Frederik Rreshpja

[Xhuxhumaku]

Enver Kushi

Do të kthehem përsëri në çdo stinë që të dua..


» Dërguar më: 15/02/2009 - 15:01



Mars 1993. Vetëm në shtëpi Shfletoj “Hamletin” e Shekspirit. Pastaj marr stilolapsin dhe shënoj në letrën e bardhë fjalët: “Në tërë Danimarkën s’ka përveç zuzare dhe kalorës vagabondë”… E le “Hamletin” mbi tavolinë dhe dal në ballkon. Bie shi i butë… Kam dite që mendoj për romanin… Duhet ta filloj, them me vete. Tovin (Moikomin) kam ditë pa e takuar. Ka qënë i zënë me shumë punë në Parlament. Frederikun dua ta takoj kur të kem shkruar të paktën kapitullin e parë të romanit… Pas pak ditësh kam datëlindjen…. Në këtë ditë me shi marsi dhe pragdatëlindjeje vetmie, ia vlen të fillosh të shkruash. Eci nëpër shiun e heshtur dhe paqësor me një dosje nën sqetull e i ulur në tavolinën e fundit të sallës shkencore të Bibliotekës Kombëtare, shkruaj në fletën e bardhë të letrës gri A-4, prodhim i fabrikës së Lezhës, frazën: “Në pjesën ballore të njërit prej piedestaleve pa monument, krahas fjalëve mbreti, Bushi, poshtë sigurimsat, çdo njeri i vëmendshëm mund të lexojë: Ruhuni nga gjarpërinjtë. Dhe më poshtë: “E HËNË. 1 MARS. VITI ZERO”… Dal vonë nga biblioteka. Këmbët më çojnë për nga lagja e Brrakës. Atje do të lëvizin disa nga personazhet e romanit… Është natë dhe ajo lagje e vjetër tiranase më trishton… Nga kanalet e rrugicës së Brrakës vjen një duhmë e rëndë dhe nga shtëpitë e vogla dëgjohen ca këngë të trishtuara jevgjish…

Pa datë. Viti ’93.
I veshur bukur, me kostum të shtrenjtë, papion, kapele republike, këpucë të modës së fundit, Frederik Rreshpja del nga zyra e tij e punës. Qëndron pak çaste në hyrjen ose sallonin e shtëpisë dhe me një ton autoritar, u jep porosi punonjësve të tij. Punëtori që drejton makineritë e shtypshkronjës, një burrë i gjatë e i dobët, e dëgjon me vëmendje… Pastaj një djalë i ri , roja i shoqërisë “Evropa”, për të cilin Frederiku më ka thënë disa herë se natën fshehurazi, hap frigoriferin e madh dhe ha të paktën një kilogram salçiçe, vrapon për të hapur portën e madhe e të vjetër të shtëpisë tiranase. Një tjetër nxiton me çantën e madhe të parave (është bodigardi i Fredit) dhe pret para makinës shefin e tij, ndërsa shoferi rri me qëndrimin gatitu dhe pret që shef Fredi të thotë fjalët “Shkojmë”… Unë i kam sjellë romanin e shtypur që ai pasi i hodhi një vështrim të shpejtë, më tha se na priste Tovi. Tovin e takojmë diku në qendër dhe nisemi për të përfunduar në një nga lokalet më të shtrenjta të Tiranës… Frederik Rreshpja është në kulmin e fuqisë së tij ekonomike. Boton revistën “Evropa”, qindra fletë porosi recetash mjekësore, mijëra etiketa pijesh alkoolike. Ka në plan të botojë edhe një gazetë të mbrëmjes si dhe një tjetër letraro-artistike ... Kërkon punëtorë të tjerë, njohës të shtypshkrimit, të rinj që njohin mirë kompjuterin, gazetarë të shkathët…
Gjatë bisedës me Tovin, thotë se së shpejti do të punësojë një kinez të zotin në shtypshkronjë… Pastaj, duke pirë një pije shumë të shtrenjtë, biseda kalon tek Migjeni, De Rada, poezia e sotme shqipe….

I njëjti vit. Maj
Fredi e ka lexuar romanin tim. Në zyrën e tij, ku ai edhe fle, gjysmë i shtrirë në një krevat portativ unë dëgjoj vlerësimet, por edhe vërejtjet e tij… Vonë marr vesh se romanin para ca ditësh ua ka dhënë për ta lexuar një vajze dhe një djali, nxënës të shkollës “Sami Frashëri”.

Kohë tjetër. Vjeshtë e vitit 1994
Tirana është gri. Një gri e hapur e rrëmujshme. Kaloj shkollën “Sami Frashëri” dhe kthehem në rrugicën që të çon tek shtëpia e Frederikut.
Kam ditë pa shkuar atje dhe nuk e di se ç’është bërë me shtypjen e romanit… Nxitoj duke parë herë-herë orën dhe muret e avllive. Kudo parulla, ku shkruhet “Po Kushtetutës”. Afrohem pranë portës së madhe dhe bëj të trokas, por një zë i fortë, me një theks dialektor, thotë:
“Zotëri! Ç’kërkon aty”? Unë shtang. Pak metra më tutje është një makinë e madhe e mbuluar, brenda së cilës shoh ushtarë a policë të armatosur. Kërkoj Frederik Rreshpjen, them unë. “Ç’të lidh ty me të…” Kam një libër në shtyp… Fredin e kam shok. “Zotëri! Kthehu mbrapsht… Ai miku jot asht në arrest shtëpiet…” Si në arrest shtëpie, pyes i tronditur. “Zotëri! Mos e zgjat ma… Si të quajnë ty”? Unë them emrin tim. Polici qesh me të madhe duke përsëritur fjalët: “Aha! Vojo Kushi… Vojo Kushi”... Dhe qesh e qesh me të madhe…Unë largohem me nxitim. Me shoqëron e qeshura e policit dhe fjalët e tij “Vojo Kushi. Vojo Kushi…” Nuk dua ta besoj: Frederik Rreshpja në arrest shtëpie? Sa është data, them me vete. Po viti. Në ç’vit jemi? Kohë gri, them me vete. Kohë gri e vjeshtës 1994. Kohë gri arrestesh shtëpie… Poetëve rebelë çdo kohë përpiqet t’ua mbyllë gojën… Pastaj takoj Agim Cergën, që flet me hollësi për ngjarjen tek Kodra e Kuqe….
Fredi qendron rreth një muaj në arrest shtëpie dhe pati humbje të mëdha financiare. Mijëra copë afishe “Jo Kushtetutës”, shtypur në shtypshkronjën “Evropa” u dogjën… Mbi një muaj u pezullua veprimtaria e firmës “Evropa”...

Viti 1996. Ndoshta prill….
Shkrimtari Faruk Myrtaj më thotë se Frederikun duhet ta presim para Ministrisë së Kulturës, se ai do të vijë në orën 13.00 dhe se pret me padurim takimin dhe drekën me të. Dhe Fredi vjen saktësisht në orën e caktuar. Si gjithmonë, i veshur bukur, me një kostum stofi blu me viza, me kollare të kuqe dhe një kapele republike shumë të madhe. Mbaj mend, se ai na çoi për drekim në një lokal që ishte ndërtuar në anën tjetër të Liqenit Artificial. Faruku, fjalëpak e i qetë, unë gjithashtu, dëgjuam gjatë gjithë kohës Fredin, gjykimet e tij për letërsinë rrëfimet tërheqëse, me një kolor të çuditshëm të Fredit…
Shënime të ndryshme
Fredi ka zënë një dhomë në një nga pallatet e rrugës “Bardhyl”. Pastaj në një shtëpi të vjetër tiranase, në një rrugicë pas ish redaksisë së gazetës “Bashkimi”. Në rrugën “Muhamet Fortuzi” nr. 46 ose tek Kodra e Kuqe. Zhvendoset me shtypshkronjën në një hapësirë shumë të madhe pas Ambulancës Qendrore. Në rrugicën që të çon tek stacioni i vjetër i Tiranës. Tek kryqëzimi i “21 Dhjetorit”, në katin e dytë të një pallati të vjetër. Në unazë, përballë hotel “Diplomatit”. Shkon në Shkodër. Në Tiranë, i sëmurë në spitalin nr.1 dhe atë neurologjik. Prapë në Shkodër. Kthehet dhe strehohet në një azil privat, nga më të mirët në Tiranë… Nuk dihet ku është, sepse zhduket papritur… Shfaqet rrugëve të Tiranës i sëmurë rëndë… Gjen strehë në një hotel pas “Veve”-së.

14 Shkurt 2005
Ecim përmes shiut Shën Valentinas dhe trishtimit gri, për të shkuar tek poeti që edhe dashurisë, edhe jetës, edhe gëzimit njerëzor, i ka shkruar me dhimbje. Dhoma ku fle Fredi më duket më me hapësirë. E takojmë. Duket mirë. Pastaj dalim përmes shiut për të shkuar tek lokali pranë. “Isha në burg, kur Enver Hoxha foli në Moskë”, - thotë Fredi. “Mbledhja e Moskës është bërë në vitin 1961”, - thotë Moikomi. Më 1969, ngul këmbë Fredi. Atje ka marrë pjesë edhe Regani, edhe Papa Vojtila… Pastaj erdhi Katovica. Atje i mori udhëzimet Ramiz Alia… Ai rrufit kafenë. Ndez edhe një cigare tjetër. Kam hapur kurse për mësimin e kompjuterit, thotë ai papritur. Vinë fëmijë të vegjël e u mësoj kompjuterin. Të paguajnë, pyes unë. Unë u marr pak, përgjigjet ai. Katër mijë lekë në muaj. Me se të ushqehem? Janë fëmijë shumë të mirë. Ti e di Tovi sa i dua unë fëmijët. Do të hap edhe kurse për mjeshtërinë letrare, shton. Për ç’moshë, pyes unë. Për 18-19 vjeçarë, përgjigjet ai. Pastaj biseda kalon tek Ismail Kadareja. E kam dashur shumë atë, thotë Fredi. Ti ke shkruar një ese të shkëlqyer për romanin “Kronikë në gurë”, - thotë Moikomi. E kam atë gazetë, them unë. E sulmojnë kot këta çunat e ri Ismailin, thotë Fredi. Pastaj thotë se Visar Zhiti dhe Dritëro Agolli janë çuna tezesh. Jo, thotë Moikomi. nuk e di të jenë çuna tezesh….
Unë dhe Moikoni çajmë përmes shiut dhe bubullimave. Fredin e lëmë në lokal, me gotën e vogël me grapa, paketën e cigareve dhe turbullimin e tij të vazhdueshëm.

21 shkurt 2005. E hënë . Ora 930’
“Më kanë pyetur se pse mbaj kapele republike kineze”, - thotë Fredi. “Kush të ka pyetur”, - thotë Moikomi. Disa shkrimtare që mblidhen tek lokali poshtë Bibliotekës Kombëtare, përgjigjet Fredi. Ata janë shkrimtarë gjeni. Të gjithë e mbajnë veten për gjeni. Seriozisht e kanë? Unë njoh greqishten e vjetër, thotë papritur Fredi. E kam mësuar që në moshën pesë vjeç. Li Bo është poet i madh. Më i madh edhe se Dante Aligeri. Dante Aligeri noton në temjanin kristian. “Ferri” është vepër e madhe, thotë Moikomi. Nuk duhej që Profetin Muhamet dhe Imam Aliun t’i vendoste në Ferr. Ne në Shkodër e njohim mirë Kuranin, thotë Fredi. Dante Aligeri është pararendës i Rilindjes Evropiane, ndërhyj unë. Engelesi e ka thënë bukur, thotë Moikomi. Aligeri qëndron me njërën këmbë në Mesjetë e me tjetrën në Rilindje.

14 qershor 2005 E martë. Ora 9
Tirana ka qiell shumë të pastër dhe pas shirave ajri duket i pastruar nga pluhurat dhe smogu. Me Moikomin, Fredin e gjejmë në të njëjtin lokal. Është ulur i vetëm. Para ka filxhanin e kafesë dhe gotën me konjak. Vështrimi i tij është tejet i përhumbur. Flet përçart. Do të largohem nga ky vend, thotë. Ku do të shkosh e pyes unë. Në Kosovë, thotë. Shko në Shkodër, thotë Moikomi. Atje ke motrën dhe vëllezërit. Atje nuk shkoj. E kam vendosur. Do të shkoj në Kosovë. Pastaj vazhdon të flasë gjëra pa kuptim. Frederik Rreshpja fluturonte në ca qiej me re gri dhe dukej sikur fliste nga botëra ireale.
… Dhe solla ndërmend poezitë e tij brilante, muzgjet, shirat e vona të vjeshtës, bubullimat e largëta, karvanet e ciganeve, ylberet … Një qiell trishtimi dhe dhimbjeje, botë e trazuar rreshpjane, përtej kufijve të çdo dhimbjeje njerëzore.
… E ndërsa dalim me Moikomin në rrugë, në kokë më gjëmojnë fjalët e poetit: “Do të dal për të blerë një pistoletë. Dua të vras veten”.
Jashtë është i njëjti diell dhe qiell i pastër, por m’u duk më e errët se kurrë ndonjëherë tjetër bota, Tirana ime… Bota rrotullohej e mbështjellë me brengën dhe dhimbjen e poetit Rreshpja… Ndoshta edhe me mijëra dhimbje të tjera njerëzore. Por, dhimbjet e poetëve janë sa mijëra e miliona dhimbje njerëzore… Sepse, ato befas shfaqen në formën e vetëtimave dhe bubullimave vjeshtrave të vona.

Pa datë. Vjeshte 2005
Rreshpja është kthyer nga Kosova. Flet pa pushim për Prishtinën, Prizrenin. Përmend poetët kosovarë, veçanërisht Ali Podrimen dhe piktorin e shkrimtarin Rexhep Ferri. Rexhep Ferri i ka qëndruar më pranë se kushdo, e ka sistemuar në hotel, i ka dhënë edhe ndihmë monetare…
Pastaj ai thotë se ka shkruar një shkrim për Moikomin, se në Kosovë kudo flisnin në simpati për të… E kërkojmë shkrimin. Unë hap sirtarin e komodinës, marr në duar një bllok të madh, kontrolloj nën jastëk. Është e kotë. Fredi e ka grisur shkrimin. Pronari i hotelit thotë se ishte një shkrim i shkëlqyer për Moikomin. Sa keq! E ka zhdukur krejt papritur Fredi.

Shënimi i fundit: 20 shkurt. Natë e vonë.
Bie zilja e telefonit. Është Moikomi. Duket i lodhur dhe ka një të folur prej vetmitari të madh. Unë i them se shkrimet që ka bërë për Frederik Rreshpen janë të shkëlqyera… Ai hesht. Pastaj se ç’thotë me zërin e tij prej vetmitari. Në mungon Frederiku, shton pastaj. Më mungon shumë. Dhe mbyll receptorin… Është vonë. Natë e vonë dhe e qetë. Unë dal në ballkon dhe shoh qiellin e pafund.
Po shkoj dhe shirat po i le të kyçura, përsëris e përsëris vargun e një prej vjershave më të bukura të Frederik Rreshpjes… Por unë do të kthehem përsëri në çdo stinë që të dua… Në çdo stinë që të dua… Dhe pastaj unë marr receptorin e telefonit dhe i them Moikomit: “Nesër do të shkojmë të takojmë Fredin. Do të flasim me të për shirat e kyçur dhe stinën e ringjalljes së poetëve…

Milosao.

[uj me gaz]

Nese dikush do gjente mundesine, deshiren dhe kohen, do i lutesha pafundesisht te sillte ketu esene "Marrezia e Itakes" nga Frederik Rreshpja.

Faleminderit.

[uj me gaz]

Miting per Enver Hoxhen

Ulerijne servilet dhe injorantet: hosana!
Turma pa tru te bie nder kembe.
Si popull i mallkuar, fisi i arberit,
i bie ne gjunje urdherit tend.

Asnjeri s'e sheh gjakun qe rrjedh.
Anes tribunes, si lume.
Fantazmat e martireve qe ti vrave,
deshperohen mbi kokat e turmes.

Por do te vije nje dite kur bronxin tend,
turma do t'a shqyeje me egersi.
Dhe do gdhende, per mallkim,
bronxin e ndonje diktatori te ri.

1982

[uj me gaz]

Peisazh pa ty

Qan era ne kallamishte me dhembje,
trishtohet per femijet e vet.
Hene e arte mesdhetare,
si zemra ime rri varur mbi pemet.

Gjethe te verdha rrezohen nga rete e vjeshtes.
Dikush po iken, por tere keto shira,
jo, nuk bien per nje ndarje te thjeshte.

Dritat e portokalleve i lekund era ne muzg,
mbi detin tere vale.
O palma,
per ke festojne keto portokalle?

[uj me gaz]

Deklarate shtypi

Skllever mosmirenjohes, ju deri dje
te kembet e diktatorit jeni shtrire,
dhe me keni quajtur mua skandaloz
per fjalen time te lire.

Enveri leshonte urdher-vdekje,
por prangat m'i keni vene ju.
Tani shkruani per mua parrulla neper gazeta
dhe i varni si prangat neper mure.

Skllever mosmirenjohes dhe te marre,
kopè hipokritesh servile;
Une muret dhe prangat i peshtyj,
une kam lindur skandaloz dhe i lire!

[uj me gaz]

Fati im

Nje ujvare e vogel vetmon lart ne mal
dhe luan me ylberet.
Mjegulla e holle, ndane dritares sime,
qan me lote shiu.

Shpirti i vjeshtes, ne shkretetiren e gurit,
ulerin i trishtuar.
Vdekja e ylbereve me ra ne qiell
dhe vdekja e gjetheve ne duar.

Tere shtegetaret po ikin, ti zog, mos shko!
Te gjithe e kemi nga nje palme qe diku na therret
prandaj udha e vjeter rri varur mbi shkrepa,
si patkoi i fatit tek dera e kenges.

[uj me gaz]

Barbaret

Barbaret iken. Po nga vane? Askush nuk i pa.
Asnjeri nuk e di nga shkuan.
Mirepo barbaret ishin.
Te vraret jane aty, por barbare, thone, nuk ka patur kurre.

Po kuja e atij mengjesi me te renet mes xhadese?
Kur erdhi nata, nje hene e trishtuar
ne llambadhen e saj mblidhte shpirtrat ne ajer.
Tymi i zi mbi uzinat dhe fshatrat e shkaterruara,
mijera rrenime barbaresh.
E megjithate, thone, barbare nuk ka patur kurre.

Atehere pame njeri-tjetrin ne sy
dhe e kuptuam qe barbaret ishim vete.
Ah, prandaj asnjeri nuk e diti nga shkuan barbaret?!

Mirepo barbaret ishin, ose, te pakten duheshin shpikur.

[uj me gaz]

Partitshmeria

Neper portat e partive rrine komunistet e djeshem,
me mesojne mua kush eshte Marksi.
Neper emblemat aty-ketu,
bronxi i thyer i Enverit shfaqet.

Komunistet e djeshem me tituj
te fituar ne luften e klasave,
me mesojne mua c'do te thote disidence,
me mesojne mua c'jane prangat.

Komunistet e djeshem, telefonat e djeshem,
veturat e djeshme lyer me boje.
Kaloj para portave te partive i menduar,
me buken e dites ne dore.

[uj me gaz]

Lideret

"Qe 60 vjet nuk ka asnje stine te re", - thane luanet,
dhe fjeten perseri me mendimin
qe dikush po i skalit ne mermerin e qiellit.

Luane te degjeneruar dhe fals,
me tru sa nje zog debore,
pas tri ditesh zene dhe ulerijne,
aq sa zgjat dhe zemerimi i Driteroit.

Hosana! O horra butaforike,
kendoj lavdine tuaj te pjerdhur.

[uj me gaz]

Juda

Kur nxori dosjet, ne prisnim ate: shpaten,
shamine e Desdemones ose asprat.
Alo, Troja?
Rri ne tere kolltuket si Ulisi ne barkun e kalit.

C'eshte ky njeri i pavdekshem si Krishti?
Nuk ka per t'u kryqezuar kurre ky njeri?