MBULIMI DHE LIRIA
Ka qė thonė se mbulimi e kufizon lirinė. Po marr njė artikull qė besoj se do ta lehtėsojė kuptimin e njė koncepti shumė tė gjerė siē ėshtė liria.
"Pse nuk ēlirohemi nga kufizimet e ndryshme? Pse jetojmė brenda gjithė atyre lidhjeve, pse e pengojmė veten pėr tu kėnaqur nga jeta?
Virtyti, vlerat e larta; tė mos poshtėrohemi duke kėnaqur dėshirat e ulta... Ēvlerė kanė tė gjitha kėto? Ēvlerė kanė gjithė kėto nė qoftė se nė anėn tjetėr tė peshores vemė atė vlerė tė lartė me tė cilėn sdo tė matej dot asgjė, lirinė?
Liria, tė veprojė si tė dojė, liria, tė bėjė ētė, dėshirojė, mendėsi lirie, jetesė lirie, ...liri!
Vallė, a mund tė gjendet nė jetė diēka mė e rėndėsishme se liria? Qė nga kohet e para historike e deri mė sot, lufta e njeriut a nuk ka synuar drejt lirisė dhe pavarėsisė, vallė? Njerėzit, njeri pas tjetrit, nė botėn e tyre materiale, mendore, ekonomike, dhe politike kanė kėputur dhe hedhur tė gjitha lidhjet. Tani kanė mbetur vetėm ato imitimet e vjetra tė quajtura virtyt dhe moral. Edhe kjo ėshtė njė mbeturinė e atyre lidhjeve tė vjetra tė copėtuara e tė asgjėsuara pėrballė inatit dhe kėmbėnguljes qė tregoi njeriu nė rrugėn e realizimit tė ekzistencės dhe unit tė vet. Nuk ka asnjė dyshim se edhe kjo mbeturinė do tė copėtohet dhe asgjėsohet. Sepse njeriu do tė vazhdojė me kėmbėngulje atė luftė esenciale drejt fitimit tė lirisė, pėrparimit, drejt zotėrimit tė plotė tė tė gjithė natyrės pėr tu ulur kėmbėkryq nė fronin e qėnies; kėshtu, do tė shndėrrohet nė "forcėn vepruese tė botės ekzistente", gjė pėr tė cilėn ėshtė i denjė.
Ja, kjo ėshtė pamja e shekullit tė njėzetė. Pamja e Europės dhe e botės mbi tė cilėn ajo zotėron. Nė kėtė ēėshtje, lindje, perėndim, veri, jugė, ...ēdo anė ėshtė e njėjtė Njė pamje sipas Europės, posaēėrisht njė pamje logjike, nė pėrshtatje me historinė e saj tė tre shekujve tė fundit.
Por, ashtu siē nuk ėshtė kjo njė pamje e jetės, nuk ėshtė as edhe njė konsideratė qė ve shenjėn e barazimit midis njeriut dhe ekzistencės sė vėrtetė. Kjo logjikė e shkėlqyer qė vazhdon tė pėrparojė, -logjikė e ēlirimit nga ēdo lloj kufizimesh e konvencionesh - me qėllim pėr tė realizuar nivelet mė tė lartė qė ndodhen nė ekzistencėn e njeriut... Por kjo nuk ėshtė logjika e logjikės sė vėrtetė.
Sot, Perėndimi qė vrapon si i marrė, nuk qėndron as edhe njė ēast pėr tė parė tė vėrtetėn.
Njeriu ikėn nga e vėrteta, siē ikėn ai qė e ka rrėmbyer zjarri, ku tė mundė, si i marrė. Gjithė shqetėsimi i tij ėshtė qė tė largohet nga burimi i zjarrit.
Sidomos ai qė vrapon sikur tė ishte rrėmbyer vėrtet nga zjarri, i sigurtė pėr kėtė, duke e parė zjarrin pėrvėlues me sy, ai qė bie nė tė... Ja, pra, i marri i vėrtetė ky ėshtė, madje pa pasur asnjė shkak pėr marrėzi!
Lindja muslimane ėshtė sot vetė i marri qė vrapon drejt atij zjarri pėrvėlues ndėrsa Perėndimi ėshtė kah pėrpiqet tė presė vrullin e vet.
Disa herė njeriu u ngjitet pas dėshirave tė vrullshme e, kur ato fillojnė tė bėjnė pėrpara, lėshon frerėt dhe me kėtė kujton se e ēliroi veten nga vargonjtė. Me qė nuk i nėnshtrohet moralit, fesė, besimit, e pranon se ėshtė i lirė.
Unė sdua tė diskutoj kėtu mitin e lirisė tė shekullit tė njėzetė. Tė atij shekulli qė ėshtė dėshmitari i diktaturės mė tė tmerrshme nė histori nė fushė tė politikės dhe ekonomisė. Njė shekull i tillė qė nė emėr tė shpėtimit nga uria dhe lufta e klasave e ka shndėrruar individin nė shėrbėtor tė shtetit. Gjithashtu nuk dua tė polemizoj as mitin e lirisė pėr tu siguruar nga frika, ndėrsa njerėzimi jeton epokėn mė tė frikshme tė tmerrit dhe ankthit tė vetmisė, epokėn mė tė frikshme qė nga periudha e parė historike e gjer mė sot. Ndėrsa njeriu, me raketat dhe bombat atomike ėshtė vėnė vetė tė shkatėrrojė jetėn e tij, unė nė asnjė mėnyrė nuk do tė bėj fjalė pėr mitin e zotėrimit tė forcave tė natyrės. Njeriu ende nuk ka mundur tė jetė zotėrues madje as i forcave tė njė ylli tė shuar mbi tė cilin jeton, mbeti tė bėhet zotėrues i njė gjithėsie pa anė e pa fund!
Po, unė sdo tė bėj fjalė kėtu pėr kėto mite. Vetėm do tė polemizoj pėr njė mit tjetėr: mitin e vetėdijės sė lirisė sė njeriut tė ēliruar nga prangat e moralit.
Vini re kėtė tė ri plot fuqi dhe hare dhe kėtė vajzė tė lėvizshme qė lėshon klithma jete nga gjithė pamja e saj.
Djaloshi e dėshiron vajzėn e re. Natyrisht, njė dėshirė, njė dėshirė jete! Edhe vajza nėn tė njėjtėn ndjenjė. Secila dėshirė ka gjetur pėrgjigje nė anėn tjetėr, i janė nėnshtruar thirrjes sė seksit dhe secili, i ēliruar nga kufizimet, ka gjetur kėnaqėsi.
Ja dhe ky, njė person tjetėr. Nuk ėshtė pėrzier nė "konceptin e lirisė" sė atyre tė parėve. Ndoshta si pasojė e besimit, ose "vetėm kėtė ēast", kjo lloj pauze, mė qė ska ndjerė dėshirė ose si vjen ndoresh. Por kjo gjė smė duhet mua. E rėndėsishme ėshtė kjo: ai ėshtė i lirė, ngjarjet qė i kalojnė parasysh, vazhdon ti ndjekė... Ēsheh vallė?
Po sodit njė tabllo tė veēantė qė se shohin ata dy tė rinjtė. Sheh njė pe qė tėrheq dy tė rinjtė tė lidhur nė skajet e tij, perin e epshit. Njė pe epshi azgan dhe tė fuqishėm, qė ka nėnshtruar secilin nga tė rinjtė tė cilėt skuptojnė gjė nė kėtė mes. Njė pe i trashė i tillė, nga i cili askush nuk mund tė shpėtojė. Sepse pėrballė tij, fuqia e tyre ėshtė mjaft e dobėt ose stregon rezistencė.
Por kėtė pe djaloshi i parė nuk e sheh. Sepse kjo ėshtė njė forcė e fshehtė qė e tėrheq reciprokisht atė. Asaj i ėshtė dorėzuar me tėrė qėnien dhe nė mėnyrė tė pavullnetshme, sepse vullneti i vėrtetė ėshtė nė dorėn e saj. Po tjetri djalosh e sheh kėtė pe nė tėrė madhėsinė e tij. Sepse ndodhet larg fushės tėrheqėse tė tij. Ose ėshtė larguar.
Cila ėshtė reale nga kėto dy tabllo?
Tani le tė sodisim njė fushėpamje tjetėr.
Ja pėr ju njė i ri qė pėrballon nxitjet epshore me njė zemėr tė vendosur dhe me njė forcė zotėruese. Pėrball mėsimet e epshit, por nuk tregon kujdes. Fuqinė e tij vėrshuese e drejton diku tjetėr. Ai e ndien se ėshtė i lirė, nga presioni i epshit, i lirė nga ai lloj dėfrimi si i kafshėve tė tėrhequr pėr hunde. Njė njeri i lirė qė mund tė drejtohet nga tė dojė vetė, me forcėn e tij.
Dhe ky kėtu, njė tjetėr person. Sheh nga larg, pa u futur nė kuadrin e djaloshit tė lirė. Ēsheh vallė? Sheh njė shfaqje tjetėr tė cilėn nuk e dallon vetė djaloshi i lirė.
Ai sheh vartėsinė nga kufizimet, sikur sheh mishėrimin e diēkaje tė lartė. Ai po sheh perin qė ia ka lidhur duart kryq, qė e ka kufizuar nga lėvizjet, ia ka penguar veprimet. Por kėtė pe i riu vetė nuk e sheh dot, pasi mendon se veten e vuri vetė brenda kufizimeve. Kėtė e ka kėrkuar vetė. Nė tė vėrtetė, nuk ėshtė peri ai qė e pengoi ti pėrgjigjej thirrjes sė seksit, vetė ai po qėndron larg, sepse se do atė.
Tani, nga kėto dy fushėpamje, cila ėshtė e vėrtetė?
Unė skam ndėrmend ta le lexuesin tė habitur brenda kėtyre dy pamjeve tė kundėrta; ta themi menjėherė: secila nga tė dy pamjet ėshtė e vėrtetė.
Vartėsi dhe liri... Dy tė vėrteta pranė njėra-tjetrės. Madje, njė e vėrtetė e vetme me dy fytyra.
Ai i riu shpėrthyes qė i ėshtė pėrgjigjur thirrjes sė seksit, jashtė ēdo diskutimi, ka vepruar i lirė. Ai ėshtė ēliruar nga kufizimet morale, fetare e shoqėrore, ēdo gjė qė e mbėrthen njeriun e ka zgjidhur e thyer. Nė tė njėjtėn kohė, si kalė i hazdisur, qė i kanė vėnė mėgojzėn, u ėshtė nėnshtruar dėshirave tė vrullshme. Sepse ka fituar pėrvojė praktike nga qė nuk mundi tė tregojė rezistencė ndaj nxitjeve tė epshit. Ai qė do, le ta provojė prapė.
Kurse i riu i lidhur me njė kufizim mjaft tė fuqishėm, nuk do qė ta prishė premtimin qė realizoi me Zotin mbi nefsin (dėshirat trupore) e tij. Duke valėzuar besimi nė unin e tij, e bėn premtimin tė pashkatėrrueshėm. Nė tė njėjtėn kohė ky i ri ka shpėtuar edhe nga presioni i ndjenjave tė ulta. Pėrballė dėshirave nxitėse nė nefsin e tij, duke ndjerė njė liri tė vėrtetė, me fuqinė e tij ecėn pėrpara drejt horizonteve tė shndritshme.
Njė liri e varur nga kufizime dhe njė vartėsi, nė vlerėn e sė cilės ndodhet liria. Ja, pra, e vėrteta e njerėzve...
Nuk ėshtė vartėsia nė njė pjatė tė peshores dhe liria nė pjatėn tjetėr. Jashtė ēdo diskutimi, ēdo liri ka vartėsitė e veta dhe ēdo vartėsi ka liritė e veta. Kėshtu qė nė ēdo pjatė tė peshores ka liri dhe vartėsi.
Nuk ėshtė ashtu siē e mendon bota Europėn nė lartėsinė e sė vėrtetės dhe zotėruese tė sė vėrtetės. Sepse virtyti nuk ndodhet midis lirisė dhe vartėsisė, mund tė diskutohet midis dy vartėsive ose dy lirive.
Nė tė vėrtetė, virtyti ėshtė epėrsi e konceptuar midis lirisė sė njeriut dhe lirisė sė kafshės, tė vėna pėrballė asaj qė tė jesh i kufizuar me kufizime njerėzore, ose i lidhur si kafshėt.
Kufizimeve njerėzore u thuhet virtyt, moral ose u thuhet besim.
Kurse kufizimeve kafshėrore u thuhet ndjenja tė ulta, epsh ose, mė trashė, u jepet emri "kėnaqėsi".
E, sė fundi, individi ėshtė i lirė tė zgjedhė midis tė qėnit njeri a tė rėnit nė nivelin e kafshės.
Mbulimi ėshtė pranimi i urdhėrit tė Allahut, Krijuesit tė tė gjithė neve dhe tė ēdo gjėje tjetėr. Tė vijmė tek zbulimi; do tė thotė tė bėhesh kurban i disa lloj skllavėrive drejt synimit tė pėrdorimit tė njė lirie tė pavlerė. Para ēdo gjėje tjetėr, ėshtė kundėrshtim ndaj uniformės (veshjes) kombėtare tė rikrijuar pas shkrirjes me Islamin. Do tė thotė imitim i Perėndimit. Do tė thotė, nga njė pamje, tė bėhesh rob i atyre qė dikur i kishim nėn mbrojtjen tonė, tė bėhesh shėrbėtor i shėrbėtorėve tanė. Pastaj, pas ecjes zbuluar, nganjėherė mund tė fshihen edhe qėllime tė tjera tė fshehta. Ndoshta ėshtė shumė naivitet tė thuash se zbulimi ėshtė vetėm identiteti i pėrdorimit tė sė drejtės sė lirisė. Sepse femra nė kėtė ēėshtje shkon shumė mė pėrpara se burri qė ėshtė zotėruesi i lirisė, hap vendet qė sduhen hapur. Atėherė shtrohet pėr diskutim zotėrimi i nefsit, epshit dhe modės.
Nuk mund tė mohojmė se femra, e pėrdor nė njė pėrpjestim tė gjerė trupin pėr tė ndikuar seksin tjetėr. Atėherė, edhe nga ana tjetėr, meshkujt janė tė dėnuar. Shihet se pas pėrdorimit tė njė lirie tė pavlerė diskutohet dalja nė shesh e robėrimeve tė panumėrta dhe e dėnimeve.
Krijoni Kontakt