Liri Belishova: Rrefej jeten time te veshtire (2)
Ne pjesen e dyte dhe te fundit te intervistes se saj, Znj.Belishova, tregon jeten e saj te gjalle politike, kalvarin e gjate tw vuajtjeve, i cili nuk ka te krahasuar. "Kam menduar qe komunizmi neve na i thau shume ndjenja njerezore. Kurse populli keto i ruajti dhe dinte cdo me thene vdekje, dinte cdo me thene dhimbje e nenes qe ka humbur vajzen", thote ajo diku, per nje nga momentet me te veshtira te jetes se saj. Ndersa, ne fund te saj, ajo flet edhe per Nexhmije Hoxhen, per njerezit me te fuqishem te politikes komuniste shqiptare dhe per kohen e sotme, ku ajo vete kontribuon me nje shoqate veteranesh
Cili ka qene shkaku konkret i prishjes tuaj me Enver Hoxhen?
"Perplasja zyrtare me Enver Hoxhen ka ndodhur ne pranveren e vitit 1960. Atehere ishte 90 vjetori i lindjes se Leninit dhe Partia Komuniste kineze botoi nje seri artikujsh me titullin "Rrofte Leninizmi". Ne fakt, ato ishin "Rrofte Stalinizmi". Godisnin revizionizmin modern pa emer ose revizionizmin jugosllav, por ishte t'i bije penxheres qe te degjoje dera. Kritikohej Kongresi i XX-te dhe rryma qe filloi nga ai. Drejtori i ATSH-se, Thanas Nano, i dergonte lajmet ne dy zarfe: njeri ishte blu dhe u shkonte radios dhe gazetave, mund te botoheshin, kurse tjetri ishte jeshil me lajmet nga Reuters etj., qe nuk botoheshin, vec me autorizim sipas rastit. Ne kete zarfin jeshil, duke kaluar koha, filluan te futen edhe lajme qe vinin nga agjencite e lajmeve te vendeve socialiste, por qe ne nuk na interesonin. Thanas Nano ne kete rast u tregua i zgjuar, e kuptoi qe keto materiale ishin ne kundershtim me qendrimin zyrtar dhe i futi ne zarfin jeshil. Keshtu gazetat nuk i botuan. Mirepo, pasi kishin kaluar mjaft dite, Enver Hoxha me pyeti: "Pse nuk jane botuar artikujt?". U perpoqa t'i argumentoj pse s'duheshin botuar: kritikohet Kongresi i XX-te i PK te BS, mirepo ne raportin tuaj ne kongresin e III-te te PPSH vendimet e ketij Kongresi quhen program historik, ju keni firmosur Deklaraten e mbledhjes te Partive Komuniste me 1957 ne Moske etj. Enveri me tha: "Mire, nuk do t'i botojme". Por, te nesermen me thirri e me tha: "Biseduam me shoket(shoket ishin Mehmeti e Hysniu, se per te tjeret s'pyeste) duhen botuar". Perseri u perpoqa te argumentoj pse nuk duheshin botuar duke i'u referuar edhe Marksit e Leninit, dhe Enveri me tha te mos botohen. Kurse, diten e trete me tha me ton te prere: "Vendosem te botohet nje permbledhje e shkurter, qe mos t'u mbetet qejfi shokeve kineze". Tentova perseri: do t'u mbetet qejfi shokeve sovjetike dhe te partive te tjera me te cilet keni rene dakort, eshte zor te shkurtohen se pjeset jane te lidhura me shtyllen vertebrore. Por ai s'pranoi. "Merr nje shok dhe shkurtoji". Mora Ramiz Aline, atehere Drejtor i Propagandes. Nuk shkurtoheshin dhe ne nje moment thashe: "Keto nuk shkurtohen, do vete t'i them shokut Enver". Ramizi me tha 2-3 here te mos shkoja, po une vajta. Mendoj se Enveri qe atehere e ka marre vendimin per mua, por me tha "Mire Liri, nuk do t'i botojme". Dhe nuk u botuan artikujt. (Me vone i botoi Ambasada kineze, besoj me sugjerimin e Enverit, ne nje broshure qe u punua kudo)".
Ka nje koment sipas te cilit ne momentin kur ju keni qene ne nje vizite zyrtare ne Kine, keni pasur nje qendrim te ndryshem nga ai qe kishte delegacioni i Partise se Punes se Shqiperise ne Mbledhjen e Bukureshtit?
"Nuk eshte e sakte. Ne fillim, dua te them se ne ato qe shkruhen per konfliktin sovjeto-shqiptar te 1960-es ka moskuptim, pse lindi dhe c'ishte ky konflikt. Nuk ishte ashtu sic e ka paraqitur Enver Hoxha dhe propaganda shurdhuese e tij. Pas vdekjes se Stalinit dhe sidomos me Kongresin e XX te PK se BS, ne levizjen komuniste filloi nje rryme e re liberale qe i'u kundervu rrymes se vjeter staliniste. Kjo rryme, qe u quajt revizioniste, ishte reformatore, disi demokratike, paqesore. Pati rendesi te madhe sepse ua lehtesoi jeten ketyre popujve. Pas vdekjes se Stalinit nuk u pushkatua njeri, vec Berias, arrestimet ishin minimale, internimet minimale, u liruan shume njerez te denuar pa te drejte. Edhe niveli i jetes u ngrit. Kjo rryme pati rendesi edhe per evitimin e luftes termo-berthamore, se ashtu sic e kishte nisur Stalini dhe sic e donin stalinistet, bota do te kishte shkuar drejt katastrofes atomike. Kurse ajo politike qe ndoqi BS per nje bashkejetese paqesore, per marredhenie midis Lindjes dhe Perendimit, per dialog ne fushen e carmatimit etj, i solli njerezimit nje fitore shume te madhe, evitoi Luften e III-te Boterore, luften atomike. Dua te shtoj se procesi i filluar me Kongresin e XX-te te PK te BS u bllokua disi me heqien e Hrushovit, por stalinizmi nuk mundi te rivendosej, se ligjet objektive te zhvillimit historik nuk mposhten: pas Brezhnjevit erdhi Gorbacovi e pastaj permbysja e diktaturave komuniste.
Nese Enver Hoxha do te kishte ndjekur kete rryme, populli shqiptar do te kishte shpetuar nga shume vuajtje gjate 30 vjeteve dhe tranzicioni do te kishte qene shume me i lehte. Po Enver Hoxha e kundershtoi me te gjitha forcat kete rryme dhe mori flamurin e stalinizmit jo per te mbrojtur pastertine ideologjike dhe as Shqiperine, por sepse mendoi se kjo rryme rrezikonte diktaturen e tij te quajtur proletare. Ndoqi nje politike katastrofale te brendshme dhe te jashtme. U be gazi i botes duke shpallur Shqiperine qendren e revolucionit proletar boteror dhe Hoxhen udheheqesin e lavdishem te ketij revolucioni!!"
A eshte e vertete qe ju patet nje qendrim te ndryshem nga delegacioni i PPSH ne Bukuresht?
"Formalisht jo. Para se te shkoja ne Kine une isha per rrymen e filluar nga kongresi i XX-te i PK te BS. Por, zyrtarisht, kete qendrim une nuk e shprehja, perkundrazi kur fillova te kem rezerva isha shume e kujdesshme, perpiqesha qe ne diskutimet e mia etj, te mos lija te kuptohej qe kisha rezerva. Me te gjitha menyrat, jam perpjekur qe te evitoja denimin, i cili nuk do te ishte vetem per mua, por do te merrte ne qafe njerezit e mi me te dashur.
Para se te veja ne Kine une me delegacionin e Kuvendit, kishte shkuar Gogo Nushi ne mbledhjen e Keshillit te Federates te Sindikatave Boterore. Atje ishin bllokuar punimet, sepse delegacioni kinez kerkonte qe ne rezolute te futej terminologjia e tyre revolucionare: lufta e klasave, diktatura, lufta dhembe me dhembe me imperializmin etj, kurse delegacionet e tjera kundershtonin. Kinezet benin pune me pjeset komuniste te delegacioneve duke u folur kunder tradhetise revizioniste. Gogua i kishte bere nje radiogram Enverit dhe priste pergjigje. Enveri duhej te kishte mbledhur Byrone Politike qe kur dolen artikujt e Kines dhe te vendosnim c'qendrim do te mbajme. Duhej ta mblidhte edhe kur mori radiogramin e Gogos dhe atje te vendosnin c'qendrim te mbante Gogua dhe une. Vetem me porositi: "Ne qofte se kinezet do t'u flasin per mosmarreveshje qe kane me sovjetiket, thuaj i zgjidhni ju dy te medhenjte". Dhe kur i thashe "nuk do na flasin se jemi delegacion parlamentar", ai perseriti "do t'ju flasin", se kishte radiogramin e Gogos, kurse une s'dija gje. Sa vajta ne Pekin, Gogua filloi te me flase, shume i revoltuar, kunder kinezeve, bile duke i quajtur bandite, sepse ishte nen influencen e delegacionit francez dhe italian. Une jam perpjekur ta qetesoj Gogon, Haxhine etj. Kinezet na ftuan ne Komitetin Qendror per bisedime partie, po une refuzova duke thene nuk kemi autorizim per bisedime partie. Me ne fund na thane: "Hajdeni per caj" dhe na mbajten deri ne oren 4 te mengjesit, me kritika kunder Kongresit te XX-te, kunder tradhetise revizioniste. Qendrimi im ka qene i drejte. Une thashe nuk kam autorizim per bisedime partie, do t'ia raportoj keto shokut Enver, por meqenese juve thate qe nuk doni te shkoni ne Bukuresht, po marr pergjegjesi edhe ne emer te shokeve, per te shprehur mendimin tone, qe e mira eshte te shkoni dhe atje t'i diskutoni si vellezer keto gjera, ose kerkoni nga sovjetiket te shtyhet mbledhja per me vone. Cfare gje te keqe kishte ketu dhe ne kundershtim me udhezimin e Enver Hoxhes? Vec asaj qe une duhej te thoja me entuziazem qe jam dakort me kinezet, por ai nuk me tha "thuaj jemi dakort" dhe vete une nuk isha dakort. Duhet te shtoj se udheheqesit kineze bene ndryshime ne politiken e tyre; Enver Hoxha pati me ta kontradikta dhe me 1976 i quajti edhe ata tradhetare e armiq"!
A e vute ne dijeni ambasadorin sovjetik per kete qe kishte ndodhur?
"Me Gogo Nushin, pas ketij takimi, biseduam. Do t'i shkonte telegrami Enver Hoxhes me vonese sepse nuk kishim lidhje direkte me radio me Tiranen. Ambasada e Pekinit komunikonte me Ambasaden shqiptare te Moskes dhe kjo me Tiranen. Atehere menduam te therresim Ambasadorin sovjetik, t'i themi shkurtimisht kete gje dhe te kerkojme ate qe u thame edhe kinezeve: o, i bindni kinezet te vijne ne mbledhje, ose shtyni mbledhjen, sepse do krijohet po ajo situate si me Jugosllavine. Por, Jugosllavia ishte nje shtet i vogel, kurse Kina nje kontinent. Atehere, ambasadori yne thirri ambasadorin sovjetik, por erdhi zevendesi i tij. Ne kete takim nuk ishte vetem Liri Belishova, por ishte edhe Gogua, Haxhiu, ambasadori yne, zevendes-ministri i jashtem. Gjysme ore zgjati gjithsej takimi. I tha Gogua pak se cfare po ndodhte te sindikatat, i thashe dhe une c'na thane dhe kryesorja ishte: nuk kishim mundesi te merreshim vesh shpejt me udheheqjen tone, prandaj po merrnim pergjegjesine dhe po shprehnim propozimin tone si komuniste te thjeshte qe, ose t'i kandisnin kinezet ose te shtynin mbledhjen, sepse gjerat duhen biseduar me gjakftohtesi, duhen zgjidhur si midis shokesh, jo me gjaknxehtesi. Kjo ishte. Enver Hoxha kete e manipuloi. Kurse te libri "Titistet", pas 22 vjetesh, thote se Liri Belishova ishte agjente e Hrushovit, vajti ne ambasaden etj!"
Kur u denuat, ne cilin vit?
"Une jam denuar ne shtator 1960, pasi kur u ktheva nga vizita ne Kine, Vietnam, Kore, Mongoli. Ne vajtje edhe ne ardhje, benim nje dite pushim ne Moske per ceshtje te kombinimit te avioneve. U be ne korrik nje Plenum, ku u raportua nga Hysni Kapua per qendrimin e delegacionit tone ne mbledhjen e Bukureshtit dhe aty diskutova dhe une. Diskutimi im u keqprit nga Enver Hoxha. Ne mbledhjet e Byrose, cdo fjale qe thoja une kthehej ne te kundert. "Nuk ke mbrojtur interesat e partise, as ne darken qe u shtrua ne Moske". Po ju bie nje shembull. Ne ate darken qe ata dhane per nder te Haxhi Lleshit si President, ishte Presidenti Breshnjev dhe Sekretari i Komitetit Qendror Kozllov. Ai, pa permendur kinezet, filloi te thote qe shoket qe nenvleftesojne rrezikun e luftes termo berthamore, nuk jane koshiente per kete rrezik, atje ku ishte bere prova e bombes se pare atomike, edhe pas 12 vjetesh nuk kishte jete, asnje fije bari, asnje mikroorganizem. Po bombat e atehershme, jane si kokerr dardhe, se nje nga bombat qe disponojme tani ne dhe amerikanet, mjafton per te shfarosur qytete te medha, si Tokio, Moska, Nju Jorku, Londra etj. ose shtete te vegjel si Belgjika, Hollanda, Shqiperia, Gruzia, etj. Sipas Enver Hoxhes, ky ishte nje kercenim i hapur per partine tone, qe nese ju nuk jeni dakort, me nje bombe ju shfarosim! Kurse problemi duhej pare seriozisht. Nuk duhej shkuar pas kinezeve, qe na thane se nuk duhet te kemi frike nga Lufta e III-te Boterore atomike, se do vriteshin 300-500 milione, por pune e madhe, do fitonte revolucioni socialist ne tere boten. Pas Luftes se I-re fitoi ne Rusi, pas Luftes se II-te ne tere keto vende dhe e III-ta do ishte fitorja e perbotshme. Ishte dicka qe me ka tronditur jashtezakonisht, sepse ne thoshim qe luften e duan imperialistet, ne luftojme per paqe, kurse ketu dilte qe komunistet jane te interesuar per lufte".
C'mase u mor ndaj jush?
"Byroja vendosi qe te perjashtohem nga Byroja. Komiteti Qendror vendosi qe te perjashtohem edhe nga Komiteti Qendror, kurse organizata baze me perjashtoi edhe nga partia. Keshtu ishte orteku".
Dhe ku ju derguan?
"Fillimisht u dergova per te punuar si drejtoreshe ne shkollen 7-vjecare "Hasan Vogli" ne Tirane. Pastaj perjashtuan edhe burrin tim nga Komiteti Qendror dhe e hoqen si Minister te Bujqesise, gjoja jo per arsye politike, por per "paaftesi"! Familjen tone e kane hequr nga Tirana me 9 nentor te 1960, na derguan ne fermen "Muzo Asqeriu" afer Gjirokastres. Mua si kryemesuese dhe ate drejtor ferme. Atje na perjashtuan nga partia, pas dy muaj e ca dhe na internuan ne Kuc te Vlores. Nga Kuci na cuan ne Progonat, ate e morren dhe e cuan ne Zvernec, kurse une ndenja atje 10 vjet. Pas 10 vjetesh me prune ne Cerrik, ku kam ndenjur 21 vjet".
C'pune benit ne Cerrik?
"Ne Cerrik kam punuar ne fillim ne ferme, qe ka qene nje pune shume e veshtire. Atje kam menduar se sa te veshtire e ka gruaja shqiptare jeten e saj. Ne fjalime per emancipinim e gruas, kisha ngritur me force qe gruaja te marre pjese gjeresisht ne prodhim, se vetem atehere do te jete e pavarur, do te kete te drejta te barabarta me burrin. Pastaj me cuan ne nje magazine perimesh etj".
Si e perjetuat kete ndryshim: nga nje prej njerezve me te fuqishem e me te njohur ne nje punonjese?
"Ishte shume e rende ne te vertete. Ishte e veshtire, se une duke qene vajza e Kamber Belishoves, nuk isha mesuar te punoja. Atje me doli kurrizi nga arkat. Por, ishte e rende shume ana shpirterore, zhgenjimi qe kishte filluar kohe perpara. Por jo deri ne kete grade. Mendoja qe keto jane vetem keqkuptime, gabime, qe keta do t'i kuptojne. Nuk isha kunder socializmit, por qe te korigjoheshin ato, qe une i quaja te papranueshme. Ishte shume veshtire te duroja si vuanin njerezit e mi te dashur burri, femijet, tre plakat, pese vellezerit e familjet e tyre, familjet e vellait e motrave te Maqos".
Si silleshin njerezit me ju atje ku punonit?
"Te them te drejten, nga ana e popullit, nuk kam pse te ankohem per asgje. Populli eshte shume tolerant. Nuk kam pasur raste. Ne Cerrik, kur veja ne pune kishte ndonje nxenes te Teknikumit Bujqesor, qe me therriste nga penxherja: "O balliste". Por, nuk i ve faj... Ndersa, punonjesit e sigurimit e te policise, mund t'i ndaj ne tre kategori. Kishte njerez, te cilet ishin te eger, pra qe kishin kenaqesi te benin te vuaje. Eshte e tmerrshme kjo psikologji, qe njeriu te kete kenaqesi duke bere te vuaje tjetri. Kishte njerez qe zbatonin urdherat e partise, per ata nuk kishte rendesi, e drejte-e padrejte. Por, kishte midis tyre edhe njerez qe kishin edhe njefare njerzilleku, njefare humanizmi dhe keta nuk i harroj. Per shembull, kur me vdiq vajza, Komandanti i Policise se Cerrikut e morri vesh dhe erdhi menjehere ne polici. Kerkoja leje qe te veja te merrja kufomen e vajzes. Me tha: "Degjo Liri, ti e di, lejen e ka ne dore Ministria. Une po te lejoj te shkosh me djalin ne Elbasan. Shko te dega". Nuk e harroj kete gje".
E moret lejen?
"Me shume vonese. Duhej te vinte gazi nga Tirana me dy oficere. Keto gjera, kane nje doze te madhe absurditeti. Mua me kishte vdekur vajza 23 vjec, vajza qe nuk pa nje ore gezim, se kur u denova une ishte 2 vjec. Kurse duhet te vinte gazi nga Tirana me dy oficere. C'mund te beja une? Nuk e di. Na kane mbajtur derisa u erresua me qellim qe kur te mberrinim ne Cerrik te mos kishte njeri. Te gjitha penxheret ishin hapur, ato ishin plot me njerez dhe dritat te fikura... Kam menduar qe komunizmi neve na i thau shume ndjenja njerezore. Kurse populli keto i ruajti dhe dinte cdo me thene vdekje, dinte cdo me thene dhimbje e nenes qe ka humbur vajzen".
Gjate ketyre viteve qe kishit keto probleme, a keni tentuar te kontaktoni me miqte ose me shoket e shoqjet tuaja te viteve te komunizmit?
"Kjo ishte e pamundur. Por, u kam bere letra, shume letra, nuk kam marre pergjigje. Dhe, eshte e cuditshme, sado i lenduar qe te jesh, prape ne momente te veshtira te vete mendja atje. Kur vajta te shikoja vajzen para vdekjes takova mjeket dhe ata me thane se ishte pa shprese, ishte ceshtje oresh ose ditesh. Vajza e kishte mendjen ne vend, por dukej qe do te vdiste. Jetonte me oksigjen dhe kur ikte oksigjeni, ajo paralizohej. Ate ore qe ndjenja me kerkonte vetem t'i njomja buzet. I thashe shoqeruesit: me lini prane vajzes, por ai nuk pranoi. Atehere nuk e di sesi m'u kujtua Nexhmije Hoxha dhe i thashe: e kam bere tere luften me Nexhimijen, ajo eshte nene, nuk mund te mos me kuptoje, ju lutem telefononi te me lene prane vajzes qe po vdes. Ai qeshi: "Sa lart e mban, mendon se je anetare e Byrose politike? Hajt nisu".
C'marredhenie keni pasur ju me zonjen Hoxha?
"Nexhmija ka qene pergjegjesja ime, ishte pese vjet me e madhe. Ishte pergjegjesja e berthames se shkolles sone, Institutit "Nena Mbretereshe". (Berthama ishte si Komiteti i shkolles, ku benin pjese pergjegjeset e klasave). Pastaj, Nexhmija ka qene sekretarja e Komitetit Qarkor te Rinise Komuniste, deri ne marsin e 1944, kur ajo iku nga Tirana per te vajtur prane Enver Hoxhes, me kerkesen e saj. Kam menduar qe ishte nje vajze e zgjuar, qe ishte nje komuniste e ndershme. Tashti mendoj shume ndryshe. Sikur te ishim mbledhur te gjithe antikomunistet e Shqiperise, edhe te botes, nuk do ta kishin poshteruar aq shume, sa ka poshteruar ajo veten me librin e fundit".
Per c'liber e keni fjalen?
"Per "Miqesi e Tradhtuar", por edhe "Jeta ime me Enverin". Ajo tregon qe nuk ka kuptuar, ose ben sikur nuk kupton, se cfare permbysje e madhe ka ndodhur ne bote, se sa te verteta te hidhura vertetoi historia. Si eshte e mundur, qe ne shekullin XXI, ajo perpiqet te mbroje krimet, krimin e vrasjes te Kryeministrit dhe shkaterrimit te familjes se tij? Me genjeshtra e gjepura qe nuk kane asnje baze. Mehmet Shehu ka qene poliagjent! Por, si e verteton ajo kete? Sepse ka vajtur dikush ne Ambasaden tone ne Vijene, ku ka dorezuar disa dokumenta, te cilat akoma sot nuk po botohen! Mos jane si ai dokumenti qe me ka thene Hysni Kapo. E kam pyetur: "c'eshte ky Rrumbullaku?". Me tha se ishte pseudonimi i nje komunisti te vjeter vlonjat me mbiemrin Radhima, qe perfundoi shume keq. Ai ishte i burgosur ne Itali dhe anglo-amerikanet e cliruan. Per te vertetuar se ishte rekrutuar agjent prej tyre i nxorren faturen qe kishte marre disa nderresa ne nje magazine te ushtrise amerikane!
Shekspiri ka shkruar 300 e ca vjet me pare tragjedine "Romeo e Zhulieta", qe edhe sot e kesaj dite trondit zemrat e njerezve. Si nuk e kupton kjo grua qe eshte krim, krim mizor prishja e fejeses, e dashurise te dy te rinjve. Dhe njeri prej tyre ishte i biri i Kryeministrit kurse tjetra vajza e profesorit shume te nderuar Turdiu! Pse? Se ne familjen e kesaj bukurosheje kishte shtate kriminele lufte! E kush ishin keta kriminele? I ati, profesor i nderuar? Kusheriri i nenes Myzafer Pipa, avokati antifashist qe u vdiq ne duar nga torturat dhe e hodhen nga penxherja ne Degen e Brendshme te Shkodres? Apo vellai i tij, profesor Arshi Pipa? Apo Ramazan Turdiu, xhaxhai, qe ka qene antifashist me Ramiz Aline e nxenesit e tjere te gjimnazit? As krime as dreq, s'kishte bere. Dhe keto arsyetime beheshin 37 vjet pas mbarimit te Luftes! Dhe I ben zonja edhe sot, ne fillimet e shekullit XXI"!
Ju thate pak me pare se keni qene anetare e Byrose politike, po s'keni qene me njerezit me te fuqishem te regjimit. Kush kane qene njerezit me te fuqishem te regjimit?
"Enver Hoxha patjeter. E fitoi kete fuqi gradualisht. Ai qe i perforcoi pozitat e Enver Hoxhes, ka qene Miladini. Po si shpjegohet qe ky Enver Hoxha, i cili sic e thote vete, ka qene vetem simpatizant i grupit komunist te Korces, pra nuk ka patur eksperiencen e autoritetin e nje militanti komunist, arriti te behej Sekretar i Pare ne Konferencen e vendit me mars 1943 dhe si mundi te fitoje kaq autoritet? Edhe Stalini nga shoket e tij, nuk ka pasur ndonje konsiderate Trocki etj. e quanin "Seminaristi". Mirepo, ai ua hengri koken te gjitheve, u be diktator per shume vjet me rradhe, u be perandor i fuqishem i nje perandorie te madhe. Pra, diktatorit nuk i duhet nje mendje gjeniale dhe aq me pak nje shpirt i madh, human e demokrat. Perkundrazi, nuk mund t'i kete keto. Jane konjukturat politike dhe disa "aftesi" te vecanta qe i duhen diktatorit.
Prane Enver Hoxhes per nje kohe te gjate ka qene Koci Xoxe, por kam pershtypjen se Enver Hoxha e ka pranuar Koci Xoxen si "kllase punetore", nuk e ka dashur, madje ka patur njefare neverie ndaj tij; i'a kane imponuar jugosllavet dhe kur u clirua nga ata, u clirua edhe nga Koci Xoxe. Pas Kongresit te I-re, kur kam qene une ne Byrone Politike, partine e shtetin, natyrisht, e drejtonte Enveri, por prane tij ka qene Sekretariati: Tuk Jakova, Bedri Spahiu dhe Mehmet Shehu. Pastaj, kur sipas eksperiences sovjetike Sekretariati nderroi funksion, dmth Byroja te ishte kryesorja dhe Sekretariati te drejtonte aparatin e Komitetit Qendror, doli Keshilli i Mbrojtjes. Gjerat me te rendesishme nuk diskutoheshin ne Byro po ne Keshillin e Mbrojtjes. Enveri ishte kryetar dhe anetare ishin Mehmet Shehu, Hysni Kapo dhe Beqir Balluku.
Per Mehmet Shehun them qe i biri, Bashkimi, eshte treguar shume ne nivel, sepse ai ka bere ndarje: Mehmet Shehu eshte babai im, por si bashkepunetor, bashkefajtor te diktatorit Enver Hoxha une e denoj. Gje qe nuk jane ne gjendje dhe nuk mund ta bejne djemte e Enver Hoxhes dhe nuset e tyre. Une bej nje dallim mes Enver Hoxhes dhe Mehmetit. Duke biseduar me shoke veterane ve re kritika te ashpra per Enverin dhe jo dashuri, kurse Mehmetin e kritikojne, po megjithate thone se e duan. Kam parasysh shoket e mi veterane, se ka disa qe i kane trute te "drunjezuara" dhe ndoshta ashtu do te vdesin; madje ata e quajne per "aferim" qe kane mbetur te "istikami", duke harruar se edhe dialektika marksiste pranonte si ligj kryesor objektiv zhvillimin e natyres, shoqerise njerezore dhe mendimit. E verteta verifikohet ne praktike, ne jete. Nuk mund te hahet gjithe jeten "sapuni per djathe".
Cfare kishte Mehmet Shehu me shume nga Enver Hoxha? Se pari, Mehmet shehu kishte luftuar ne Spanje dhe ne qofte se flasim per merita personale, ai ishte figura me e shquar ne Luften Antifashiste. Enver Hoxha s'e ka bere njehere "bam" dhe eshte per turpin e te shoqes etj, qe e kane quajtur "strateg gjenial". Ku eshte gjenialiteti i ketij "strategu"? Ai eshte pergjegjes per dy nga disfatat kryesore te Ushtrise Nacional Clirimtare, ne qarkun e Turanes dhe ne qarkun e Elbasanit.
Se dyti, ..."
Si e kaloni kohen?
"Pasojat e denimit vazhdojne per shume vite me rradhe, sic vazhdojne pasojat e luftes. Lufta per qeverite merr fund me armepushimin, po invalidet, te semuret etj, vazhdojne te vuajne per shume kohe. A e merrni me mend se sa veshtire e kane gjashte familjet tona, imja dhe e pese vellezerve? 30 vjet te persekutuar, te rrenuar krejt ekonomikisht. Mjafton t'ju them qe ceshtjen e strehimit ne e kemi zgjidhur vetem 2 vjet e gjysme perpara. Ose qe, me gjithe perpjekjet e lodhshme, une akoma nuk kam statusin e te perndjekurit, kurse Koci Xoxes i'a kane dhene! Ka te tilla absurditete. Jeta eshte shume e veshtire. Me kane vdekur burri dhe nje vella dhe them qe jeta e tyre eshte shkurtuar nga persekutimi. Im shoq, Maqo Como, ka bere 27 vjet burg, tre vitet me te lehta ishin vitet e internimit ne Cerrik.
Une aktivizohem me veteranet e Luftes Antifashiste, OBVL, ajo pjese qe eshte shkeputur nga Komiteti i Veteraneve. Kerkesa jone ishte te mbanim qendrim te hapur duke denuar diktaturen dhe diktatorin Enver Hoxha. Ata nuk pranuan dhe ne u larguam".
C'mendoni per ato qe botohen ne gazeta mbi Luften Nacional Clirimtare dhe periudhen e pas Luftes?
"Eshte i natyrshem interesi qe tregohet per te kaluaren. Mendoj se botohet shume, por ne shume raste cilesia eshte e dobet. Historia eshte ceshtje me shume rendesi, me shume pergjegjesi. Mediat duhet t'u drejtohen me shume historianeve, studiuesve serioze. Permbysja e diktatures ka krijuar kushte per te bere analiza reale ne baze te dokumentave, duke reflektuar objektivisht, pa paragjykimet e historiografise te komanduar per te lavderuar Enver Hoxhen e diktaturen. Sa me objektive te jene keto analiza historike, aq me te vlefshme do te jene per zhvillimin e mbare te kombit Shqiptar dhe e kunderta. Eshte si diagnoza e mjekut: vetem ne se ajo eshte e sakte do te caktohet drejt edhe kurimi per sherimin e te semurit, e kunderta dihet c'pasoja ka.
Eshte deshira ime e kahershme qe Instituti i Historise prane Akademise se Shkencave ne bashkepunim dhe me Fakultetin e Historise, me Arkivin e Shtetit etj. te kete nje plan per ceshtje te ndryshme te historise te Luftes Antifashiste dhe te periudhes te diktatures, mbi partite politike, mbi personalitetet e asaj kohe. Keto t'u propozohen studiuesve te ndryshem per te shkruar monografi dhe keto monografi te diskutohen ne konsulta me studiues dhe deshmitare te asaj kohe.
· Per shembull, rendesia e LANC dhe vendi qe ze ajo ne historine e shqiptareve, a eshte ajo nje lufte civile sic pretendojne pa te drejte disa etj.
· PKSH, rolidhe politika e saj gjate Luftes, pse lufta e drejte dhe heroike rezultoi me fitore te hidhur?
· Forcat politike jo komuniste si Balli Kombetar, Legaliteti etj, kush e sa luftoi kunder okupatoreve, kush e si bashkepunoi me ta, pse fituan komunistet (te rinj e te panjohur) dhe humben keta (klasa drejtuese e Shqiperise) etj.
· Me shume rendesi eshte: politika e PKSH te Enver Hoxhes per Kosoven e pergjithesisht gjysmen tjeter te Shqiperise qe u la nen okupacion nga Konferenca e 1913 e Fuqive te Medha, a i shfrytezoi te gjitha mundesite qe i ofroheshin pikerisht nga deklarimet e Leninit e Partise Komuniste etj. Sepse kjo ceshtje kishte po aq rendesi sa edhe lufta per clirimin nga okupatoret fashiste e naziste. Po c'beri Enver Hoxha dhe PKSH gjate luftes dhe pastaj? Me vjen keq qe s'me bete nje pyetje per kete, por do te kemi rast tjeter.
Mos te zgjatem me shembuj. Nxjerrja e mesimeve nga historia, te shohesh ku jane anet pozitive, te ndahesh me te kaluaren e mbrapshte, ka shume rendesi. Mentalitetet e semura te se kaluares i veshtiresojne zhvillimet aktuale, pengojne te behet ajo qe duhet edhe per Kosoven etj".
Korrieri
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt