te urte! Rremimi fillon me nje gjalm dy ngjyrash: bardh e zi. Dhe ankohet i urti: askush s´me ndihu te shoh me kohe fillimin e sosjen e fijeve ne gjalm e mbata nen hijen e sendeve. Ne vjeshte kundrova beselidhjen mes jetes e vdekjes prej punevet te pareve mij qe ruenin petkat e mira per mort dhe hynin ne nje vorr brez mas brezi:





Diella
(fragment)

Kudo shkoj marr me vete nje arke me rraqe ne vete te pavlere, e kjo asht i vetmi trashegim qe me lane prindet.
Nje dite tue kerkue dicka ne te, gjeta kutine e duhanit te tim et, ende i vinte era duhan, nje ame aromatike si me i pase ruejte ne doze konserve. Kutine, ime ame e pat perdore shum gjate mbas vdekjes se shojt, kur pat fillue me e pshtjelle nga nji cigare "prej merzie", thonte ajo. Kutine e mbante gjithnje ne gji.
Vizat e shkrolat mbi mademin e bardhe te kutise me lidhin ehe sot me plot kujtime. Lajlat e vizimet ne siprine m'u mbresen ne tru si miset e fytyres se tyne, thom me qellim "fytyres", ne njejes sepse prindet e mij ne kujtesen teme kane nje fytyre te vetme. Ato gresa ne metal paraqesin ne kujtese edhe fajet e te dy paleve, ne nje ane, e te mia, ne tjetren.
Nese nuk i kam dashte sa duhet prindet (mire qe ka nje emen te perbashket per te dy!) asht faji i sime ame. Une per ate isha vetem i biri i tim et i cili duhej rrite e ba i zoti i vetes, posepo, por kryekreje per te mbajte Plakun. PLAKU ose KY, dmth im ate ishte per te shtylla e familjes, dikur lulja e djelmise e sot burrnija e bujaria e mishnueme dhe ma i urti njeri ne bote, andaj fjala e tij duhej cue ne vend me cdo kusht!
Ne mbramje, posa im ate hynte ne deren e kurtit, ime ame hopte ne kambe as me qene ajo pesembedhete vjece: - Qe, erdh - peshperiste tue me shty ne krah. - Coja fitulin kandilit qe te shohe shpine e ndritun pse nuk a tue hi ne shpelle, por ne plang te vet. Largoje shkamin prej rruge, ndersa une po qes ujin e nxehte te lahet kambesh...
Kambet mandej ia lante ajo!
Shpesh me binte ne sy si ajo e ruente kafshaten ma te mire per mundimcarin e shpise.
Njiqind here me ka shkue mendja me i vjedhe drate e telyenit ne magje, nda mb'ane per tim et. Kurr nuk e harroj, tue ndeje rreth votre, i pata kundershtue per te paren here tim et.
Mire - me tha ai - flasim ma vone.
M'u avit, me mori librin qe isha tue e lexue dhe nisi me i sjelle faqet ne menyre nenvleftesuese, si t'ishte libri im nje sendegja si loder. Ishte i acaruem, po e mbante veten:
- Dishroj me kuvende me ty si me nje shoq, por ndoshta nuk kemi me mujte asnjani. Une kam vjetet, ti ke shkollen, ti per mue je im bire, une per ty malok. Nen plot raste qesh nen mustak per padijen time, per shembull, kur para disa vjetesh pata shikue librin tand, a te bie ndermend?
"Po, ti me pate ra shpute dhe, sigurisht, te kujtohet se nuk t'i pata idhnue. Bile, te lypa te falun, nese kujtohesh".
"Ma bane edhe ma zi kur me lype te falun... Ne familje nuk lypet te falun: skjarojme fetyren me nji buzqeshje e harrohet gjithcka... Por a mundesh me me thane pse pate qeshe?"
"Shikoshe librin e sjellun per se mbrapshtit..."
"E disha se ishte per se mbrapshtit. Deshta me te provue se cka ban ti. A nuk e ke pa kur une e qes firmen me emen e mbiemen ne leter kur e do puna? I njoh te gjitha germat por s'mundem me i lidhe si gurt apo tullat ne mur".
Bante nji gaz te keq tue picrrue syte. Ne ate levizje buzesh, zbulova se atij i vinte keq qe me kish dhane rrugen e shkolles. "Une e kam fajin qe me doli djali dore", do te kete thane me vete.
Ne ate moment edhe une jam kujtue se kisha humbe pergjithmone miqesine e shokun ma te afert qe mund ta kisha pase ne jete.
"Shiko ketu, kjo nuk asht zeja ime. Sa per kaq, bane se nuk dij send ne kete pune, sall fjalet e mia mos i ban n'asgja. I riu si veriu, beson gjithmone ne vedi. Merret vesht: ke kendue plot libra e storina, por une kam pa e ndie ma teper se ti, a di sa? sa ketu e deri ne Stambolle ma teper se ti".
Ai fliste e une veresha kokerr nder sy qe te kishte pershtypjen se jam tue ndegjue me bindje.
Ishte e para here qe e perqendrosha krejt vemendjen ne fetyren e tim et. M'u duk se hyna ne shpirtin e tij e gjeta pjesen e palatueme, t'ashper e te shemtueme te vetes, dhe ketij njeriu i thashe:
- Ma jep doren, lamtumire! Ne keto kater mure ku neper dritare te vogla hyn kaq pak drite, asht mbretnia jote dhe e sime ame. Cdo send qe leviz ketu mbrende duhet te marre fryme si ju, ne te njejtin ritem, por i vetmi pinjuell qe ju lindi e ju rrnoi, dale ngadale tue u rrite, prej djalit u shnderrue ne dashamire, prej dashamirit ne nje te njoftun te larget dhe, per mos me u ba anmik, tash del e tret dikah. Due ajer dhe bote te hapet, pa skaje.
Shum vjet ma vone, para nje pamje dimnore, tue perkujtue vetmine dhe atmosferen e ngushtueme t'atyne koheve, me qene shkepute prej shpirtit keto vargje me nje udobesi te habitshme, ashtu si bie prej peme nje fryt i sterpjekun:

Plepi ka mbete i thate si shtize:
Si fryn tash era ne gardh!
Si loton ardhia e preme me kize!
Si lari te lumi u mardh!

Sa druja u dogj nder votra simjet.

Me fletzen e dushkut na co n'ajer, moj ere,
Na sjell, na pshtjell e qitna njihere
Ne ndoj verri pa dimen.

"Hajt, ve vesh pa i cue turijt. - Me shkundi im ate. - Shoh edhe se ke fillue me i ba n'asgja disa urti e doke, ruejte brez mbas brezi ne trojet tona si malesore si jemi. Para nji jave kje ketu Culi, per Zotin burre per t'u nderue e i mire mjaft! Kur u cue me shkue, nuk e percolle deri te dera. Ti edhe pak e ke me ua dhane doren gjindjes ndejun, si ne Evrope. Kajhere e ve doren ne tamth e pyes: kur djali sot ndrroi keshtu, po nipi? Sigure, ka me i ardhe marre me thane se i nipi i kuj asht. Shkurt, djalo, me duket se si me qene tue shkue me qiri fiket"!
Keshtu ishte puna per se gjalli te prindeve te mij, por kur ata u zhduken, vetmia u dyfishue. Atebote me kaploi malli i ndrydhun me mote ta kthej kohen prape per te jetue nje jete familjare te re, me prind. Fytyra e tyne u zdrit para syve te mij si t'ishin gjalle: ne kujtese lemosha me dashuni te paperjetueme rrudhat e ballit te sime ame, por buza e saj nuk qeshte. Pergdheljet e mia ishin te vona, te palande, mendim qe s'gjen kurrkun fjale, i thate.
Butesia birnore e mirenjohja me shtyne ma vone, mbasi qe rane ne fashe mallengjimet e perflakta, te shkruej:

Dy gjana print me thane kur ishin gjalle:
Poqese shkel ti buken gand,
Coje prej toke, puthe e vene ne balle!
Ndigjo ti djale, pse na jemi pleq.
Kur te rrijsh te votra mbeshtete tue pi duhan,
Mos pshtyj ne zjarm
Mos pshtyj ne drite, se a keq!

Harrova plot sende qe thane print
Plot tjera mesova e dola ndoshta i larm,
Por bijve t'mij une kam me u thane tu'u rrite:
Mos pshtyni ne zjarm,
Mos pshtyni ne drite.

[Dita]

DITA E MALIT TEM

Dheu im âsht i përmendun
për humneret e thella
ndër banorët e malit e të fushës
deri në dét. Mbramjeve atjè
ndëgjohet klithma e grizhlës
ndër kthetrat e shqipes e shpirti i sáj
u flijohet hijevet.
Atje lot drita në sytë e njerzve tash e parë
e epshet s'i njeh kurrkush me emën.
Shpagimi me gjak âsht, për shembull,
gjarpën nën gúr e gjarpni vetë
na qenka mende femne
nën rubën e bardhë ose të kuqe.

Në muzg atje secili prek ballin e vet
e ndien ndër gishta fillin e jetës
e gëzohet.




GJAKMARRJA

Vetmia ka thithë erën e bjeshkës
dhe fije bari as fletë nuk lòt.

Të mnershëm janë korbat e zèz
në pushim mbi qarrat e vjetër
maje mali në vapë.

Mendja e njeriut nën hije shestòn
udhë gjaku
e sosjen e pagjës në mak e vrrî.




HIJA E LISIT

Dielli i rá për skîthi lisit të madh
e i zbuloi nën hije eshtnat e njérit
si cokla, si drû.
Hija e tij â e qetë si tis
mëndafshi të zí në faltore.
Gjingallat mbi dega gjimojnë
njiheri në vapë sikur vajtore
me ftyra t'gërvishuna n'gjamë.

Kur dielli don me shkue
hija e lisit rritet e kapet për mal
- gjarpën nëpër rremb:
hija e lisit â e zezë,
hija e lisit na tremb.




MË FALNI DIÇKA

Më falni diçkà që më kënaq
si puthja e nanës në ballë;
më gëzoni nji herë
si gëzohet gjethi i njomë në puhí,
më shikoni si hana nëpër rremba
e kam me u falë gjithçka:
mordjen do të puthi ndër buzët e ngrime
dhe në zgavrrat e synit të sáj
do të derdhi lòt.
Avitu, njerí!
Nga palci i urrejtjes dëshiroj me dalë
si bima prej fare në pranverë.




FILL I GJETUN

Natën që shkoi u fikën dritat e mbeti
qyteti në terr deri n'agim.

Amvisat kërkuen llampat vojguri
e s'i gjetën në terr.

Në nadje ra dielli e zbeu
faqet e rrokaqiellëve.

Në nadje vrejta rrethin e andrrave
në truell
e gjeta fillin e tretun
në pikën e ndaljes së dritës.




MOSPËRFILLJE

Mbas mesnate hana derdhi rrezet
prej majes së shkambit deri në lumë.
Mbasi që u ngi me gjumë
këndon qokthi ndër rreze:
sytë, dy pika uji, ndrisin dhe kanga
pikon në luginë, në terr.

Dikush buzë lumit n'agim gjeti
sqepin e thyem të qokthit e tha:
dam! Kqyre këtë tingull që ra
e plasi në gurë.





DIMËN

Flokët e borës ndër grykcat e lisave
e krahnjerri i përjargun ndër degë.
Syni kërkon flakën e fshehtë,
vjedulla strofullin
në gjijtë e rrajëve dhe kujton
ngrohësinë e frymës
nën lëkurën e delës së bardhë.

Iriqi me therra të nguluna n'mish
digjet pa flakë
mbrenda katër ballnave të dheut.




ATY SI TASH PARA SE ME ARDHË FISET

Aty si tash pra se me ardhë fiset
ishe
me tambël në plasaritjen e currave
e me themele në ujin e njelmë.
Të dhanë vetëm nji emën: Shkodra.
E të thirrën qytet me kunora
e të hodhën përkrye gur
e hekurat e para.

U zgjove e përgjakun sa herë
e u kqyre në pasqyrën tande.
Me emën grueje u lave ndër ujna
t'lumejve dhe ndeje me petka të reja
në shkamb
e ndritun ballë diellit mbi fusha.




FRAGMENT

Niset për gurbet punëtori
me nji copë qielli në krah
e krypë deti në kutia pishe.
Në dorë mban nji bahe
e gur lumejsh në gojë
në vend të bukës.

Rruga i zdrit prëpara
me gaca zjarmi në sy.

[Lisi]

Martin Camaj

ELEGJI E PARË


Kur kam qenë i këputun
Nga mundi i vjetve të rrëpita sa´i shkamb,
mos të vijë keq ty, Taze, për mue
të shtrimë mbi drrasat e vdekjes,
kingj i ngatuem për fije.
Leni plakat të qajnë mbi mue atë ditë
Për njerzit e vet, vdekë qysh kur.

Edhe nji amanet, moj grue:
Kur vdiq im atë, premë dy qe
me ngimun të unshmit e thneglat e lamit
me grimca buke.
Por unë do të vdes mes njerzve gjithmonë
të ngishëm,
prandaj ndër drekët e mija qitni
vetëm kafe te idhta.



ELEGJI E DYTË


Mbi sukë mes currave të bardhë
ogiçi përtypet fillikat, vetëm.
Dy sy- pasqyrat e mija te votra –
janë thye prej ngritjes dimnore
e fëtyrën teme s´do ta shoh kurr mâ.

Hana mes rêve çan udhën vetëm.
Mbas rêve hija, edhe mbas diellave të
fikun
udhëton vetëm dhimba eme krahas me të.

[Lisi]

LARGIMI I POEZISË

Sytë ndalen në pikën ku jeta këputet
e mendueshëm mërgoj
në shkretinë e zotave madhështorë.

“Trajtë e mrekulleshme, fëtyra jote
ngjyrë mjalte endet në paqyrën e brrakave“.

Unë pres diellin e nesërm
e duer drandofillje, tjera,
të më përshëndesin.

Vallet arbreshe
Delet fijet e barit përpara se i këpusin
me dhambë, i ngrohin me frymë.
Edhe kamba e vashëzës lëmon tokën
mandej i lëshon rritmin

Burrat nuk kërcejnë tashti:
dikur i hoqën vigut të luftëtarit të vramë
mbulesën e kuqe,
hynë ndër valle dhe e suellnë n´ajr.



LETËR NGA JUGU

Larg në nji tjetër botë jam
e shikoj kah mali :
rêt ruejn majën kujdesëshëm
pse ajo âsht e vetmja mbështetje
e qindresës së tyne në ajr.
Harrova gjithshka, Lule,
në botën e malit e të qiellës
unë pasqyrë e pandame e rêve.
Po të shkruej se këndej
sa shkambi ka ngjyrën
e faqeve të rrezituna.
Muret e shpijave janë kështjellë
të rrxueme me frangjija të panjehuna
e njimij sy më shikjonë
npër to kur parakaloj
në pikë të mjesditës pa hijen teme për bri.

Lule, sonte ndoshta do të bijë
shi i nxhetë në Jug
e nesër do të shoh mes avullit
ylberin e shtrëngatës së kalueme
e atëhere kam me kthye te ti.



PRANVERA 1961

Pranverë, sa i bukur pushimi
para syve tu të zgjuem.

S´kam prekun blerim
qyshë se kam lanun Jugun.
(Mbrenda parzmit tem
fluturojnë mija dallndyshash në kthim.)

Toka s´më njeh tue dalë prej borës
dhe kambët e mija npër të
janë të hueja.

Shoh orizontin : pesha e hapsive
që e mbajta gjithdimnin në krah
shkrihet mbi barë.

Shpresoj se kur të bijë bleta
në lule
kam me i buzëqeshë gjithshkades.



IDILË VERE

[/i]Shegerti I pemtarit vodhi nji mollë
Dhe bija e furrëtarit tinëz ´i frangjollë.

Në breg të detit djali kafshon në curr
Mollën e vajza frangjollën me turr.

Me kambë në ranë ´i mzat përtypet plot shkumë
E deti me vala lëpin bregun në gjumë.
[/i]


KTHIMI I VJESHTËS

Ngriten prej kodrave balonat e larme,
zotat ulen në lumej.
Këtë verë shfletsova rêt e bilurta
e fletët e tyne m´u shprishen ndër duer.

Ti je endé e vetmja flakë
e vojgurtë në rrasë që jeton në mue.

Korrilat e qiellës janë nisë për Jug :
kambët e mija s´i ndiej npër dhé
në vrap mbas fijeve të mëndashta
që paralajmojnë stinat.

[Puhiza]

Ju lutem te me thoni a ka bere kush nje studim te mirefillte per vepren e Camajt? Nje shoku im po ben nje detyre kursi per te por nuk di nese ka studime kritike per te.
Mund te me ndihmoni ju?

[Dita]

Pershendetje Puhiza,

Nuk di sa te vij ne ndihme une me kete postim, por po te sjell rezultatet e kerkimit ne google, qe ndoshta i vijne ne pune shokut tend. Por keshilla me e mire eshte te shpenzoje pak kohe ne internet se ndoshta gjen edhe me shume.



Ne faqen me poshte gjen nje artikull te dates 15 dhjetor 2002 te publikuar tek parajsa.com. Martin Camaj ne syte e perkthyesit dhe mikut gjerman Hans-Joachim Lanksch.
Provova ta kopjoja per ta sjelle ketu, por nuk mundesha, ndaj po te sjell vetem linkun:


KLIKO KETU 1



Me poshte dicka tjeter nga Robert Elsie.



CAMAJ, Martin

CAMAJ, Martin
Albanian novelist, poet and scholar. b. 21 July 1925, Temali, Albania; d. 12 March 1992, Lenggries, Germany.

Born and raised in the Dukagjin region of the northern Albanian Alps, one of the wildest and most isolated reaches of Europe, C. was fortunate to receive a clical education at the Jesuit Saverian college in the town of Shkodër. In 1948, soon after the installation of the Hoxha dictatorship, he managed to escape from Stalinist Albania to neighbouring Yugoslavia and studied at the University of Belgrade. From there he went on to do postgraduate research in Italy, where he taught Albanian and finished his studies in linguistics at the University of Rome in 1960. From 1970 to 1990 he was professor of Albanian studies at the University of Munich and lived in the mountain village of Lenggries in Upper Bavaria until his death.
C.'s literary activities over a period of forty-five years cover several phases of development. He began with poetry, a genre to which he remained faithful throughout his life, but in later years also devoted himself increasingly to prose. His first volumes of clical verse, Nji fyell ndër male (1953; a flute in the mountains), and Kânga e vërrinit (1954; song of the lowland pastures), were inspired by his native northern Albanian mountains to which he never lost his attachment, despite long years of exile and the impossibility of return. These were followed by Djella (1958; Djella), a novel interspersed with verse about the love of a teacher for a young girl of the lowlands. His verse collections Legjenda (1964; legends) and Lirika mes dy moteve (1967; lyrics between two ages), which contained revised versions of a number of poems from Kânga e vërrinit, were reprinted in Poezi 1953-1967 (1981; poetry 1953-1967). C.'s mature verse shows the influence of the hermetic movement of Italian poet Giuseppe Ungaretti (1888-1970). The metaphoric and symbolic character of his language increased with time as did the range of his poetic themes. A selection of his poetry has also been translated into Italian by Francesco Solano in the bilingual edition Martin Camaj - Poesie (1985; poetry), into English by Leonard Fox, Selected Poetry (1990), and into German by Hans-Joachim Lanksch, Gedichte (1991; poems).
The novel Rrathë (1978; circles) has been described as the first psychological novel ever to be written in Albanian. It is the author's most extensive prose work, one which he took fifteen years to write. Agron, a writer and agronomist in post-revolutionary 'Arbenia', is sent to the village of Middle Ripa to report on the arrival of some new tractors. There he becomes enthralled with the haunted history of the mountains after saving the life of the wild and beautiful shepherdess Sose, a personification of the mountain nymphs. The 'circles' of water, fire and blood into which the novel is divided symbolize not only metaphysical and social constraints but also the writer's progress through the mythical heritage of Albania's past towards a new and personal future.
Among C.'s other literary publications are a volume of verse entitled Njeriu më vete e me tjerë (1978; man by himself and with others), Dranja (1981; Dranja), a collection of self-styled madrigals, Shkundullima (1981; quaking), a collection of five short stories and one play, and the novel Karpa (1987; Karpa), set on the banks of the River Drin in the year 2338, a long prose work which C. preferred to call a parable. General themes which occur in C.'s work are the loss of tradition, loneliness in a changing world, and the search for one's roots. His language is discreet, reserved and trying at times, although the author regarded the term hermetic as coincidental. He relies on the traditional and colourful linguistic fountainhead of his native Geg dialect in order to convey a poetic vision of his pastoral mountain birthplace near the Drin with its sparkling streams and rocky headlands.
In his Munich years, where C. edited and printed most of his literary works, intellectual circles and his university colleagues in particular were often puzzled and bemused by the linguist who spent much of his time publishing obscure works of fiction in a language nobody in central Europe could understand (and in Geg dialect at that) and for a public consisting of no more than a handful of other Albanian emigrants. C. was an author in exile in every sense of the word and was to remain so until the end of his days. His name remained a taboo in Albania throughout the long years of the communist dictatorship and was never mentioned in public. Indeed until 1991, virtually no one of the younger generation in Tirana had ever heard of him. Nonetheless, he made quite a name for himself abroad as a linguist and as professor of Albanian studies at the University of Munich, publishing numerous works on the history and dialects of the Albanian language and on Albanian folklore.
Over the last decade, C. has finally begun to receive some of the praise and acclamation he was denied as a writer during his lifetime. Arshi Pipa's monograph on Contemporary Albanian literature (1991), for instance, is devoted almost exclusively to two authors: Ismail Kadare and Martin Camaj. While many critics have been unbounded in their adulation and praise of C. as an author of national significance, initial reception of his works in fact proved very mixed. Many readers were confused and perplexed by the author's hermetic prose, his borderline genres and a literary style quite new to them. Only time will tell if C.'s works can be appreciated by the Albanian public at large, above and beyond initial curiosity.

FURTHER WORKS: Në hijen e gjarpnit (1991); Pishtarët e natë (1991); Kandili argjandit (1993); Vepra letrare (1996).

BIBLIOGRAPHY: Pipa, A., Albanica. Special issue dedicated to Martin Camaj = Albanica 2 (1991); Pipa, A., Contemporary Albanian literature (1991) 125-164; Elsie, R., History of Albanian Literature (1995): 680-682; Berisha, A., Vepra letrare e Martin Camajt (1995); Berisha, A. “Das literarische Werk Martin Camajs,” Dardania, 4 (1995), 165-178.

ROBERT ELSIE

[Puhiza]

Faleminderit Dita..