Historia e komunitetit hebraik të Shqipërisë

[Kryeplaku]

Me kete teme do doja te te ftoj anetaret ne bashkebisedim reth qendrimit shqiptar ndaj Hebrejve ne Shqiperi si dhe qendrimi i ketyre-qe ishin numer jo i rendesishem- te dundit ndaj nesh.

Frymezimin e mora nga artikulli i sotem i Gezetes Shqiptare, te cilin po e parashtroje me poshte:







Unë, izraelitja që ndjehem vlonjate
Ana Kohen, mjekja që ndihmoi luftën në Kosovë


--------------------------------------------------------------------------------

Zenepe Luka


VLORE

Shumëkush e njeh në Vlorë. Madje, edhe rrugica ku ka jetuar është quajtur jozyrtarisht "Rrugica e izraelitëve". Quhet Ana Kohen, është izraelitja e lindur dhe rritur në Vlorë. Pas shumë vitesh në Shqipëri, familja e saj ka ikur në Amerikë, ndërsa para pak ditësh, 18 vjet pas kësaj periudhe, Ana ka ardhur në Vlorë. Kërkon shtëpinë në lagjen "Kume", ku ka lindur. Kërkon shoqen e ngushtë Stelën, varrin e gjyshit, shokët e maturës. Ajo ka takuar edhe kryebashkiakun Shpëtim Gjika në zyrën e këtij të fundit. "Jam vajzë e Vlorës dhe nuk mund të rrija pa trokitur tek kjo derë", i ka thënë ajo.
Edhe pas ikjes nga Shqipëria, Kohen ka vazhduar të ndihet shqiptare. Doktoresha e famshme, njëkohësisht edhe kryetare e shoqatës "Motrat Qiriazi", e cila njihet për kontribut të madh në luftën e Kosovës, ka treguar për Gazetën diçka nga jeta e saj.

Si ka ardhur fisi Kohen në Vlorë Dr. Anna?
Prindërit e mi, gjatë Luftës së Dytë Botërore, u larguan nga Janina dhe janë vendosur në fshatin Trevllazën të Vlorës, duke ndërruar emrat. Këhtu, babai quhej David, u quajt Daut. Nëna Nina u bë Bule, ashtu dhe gjyshi e gjyshja. Pas luftës lindën 4 fëmijë, unë jam e dyta. Lindëm në qytet, unë kam lindur në kabinën e plazhit në lagjen Kume, në muajin gusht.

Në çfarë rrethanash jeni larguar nga Vlora?
Në rrethana krejt normale dhe i takon vitit 1966. Babi ishte shumë i sëmurë dhe kur doli në një komision mjekësor në Tiranë, e këshilluan të operohej jashtë shtetit. I shkroi disa letra Enver Hoxhës, duke i kërkuar dhe familjen dhe u aprovua. Me anë të ambasadës franceze, jemi larguar me Al Italian dhe u vendosëm në Greqi, sepse ne kishim nënshtetësi greke. Greqia ishte shumë e varfër, kështu që prindërit dhe tre fëmijët u larguan për në Amerikë. Unë vazhdova Universitetin për stomatologe, sepse dy vjet i kisha mbaruar në Tiranë.

Ç'lidhje keni me komunitetin shqiptar në Amerikë?
Përfundova universitetin, çela një klinikë private. Për të qenë e sinqertë, deri në vitin 1988, nuk kam pasur lidhje me komunitetin shqiptar, madje kisha harruar edhe gjuhën shqipe. Shkak ka qenë një paciente që më erdhi në klinikë dhe kur po plotësonte kartelën, lexova emrin Trëndafile. E pyes nëse ishte shqiptare. "Po më tha". Unë jam vlonjate, iu përgjigja. Që nga ajo ditë u lidha fort me komunitetin shqiptar.

Njiheni edhe për ndihmë gjatë luftës në Kosovë...
Në vitin 1988 jam zgjedhur presidente e shoqatës "Motrat Qiriazi", që ishte formur nga disa gra kosovare. Në Kosovë filloi lufta dhe kërkova të flisja në një televizion amerikan në emër të shoqatës dhe u shpreha që unë jam një shembull që dëshmoj se si shqiptarët kanë ndihmuar izraelitët në kohën e luftës: "Jam sot këtu për të thënë se duhen ndihmuar shqiptarët, kosovarët". Majftoi kjo thirrje dhe u mblodhën izraelitë të Amerikës, ku ishte edhe kongresmeni Lantos. Ata u prekën kur tregova historinë time dhe ndihmën që ka dhënë Shqipria. Pas kësaj bisede, u mblodhën gjysmë milioni dollarë dhe unë në emër të shoqatës "Motrat Qiriazi", jua kam dorëzuar zyrtarisht dy shoqatave në Tiranë, si dhe shoqatës "Motrat Qiriazi", dega e Kosovës. Dimë që janë përdorur për refugjatët kosovarë në Shqipëri, ndërsa 120 mijë dollarë që i dërguam për familjet shqiptare që mbanin kosovarët në shtëpitë e tyre.


Kohen merr medalje nga Presidenti Moisiu

Presidenti i Republikës, Alfred Moisiu, i dorëzoi dje gjatë një takimi në Presidencë medaljen "Për merita të veçanta civile" Dr.Ana Kohen, me motivacionin "Për kontribut të vyer në ndihmë të popullsisë shqiptare, në periudhën e krizës humanitare kosovare; për ndihmesë të çmuar dhënë emigrantëve shqiptarë të sapovajtur në SHBA", akorduar në 13 Janar 2004, me propozim të Ministrisë sonë të Jashtme. Znj. Kohen, Dr. kirurge stomatologe, qytetare amerikane me origjinë izraelite, duke shprehur respekt dhe mirënjohje për nderimin që i bëhet tha se, përkushtimi ndaj vendit tonë, në të cilin ka kaluar një pjesë të jetës së saj, do të jetë i pakursyer dhe do të vazhdojë edhe në të ardhmen.

[ju flet Tirana]

Shume interesante pasi nipin e Ana Kohen e kam ne klase gati rreth nje viti. Mamaja e tij eshte vajza e xhaxhait te Anes dhe ata jane nga pjesa e trungut familjar qe ngelen ne Janine, Greqi.
Kur iu prezantove per here te pare si Shqiptar me tha se kishte familje ne Shqiperi dhe si gjithe cifutet e tjere qe kane pakez njohuri me tha qe Shqiperia ishte vendi i vetem gjate L2B qe nuk i dorezoi cifutet. Mu be qejfi me thene te drejten.
Pastaj kur une i permenda Ana Kohen si te vetmen cifute qe njihja ai me tha qe e kishte kusheriren e pare te mamase.
Nejse qe atehere jemi bere shume miq dhe tani punojme e shkojme ne shkolle se bashku. Ai ma gjeti dhe punen. Mi ka ndryshuar shume paragjykimet qe kisha per cifutet.

[Toro]

Zonja Ana Kohen e meriton plotesisht medaljen e ofruar nga presidenti Moisiu. Jo vetem qe eshte nje nga mikeshat e Shqiperise, por nuk ka pushuar kurre se cituari se shqiptaret i kane shpetuar jeten, jo vetem asaj por gjithe komunitetit hebre te Shqiperise gjate LIIB.

Ja dhe fjala e saj ne Perkujtimin e Jom Hoshoah ne 1997 ( Perkujtimi i Holokaustit)

Speech at the 1997 Yom Hashoah Commemoration (Holocaust Memorial) Honoring Albanian Righteous Gentiles and Jewish Survivors, New York City Council Chamber, May 2, 1997)

Remembering Albania's Protection of the Jews During the Holocaust
by Dr. Anna Kohen


Dear Friends:


I'm honored to be here today commemorating the biggest tragedy of our nation, the Holocaust. We are also here to celebrate one of the aspects of human behavior -- that of helping each other in time of need. We look back on these dark times of civilization with tearful eyes and broken hearts trying to find lighter moments to ease the pain.

Every tradegy has its own good side. It brings people together regardless of race, color, or religion. It tries to restore hope in their victim's soul and attempts to heal the wounds inflicted on them by their fellow humans. The Holocaust is not only going to be remembered for the millions of lives that perished into the flames of hatred, it will also be remembered for the humanity of others helping the Jews.

There is a small country in the heartland of Europe called Albania where I was fortunately born, where hospitality to foreigners is part of their tradition. During the Second World War, not only did the Albanians save all the Jews who were living among them but they dared to share their homes, their food and their lives with them. Albania has its share of Oscar Shindlers, and, indeed, so many that we could never have thanked each glorious one of them.

Let us be reminded that not one - not one - of the Jews living in Albania, or those who sought refuge there were turned over to the fascists -- all found a safe haven at great danger to their protectors.

My family was one of many who were saved. I'm not a survivor but a child of survivors, born in Vlora in southern Albania. My parents, Nina and David Kohen, came from Janina, Greece. They were living in Vlora when the Nazis invaded Albania. They fled to the mountains and hid in a small Muslim village called Trevlazer. They took Muslim names, my father David became Daut, my mother Nina became Bule, and my brother Elio became Ali. Everyone in the village knew they were Jews but not one person betrayed them.

I had a very interesting experience that I would like to share with you: when I was about 5 or 6 years old, I was walking down the street with my mother, and I heard someone shouting, "Bule, Bule!!!" I turned my head to see what was going on, and this woman was running towards us. She ran to my mother and started to kiss and hug her with tears streaming down her face. Later on, my mother told me that she was one of the women from the Muslim village that had saved her life. Other Jews were hiding in people's houses. As you can see, the Albanian people risked their lives for the Jews. I would not be here today delivering this speech if it were not for the courage and generosity of those Albanians.

Until the year 1990, little was known about Albania and the Albanian Jews but when things began to change in the country, an Israeli photographer, Gavra Mandil, remembered the Veseli family who saved his life. Gavra Mandil had taken refuge in Albania after the Nazis invaded Yugoslavia, and the Veseli family saved him. He invited Refik Veseli to Israel, and, for the first time, an Albanian Muslim was honored with the title Righteous Gentile. As a matter of fact, if you look at the calendar in the Holocaust Memorial Museum in Washington, DC, on the second page in the month of February, is a picture of Gavra Mandil and Refik Veseli. Since then, more and more Righteous Albanians were discovered and honored in Israel. A list of all of their names is posted in the museum.

On behalf of the Albanian Jews living in Albania, Israel, and America, I would like to give a message to the Albanian people and the Righteous Gentiles: thank you for saving us, we will never forget you.

As Apostol Kotani says in his recent book, The Hebrews of Albania During Centuries, "Sikur te kisha krahe e te fluteroja do te veja te puthja token Shqipetare qe me shpetoj jeten. / If I could have wings to fly, I would come to kiss the holy Albanian land which saved my life." Thank you.

[Kryeplaku]

Toro artikull i bukur dhe reklame e mire per Shqiptaret.

A di ndokush cili ishte numri i i Hebrejve qe ndodheshin ne Shqiperi gjate L.D.B. dhe numri i sotem i tyre?

[Toro]

Para vitit 1939 ne Shqiperi ndodheshin rreth 350 cifute.
Nga viti 1937 deri ne 1939 tranzit me viza te rregullta erdhen cifute nga Austria, Jugosllavia, Gjermania etj. per ti shpetuar persekutimit ne vendet e tjera te Evropes. Numri i tyre u rrit se tepermi kur u pushtua me vone Greqia nga gjermanet. Gjate luftes mund te kene kaluar tranzit ose kane kaluar njefare periudhe kohore rreth 1800 cifute.

Sipas ambasadorit amerikan ne Tirane ne 1936, zotit Herman Bernstein, Shqiperia ishte ( dhe eshte per mendimin tim) vendi me pak antisemit ne bote. Njekohesisht i vetmi vend ne LIIB ku numri i cifuteve ishte me i madh pas perfundimit te luftes se sa para lufte.
Ne 1945 ne Shqiperi gjendeshin 500 cifute, nga te cilet ngelen ata qe ishin dhe me pare ne 1947. Te tjeret u larguan me deshiren e tyre pa perndjekje dhe pa pengesa nga qeveria shqiptare per ne Izrael.

Ne 1992 , Jakov Jakoel, i cili quhet dhe nga cifutet e Shqiperise si "Moisiu i dyte", fale perpjekjeve personale dhe te njohurve te tij, arriti te iguroje emigrimin e 200 cifuteve per ne Izrael.

Sot komuniteti cifut ne Shqiperi numeron rreth 60 vete, te cilet shumica jetojne ne Tirane.

Komuniteti me i madh cifut ne Shqiperi ka qene ai i Vlores, ku kishin dhe lagjen , shtepite dhe sinagogen e tyre.

Cifutet shqiptare moren pjese ne LANC duke u inkuadruar ne rradhet e partizaneve.

Shqiperia nuk krijoi, as dorezoi gjate LIIB asnje liste te cifuteve qe ndodheshin ne territorin e saj.

E vetmja familje cifute qe u ekzekutua gjate LIIB ishte e nje partizani. U ekzekutuan si te aferm te nje partizani, jo si cifute nga gjermanet.

[Mila]

Ne 1992 , Jakov Jakoel, i cili quhet dhe nga cifutet e Shqiperise si "Moisiu i dyte", fale perpjekjeve personale dhe te njohurve te tij, arriti te iguroje emigrimin e 200 cifuteve per ne Izrael.

Sot komuniteti cifut ne Shqiperi numeron rreth 60 vete, te cilet shumica jetojne ne Tirane.
.[/QUOTE]

Shumica e israeliteve o larguan nga Shqiperia me 1991 dhe personi i
lartepermendur quhej Josef Jakoel.

[Lunesta]

Me duket se e ka gabim mila. Vetem ne Durres une njoh 7 familje cifute. Ka me shume se 60 cifute ne Shqiperi.

[Mila]

Me duket se e ka gabim mila. Vetem ne Durres une njoh 7 familje cifute. Ka me shume se 60 cifute ne Shqiperi.

Po me cudit me kete lajm.Nuk e kam ditur qe ne Durres ka Israelite.
Une u njoh personalish shumicen dermuese te israeliteve.Me 1991 rreth 400-450 veta erdhen ne Israel. Sidoqofte Me thuaj emrat e atyre familjeve se kushedi....

te pershendes

[Kreksi]

Une e di qe menjehere pas ramjes se komunizmit nga shqiperia u kthyen ne Izrael me se 2800 persona.
Ky ishte numri dhenen ne gazeten liberation por do mundohem ta gjeje.
S"ka fjale, shqiptaret i mbrojten qifutet se nuke e lkemi tradite ti dorzojme njerzit qe ti mbysin apo maltretojne edhe pse popull i varfer ne kemi njerzim e ne krahasim me tjeret popuj te europes qe mbi kampe te perqendrimeve kane ngritur themelet e nje europes se bashkuar, kjo i bie se keta qe dorzuan e masakruan izraelitet u futen ne europe kurse ne shqiptaret qe te vetmit i mbrojtem ende jemi te izoluar e te harruar e te nenqmuar p nga kjo europe qe vrante e djegte, keta morren shperblimin kurse ne u denuam.
Me çfare te drejte ?

[oliver55]

Me duket se e ka gabim mila. Vetem ne Durres une njoh 7 familje cifute. Ka me shume se 60 cifute ne Shqiperi.

Mund te me thuash ndonje per ne Durres.do te jem shume mirnjohes, kam interes per kete ceshtje.