Theofan Stilian Noli: Jeta dhe veprat e tij

[Hyllien]

Përshëndetje të gjithëve,
Në këte temë do postoj një biografi të shkurtër të Fan Noli-t si dhe vepra të ndryshme të tij, artikuj gazetash, poezira të ndryshme etj.

JETA E TIJ (PJESA I)

1882

6 janar
Lindi në ngulimin shqiptar të Ibrik-Tepese (Qytezë) në kazanë e Uzun Qoprys të Turqisë evropiane, Fan S. Noli. Ai u edukua në një familje me ndjenja atdhetare e që ruanin me fanatizem gjuhën, traditat e zakonet shqiptare.

1890
Noli ndjek shkollen gjashtëvjeçare greke te fshatit, të cilen e mbaron në katër vjet, ndërsa klasën e shtatë në qytetin Keshan.

1896
Fillon mesimet në gjimnazin grek të Edrenesë. Krahas tyre merr mësime private për muziken bizantine. Gjatë pushimeve verore kthehet në Ibrik-Tepe, ku merret me punët e «rëndomta» të bujqësise. Ne vjeshtën e vitit 1900 mbaron gjimnazin.

1900
Noli largohet përfundimisht nga vendlindja. Shkon në Athine për të vijuar studimet e larta, ,po nuk ia arrin qëllimit. Provon gjatë kësaj kohe disa punë, si karrocier trolejbuzi, kopist, sufler, aktor. Pati rast të interpretojë edhe Hamletin.

1903

Mars
Fillon punën si mesues në shkollën fillore greke te Shibin-el-Komit (Egjipt). Këtu pati rast të mësoje arabishten e të njihet me Spiro Dinën, «pionier aktiv i Rilindjes», që i vuri në dispozicion biblioteken e tij të pasur. Në moshën njëzetenjëvjecare, Fan Noli u njoh me perpjekjet e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare për clirimin nga zgjedha osmane e problemet, që e shqetësonin atë.

Korrik-Gusht
Noli boton të parat skica letrare në revisten demokratike greke «Numas» me emrin e mbiemrin e tij të hershem Theofan Mavromati.

1905

Mars
Një kërkesë më e leverdisshme e bën Nolin të largohet nga Shibin-el-Komi në Fajum (Egjipt) me të njëjrtën. detyrë.

15 Shtator
I lidhur me rrethet atdhetare shqiptare dhe nën ndikimin e tyre, Noli nis bashkepunimin me gazetën «Drita»- të Shahin Kolonjës, në të cilën boton një numër artikujsh polemizues greqisht në pergjigje te sulmeve të shtypit reaksionar grek. Këta artikuj si «Budallallëqe turko-greke», «Çetat e andarteve», «Mendime të kripura», «Budallallëqe» etj. ngjallën reaksion të fortë në qarqet shoviniste greke. Bashkëpunon me gazetën «Drita» deri në fillim të vitit 1908

1906

Prill
Në Fajum ai u njoh e u miqesua me Thanas Tashkon e Jani Vruhon, atdhetarë të njohur të Lëvizjes Kombëtare. Ai pranon propozimin e tyre të shkojë, si organizator për themelimin e shoqerive atdhetare në SHBA. Perkthen këtu greqisht veprën e Sami Frashërit. «Shqipëria ç'ka qenë, ç'është e ç’do të bëhet ?»

31 Maj
Noli arrin në Nju-Jork e prej këndej shkon ne Bufalë, qëndër e shoqerise atdhetare «Mall' i mëmëdheut», e themeluar prej Petro Nini Luarasit. Punon përkohësisht punëtor në një sharrë.

4 Korrik
Përpara bashkatdhetarëve të kësaj shoqerie mban ligjeratën e parë të zjarrtë e shfaq besimin se populli shqiptar ka mjaft fuqi sa të heqe nga qafa zgjedhën e turqëve e të fanariotëve. Ligjeratën e boton gazeta «Kombi», që porsa kishte filluar të botohej në Boston, Mass. Ajo ishte e para gazetë e atdhetarëve shqiptarë në SHBA.

Korrik
Ftohet të punojë si redaktori i gazetes «Kombi» nga drejtori i saj, Sotir Peci. Punon në këtë gazetë deri në maj të vitit 1907. Artikujt e tij të shumtë nënshkruhen me pseudonimet Ali Baba Qyteza, ABQ etj.

4 dhe 11 Gusht
Noli boton dy artikuj radhazi në «Kombi» («Detyra e parë» e «Populli dhe udheheqësi»).

18 Gusht
Në artikullin «Hannibal ante portas» botuar në «Kombi», Noli u bën thirrje atdhetarëve shqiptarë që të bashkohen përpara rreziqeve të shumta që i kanosen atdheut.

29 Gusht
Boton një artikull me rëndësi në faqet e «Kombit», me anën e të cilit shtron probleme të mprehta që shqetësonin Lëvizjen Kombëtare, si mungesën e një programi të njësuar e të veprimeve te bashkërenduara të të gjitha forcave atdhetare. Ai fton atdhetarët e njohur që të bashkojne përpjekjet e tyre për krijimin e një alfabeti të njësuar.

Shtator
Në artikullin «Jo lundrethyerit» («Albania», nr.9), Noli shpreh pakënaqësine e tij për të metat që viheshin re në Lëvizjen Kombëtare dhe bën thirrje për kryengritje të armatosur kundër pushtuesit osman.

1907
Noli boton dramën ne tri akte «Israilitë dhe filistinë».

6 Janar
Në Boston themelohet prej Fan S. Nolit shoqeria atdhetare «Besa-Besen».

25 Janar
Boton në «Kombi» poezinë e parë «Fryn, moj erë».

10 Shkurt
Në vazhdim të turneut për të ngritur degët e shoqerisë «Besa-Besen», Noli flet përpara punëtoreve të Natikut e mban një nga ligjeratat e tij panegjirike më të frymëzuara, që përshkohet nga patosi për atdheun, gjuhën e kombin shqiptar.

28 Shkurt – 7 Mars
Me artikullin «Grekët dhe shqiptarët» - «Ali Pasha dhe Thermopylet», nënshkruar me gërmat e para të pseudonimit Ali Baba Qyteza (ABQ) dhe botuar në dy numra të gazetës «Kombi», Noli i jep fund karrierës së mirefilltë gazetareske dhe jep doreheqjen si redaktor i saj.

Korrik
Shoqeron për afro tre muaj atdhetarin e shquar Bajo Topullin të ardhur në SHBA për të mbledhur ndihma për kryengritjen e armatosur që kishte filluar në Jug të Shqipërisë.

1908

9 Shkurt
Dëshira e lufta e atdhetarëve shqiptarë në SHBA për të krijuar një shtet të pavarur ngjalli një reaksion të fortë tek shovinistët grekë. Kisha greke në SHBA për të gjunjëzuar shqiptarët ortodoksë, nuk pranoi të kryente ç’do lloj riti fetar për ta. Ne këto rrethana politike, Fan Noli mori përsiper misionin për themelimin e Kishës Shqiptare në SHBA.

22 Mars
Noli jep meshën e parë në gjuhën shqipe në Boston e themelon Kishën Ortodokse Shqipe, ngjarje politike me rendësi kombëtare, që ai e perdori si tribunë për bashkimin dhe edukimin atdhetar të shqiptarëve.

Mars
Shtypi shqiptar («Kombi», «Drita», «Albania») botojnë një «Lajmërim» të Fan S. Nolit në emër të Kishës Shqipe. Në këte thirrje, ai tregonte udhët e bashkimit të popullit shqiptar, dënonte dasitë fetare e ndërhyrjen e krerëve fetare të huaj, që ishin armiq të betuar të popullit shqiptar.

6 Maj
Mban një Ligjeratë mbi Skënderbeun (botuar në «Albania», 1907, nr. 3.)

21, 28 Gusht
Me fitoren e revolucionit xhonturk, boton në «Kombi» artikullin «Vigjëloni», nënshkruar me pseudonimin «Pesimisti». Këtu ai parashtron të varin program që njohim prej tij, program që kërkonte autonominë e Shqipërise.

13 Tetor
Noli përshëndet drejtuesit e klubit «Bashkimi» të Manastirit që e ftojnë të marrë pjesë në punimet e Kongresit të Manastirit, si de1egat i shqiptarëve të Amerikës. Për arsye të justifikueshme, ai nuk mundi të thotë fjalën e tij në këtë kongres.

27 Tetor
Në një letër drejtuar klubit «Bashkimi» Fan Noli shfaqte dëshiren që në pranverën e 1909-ës të vendosej në Shqipëri, në rast se xhonturqit do të pajtoheshin me themelimin e një kishe kombëtare.

Dhjetor
Nis botimin për nevojat e Kishës Shqipe te librave me karakter fetar, si «Shërbesat e javës së madhe» (Boston, 1908) «Libra e sherbesave të shenjta» (Brukse1, 1909), .«Libra e të kremteve të mëdha» (Brukse1, 1911) etj. M'u nxi shpirti nga këto kthime, shkruante Noli me 1908, se janë jo vetëm të vështira e të zorshme, po edhe të merzitura fort».

1909

15 Shkurt
Boton numrin e parë të gazetës «Dielli», si organ i shoqërise «Besa-Besen», që më 1912 kthehet në organ i Federatës Panshqiptare «Vatra». Noli e drejtoi dhe e redaktoi «Diellin» nga 15 shkurti 1909 deri 22 tetor 1909; nga tetori 1910 deri në korrik të vitit 1911 dhe nga dhjetori 1915 deri në korrik 1916, kohë në të cilën «Dielli» ishte bëre gazetë e përditshme.

1910

Maj
Në një fjalim politik të mbajtur në shoqerine «Besa- -Besen» e të botuar në «Dielli» (20 e 27 maj, Noli fton bashkatdhetarët që të përkrahin kryengritjen e Kosovës dhe u bën homazhe 1uftëtarëve të Isa Bo1etinit e të Idriz Seferit, për guximin e treguar në betejat e Cernalevës e në grykën e Kaçanikut.

1911

4 Qershor
Në mitingun e madh të organizuar nga shoqeria «Besa--Besen» për të përkrahur kryengritjen e vitit 1911, mban një fjalim tjetër të rëndësishëm (botuar në «Die1li» me 16 qershor) të frymëzuar nga vrulli revolucionar që kishte shperthyer në Shqipëri dhe shfaq mendimin se shqiptarët duhej t'u benin ballë vetëm për vetëm të gjith armiqve të tyre.

10 Gusht
Noli niset për një turne të gjatë në disa vende te Evropës. Ai viziton me radhe kolonitë shqiptare të Kishinievit e të Odeses, të Bukureshtit e të Brailes, si dhe të Sofjes. Meshat në gjuhën shqipe e predikimet politike u pritën me një gezim të papershkueshëm. Kthehet në SHBA me 15 dhjetor.

*1912*

31 Mars
Noli punoi pa ndërprerje për të bashkuar të gjitha shoqeritë atdhetare në një federatë të vetme gjatë më shumë se pesë vjetëve. Ne kete ditë themelohet në Boston, Federata Panshqiptare «Vatra» që do të luante një rol me rëndesi para dhe pas mbarimit të Luftës së Parë Botërore për mbrojtjen e interesave e të pavarësisë së Shqipërisë.

Qershor
Pas disa vjet përpjekjesh, pa u shkëputur nga puna, mbaron shkëlqyeshëm Universitetin e Harvardit në Boston, Massachusetts.

Nëntor
Duke parë rrezikun që i kërcënohej Shqipërise nga vazhdimi i Luftes I Ballkanike, «Vatra» e nis me mision Nolin në Evropë.

6 Dhjetor
Nga Londra, Fan Noli përshendet Ismail Qemalin, kryetarin e qeverisë së përkohshme të Vlorës për Shpalljen e Pavarësisë së Shqiperisë: «Ju përgëzoj për veprën tuaj patriotike. Rroftë Shqiperia! Rroftë kabineti i ri».

vazhdon...

[Kosovari_78_Ca]

DUKE DEGJUAR ZERIN E FAN S. NOLIT

( Shenime rreth dy audiokasetave të panjohura me fjalën e Fan S. Nolit mbajtur në 80 - vjetorin e lindjes së tij )

Nga Vasil QESARI

KUR RINGJALLEN IDOLET,
e bashkë me to edhe Njeriu ...

…Mbremë, gjer nga ora tre e mengjezit, kam qenë në një gjendje shpirtërore pothuaj surealiste. Kam ndenjur pranë Fan S.Nolit. Po…Po ! Pranë vetë Hirësisë së Tij, Fan S.Noli ! Po si ndodhi vallë ? Shoqja ime, e mira dhe e sjellëshmja Monda Moisiu në SHBA, më bëri kohët e fundit një të papritur të veçantë. Më dërgoi dy audiokaseta ku qenë regjistruar fjala e Fan S.Nolit me rastin e 80-vjetorit të lindjes, 50-vjetorit të themelimit të Vatrës si edhe e një konference për shtyp dhenë po prej tij, në anglisht. Rregjistrimi i kësaj ceremonie mbajtur në vitin 1962, është një dokument i panjohur gjer tani e, nuk dihet se në ç’rrethana e nga kush është bërë. Cilësia e tij është mjaft e pastër dhe është ruajtur gjer në ditët tona nga atdhetari i njohur, 76 vjeçari shqiptaro - amerikan, i nderuari Thanas Laskaj.
Pra, siç thashë, po dëgjoja zërin e Nolit në atë shirit të bekuar magnetik dhe krahas emocioneve, shumë gjëra më befasuan ! Së pari, nga që nuk më besohej se isha duke dëgjuar vërtet, për herë të parë në jetën time, zërin e tij. Sepse, ka disa gjëra në jetë të cilat njeriu i përfytyron përgjithmonë të humbura, të shuara, të pamundura për t’u ringjallur e që, natyrisht, as që mendon kurrë se mund të ndodhë edhe e kundërta. Ka disa gjëra, të cilat konsiderohen e kujtohen si të ngrira në kohë ( diçka e tillë e ngjajshme na ndodh, bie fjala, kur shohim bustet apo monumentet e njerëzve të shquar, ndërkohë që ata hedhin atë vështrimin e tyre të ftohtë, të ngrirë, indiferent, të metaltë apo të mermertë e, nga ai vështrim, kujtimi i vetëm që na mbetet është jehona e jetës së tyre ). Shkurt muhabeti, është e pamundur që i vdekuri të ngrihet nga varri e të na fanepset para syve, por ja që mua atë natë, m’u ngjall e më doli përpara vetë hirësia e tij, Fan S. Noli !...
… Po dëgjoja pra, i përhumbur, zërin nga magnetofoni e vetja m'u duk sikur isha në shtëpizën e tij të thjeshtë në Fort Lauderdale, aty ku në muzgun e një jete vërtet të jashtëzakonshme, ai kalonte muajt e dimrit e, njëkohësisht, fundin e tij. E dëgjoja e, para sysh m'u shfaq imazhi që më kish ngelur i pashlyer qysh nga vitet '80, kur Noli ish shfaqur për herë të parë i "gjallë", në një copëz filmi dhjetë sekondëshe të cilin televizioni shqiptar i asaj kohe, nuk di se ku e në ç’rrethana e pat gjetur dhe e pat dhenë në një emison kushtuar jetës së tij.
Aso kohe, ajo sekuencë e shkurtër filmike pa zë, e cila paraqeste Nolin në kopësht para shtëpisë, më kish lenë pothuajse pa frymë. Ato kuadro filmi të xhiruara padyshim nga një amator, patën lenë te unë një efekt të mrekullueshëm ngazëllyes e, në të njejtën kohë, pothuajse hyjnor. Pamja e gjallë e rilindasit e atdhetarit të madh, idolit tim të bindjes se si një shqiptar i vërtetë duhej të punonte për kombin; e mjeshtrit dhe eruditit të shquar, shkrimtarit, historianit e studjuesit të rrallë, kish marrë në mendjen time dimensione të reja. Qe krijuar kështu një imazh i ri, i ndryshëm nga pamjet e fotove të tij të zverdhura nga koha si dhe nga shkrimet që kisha parë qysh kur isha adoloshent në faqet e gazetës Kombi, të cilat i ruante plot fanatizëm në një baule të vjetër, miku im i femijnisë Sotir Koçi. Ai, të cilin e quaja ndryshe "Bukinisti Mendel", nga që ish vërtet i fandaksur pas kërkimit të librave e botimeve të paraçlirimit …
… Qe pra pothuajse në të aguar që shtrirë në divan, larg Shqipërisë e kujtimeve djaloshare aty në shtëpinë time në Avenue de l’Université të Bordosë, po përjetoja sërish, pothuaj të njëjtat ndjenja e emocione si ato që kisha provuar kur kisha parë për herë të parë imazhin e tij të lëvizshëm filmik. Dhe e ndjeva veten edhe një herë gjimnazist si atëhere kur, një foto të Nolit të cilën e kisha grisur fshehurazi nga një album i 60-vjetorit të pavarësisë, e kisha ngjitur me zamkë në faqen ballore të tekstit tim shkollor të Historisë së Letërsisë. Si atëhere kur, në një ditë marsi të vitit 1965, zemra e tij kish pushuar së rrahuri larg, në dhé të huaj e kur mësuesi ynë i letërsisë, në shenjë homazhi e zie, na kish komentuar poezinë "Anës lumenjve" ...
…Pra qeshë kthyer prapa në kohë, pikërisht në vitin 1962 e po dëgjoja Nolin, tamam si të ndodhesha dhe unë aty, në atë sallë të madhe ku komuniteti shqiptar i Amerikës ish mbledhur e kremtonte 80-vjetorin e tij të lindjes. Dëgjoja zërin e tij e mendoja : Si qe e mundur që ai, të ish zëri i një njeriu aq të moshuar? Sepse ish zë energjik, kumbues, plot timbër, me shumë djalëri brenda. Zë i cili nuk t'a jepte aspak përshtypjen e një 80 vjeçari. Me diksion prej aktori. Herë i fortë e me tone të lartë, herë i ulët e me tone të butë. Me një të qeshur e cila i delte thellë nga shpirti, shoqëruar me një tingëllim të çiltër, të ngrohte e, njëkohësisht, tepër fisnik…
Po ligjërimi, fjala e fjalori i tij i mrekullueshëm ?! Një gjuhë me nuanca të bukura, paksa të përafërt me të folmen korçare-kolonjare, shoqëruar shpesh me pauza të shkurtra. Gjuhë e pastër shqipe ! Nga frazeologjia e thjeshtësia e fjalës, nga menyra e të rrëfyerit e argumentimit të ideve, kuptova edhe një herë qe ish plotësisht e vërtetë se Noli i Madh, oratori i shquar, e kish pasur forcën e fjalës pikërisht te thjeshtësia e saj. Tek aftësia magjike për të komunikuar me çdo lloj dëgjuesi, pavarësisht nga shkalla e intelektit. Nga ajo veti e rrallë, për të bërë për vehte shpirtërat e njerëzve. E, pastaj, humori i tij i hollë ! Ai humor, gjithmomë popullor, i mbrujtur nga jeta, përvoja dhe ngjarjet e përjetuara nga vetë ai apo i dëgjuar e i treguar nga të tjerë. Humor që përbën, ndofta, një nga vetitë më pak të njohura të Nolit, për të cilin është shkruar shumë si Akademik i Rilindjes e Kulturës Shqiptare, por fare pak për aspekte të tij intime. Pra, për Njeriun. Për një njeri tepër modest, të thjeshtë e popullor…

VATRA E DIELLI:
In gloriam !

… Pas kalimit të emocioneve e dëgjimit "horizontal", me ngut e si i babëzitur të shiritave magnetikë, i thashë vetes t'i dëgjoja edhe herë të tjera, për vetë faktin se rregjistrimi ish bërë në menyrë të çrregullt e kjo gjë e bënte të vështirë renditjen e tij kronologjike. Pra, ju vura punës të "zbardh" kasetat, idetë e komentet, fjalët e replikat duke i hedhur ato, shënim pas shënimi në letër. E duke kryer këtë punë, vetja m’u duk si një antropolog i cili pas kërkimesh të shumta, arrin të gjejë një copë eshtër të lashtë e, pastaj i vihet studimit dhe me laps në dorë, nis të skicojë së pari kafkën e pastaj gjithë skeletin e një qenje njerëzore që ka jetuar mijra vjet më parë.
… Që në fillim të fjalës, ( i cili me sa dimë është edhe fjalimi i fundit publik që Noli ka mbajtur tre vjet para vdekjes në mars të vitit 1965), të bën përshtypje fakti se, edhe pse ceremonia në fjalë qe organizuar për 80-vjetorin e lindjes së tij, ai i shmanget çdo lloj lëvdate e glorifikimi duke u bërë jehonë vetëm ngjarjeve më të rendësishme të lëvizjes sonë kombëtare. Në fjalën e tij të gjatë e cila, për nga evokimet e porositë për të ardhmen e Vatrës i ngjan një Testamenti, ai vlerëson së pari pjesëmarrjen e shumë shqiptarëve në atë jubile i cili nuk qe vetëm i tij, por edhe i shumë ngjarjeve të tjera të shënuara historike. Ai e fillon fjalën e tij kështu:
" … Sivjet rastis që të kemi nja katër aniversarë të ndryshmë. Aniversari i parë është aniversari im. Aniversar tjatër është ai i kllasit të dymbëdhjetë (1912), kllas shumë i madh në Harvard University me njerëz që janë bërë shumë të dëgjuar. Nuk do përmënd shumë emëra, po mund t’u thom që i ati i presidentit të sotëm, ( Xhon Kenedi - shenim im ) ishte një nga shokët e kllasit tonë... Tashi, nga një anë, është një gjë e çuditëshme që të rroç tetëdhjetë vjet aq sa kam rrojtur unë, se tamam tetëdhjetë jam tani. Nga një anë është trimëri, po nga ana tjatër është një mjerim. Një mjerim i cili mund të përshkruhet shumë bukur me atë meselenë e Luigjit të 14 -të të Francës. Ai qe një nga mbretërit më të dëgjuar po, në fundin e mbretërisë së tij, pati shumë mjerime. Edhe disa nga luftërat e tij, në fund, i humbi. Një herë, një nga ata gjeneralët që humbi luftën me të fundme, vajti që ti bëjë një raport dhe, i shkreti, s’dinte si t’a niste për të treguar mjerimin që pësoi ushtria frënge. Luigji i 14 -të i tha : Urdhëro, thuaji, sado lajme të hidhura që të jenë se, në vërsën tonë, s’ka lajme të mira. (…) I treti aniversar është aniversari i Vatrës që është krijuar në qershor 1912. Aniversari tjatër është ai që do të na vijë më 28 nëndor, pra aniversari i indipendencës shqiptare …"
Pastaj, ai evokon e ngre lart rolin që luajti Vatra në historinë e shqiptarëve të Amerikës dhe të vetë Shqipërisë:
"… Vatra, në qershor të vitit 1909 themeloi gazetën Dielli që jeton qysh prej 53 vjetësh. S’ka asnjë gazetë tjatër shqiptare që të ketë një jetë kaq të gjatë. ( ...) Para e gjatë luftës së I-rë botërore, Vatra luajti rolin e një qeverie shqiptare në mërgim. Delegatët e mbrojtjes së çështjes shqiptare në Evropë, Konica e Turtulli, kur fati i egzistencës së saj ishte në rrezik të madh, i mbajti Vatra. E jo vetëm ata, por edhe përfaqësuesit e tjerë të kolonive shqiptare. Më 4 korrik 1918, ish Vatra që e përfaqësoi Shqipërinë përpara presidentit amerikan Willson, duke fituar kështu një nga miqtë më të mëdhenj, i cili e shpëtoi atë nga coptimi i armiqve.
Në Kongresin e Lushnjës, Vatra s’kish delegatë, por ç’ngjau ? Fryma e saj ishte atje. Ca nga njerëzit që zgjodhi ai kongres, ishin njerëz të Vatrës përsëri. Kongresi i Lushnjes bëri një Këshillë të Regjencës dhe, një nga pjestarët e tij qe doktor Turtulli, delegat i Vatrës. Kur formuan kabinetin, ministri i punëve të jashtëme ishte Mehmet Konica, përsëri delegat i Vatrës. Pas Kongresit të Lushnjës ngjau lufta heroike për të dëbuar italianet nga Vlora. Fryma e Vatrës qe atje. Edhe kenga "Vlora, Vlora" sikunder e dini, është bërë nga një përfaqësonjës i Vatrës që e kemi këtu në mes tonë. Ja dini emërin, për ata që s’e dinë, do t’a thom : profesor Thoma Naçi.
Pasi u çlirua Vlora, u nisa edhe unë të veja në Shqipëri, diç të bënja atje dhe, me çfarë pasaportë shkova? A ka ndonjë njeri që e mban mënd këtu ? Nuk besoj, veç nja dy a tre. Me pasaportë që m’a ka dhënë Çekrezi si përfaqësonjës i Vatrës në Washington. Në Gjenevë, kur u pranua Shqipëria si pjesëtare e Lidhjes së Kombeve më 17 të dhjetorit 1921, kryetari i dërgates ishte përsëri një përfaqësonjës i Vatrës, besoj që e njihni ! ( Fan S. Noli - shënim im).
Tashi, dy fjalë për ish kryeministrin e Shqipërisë që e keni këtu - thotë me humor Noli - S’është fjala që të lëvdohem për veten time, po dua t’u thom këtë gjë : A ka shumë kombe në të cilët shumica të jenë muhamedanë e të zgjedhën për kryeministër një prift të krishterë ? Kjo më duket është lëvdata më e madhe që mund t’u bëjmë shqipëtarëve. (…) Vatra, pastajza, ka bërë një punë të lavdëruar duke botuar libra. Libra tashi botohen shumë dhe kjo s’ju duket ndonjë gjë me rendësi. Por librat që botoi Vatra ishin libra që botoheshin për herën e parë shqip.
(…) Këto janë ca nga shërbimet e Vatrës në kohën e shkuar. Shërbimet e Vatrës në kohën e tanishme mund të përmblidhen me fare pak fjalë. "Dielli" vazhdon e ndriçon opinionin publik të shqiptarëve edhe u jep atyre një tribunë ku të çfaqin e të këmbejnë mejtimet për punet e Shqipërisë. Edhe, mos e kujtoni se "Dielli" e "Vatra" e kanë jetën të shkurtër. Kemi ca miq, ca miq shumë të çmuar, dorëhapur, të cilët kanë bërë pllane që të shigurojnë përjetësinë e Diellit edhe të Vatrës…".


SHQIPERINE, TE MIRE A TE LIGE, NE E BEME !
Dhe ju a lamë të tjerëve që ta mirësojnë ...

… Tashi, çdo të bëjë Vatra këtu e tutje ? - pyet Noli, duke vijuar më tej me nevojën e vlerësimit të veprës së personalitetit të shquar të rilindjes, mikut të tij Faik Konica e duke ja lenë amanet këtë punë, intelektualit e publicistit të njohur, Qamil Panariti. A ka ndonjë punë për të bërë Vatra ? Po, ka ! Disa punë që mund të bëjë, do t’u a numëroj. Vatra ka punë për të bërë në fushën e botimeve. Për shembëll, në Harward, kemi koleksionin e gazetës Albania të Faik Konicës, ndjestë pastë ! ( Albania e nisi botimin më 1897 dhe u mbyll më 1909 - shenimi im ). Botimi i një përmbledhje të këtij koleksioni të çmuar, do kish rendësi të madhe, sepse siç shprehet Noli: "… historia e Rilindjes Shqiptare mund të gjëndet vetëm në Albanian e Faikut ".
Dhe më tej, ai, vazhdon:
" Tjetër gjë që mund të bëjë Vatra është ribotimi i disa librave që sot s'gjenden më, për shëmbëll "Kalendari" i Vatrës. Nëqoftëse nuk mund të botohet i tërë, të botohet një përmbëledhje, një broshurë. Puna më e madhe që mund të bëjë tashi Vatra është të vëmë përsëri Qerimin ( Panariti ) e të na bënjë një përmbledhje të materialit i cili ndodhet në koleksionin e Diellit. Atje ka një thesar për historinë e Shqipërisë. Përpiquni që këto libra t’i botoni edhe i thoni Qerimit, të mos shkojë në xhenet, përpara se të mbaronjë këto libra. Kjo është këshilla ime ! ".
… Dhe, është ndërkohë që përfundon t'a quajmë "pjesën" e parë të fjalës së tij që Noli, në të vetmin rast të ligjëratës jubilare, ngre tonet e zërit të tij dhe ankohet. Qarja në fjalë, sipas tij, bën pjesë në "temën e ditës". Por, edhe pse ai nuk i drejtohet kurkujt direkt, nuk zë emra në gojë e nuk vë dorën mbi "plagë", mendoj se kjo ankesë ka të bëjë ndofta me sulmet që atij i qenë bërë disa herë si drejtues i kishës ortodokse, si person apo si kryetar i Vatrës, lidhur me të ashtuquajturin "kult" të lëvdatave apo me heshtjen qe kish mbajtur ndaj disa çështjeve politike. Aso kohe, në Vatrë, Noli kish edhe kundërshtarë e armiq e, në fjalën e tij, sqaron më poshtë shumë gjëra. Në rradhë të parë faktin që ai, ( për mendimin tim me plot të drejtë ), e vë veten në rradhët e Rilindasve e jo në atë të politikanëve "modernë" të shqiptarëve.
Si rilindas i fundit ende i gjallë, ai bëhet kështu zëdhënesi i gjithë atdhetarëve të shquar që në programin e madh të punës së tyre, në kuadrin e angazhimit në lëvizjen tonë kombëtare, si kryefjalë të saj kishin bërjen e Shqipërisë. Në këtë drejtim, e vetmja meritë vetiake për të cilën Noli bën aluzion e shprehet direkt, është përmbushja me sukses e një tjetër misioni specifik të tij: "bërjen" e Kishës Autoqefale Shqiptare, merita për themelimin e konsolidimin e së cilës është në mënyrë të pa diskutueshme, vepër e tij.
Ja, si shprehet ai, më tej:
"… Tashti të vijmë në themën e ditës. Shumë nga shqipëtarët na qahen me këtë mënyrë : Ore, ç’keni bërë që lëvdoheni kaq shumë ? Edhe, kur t’a thonë në këtë mënyrë është, natyrisht, sikur të presin gjuhën. Se s’kemi lënë kusur, i kemi bërë që të gjitha pothuajse ç’kishim në program të bënim !... Kishim në program të bënim një Shqipëri indipendente, e bëmë ! Të mirë a të keqe, e bëmë ! Nuk mund të presim nga foshnja që t’i ketë të gjitha mirësitë. Foshnjës duhet t’i jepet kohë të rritet e të tregojë se ç’është. Si mund t’i qortosh prindërit e tu thuash : Ç’keni bërë me këtë foshnjë këtu ? Duhet të presësh sa të rritet foshnja e të tregojë se ç’lule është. Shqipërinë kishim në program t’a bëjmë, e bëmë ! Kishim në pllan që të bënim një kishë autoqefale të Shqipërisë, e bëmë ! Të mire a të ligë, e bëmë ! U a lamë si barrë të tjerëve që ta mirësojnë. Po ne e bëmë ! ( ... )

BIÇAKXHINJTE DHE KALEMXHINJTE
ose Noli pacifist …

… Tjetër gjë, e cila më la jo pak përshtypje gjatë dëgjimit të audiokasetave në fjalë, qenë idetë e tij pacifiste. Dihet se Noli, gjatë gjithë jetës së tij e veçanërisht kur u angazhua në veprimtari politike ( gjer sa arriti të bëhej edhe kryeministër i Shqipërisë ), nuk u njojt kurrë për veprime violente e as për politikë force e dhune. Pikërisht ky shpirt e kjo veçori e karakterit dhe personalitetit pacifist, shprehet edhe në fjalën e mbajtur prej tij. Por, ndërkohë të mos harrojmë se kjo fjalë, ky rregjistrim i përket vitit 1962, pra një kohe kur a) Makartizmi, b) Lufta e Ftohtë dhe 3) Kriza e Karaibeve ( konflikti i instalimit të raketave sovjetike në Kubë ) ishin ne kulmin e tyre. Bota kërcënohej nga një luftë tjetër e re, kësaj rradhe me rrezikun e përdorimit të armëve bërthamore…
Qysh në nentor të vitit 1962, në bazë të zbulimit ajror, presidenti amerikan Kenedi pat qenë informuar për nismën sovjetike mbi instalimin e raketave me mbushje bërthamore në Kubën e Fidel Kastros. Ishte për herë të parë pas luftës së dytë botërore që një krizë e tillë mund të çonte drejt një konfrontimi dhe përdorimi të armëve atomike mes dy superfuqive. Kjo ngjarje plot tension, u përjetua plot panik nga popullata amerikane e cila i trëmbej kërcënimit sovjetik prej vendosjes së raketave fare afër, disa qindra kilometra larg vendit të tyre. Ngjarja në fjalë, përveç kësaj, ndezi edhe më shumë atmosferën e lëvizjes pacifiste në botë e cila u karakterizua nga organizimi i manifestimeve e protestave të fuqishme në shumë vende, përfshirë edhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Dhe, është pikërisht në këtë kontekst social - politik që Noli në këtë fjalë, shpalos pikëpamjet e tij për këtë çështje e më tej. Prej mendimeve e ideve të tij kuptojmë se ai gjer në fund të jetës, mbeti një njeri me botëkuptim të theksuar social-demokrat. Por, siç thamë edhe me lart, të mos harrojmë gjithashtu se aso kohe në Perendim egzistonte një lëvizje mjaft e fuqishme pacifiste e cila mbështetej nga shumë personalitete të shquar të kulturës botërore që ishin përgjithësisht, me ide të majta e siç duket Noli, ishte plotësisht nenë ndikimin e ideve e pozicionimit të tyre …
Përveç kësaj, Noli, i cili me sa dukej dëshironte që t’a mbante Vatrën larg përçarjeve e konflikteve të brendëshme që vazhdonin të mbeteshin vazhdimisht rreziku i parë e kryesor i shuarjes së saj, nuk u prononcua as rreth gjendjes në Shqipëri, lidhur me pyetjen se ç’duhej të bente Vatra për këtë qëllim edhe pse, në fakt, ndihet që nga të pranishmit në sallë pritej një gjë e tillë. Por, Noli, i cili qe në korrent të konjukturave ndërkombëtare shpalos thjesht e bile me humor, pikëpamjen e tij: "theorinë" siç e quan ai të dy shkollave apo të dy rrymave që egzistonin aso kohe në politikë: asaj të një lufte të mundëshme mes dy kampeve kryesore në botë, atij kapitalist dhe komunist. Pra, nga një anë, të konfrontimit të mundshëm me armë bërthamore dhe nga ana tjetër, të zgjidhjes paqësore të problemve, për një bashkëjetesë mes popujve pavarësisht nga sistemet dhe ideologjite e tyre.
Noli shpalos ashiqare pikpamjet e tij mes këtyre dy rrymave të kundërta. Mes atyre të cilet ai i quan "biçakxhinj" e të tjerëve që i cilëson si "kalemxhinj". Nga fjala e tij mësojmë se pa asnjë rezervë, ai, linte të kuptoje se bente pjesë në rradhët e pacifistëve e jo të mbështetësve të luftës. Por, shtrohej pyetja: në këtë kontekst politik, ç'mund të bëhej për Shqipërinë? Për Shqipërinë e cila, për fat të keq ish vendosur prej vitesh në kampin tjetër, pra në atë komunist, fati i saj sipas Nolit, ishte tragjikisht i lidhur me atë të kampit ku ajo bënte pjesë:
" Ç’mund të bëjmë ne sot për Shqipërinë ? - pyet ai - Tashi, përpara se të bisedojmë këtë problem duhet të dimë një gjë, të cilën pothuaj që të gjithë e harrojmë ose s’i japim rendësi të mjaftë. Problemi i Shqiperisë nuk është një problem që t’a zgjidhën shqiptarët sot. Edhe kur thom këtë nuk dua që të poshtëroj shqiptarët se nuk janë si kombet e tjera. Asnjë komb sot, nuk mund t’i zgjidhë problemet e tij vetëm. Çdo problem i çdo kombi në këtë botë sot që është bërë një është problem, vetvetiu, ndërkombëtar që në krye gjer në fund. Problemi i Shqipërisë do të zgjidhet, kur të zgjidhen të gjitha problemet e botës. Tashi, për këtë çështje sot janë pothuajse që të gjithë të një mendje : që problemi i çdo kombi është problem kryesisht ndërkombëtar me një posibilitet fare të vogël për njerëzit e vendit brenda. Ndahemi që të gjithë kur vijmë në zgjidhjen e këtij problemi. Qysh do t’a zgjidhim atë ? "
Dhe Noli, pa dhënë ndonjë përgjigje konkrete lidhur me fatet e Shqipërisë e cila lëngonte nenë tiraninë komuniste, vazhdon me insistim gjykimin e tij se në atë kohë për zgjidhjen e fateve të kombeve egzistonin dy zgjidhje, dy shkolla. Ajo e "bixhakçinjve", pra e atyre që besonin në zgjidhjen e problemeve të popujve me përdorimin e jataganit ( violencës, luftës) dhe shkolla tjetër e "kalemxhinjve", e atyre që mendonin t’i zgjidhin problemet me anë të kalemit ( penës, kulturës, dijes, shkencës, logjikës e diplomacisë ). "Pra kemi luftën nga njëra anë e paqën nga ana tjetër. Zgjidhja e jataganit është të presësh koka. Dhe ai nuk do të rrijë rehat gjersa të presë edhe kokën e fundit të njeriut. Atë zgjidhje jep jatagani. Sikur të kemi një luftë tjetër, s'do të mbetet njeri i gjallë. Kështu që s’mbetet veçse një zgjidhje dhe ajo është zgjidhja paqësore " - përfundon Noli lidhur me këtë çështje…


HAJDE, MORE RRAPO HEKALI !
Ne nuk e çpikmë patriotizmën shqiptare, por e gjetmë !

… Vazhdoj të dëgjoj kasetat me fjalën e Fan S. Nolit e nuk shkruaj, nuk bëj asnjë koment… Komentin e bën vetë Fan S. Noli dhe shihni e lexoni më poshtë se ç'koment i rrallë është: " (…) Thonë se shqiptarët s’kanë pasur patriotizëm. Gjë më e gabuar se kjo s’ka ! Hapni "Bletën Shqiptare" të Eftim Mitkos botuar më 1878, ku ai ka mbledhur kengë popullore të cilat disa janë të shekullit të 18-të e, ca të shekullit të 19 -të. Dua t’i u them një nga këto vjershat popullore e cila është në "Bletën Shqiptare" e që provon katërcipërisht se shqiptaret kanë patur një patriotizem të thellë përpara se të fillonte ajo që e quajmë Lëvizja Moderne Shqiptare e që nis nga koha e Kristoforidhit, më 1875.
Vjersha popullore që do t’i u dekllamoj tani, është shkruar më 1850 kur u bë Kryengritja e Labërisë, në kohën e Tanzimatit. Turqia donte të impononte Tanzimatin, një kanun të përgjithshëm për të gjitha viset e Turqisë. Domethenë që edhe ca të drejte të pakta qeverisëse që kishin shqiptarët, do t’u marrte e kështu vend të robërohej fare. Populli u ngrit. Kryetarët e kësaj lëvizje qenë Rrapo Hekali, Hodo Nivica dhe Gjoleka. Kenga që do t’i u thom tashti, është kenga e Rrapo Hekalit. Eshtë vetëm njëmbëdhjetë rradhë. Do t’u a thom, se m’a kujton Faiku, i cili gjithmonë e mbante në gojë dhe e dekllamonte. Dhe pastaj do t’u a analizoj prapë :

Hajde, more Rrapo Hekali,
Kur thërret sa tundet mali !
Hajde, more Rrapo o lule,
Lumthi ti bilbil që zure,
Një pasha me shtatë tuje,
Topi bam e ti po tutje,
Plumbat të binin mbi supe,
As u trembe as u tute.
Se Hodo Nivica shkoi,
Kofshën derrit ja dërmoi,
Ngriti flamurin te kroi.
Pse lëfton, o derëzi ?
As për mua, as për ti,
Po për gjithë Shqipëri !

Hapni "Bletën Shqiptare" të Thimi Mitkos që të gjeni këtë kengë, të shkruar jo me vonë se 1850. Ato tri rradhët e fundme tregojnë se cili ish qëllimi i asaj kryengritje. Ish për tërë Shqipërinë. Tashi do t’u bëj një analizë të parë që të shikoni se kjo vjershë, me këto njëmbëdhjetë rradhë, është një kryevepër e vertetë të cilën mund t’a shkruante një nga poetët e parë të botës. Shikoni, tashi, se si e përshkruan Rrapo Hekalin. Në kohën e tij s’kishte telefona. Edhe Rrapo Hekali, kur thërriste labërit të mblidheshin për të bërë luftë, i vetmi telefon që kish ishte zëri i tij. Edhe shikoni sa bukur e përshkruan :

Hajde, more Rrapo Hekali,
Kur thërret sa tundet mali !

Kur bërtiste : E,e,e,e, or shokë ?! Edhe tundej mali, të tërë labërit e dëgjonin dhe që të gjithë mbëlidheshin. Tri rradhët e pastajme :

Hajde, more Rrapo, o lule,
Lumthi ti, bilbil që zure,
Një pasha me shtatë tuje.

Pra, pashai që zure ti, kishte shtatë tuje. Tujet ishin tamam si ato yjet që mbajnë gjeneralët e Amerikës. Kemi gjeneralë me një yll, gjeneralë me dy yje, me tre yje dhe me katër yje. Përmbi katër yje, s’ka gjeneralë ! Gjithashtu edhe në Turqi, kishte pashallarë me katër tuje, por jo pashallarë me shtatë tuje. Po vjershëtori do të thotë se çfarë pashai zuri. Ay pasha qe dy herë sa pashallarët e tjerë, domethënë gjenerali më i mirë i Turqisë. Edhe këtë, e shtypi Rrapo Hekali !... Shikoni tashi, ato tri vargjet që vijnë pas. Ç’farë strategji, ç’farë taktike mbajti Rrapo Hekali që e shtypi këtë gjeneral të dorës së parë të Turqisë?

Topi bam po ti po tutje,
Plumbat të binin mbi supe,
As u trëmbe, as u tute.

Domethenë me një trimëri të thjeshtë dhe asnjë zanat, asnjë mjeshtëri tjatër. Tashi, ç’gjë e ndizte, ç’gjë e shkaktoi këtë hov të pathyer të shqiptarëve ? Vjershëtori na i thotë përsëri me tri rradhë :

Se Hodo Nivica shkoi,
Kofshën derrit ja dërmoi,
Ngriti flamurin te kroi.

Ai derri të cilit Hodo Nivica ja theu kofshën ishte turku. Flamuri te kroi, ishte flamuri i kryengritjes, flamuri i lirisë. Edhe më në fund, qëllimi për të cilin bëhej e tërë kjo luftë ? Prapë, përsëri në tri rradhë t’a thotë vjershëtori. Ustai i madh nuku humbet shumë fjalë. Dy-tri, mjaftojnë për të :

Pse lëfton, o derëzi ?
As për mua as për ti,
Po për gjithë Shqipëri !

…Kështu që ne nuk e inventuam, nuk e çpikmë patriotizmën shqiptare, por e gjetmë. E vetmja gjë që bëmë është që atë patriotizmë që egzistonte midis shqiptareve, u përpoqmë t’a organizojmë, t’a kanalizojmë. Vetëm atë gjë bëmë ! Tashi, arsyeja për të cilën na vajti puna mbarë, ishte se kishim një popull me të vërtetë i cili e deshte Shqipërinë. Një popull i cili jo vetëm kish patriotizmë, virtutën e patriotizmës por që kish edhe disa virtuta të tjera, nga të cilat do të numëroj vetëm një që na i kanë thënë që të gjithë të huajtë që kanë vizituar Shqipërinë. Kur hyri Shqipëria në Lidhjen e Kombeve, përfaqesonjësi i Hindit i cili aherë rastisi të ish një muhamedan, Muhamed Aliu, bëri këtë lëvdatë për shqiptarët:
Sot, tha, bëmë punën më të bukur që qasmë Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve. Sikur të studjoni historinë e gjithë kombeve që janë çliruar, nuk do gjeni asnjë shëmbëll si këtë që shohëm sot në Shqipëri. Shqipëria është i vetmi vend në të cilin tri fe të ndryshme, pasanikët e të cilave kudo gjetkë, therren me njëri-tjatrin, janë bashkuar për të krijuar një shtet indipendent. Ky është i vetmi në botë, në të cilin, muhamedanë, orthodhoksë e katolikë janë lidhur që të gjithë e kanë bërë një shtet indipendent. Edhe ky vend, nga sa di, është i vetëmi vend që ka një shumicë muhamedane dhe na dërgon këtu, si përfaqësonjës, një peshkop orthodoks.
Shumë nga tanët thonë që Shqipërinë e krijoi një pakicë. Shumë e vërtetë ! Po, kjo është historia e gjithë kombeve të botës. Merrni, për shëmbëll Hindin, me 400 qind miliunë. Kush e çliroi ? Mahatma Gandi. Edhe, Mahatma Gandi, ç’thoshte kur nisi lëvizjen e tij ?! E para e punës: Pa armë do t’a marr, pa luftë ! Edhe e morri. Pra e fitoi lirinë e Hindit pa armë. Dhe me sa veta, thoni ? Ai thosh : Më mjafton të kem 25 mijë njerez si ushtarë të cilët të bëjnë pikërisht ashtu siç u thom. Edhe aq kish, nuk kish më tepër !... Dhe me ata e bëri Hindin ! Pa luftë. Pa shkrehur dyfek. Atë bëmë edhe ne. Ishim të pakët këtu. Numëroheshim me gishtërinj…".

"MESELE" TE RREFYERA NGA HIRESIA E TIJ,
përkthyesi i Omar Khajamit…

… Edhe pse s’kish bindje të thella e të forta fetare, Noli u dorëzua prift më 1908 dhe ish qysh atëhere që ai filloi luftën e tij kembëngulëse për shkëputjen e kishës ortodokse shqiptare nga kisha greke duke bërë shërbesa shqip, duke shqipëruar libra fetare etj. Kjo gjë për atë kohë, kish rëndësi politike sepse i priste udhën synimeve të shoveniste greke te shqiptarët me besim kristian ortodoks e më gjerë. Por pikërisht, nga fjala e tij, unë që e kam lexuar e adhuruar jo pak Nolin, kuptova edhe një herë tjetër se përse ai, autori i përkthimit të përkryer në shqip të Rubairave të Omar Khajamit, në thelb nuk kish qenë vërtet njeri i përkushtuar fanatikisht pas Zotit e se veprimtaria e tij kishtare kish patur në rradhë të parë qëllime kombëtare.
Ja pse, në 80-vjetorin e lindjes, themeluesi i Kishës Ortodokse Shqiptare, normalisht nuk do të ish as e udhës, as "protokollare" që t'i lejonte vetes të tregonte "mesele" të tilla, si këto më poshtë. Por, kjo gjë ka ndodhur jo rastësisht e, peshkopi, do të qeshte bashkë me pjesmarrësit në sallë me historitë e rrëfyera prej tij, duke bërë kështu që Zoti pa dyshim, të mos shihte në personin e tij një shërbëtor të përdëllyer …
" Si klerik - rrëfen Noli - do të nis me përrallën e një prifti. Një prift, njëherë, shkoi me popullin për të shpënë të vdekurin në varret. Udhës, pranë një pylli, prifti tha : Qëndroni një minutë këtu se kam një punë! Arësyeja për të cilën ay qëndroi nuk u marr vesh dhe, njerëzia, po çuditeshin si e la të vdekurin atje. Kur, pas pak, prifti u kthye nga kisha me një dyfek dhe u tha: Heshtni! Dhe ja krisi pushkës. Ja këtë punë kisha që ju thashë të prisni këtu, i sqaroi pastaj ai njerëzit. Aman, or uratë! Po na le të dekurin ne mes të sheshit që të vraç një ljepur ?- i thanë ata. Budallenj, u a ktheu ay, i vdekuri pret, ljepuri nukë pret …"
Ja një tjetër mesele po për priftërinjtë të cilën, siç thotë Noli në fjalën e tij, ja pat treguar Luigj Gurakuqi :
" Një prift i ri, vajti në malësi të bënte meshën e tij të parë. Natyrisht, me që ish sermoni i tij i parë, ndenji tërë natën i shkreti dhe e shkrojti, e zografisi atë dhe e bëri që lere mos e nga, të çuditej dunjaja. Edhe, pasi e qëndisi, në fund kjo ishte konkludja e tij, konkludja e sermonit : Nëqoftese i bëni këto që u them të gjitha, nuk do të shkoni në ferr, në xhehnem, por do të shkoni në xhenet! Ky ishte fundi i fjalës. Po, pa arrirë në gjysmën e fjalës, një nga malësoret u ngrit e i tha : Dom Nikolla, të paçim uratën, aman mbaroje atë fjalë se na u dogj fërliku. ( Fërliku është mishi i pjekur në hell ). Prifti i shkretë kur e dëgjoi atë, u ngatërua edhe e shkurtoi fjalën duke shkurtuar kështu edhe predikimin. E në vend që të thoshte, po të beni këto nuk do shkoni në ferr po në parajsë, u tha: Nëqoftëse i bëni keto jam i sigurtë se do të shkoni që të gjithë në ferr, në xhehnem. Të lumtë goja ! - i tha një nga malësorët - Se je i pari prift që na thua të vërteten ! …"

"KOMBI" U MBAJT NDEZUR
nga Zjarri i Shenjtë …

… Gazeta "Kombi" e Sotir Pecit, më çon me kujtime larg, në rininë time. Më kujtohet kur shkoja te miku im i vjetër Sotir Koçi, te i paharruari "Bukinisti Mendel" ( i cili vdiq para një viti në moshë relativisht të re nga një sëmundje banale ). Qe pikërisht aty që kam parë për herë të parë koleksionet e gazetave "Drita" ( 1901-1908 ) qe ish botuar në Sofje nga Shahin Kolonja si dhe "Kombi" të Sotir Pecit e "Dielli" të Kosta Çekrezit, në Shtetet e Bashkuara. Si kishin mbëritur ato koleksione të vyera gjer te ateljeja e Bukinistit Mendel? Kjo gjë ish një mister, diçka tepër e fshehtë por, me sa dukej, burimi i tyre duhej të ishte biblioteka e shquar e eruditit vlonjat Eqerem Bej Vlora, e cila qe një ndër më të vyerat në Ballkan e që pas çlirimit u trajtua shumë keq e "firoi" andej-kendej, nëpër vite. Por, le të vijmë përsëri te fjala e Nolit e te kujtimet e tij për gazetën "Kombi" e cila ish nena e "Diellit", gazetës që ndriçoi për vite të tëra mendjet e zemrat e shqiptarëve të Amerikës…


( … ) Kombi-n e themeloi Sotir Peci edhe u gëzova shumë që dëgjova nga miku ynë Antoni Athanas që e përmendi atë. Sotir Peci hapi këtu edhe e nisi gazetën Kombi në qershor 1906. Nja dy muaj pas kësaj, i dërgova atij një fjalë që kisha mbajtur në një mbledhje shqiptare edhe ai e botoi atë e pastaj më shkroi një letër që nëqoftëse s’ke atje ndonjë punë, eja këtu që të përpiqemi tok t’a botojmë këtë gazetë, se më duhet një ndihmë. Unë kisha punë, por një punë e cila nuk më pëlqente, punë në fabrikë të dërrasave. Kështu që e lashë me gëzim të madh fabrikën e ardhçë këtu në Boston për të bërë një punë e cila më përshtatej me tepër, sipas qëllimit që kisha për të bërë diç për çështjen kombëtare.
Edhe, i pari mision që me ngarkoi Sotir Peci, ndjestë pastë, ishte të dilja kollonive e të mblidhnja pajtime. Vajta në Mançester, mblodha një pajtim. Pastaj vajta në Konker, Nju Hemsher dhe atje s’mblodha asnjë pajtim, se aty një shqiptar ishte e ai kish paguar. Pastaj vajtëm me Tilin tok në Penibuk. Aty s’bëmë asnjë. As kishte ndonjë pajtimtar, as bëmë ndonjë të ri. Hynim në një konak dhe konakun e gjenim të zbrazur. Hynim në një tjatër konak, prapë të zbrazur. Po këtu, s’ka shqiptarë ?... Jo, ore, ka! - na thanë - Po iknë, vanë në avlli posa dëgjuan që po afroheshim.
Pastaj vajtem në Bidiford. Atje pata një sukses shumë të madh. Mblodha dy pajtime. Pastaj në Ogastamejn. Atje mblodha një pajtim edhe më në fund në Rollandmej një pajtim. Që të gjitha, më duket u mblodhnë nja 24 dollarë a 25, nga të cilat më tepër se gjysma shkuan udhës. I solla kusurin Sotir Pecit dhe konkludja qe kjo : E po bëhet, ore, punë kështu ? – tha ai. Sikur të thashë unë se bëhet ? As bëhet, as është për të bërë ! Kjo puna jone, s’ka as nisje as fund… Kështu e gjetmë çështjen shqiptare aherë. Asnjë organizatë ! Kishte vetëm një, dy a tre persona, të cilët nxirrnin nga ana e tyre disa gazeta. Kishim Shahin Kolonjën që nxirte "Dritën" tok me Kristo Luarasin. Kristo Luarasi ishte shumë i zoti si shtypës. Kish një shtypëshkronjë e qe i zoti i punës. Good bussinesman, jo se e ndihmonin shqiptarët …
Ishte Faiku, i cili, si rronte ? Faiku rronte se kish një xhaxha shumë të pasur në pallatin e sulltan Hamitit. Edhe kështu shakaja, i gjyshi punonte për sulltan Hamitin dhe përkrahte Faikun i cili punonte kundër Dovletit, për të krijuar Shqipërinë e lirë. Si pajtohet, kjo gjë e çuditëshme ? Ay i shkreti s’kishte djem, kish vetëm çupa. Faiku harxhonte më tepër se ç’kish edhe çdo muaj i dërgonte billin xhaxhait. Xhaxhai menjëherë çekun. Dhe kështu dilte gazeta atje. Pastaj ardhën xhonturqit dhe e vrane xhaxhanë edhe u mbarua puna e Faikut. Mori fund ! Edhe ardhi këtu në Amerikë që të rrojë me ne.
Sidoqoftë, pas atij ardhi Peci. Ardhi Peci dhe nisi një gazetë, jo se kish ndonjë përkrahje nga populli. Puna e shqiptarëve ishte kjo: Naum Cerja thosh nje shaka shume të bukur. Kishin një mbledhje dhe, në atë mbledhje foli Faiku e folë të tjerë. Edhe, kur mbaroi mbledhja e pyeti Faiku Naim Cerjen, e i tha : Si t’u duk kjo mbledhja ? Ore, kur ti the një fjalë dhe kër…kër…më rrodhnë lotët. Po pse u mallëngjeve ? pyeti ai. Po, u mallengjeva, ore, kur the se me shqiptarë si ju, jemi të sigurtë se puna do na vejë mbarë. Epo, s’është e vërtetë kjo ? Jo, mor - tha - si e vërtetë ? Shqiptarë, ti edhe unë ishim, ne të dy - tha. Ata të tjerët ishin sehirxhinj - tha. U hynte nga njëri vesh e u dilte nga tjetri. Andaj më zunë lotët - tha.
Mirpo, bukuria është që ndonse e nismë me aq pak vetë, puna na vajti mbarë. Pse ? Se ata të pakët që e nisnë e kishin zjarrin e shenjtë, siç thote frëngu, "le feu sacré". Kishin zjarrin dhe arrinë që ate zjarr t’a kishin një pakicë e vogël. Edhe pakica e vogël, nëqoftëse ka një fushë ku të punojnë, mbarojnë punë. Edhe fusha ishte, sikundër u thashë, se shqiptarët ishin patriotë shumë më përpara, nuk i bemë ne patriotë. Ishin. Dhe ishin të zotët dhe ishin trima. Deshën vetëm udheheqës edhe perëndia u dha ca udhëheqes për rilindjen e tyre e keshtu u vajti puna mbarë ".

QE "DIELLI" TE VAZHDOJE TE NDRIÇOJE
edhe pa rekllama …

" … E nismë Kombin dhe pastajza, pas tre vjetësh Sotir Peci shkoi. Këtu, tha s’bëhet punë, unë do shkoj në Shqipëri. Edhe shkoi për Kongresin e Manastirit ahere e pastaj mbeti në Shqipëri. Pastaj vajti në Shkollën Normale, siç e dini edhe me ne fund, u bë një nga pjesëtarët e Këshillës së Regjencës. Po sido qoftë, nga Kombi lindi Dielli. Kur shkoi Sotir Peci, na la këtu një shtypshkronjë. Ajo shtypshkronjë ish në 100, Hapson Street, në një katua. ( … ) Aty bënte shumë fohtë, kishim një sobë e cila nuk na ngrohte por vetëm na tymoste. Si e shtypnim Diellin ne? E rradhitnim vetë dhe më vjen keq që nuk ndodhet ketu, Thimaqi, që ishte kryeradhitësi e nga i cili mësova edhe unë zanatin e rradhitjes së shtypit. Me atë tok e rradhitnim e pastaj, në mashinën me të cilën e shtypnim vetë, me këmbë. Amerika s'kish përparuar aq shumë aheraj, sa të përdorej elektriku në mashinat.
Shkurt, si shkoi Sotir Peci mashinat mbetën të gjitha atje siç ishin, të pa paguara. Edhe u mbluadhtin ca nga djemtë që kishin dhenë paratë, pagesën e parë kur i bleu dhe thanë: Ç'do t'i bejmë këto? Ca thanë që t'i shesim, ca thanë jo të mos i shesëm, po të vazhdojmë gazetën vetë. Të nxjerrim një tjatër gazetë. Se s'mund të nxirnim Kombin pa lejen e editorit. Por që të mundnim të nxirnim një tjatër gazetë, duhej të pagunaim një herë mashinat, të cilat ishin të papaguara. Kështu që u mbluadhnë nënë kryesinë e Kristo Qirkës, ndjestë pastë edhe të Misto Millonait i cili mblodhi disa nga dardharët, Kristo Qirka mblodhi ca prej korçarëve si edhe Dhima e Goni Pitërson dhe këta i paguan të gjitha këto e thanë: Ja ku i keni mashinat, hajdeni nxirrni gazetën!
Dhe kështu nismë Diellin, pikërisht me atë methudhë me të cilën nxirnim edhe Kombin e Pecit. E rradhitnim unë tok me Thimaqin edhe pastaj e shtypnim në atë katuan e mbytur me tym, duke punuar me këmbët. Po ishim djem aherë, shumë trima, shumë të shëndoshë. Kjo gazetë e nisur me tërë ato varfërira e me tërë ato mundime, nisi më 15 të shkurtit 1909. Më 5 nëndor 1915 u bë e përditëshme. Më përpara dilte një herë në javë, pastaj dy herë në javë, pastaj tri herë në javë e pastaj dolli e përditëshme kur ishte direktor, ndjestë pastë, Kostë Çekrezi, i cili midis vyrtutave të tjera kish vyrtutin që ishte një punëtor i rrallë. Ndoshta punëtori më i madh që ka nxjerrë Përlindja Shqipëtare.
Tani duhet të kini përpara sysh një gjë: Dielli përparoi e arriu të bëhet e përditëshme e vazhdoi disa vjet kështu. Pastaj botimi i tij u rrallua sepse gjysma, më tepër se gjysma e shqipëtarëve më të mirë që kishim këtu u sulnë si bagëtia, si kope edhe u kthyen në Shqipëri, posa që u hap vendi. Dhe kjo e sakatosi lëvizjen kombëtare të këtushme. Vanë atje dhe kujtonin se kur të ktheheshin do t'a gjenin përsëri derën hapët. Kur u mejtuan që të ktheheshin këtu, dera ishte mbyllur e s'vinin dot.
Por, sidoqoftë, me gjithë ato mundime, Dielli vazhdoi. Po si vazhdoi ?... Këtë duhet t'a kini gjithënjë përpara sysh. Dielli nuku mund të mbahej vetëm me pajtime. Po të pyeç mirë, asnjë gazetë në botë nuku përmbahet vetëm me pajtime. Përmbahet me rekllama. Edhe ne, rekllama nuk kemi natyrisht pse, ai publik që e këndon është shumë i limituar e askush nuk rekllamon pa pritur që të marrë fitime nga ajo rekllame. Kështu që s'duhet të dëshpërohemi, kur shikojmë se nga koha në kohë Dielli ngec e pret ndihmën tonë. Tashi, ç'mund t'u thom për vazhdimin e Diellit? E vetmja gjë që mund t'u thom është kjo. Kështu siç bëmë këtë mbledhje të bukur sot, që mblidhemi nga të gjitha anët e Amerikës e piqemi e çmallemi, do të ish mirë që të mblidhemi çdo tre vjet e kështu të ndihmojmë edhe Diellin. Se ka edhe një tjatër qëllim kjo mbledhje. Nuk jemi më djema dhe ngadalë e ngadalë hesapi ynë po shkurtohet e mbyllet. Kështu që është mirë të piqemi çdo dy a tre vjet. Se kush e di se kur piqemi prapë ! ( … )

… Unë nuk e di në se, sot, shqiptarët e Amerikës piqen ashtu siç uronte e dëshironte Noli, në çdo dy a tre vjet. Nuk di në se Dielli del pa pengesë e pa patur nevojë për "rekllama". Nuk di, në se ata për të cilët flet Fan S.Noli, pra, ata "…miq shumë të çmuar, dorëhapur, të cilët kanë bërë pllane që të shigurojnë përjetësinë e Diellit edhe të Vatrës…", jane ende gjallë e vazhdojnë të mbrojnë kauzën e saj dhe gazetën në fjalë. Por, ndërkohe di se, mbas këtij takimi jubilar ku u mbajt fjalimi i fundit publik i rilindasit tonë të madh ku ai la, si të thuash, Testamentin e Tij, Noli vdiq. Ai u shojt pas tre vjetësh, atje në shtëpinë e tij modeste, në Fort Lauderdale të Floridës, më 13 mars 1965....


°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°

[Kryeplaku]

DUKE DEGJUAR ZERIN E FAN S. NOLIT

(Shënime rreth dy audiokasetave të panjohura me fjalën e Fan S. Nolit mbajtur në 80 - vjetorin e lindjes së tij)

Nga Vasil QESARI

KUR RINGJALLEN IDOLET, e bashkë me to edhe Njeriu ...
… Mbrëmë, gjer nga ora tre e mëngjezit, kam qenë në një gjendje shpirtërore pothuaj surealiste. Kam ndenjur pranë Fan S.Nolit. Po…Po ! Pranë vetë Hirësisë së Tij, Fan S.Noli ! Po si ndodhi vallë ? Shoqja ime, e mira dhe e sjellëshmja Monda Moisiu në SHBA, më bëri kohët e fundit një të papritur të veçantë. Më dërgoi dy audiokaseta ku qenë regjistruar fjala e Fan S.Nolit me rastin e 80-vjetorit të lindjes, 50-vjetorit të themelimit të Vatrës si edhe e një konference për shtyp dhenë po prej tij, në anglisht. Rregjistrimi i kësaj ceremonie mbajtur në vitin 1962, është një dokument i panjohur gjer tani e, nuk dihet se në ç’rrethana e nga kush është bërë. Cilësia e tij është mjaft e pastër dhe është ruajtur gjer në ditët tona nga atdhetari i njohur, 76 vjeçari shqiptaro - amerikan, i nderuari Thanas Laskaj.
Pra, siç thashë, po dëgjoja zërin e Nolit në atë shirit të bekuar magnetik dhe krahas emocioneve, shumë gjëra më befasuan! Së pari, nga që nuk më besohej se isha duke dëgjuar vërtet, për herë të parë në jetën time, zërin e tij. Sepse, ka disa gjëra në jetë të cilat njeriu i përfytyron përgjithmonë të humbura, të shuara, të pamundura për t’u ringjallur e që, natyrisht, as që mendon kurrë se mund të ndodhë edhe e kundërta. Ka disa gjëra, të cilat konsiderohen e kujtohen si të ngrira në kohë ( diçka e tillë e ngjajshme na ndodh, bie fjala, kur shohim bustet apo monumentet e njerëzve të shquar, ndërkohë që ata hedhin atë vështrimin e tyre të ftohtë, të ngrirë, indiferent, të metaltë apo të mermertë e, nga ai vështrim, kujtimi i vetëm që na mbetet është jehona e jetës së tyre ). Shkurt muhabeti, është e pamundur që i vdekuri të ngrihet nga varri e të na fanepset para syve, por ja që mua atë natë, m’u ngjall e më doli përpara vetë hirësia e tij, Fan S. Noli !...
… Po dëgjoja pra, i përhumbur, zërin nga magnetofoni e vetja m'u duk sikur isha në shtëpizën e tij të thjeshtë në Fort Lauderdale, aty ku në muzgun e një jete vërtet të jashtëzakonshme, ai kalonte muajt e dimrit e, njëkohësisht, fundin e tij. E dëgjoja e, para sysh m'u shfaq imazhi që më kish ngelur i pashlyer qysh nga vitet '80, kur Noli ish shfaqur për herë të parë i "gjallë", në një copëz filmi dhjetë sekondëshe të cilin televizioni shqiptar i asaj kohe, nuk di se ku e në ç’rrethana e pat gjetur dhe e pat dhenë në një emison kushtuar jetës së tij.
Aso kohe, ajo sekuencë e shkurtër filmike pa zë, e cila paraqeste Nolin në kopësht para shtëpisë, më kish lenë pothuajse pa frymë. Ato kuadro filmi të xhiruara padyshim nga një amator, patën lenë te unë një efekt të mrekullueshëm ngazëllyes e, në të njejtën kohë, pothuajse hyjnor. Pamja e gjallë e rilindasit e atdhetarit të madh, idolit tim të bindjes se si një shqiptar i vërtetë duhej të punonte për kombin; e mjeshtrit dhe eruditit të shquar, shkrimtarit, historianit e studjuesit të rrallë, kish marrë në mendjen time dimensione të reja. Qe krijuar kështu një imazh i ri, i ndryshëm nga pamjet e fotove të tij të zverdhura nga koha si dhe nga shkrimet që kisha parë qysh kur isha adoloshent në faqet e gazetës Kombi, të cilat i ruante plot fanatizëm në një baule të vjetër, miku im i femijnisë Sotir Koçi. Ai, të cilin e quaja ndryshe "Bukinisti Mendel", nga që ish vërtet i fandaksur pas kërkimit të librave e botimeve të paraçlirimit …
… Qe pra pothuajse në të aguar që shtrirë në divan, larg Shqipërisë e kujtimeve djaloshare aty në shtëpinë time në Avenue de l’Université të Bordosë, po përjetoja sërish, pothuaj të njëjtat ndjenja e emocione si ato që kisha provuar kur kisha parë për herë të parë imazhin e tij të lëvizshëm filmik. Dhe e ndjeva veten edhe një herë gjimnazist si atëhere kur, një foto të Nolit të cilën e kisha grisur fshehurazi nga një album i 60-vjetorit të pavarësisë, e kisha ngjitur me zamkë në faqen ballore të tekstit tim shkollor të Historisë së Letërsisë. Si atëhere kur, në një ditë marsi të vitit 1965, zemra e tij kish pushuar së rrahuri larg, në dhé të huaj e kur mësuesi ynë i letërsisë, në shenjë homazhi e zie, na kish komentuar poezinë "Anës lumenjve" ...
…Pra qeshë kthyer prapa në kohë, pikërisht në vitin 1962 e po dëgjoja Nolin, tamam si të ndodhesha dhe unë aty, në atë sallë të madhe ku komuniteti shqiptar i Amerikës ish mbledhur e kremtonte 80-vjetorin e tij të lindjes. Dëgjoja zërin e tij e mendoja : Si qe e mundur që ai, të ish zëri i një njeriu aq të moshuar? Sepse ish zë energjik, kumbues, plot timbër, me shumë djalëri brenda. Zë i cili nuk t'a jepte aspak përshtypjen e një 80 vjeçari. Me diksion prej aktori. Herë i fortë e me tone të lartë, herë i ulët e me tone të butë. Me një të qeshur e cila i delte thellë nga shpirti, shoqëruar me një tingëllim të çiltër, të ngrohte e, njëkohësisht, tepër fisnik…
Po ligjërimi, fjala e fjalori i tij i mrekullueshëm ?! Një gjuhë me nuanca të bukura, paksa të përafërt me të folmen korçare-kolonjare, shoqëruar shpesh me pauza të shkurtra. Gjuhë e pastër shqipe ! Nga frazeologjia e thjeshtësia e fjalës, nga menyra e të rrëfyerit e argumentimit të ideve, kuptova edhe një herë qe ish plotësisht e vërtetë se Noli i Madh, oratori i shquar, e kish pasur forcën e fjalës pikërisht te thjeshtësia e saj. Tek aftësia magjike për të komunikuar me çdo lloj dëgjuesi, pavarësisht nga shkalla e intelektit. Nga ajo veti e rrallë, për të bërë për vehte shpirtërat e njerëzve. E, pastaj, humori i tij i hollë ! Ai humor, gjithmomë popullor, i mbrujtur nga jeta, përvoja dhe ngjarjet e përjetuara nga vetë ai apo i dëgjuar e i treguar nga të tjerë. Humor që përbën, ndofta, një nga vetitë më pak të njohura të Nolit, për të cilin është shkruar shumë si Akademik i Rilindjes e Kulturës Shqiptare, por fare pak për aspekte të tij intime. Pra, për Njeriun. Për një njeri tepër modest, të thjeshtë e popullor…

VATRA E DIELLI: In gloriam!
… Pas kalimit të emocioneve e dëgjimit "horizontal", me ngut e si i babëzitur të shiritave magnetikë, i thashë vetes t'i dëgjoja edhe herë të tjera, për vetë faktin se rregjistrimi ish bërë në menyrë të çrregullt e kjo gjë e bënte të vështirë renditjen e tij kronologjike. Pra, ju vura punës të "zbardh" kasetat, idetë e komentet, fjalët e replikat duke i hedhur ato, shënim pas shënimi në letër. E duke kryer këtë punë, vetja m’u duk si një antropolog i cili pas kërkimesh të shumta, arrin të gjejë një copë eshtër të lashtë e, pastaj i vihet studimit dhe me laps në dorë, nis të skicojë së pari kafkën e pastaj gjithë skeletin e një qenje njerëzore që ka jetuar mijra vjet më parë.
… Që në fillim të fjalës, ( i cili me sa dimë është edhe fjalimi i fundit publik që Noli ka mbajtur tre vjet para vdekjes në mars të vitit 1965), të bën përshtypje fakti se, edhe pse ceremonia në fjalë qe organizuar për 80-vjetorin e lindjes së tij, ai i shmanget çdo lloj lëvdate e glorifikimi duke u bërë jehonë vetëm ngjarjeve më të rendësishme të lëvizjes sonë kombëtare. Në fjalën e tij të gjatë e cila, për nga evokimet e porositë për të ardhmen e Vatrës i ngjan një Testamenti, ai vlerëson së pari pjesëmarrjen e shumë shqiptarëve në atë jubile i cili nuk qe vetëm i tij, por edhe i shumë ngjarjeve të tjera të shënuara historike. Ai e fillon fjalën e tij kështu:
" … Sivjet rastis që të kemi nja katër aniversarë të ndryshmë. Aniversari i parë është aniversari im. Aniversar tjatër është ai i kllasit të dymbëdhjetë (1912), kllas shumë i madh në Harvard University me njerëz që janë bërë shumë të dëgjuar. Nuk do përmënd shumë emëra, po mund t’u thom që i ati i presidentit të sotëm, ( Xhon Kenedi - shenim im ) ishte një nga shokët e kllasit tonë... Tashi, nga një anë, është një gjë e çuditëshme që të rroç tetëdhjetë vjet aq sa kam rrojtur unë, se tamam tetëdhjetë jam tani. Nga një anë është trimëri, po nga ana tjatër është një mjerim. Një mjerim i cili mund të përshkruhet shumë bukur me atë meselenë e Luigjit të 14 -të të Francës. Ai qe një nga mbretërit më të dëgjuar po, në fundin e mbretërisë së tij, pati shumë mjerime. Edhe disa nga luftërat e tij, në fund, i humbi. Një herë, një nga ata gjeneralët që humbi luftën me të fundme, vajti që ti bëjë një raport dhe, i shkreti, s’dinte si t’a niste për të treguar mjerimin që pësoi ushtria frënge. Luigji i 14 -të i tha : Urdhëro, thuaji, sado lajme të hidhura që të jenë se, në vërsën tonë, s’ka lajme të mira. (…) I treti aniversar është aniversari i Vatrës që është krijuar në qershor 1912. Aniversari tjatër është ai që do të na vijë më 28 nëndor, pra aniversari i indipendencës shqiptare …"
Pastaj, ai evokon e ngre lart rolin që luajti Vatra në historinë e shqiptarëve të Amerikës dhe të vetë Shqipërisë:
"… Vatra, në qershor të vitit 1909 themeloi gazetën Dielli që jeton qysh prej 53 vjetësh. S’ka asnjë gazetë tjatër shqiptare që të ketë një jetë kaq të gjatë. ( ...) Para e gjatë luftës së I-rë botërore, Vatra luajti rolin e një qeverie shqiptare në mërgim. Delegatët e mbrojtjes së çështjes shqiptare në Evropë, Konica e Turtulli, kur fati i egzistencës së saj ishte në rrezik të madh, i mbajti Vatra. E jo vetëm ata, por edhe përfaqësuesit e tjerë të kolonive shqiptare. Më 4 korrik 1918, ish Vatra që e përfaqësoi Shqipërinë përpara presidentit amerikan Willson, duke fituar kështu një nga miqtë më të mëdhenj, i cili e shpëtoi atë nga coptimi i armiqve.
Në Kongresin e Lushnjës, Vatra s’kish delegatë, por ç’ngjau ? Fryma e saj ishte atje. Ca nga njerëzit që zgjodhi ai kongres, ishin njerëz të Vatrës përsëri. Kongresi i Lushnjes bëri një Këshillë të Regjencës dhe, një nga pjestarët e tij qe doktor Turtulli, delegat i Vatrës. Kur formuan kabinetin, ministri i punëve të jashtëme ishte Mehmet Konica, përsëri delegat i Vatrës. Pas Kongresit të Lushnjës ngjau lufta heroike për të dëbuar italianet nga Vlora. Fryma e Vatrës qe atje. Edhe kenga "Vlora, Vlora" sikunder e dini, është bërë nga një përfaqësonjës i Vatrës që e kemi këtu në mes tonë. Ja dini emërin, për ata që s’e dinë, do t’a thom : profesor Thoma Naçi.
Pasi u çlirua Vlora, u nisa edhe unë të veja në Shqipëri, diç të bënja atje dhe, me çfarë pasaportë shkova? A ka ndonjë njeri që e mban mënd këtu ? Nuk besoj, veç nja dy a tre. Me pasaportë që m’a ka dhënë Çekrezi si përfaqësonjës i Vatrës në Washington. Në Gjenevë, kur u pranua Shqipëria si pjesëtare e Lidhjes së Kombeve më 17 të dhjetorit 1921, kryetari i dërgates ishte përsëri një përfaqësonjës i Vatrës, besoj që e njihni ! ( Fan S. Noli - shënim im).
Tashi, dy fjalë për ish kryeministrin e Shqipërisë që e keni këtu - thotë me humor Noli - S’është fjala që të lëvdohem për veten time, po dua t’u thom këtë gjë : A ka shumë kombe në të cilët shumica të jenë muhamedanë e të zgjedhën për kryeministër një prift të krishterë ? Kjo më duket është lëvdata më e madhe që mund t’u bëjmë shqipëtarëve. (…) Vatra, pastajza, ka bërë një punë të lavdëruar duke botuar libra. Libra tashi botohen shumë dhe kjo s’ju duket ndonjë gjë me rendësi. Por librat që botoi Vatra ishin libra që botoheshin për herën e parë shqip.
(…) Këto janë ca nga shërbimet e Vatrës në kohën e shkuar. Shërbimet e Vatrës në kohën e tanishme mund të përmblidhen me fare pak fjalë. "Dielli" vazhdon e ndriçon opinionin publik të shqiptarëve edhe u jep atyre një tribunë ku të çfaqin e të këmbejnë mejtimet për punet e Shqipërisë. Edhe, mos e kujtoni se "Dielli" e "Vatra" e kanë jetën të shkurtër. Kemi ca miq, ca miq shumë të çmuar, dorëhapur, të cilët kanë bërë pllane që të shigurojnë përjetësinë e Diellit edhe të Vatrës…".


SHQIPERINE, TE MIRE A TE LIGE, NE E BEME !
Dhe ju a lamë të tjerëve që ta mirësojnë ...

… Tashi, çdo të bëjë Vatra këtu e tutje ? - pyet Noli, duke vijuar më tej me nevojën e vlerësimit të veprës së personalitetit të shquar të rilindjes, mikut të tij Faik Konica e duke ja lenë amanet këtë punë, intelektualit e publicistit të njohur, Qamil Panariti. A ka ndonjë punë për të bërë Vatra ? Po, ka ! Disa punë që mund të bëjë, do t’u a numëroj. Vatra ka punë për të bërë në fushën e botimeve. Për shembëll, në Harward, kemi koleksionin e gazetës Albania të Faik Konicës, ndjestë pastë ! ( Albania e nisi botimin më 1897 dhe u mbyll më 1909 - shenimi im ). Botimi i një përmbledhje të këtij koleksioni të çmuar, do kish rendësi të madhe, sepse siç shprehet Noli: "… historia e Rilindjes Shqiptare mund të gjëndet vetëm në Albanian e Faikut ".
Dhe më tej, ai, vazhdon:
" Tjetër gjë që mund të bëjë Vatra është ribotimi i disa librave që sot s'gjenden më, për shëmbëll "Kalendari" i Vatrës. Nëqoftëse nuk mund të botohet i tërë, të botohet një përmbëledhje, një broshurë. Puna më e madhe që mund të bëjë tashi Vatra është të vëmë përsëri Qerimin ( Panariti ) e të na bënjë një përmbledhje të materialit i cili ndodhet në koleksionin e Diellit. Atje ka një thesar për historinë e Shqipërisë. Përpiquni që këto libra t’i botoni edhe i thoni Qerimit, të mos shkojë në xhenet, përpara se të mbaronjë këto libra. Kjo është këshilla ime ! ".
… Dhe, është ndërkohë që përfundon t'a quajmë "pjesën" e parë të fjalës së tij që Noli, në të vetmin rast të ligjëratës jubilare, ngre tonet e zërit të tij dhe ankohet. Qarja në fjalë, sipas tij, bën pjesë në "temën e ditës". Por, edhe pse ai nuk i drejtohet kurkujt direkt, nuk zë emra në gojë e nuk vë dorën mbi "plagë", mendoj se kjo ankesë ka të bëjë ndofta me sulmet që atij i qenë bërë disa herë si drejtues i kishës ortodokse, si person apo si kryetar i Vatrës, lidhur me të ashtuquajturin "kult" të lëvdatave apo me heshtjen qe kish mbajtur ndaj disa çështjeve politike. Aso kohe, në Vatrë, Noli kish edhe kundërshtarë e armiq e, në fjalën e tij, sqaron më poshtë shumë gjëra. Në rradhë të parë faktin që ai, ( për mendimin tim me plot të drejtë ), e vë veten në rradhët e Rilindasve e jo në atë të politikanëve "modernë" të shqiptarëve.
Si rilindas i fundit ende i gjallë, ai bëhet kështu zëdhënesi i gjithë atdhetarëve të shquar që në programin e madh të punës së tyre, në kuadrin e angazhimit në lëvizjen tonë kombëtare, si kryefjalë të saj kishin bërjen e Shqipërisë. Në këtë drejtim, e vetmja meritë vetiake për të cilën Noli bën aluzion e shprehet direkt, është përmbushja me sukses e një tjetër misioni specifik të tij: "bërjen" e Kishës Autoqefale Shqiptare, merita për themelimin e konsolidimin e së cilës është në mënyrë të pa diskutueshme, vepër e tij.
Ja, si shprehet ai, më tej:
"… Tashti të vijmë në themën e ditës. Shumë nga shqipëtarët na qahen me këtë mënyrë : Ore, ç’keni bërë që lëvdoheni kaq shumë ? Edhe, kur t’a thonë në këtë mënyrë është, natyrisht, sikur të presin gjuhën. Se s’kemi lënë kusur, i kemi bërë që të gjitha pothuajse ç’kishim në program të bënim !... Kishim në program të bënim një Shqipëri indipendente, e bëmë ! Të mirë a të keqe, e bëmë ! Nuk mund të presim nga foshnja që t’i ketë të gjitha mirësitë. Foshnjës duhet t’i jepet kohë të rritet e të tregojë se ç’është. Si mund t’i qortosh prindërit e tu thuash : Ç’keni bërë me këtë foshnjë këtu ? Duhet të presësh sa të rritet foshnja e të tregojë se ç’lule është. Shqipërinë kishim në program t’a bëjmë, e bëmë ! Kishim në pllan që të bënim një kishë autoqefale të Shqipërisë, e bëmë ! Të mire a të ligë, e bëmë ! U a lamë si barrë të tjerëve që ta mirësojnë. Po ne e bëmë ! ( ... )

BIÇAKXHINJTE DHE KALEMXHINJTE
ose Noli pacifist …

… Tjetër gjë, e cila më la jo pak përshtypje gjatë dëgjimit të audiokasetave në fjalë, qenë idetë e tij pacifiste. Dihet se Noli, gjatë gjithë jetës së tij e veçanërisht kur u angazhua në veprimtari politike ( gjer sa arriti të bëhej edhe kryeministër i Shqipërisë ), nuk u njojt kurrë për veprime violente e as për politikë force e dhune. Pikërisht ky shpirt e kjo veçori e karakterit dhe personalitetit pacifist, shprehet edhe në fjalën e mbajtur prej tij. Por, ndërkohë të mos harrojmë se kjo fjalë, ky rregjistrim i përket vitit 1962, pra një kohe kur a) Makartizmi, b) Lufta e Ftohtë dhe 3) Kriza e Karaibeve ( konflikti i instalimit të raketave sovjetike në Kubë ) ishin ne kulmin e tyre. Bota kërcënohej nga një luftë tjetër e re, kësaj rradhe me rrezikun e përdorimit të armëve bërthamore…
Qysh në nentor të vitit 1962, në bazë të zbulimit ajror, presidenti amerikan Kenedi pat qenë informuar për nismën sovjetike mbi instalimin e raketave me mbushje bërthamore në Kubën e Fidel Kastros. Ishte për herë të parë pas luftës së dytë botërore që një krizë e tillë mund të çonte drejt një konfrontimi dhe përdorimi të armëve atomike mes dy superfuqive. Kjo ngjarje plot tension, u përjetua plot panik nga popullata amerikane e cila i trëmbej kërcënimit sovjetik prej vendosjes së raketave fare afër, disa qindra kilometra larg vendit të tyre. Ngjarja në fjalë, përveç kësaj, ndezi edhe më shumë atmosferën e lëvizjes pacifiste në botë e cila u karakterizua nga organizimi i manifestimeve e protestave të fuqishme në shumë vende, përfshirë edhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Dhe, është pikërisht në këtë kontekst social - politik që Noli në këtë fjalë, shpalos pikëpamjet e tij për këtë çështje e më tej. Prej mendimeve e ideve të tij kuptojmë se ai gjer në fund të jetës, mbeti një njeri me botëkuptim të theksuar social-demokrat. Por, siç thamë edhe me lart, të mos harrojmë gjithashtu se aso kohe në Perendim egzistonte një lëvizje mjaft e fuqishme pacifiste e cila mbështetej nga shumë personalitete të shquar të kulturës botërore që ishin përgjithësisht, me ide të majta e siç duket Noli, ishte plotësisht nenë ndikimin e ideve e pozicionimit të tyre …
Përveç kësaj, Noli, i cili me sa dukej dëshironte që t’a mbante Vatrën larg përçarjeve e konflikteve të brendëshme që vazhdonin të mbeteshin vazhdimisht rreziku i parë e kryesor i shuarjes së saj, nuk u prononcua as rreth gjendjes në Shqipëri, lidhur me pyetjen se ç’duhej të bente Vatra për këtë qëllim edhe pse, në fakt, ndihet që nga të pranishmit në sallë pritej një gjë e tillë. Por, Noli, i cili qe në korrent të konjukturave ndërkombëtare shpalos thjesht e bile me humor, pikëpamjen e tij: "theorinë" siç e quan ai të dy shkollave apo të dy rrymave që egzistonin aso kohe në politikë: asaj të një lufte të mundëshme mes dy kampeve kryesore në botë, atij kapitalist dhe komunist. Pra, nga një anë, të konfrontimit të mundshëm me armë bërthamore dhe nga ana tjetër, të zgjidhjes paqësore të problemve, për një bashkëjetesë mes popujve pavarësisht nga sistemet dhe ideologjite e tyre.
Noli shpalos ashiqare pikpamjet e tij mes këtyre dy rrymave të kundërta. Mes atyre të cilet ai i quan "biçakxhinj" e të tjerëve që i cilëson si "kalemxhinj". Nga fjala e tij mësojmë se pa asnjë rezervë, ai, linte të kuptoje se bente pjesë në rradhët e pacifistëve e jo të mbështetësve të luftës. Por, shtrohej pyetja: në këtë kontekst politik, ç'mund të bëhej për Shqipërinë? Për Shqipërinë e cila, për fat të keq ish vendosur prej vitesh në kampin tjetër, pra në atë komunist, fati i saj sipas Nolit, ishte tragjikisht i lidhur me atë të kampit ku ajo bënte pjesë:
" Ç’mund të bëjmë ne sot për Shqipërinë ? - pyet ai - Tashi, përpara se të bisedojmë këtë problem duhet të dimë një gjë, të cilën pothuaj që të gjithë e harrojmë ose s’i japim rendësi të mjaftë. Problemi i Shqiperisë nuk është një problem që t’a zgjidhën shqiptarët sot. Edhe kur thom këtë nuk dua që të poshtëroj shqiptarët se nuk janë si kombet e tjera. Asnjë komb sot, nuk mund t’i zgjidhë problemet e tij vetëm. Çdo problem i çdo kombi në këtë botë sot që është bërë një është problem, vetvetiu, ndërkombëtar që në krye gjer në fund. Problemi i Shqipërisë do të zgjidhet, kur të zgjidhen të gjitha problemet e botës. Tashi, për këtë çështje sot janë pothuajse që të gjithë të një mendje : që problemi i çdo kombi është problem kryesisht ndërkombëtar me një posibilitet fare të vogël për njerëzit e vendit brenda. Ndahemi që të gjithë kur vijmë në zgjidhjen e këtij problemi. Qysh do t’a zgjidhim atë ? "
Dhe Noli, pa dhënë ndonjë përgjigje konkrete lidhur me fatet e Shqipërisë e cila lëngonte nenë tiraninë komuniste, vazhdon me insistim gjykimin e tij se në atë kohë për zgjidhjen e fateve të kombeve egzistonin dy zgjidhje, dy shkolla. Ajo e "bixhakçinjve", pra e atyre që besonin në zgjidhjen e problemeve të popujve me përdorimin e jataganit ( violencës, luftës) dhe shkolla tjetër e "kalemxhinjve", e atyre që mendonin t’i zgjidhin problemet me anë të kalemit ( penës, kulturës, dijes, shkencës, logjikës e diplomacisë ). "Pra kemi luftën nga njëra anë e paqën nga ana tjetër. Zgjidhja e jataganit është të presësh koka. Dhe ai nuk do të rrijë rehat gjersa të presë edhe kokën e fundit të njeriut. Atë zgjidhje jep jatagani. Sikur të kemi një luftë tjetër, s'do të mbetet njeri i gjallë. Kështu që s’mbetet veçse një zgjidhje dhe ajo është zgjidhja paqësore " - përfundon Noli lidhur me këtë çështje…


HAJDE, MORE RRAPO HEKALI !
Ne nuk e çpikmë patriotizmën shqiptare, por e gjetmë !
… Vazhdoj të dëgjoj kasetat me fjalën e Fan S. Nolit e nuk shkruaj, nuk bëj asnjë koment… Komentin e bën vetë Fan S. Noli dhe shihni e lexoni më poshtë se ç'koment i rrallë është: " (…) Thonë se shqiptarët s’kanë pasur patriotizëm. Gjë më e gabuar se kjo s’ka ! Hapni "Bletën Shqiptare" të Eftim Mitkos botuar më 1878, ku ai ka mbledhur kengë popullore të cilat disa janë të shekullit të 18-të e, ca të shekullit të 19 -të. Dua t’i u them një nga këto vjershat popullore e cila është në "Bletën Shqiptare" e që provon katërcipërisht se shqiptaret kanë patur një patriotizem të thellë përpara se të fillonte ajo që e quajmë Lëvizja Moderne Shqiptare e që nis nga koha e Kristoforidhit, më 1875.
Vjersha popullore që do t’i u dekllamoj tani, është shkruar më 1850 kur u bë Kryengritja e Labërisë, në kohën e Tanzimatit. Turqia donte të impononte Tanzimatin, një kanun të përgjithshëm për të gjitha viset e Turqisë. Domethenë që edhe ca të drejte të pakta qeverisëse që kishin shqiptarët, do t’u marrte e kështu vend të robërohej fare. Populli u ngrit. Kryetarët e kësaj lëvizje qenë Rrapo Hekali, Hodo Nivica dhe Gjoleka. Kenga që do t’i u thom tashti, është kenga e Rrapo Hekalit. Eshtë vetëm njëmbëdhjetë rradhë. Do t’u a thom, se m’a kujton Faiku, i cili gjithmonë e mbante në gojë dhe e dekllamonte. Dhe pastaj do t’u a analizoj prapë :
Hajde, more Rrapo Hekali,
Kur thërret sa tundet mali !
Hajde, more Rrapo o lule,
Lumthi ti bilbil që zure,
Një pasha me shtatë tuje,
Topi bam e ti po tutje,
Plumbat të binin mbi supe,
As u trembe as u tute.
Se Hodo Nivica shkoi,
Kofshën derrit ja dërmoi,
Ngriti flamurin te kroi.
Pse lëfton, o derëzi ?
As për mua, as për ti,
Po për gjithë Shqipëri !
Hapni "Bletën Shqiptare" të Thimi Mitkos që të gjeni këtë kengë, të shkruar jo me vonë se 1850. Ato tri rradhët e fundme tregojnë se cili ish qëllimi i asaj kryengritje. Ish për tërë Shqipërinë. Tashi do t’u bëj një analizë të parë që të shikoni se kjo vjershë, me këto njëmbëdhjetë rradhë, është një kryevepër e vertetë të cilën mund t’a shkruante një nga poetët e parë të botës. Shikoni, tashi, se si e përshkruan Rrapo Hekalin. Në kohën e tij s’kishte telefona. Edhe Rrapo Hekali, kur thërriste labërit të mblidheshin për të bërë luftë, i vetmi telefon që kish ishte zëri i tij. Edhe shikoni sa bukur e përshkruan :
Hajde, more Rrapo Hekali,
Kur thërret sa tundet mali !
Kur bërtiste : E,e,e,e, or shokë ?! Edhe tundej mali, të tërë labërit e dëgjonin dhe që të gjithë mbëlidheshin. Tri rradhët e pastajme :
Hajde, more Rrapo, o lule,
Lumthi ti, bilbil që zure,
Një pasha me shtatë tuje.
Pra, pashai që zure ti, kishte shtatë tuje. Tujet ishin tamam si ato yjet që mbajnë gjeneralët e Amerikës. Kemi gjeneralë me një yll, gjeneralë me dy yje, me tre yje dhe me katër yje. Përmbi katër yje, s’ka gjeneralë ! Gjithashtu edhe në Turqi, kishte pashallarë me katër tuje, por jo pashallarë me shtatë tuje. Po vjershëtori do të thotë se çfarë pashai zuri. Ay pasha qe dy herë sa pashallarët e tjerë, domethënë gjenerali më i mirë i Turqisë. Edhe këtë, e shtypi Rrapo Hekali !... Shikoni tashi, ato tri vargjet që vijnë pas. Ç’farë strategji, ç’farë taktike mbajti Rrapo Hekali që e shtypi këtë gjeneral të dorës së parë të Turqisë?
Topi bam po ti po tutje,
Plumbat të binin mbi supe,
As u trëmbe, as u tute.
Domethenë me një trimëri të thjeshtë dhe asnjë zanat, asnjë mjeshtëri tjatër. Tashi, ç’gjë e ndizte, ç’gjë e shkaktoi këtë hov të pathyer të shqiptarëve ? Vjershëtori na i thotë përsëri me tri rradhë :
Se Hodo Nivica shkoi,
Kofshën derrit ja dërmoi,
Ngriti flamurin te kroi.
Ai derri të cilit Hodo Nivica ja theu kofshën ishte turku. Flamuri te kroi, ishte flamuri i kryengritjes, flamuri i lirisë. Edhe më në fund, qëllimi për të cilin bëhej e tërë kjo luftë ? Prapë, përsëri në tri rradhë t’a thotë vjershëtori. Ustai i madh nuku humbet shumë fjalë. Dy-tri, mjaftojnë për të :
Pse lëfton, o derëzi ?
As për mua as për ti,
Po për gjithë Shqipëri !
…Kështu që ne nuk e inventuam, nuk e çpikmë patriotizmën shqiptare, por e gjetmë. E vetmja gjë që bëmë është që atë patriotizmë që egzistonte midis shqiptareve, u përpoqmë t’a organizojmë, t’a kanalizojmë. Vetëm atë gjë bëmë ! Tashi, arsyeja për të cilën na vajti puna mbarë, ishte se kishim një popull me të vërtetë i cili e deshte Shqipërinë. Një popull i cili jo vetëm kish patriotizmë, virtutën e patriotizmës por që kish edhe disa virtuta të tjera, nga të cilat do të numëroj vetëm një që na i kanë thënë që të gjithë të huajtë që kanë vizituar Shqipërinë. Kur hyri Shqipëria në Lidhjen e Kombeve, përfaqesonjësi i Hindit i cili aherë rastisi të ish një muhamedan, Muhamed Aliu, bëri këtë lëvdatë për shqiptarët:
Sot, tha, bëmë punën më të bukur që qasmë Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve. Sikur të studjoni historinë e gjithë kombeve që janë çliruar, nuk do gjeni asnjë shëmbëll si këtë që shohëm sot në Shqipëri. Shqipëria është i vetmi vend në të cilin tri fe të ndryshme, pasanikët e të cilave kudo gjetkë, therren me njëri-tjatrin, janë bashkuar për të krijuar një shtet indipendent. Ky është i vetmi në botë, në të cilin, muhamedanë, orthodhoksë e katolikë janë lidhur që të gjithë e kanë bërë një shtet indipendent. Edhe ky vend, nga sa di, është i vetëmi vend që ka një shumicë muhamedane dhe na dërgon këtu, si përfaqësonjës, një peshkop orthodoks.
Shumë nga tanët thonë që Shqipërinë e krijoi një pakicë. Shumë e vërtetë ! Po, kjo është historia e gjithë kombeve të botës. Merrni, për shëmbëll Hindin, me 400 qind miliunë. Kush e çliroi ? Mahatma Gandi. Edhe, Mahatma Gandi, ç’thoshte kur nisi lëvizjen e tij ?! E para e punës: Pa armë do t’a marr, pa luftë ! Edhe e morri. Pra e fitoi lirinë e Hindit pa armë. Dhe me sa veta, thoni ? Ai thosh : Më mjafton të kem 25 mijë njerez si ushtarë të cilët të bëjnë pikërisht ashtu siç u thom. Edhe aq kish, nuk kish më tepër !... Dhe me ata e bëri Hindin ! Pa luftë. Pa shkrehur dyfek. Atë bëmë edhe ne. Ishim të pakët këtu. Numëroheshim me gishtërinj…".

"MESELE" TE RREFYERA NGA HIRESIA E TIJ,
përkthyesi i Omar Khajamit…
...Edhe pse s’kish bindje të thella e të forta fetare, Noli u dorëzua prift më 1908 dhe ish qysh atëhere që ai filloi luftën e tij kembëngulëse për shkëputjen e kishës ortodokse shqiptare nga kisha greke duke bërë shërbesa shqip, duke shqipëruar libra fetare etj. Kjo gjë për atë kohë, kish rëndësi politike sepse i priste udhën synimeve të shoveniste greke te shqiptarët me besim kristian ortodoks e më gjerë. Por pikërisht, nga fjala e tij, unë që e kam lexuar e adhuruar jo pak Nolin, kuptova edhe një herë tjetër se përse ai, autori i përkthimit të përkryer në shqip të Rubairave të Omar Khajamit, në thelb nuk kish qenë vërtet njeri i përkushtuar fanatikisht pas Zotit e se veprimtaria e tij kishtare kish patur në rradhë të parë qëllime kombëtare.
Ja pse, në 80-vjetorin e lindjes, themeluesi i Kishës Ortodokse Shqiptare, normalisht nuk do të ish as e udhës, as "protokollare" që t'i lejonte vetes të tregonte "mesele" të tilla, si këto më poshtë. Por, kjo gjë ka ndodhur jo rastësisht e, peshkopi, do të qeshte bashkë me pjesmarrësit në sallë me historitë e rrëfyera prej tij, duke bërë kështu që Zoti pa dyshim, të mos shihte në personin e tij një shërbëtor të përdëllyer …
" Si klerik - rrëfen Noli - do të nis me përrallën e një prifti. Një prift, njëherë, shkoi me popullin për të shpënë të vdekurin në varret. Udhës, pranë një pylli, prifti tha : Qëndroni një minutë këtu se kam një punë! Arësyeja për të cilën ay qëndroi nuk u marr vesh dhe, njerëzia, po çuditeshin si e la të vdekurin atje. Kur, pas pak, prifti u kthye nga kisha me një dyfek dhe u tha: Heshtni! Dhe ja krisi pushkës. Ja këtë punë kisha që ju thashë të prisni këtu, i sqaroi pastaj ai njerëzit. Aman, or uratë! Po na le të dekurin ne mes të sheshit që të vraç një ljepur ?- i thanë ata. Budallenj, u a ktheu ay, i vdekuri pret, ljepuri nukë pret …"
Ja një tjetër mesele po për priftërinjtë të cilën, siç thotë Noli në fjalën e tij, ja pat treguar Luigj Gurakuqi :
" Një prift i ri, vajti në malësi të bënte meshën e tij të parë. Natyrisht, me që ish sermoni i tij i parë, ndenji tërë natën i shkreti dhe e shkrojti, e zografisi atë dhe e bëri që lere mos e nga, të çuditej dunjaja. Edhe, pasi e qëndisi, në fund kjo ishte konkludja e tij, konkludja e sermonit : Nëqoftese i bëni këto që u them të gjitha, nuk do të shkoni në ferr, në xhehnem, por do të shkoni në xhenet! Ky ishte fundi i fjalës. Po, pa arrirë në gjysmën e fjalës, një nga malësoret u ngrit e i tha : Dom Nikolla, të paçim uratën, aman mbaroje atë fjalë se na u dogj fërliku. ( Fërliku është mishi i pjekur në hell ). Prifti i shkretë kur e dëgjoi atë, u ngatërua edhe e shkurtoi fjalën duke shkurtuar kështu edhe predikimin. E në vend që të thoshte, po të beni këto nuk do shkoni në ferr po në parajsë, u tha: Nëqoftëse i bëni keto jam i sigurtë se do të shkoni që të gjithë në ferr, në xhehnem. Të lumtë goja ! - i tha një nga malësorët - Se je i pari prift që na thua të vërteten ! …"

"KOMBI" U MBAJT NDEZUR
nga Zjarri i Shenjtë …
… Gazeta "Kombi" e Sotir Peçit, më çon me kujtime larg, në rininë time. Më kujtohet kur shkoja te miku im i vjetër Sotir Koçi, te i paharruari "Bukinisti Mendel" ( i cili vdiq para një viti në moshë relativisht të re nga një sëmundje banale ). Qe pikërisht aty që kam parë për herë të parë koleksionet e gazetave "Drita" ( 1901-1908 ) qe ish botuar në Sofje nga Shahin Kolonja si dhe "Kombi" të Sotir Pecit e "Dielli" të Kosta Çekrezit, në Shtetet e Bashkuara. Si kishin mbëritur ato koleksione të vyera gjer te ateljeja e Bukinistit Mendel? Kjo gjë ish një mister, diçka tepër e fshehtë por, me sa dukej, burimi i tyre duhej të ishte biblioteka e shquar e eruditit vlonjat Eqerem Bej Vlora, e cila qe një ndër më të vyerat në Ballkan e që pas çlirimit u trajtua shumë keq e "firoi" andej-kendej, nëpër vite. Por, le të vijmë përsëri te fjala e Nolit e te kujtimet e tij për gazetën "Kombi" e cila ish nena e "Diellit", gazetës që ndriçoi për vite të tëra mendjet e zemrat e shqiptarëve të Amerikës…

( … ) Kombi-n e themeloi Sotir Peci edhe u gëzova shumë që dëgjova nga miku ynë Antoni Athanas që e përmendi atë. Sotir Peci hapi këtu edhe e nisi gazetën Kombi në qershor 1906. Nja dy muaj pas kësaj, i dërgova atij një fjalë që kisha mbajtur në një mbledhje shqiptare edhe ai e botoi atë e pastaj më shkroi një letër që nëqoftëse s’ke atje ndonjë punë, eja këtu që të përpiqemi tok t’a botojmë këtë gazetë, se më duhet një ndihmë. Unë kisha punë, por një punë e cila nuk më pëlqente, punë në fabrikë të dërrasave. Kështu që e lashë me gëzim të madh fabrikën e ardhçë këtu në Boston për të bërë një punë e cila më përshtatej me tepër, sipas qëllimit që kisha për të bërë diç për çështjen kombëtare.
Edhe, i pari mision që me ngarkoi Sotir Peci, ndjestë pastë, ishte të dilja kollonive e të mblidhnja pajtime. Vajta në Mançester, mblodha një pajtim. Pastaj vajta në Konker, Nju Hemsher dhe atje s’mblodha asnjë pajtim, se aty një shqiptar ishte e ai kish paguar. Pastaj vajtëm me Tilin tok në Penibuk. Aty s’bëmë asnjë. As kishte ndonjë pajtimtar, as bëmë ndonjë të ri. Hynim në një konak dhe konakun e gjenim të zbrazur. Hynim në një tjatër konak, prapë të zbrazur. Po këtu, s’ka shqiptarë ?... Jo, ore, ka! - na thanë - Po iknë, vanë në avlli posa dëgjuan që po afroheshim.
Pastaj vajtem në Bidiford. Atje pata një sukses shumë të madh. Mblodha dy pajtime. Pastaj në Ogastamejn. Atje mblodha një pajtim edhe më në fund në Rollandmej një pajtim. Që të gjitha, më duket u mblodhnë nja 24 dollarë a 25, nga të cilat më tepër se gjysma shkuan udhës. I solla kusurin Sotir Pecit dhe konkludja qe kjo : E po bëhet, ore, punë kështu ? – tha ai. Sikur të thashë unë se bëhet ? As bëhet, as është për të bërë ! Kjo puna jone, s’ka as nisje as fund… Kështu e gjetmë çështjen shqiptare aherë. Asnjë organizatë ! Kishte vetëm një, dy a tre persona, të cilët nxirrnin nga ana e tyre disa gazeta. Kishim Shahin Kolonjën që nxirte "Dritën" tok me Kristo Luarasin. Kristo Luarasi ishte shumë i zoti si shtypës. Kish një shtypëshkronjë e qe i zoti i punës. Good bussinesman, jo se e ndihmonin shqiptarët …
Ishte Faiku, i cili, si rronte ? Faiku rronte se kish një xhaxha shumë të pasur në pallatin e sulltan Hamitit. Edhe kështu shakaja, i gjyshi punonte për sulltan Hamitin dhe përkrahte Faikun i cili punonte kundër Dovletit, për të krijuar Shqipërinë e lirë. Si pajtohet, kjo gjë e çuditëshme ? Ay i shkreti s’kishte djem, kish vetëm çupa. Faiku harxhonte më tepër se ç’kish edhe çdo muaj i dërgonte billin xhaxhait. Xhaxhai menjëherë çekun. Dhe kështu dilte gazeta atje. Pastaj ardhën xhonturqit dhe e vrane xhaxhanë edhe u mbarua puna e Faikut. Mori fund ! Edhe ardhi këtu në Amerikë që të rrojë me ne.
Sidoqoftë, pas atij ardhi Peci. Ardhi Peci dhe nisi një gazetë, jo se kish ndonjë përkrahje nga populli. Puna e shqiptarëve ishte kjo: Naum Cerja thosh nje shaka shume të bukur. Kishin një mbledhje dhe, në atë mbledhje foli Faiku e folë të tjerë. Edhe, kur mbaroi mbledhja e pyeti Faiku Naim Cerjen, e i tha : Si t’u duk kjo mbledhja ? Ore, kur ti the një fjalë dhe kër…kër…më rrodhnë lotët. Po pse u mallëngjeve ? pyeti ai. Po, u mallengjeva, ore, kur the se me shqiptarë si ju, jemi të sigurtë se puna do na vejë mbarë. Epo, s’është e vërtetë kjo ? Jo, mor - tha - si e vërtetë ? Shqiptarë, ti edhe unë ishim, ne të dy - tha. Ata të tjerët ishin sehirxhinj - tha. U hynte nga njëri vesh e u dilte nga tjetri. Andaj më zunë lotët - tha.
Mirpo, bukuria është që ndonse e nismë me aq pak vetë, puna na vajti mbarë. Pse ? Se ata të pakët që e nisnë e kishin zjarrin e shenjtë, siç thote frëngu, "le feu sacré". Kishin zjarrin dhe arrinë që ate zjarr t’a kishin një pakicë e vogël. Edhe pakica e vogël, nëqoftëse ka një fushë ku të punojnë, mbarojnë punë. Edhe fusha ishte, sikundër u thashë, se shqiptarët ishin patriotë shumë më përpara, nuk i bemë ne patriotë. Ishin. Dhe ishin të zotët dhe ishin trima. Deshën vetëm udheheqës edhe perëndia u dha ca udhëheqes për rilindjen e tyre e keshtu u vajti puna mbarë ".

QE "DIELLI" TE VAZHDOJE TE NDRIÇOJE
edhe pa rekllama …
" … E nismë Kombin dhe pastajza, pas tre vjetësh Sotir Peci shkoi. Këtu, tha s’bëhet punë, unë do shkoj në Shqipëri. Edhe shkoi për Kongresin e Manastirit ahere e pastaj mbeti në Shqipëri. Pastaj vajti në Shkollën Normale, siç e dini edhe me ne fund, u bë një nga pjesëtarët e Këshillës së Regjencës. Po sido qoftë, nga Kombi lindi Dielli. Kur shkoi Sotir Peci, na la këtu një shtypshkronjë. Ajo shtypshkronjë ish në 100, Hapson Street, në një katua. ( … ) Aty bënte shumë fohtë, kishim një sobë e cila nuk na ngrohte por vetëm na tymoste. Si e shtypnim Diellin ne? E rradhitnim vetë dhe më vjen keq që nuk ndodhet ketu, Thimaqi, që ishte kryeradhitësi e nga i cili mësova edhe unë zanatin e rradhitjes së shtypit. Me atë tok e rradhitnim e pastaj, në mashinën me të cilën e shtypnim vetë, me këmbë. Amerika s'kish përparuar aq shumë aheraj, sa të përdorej elektriku në mashinat.
Shkurt, si shkoi Sotir Peci mashinat mbetën të gjitha atje siç ishin, të pa paguara. Edhe u mbluadhtin ca nga djemtë që kishin dhenë paratë, pagesën e parë kur i bleu dhe thanë: Ç'do t'i bejmë këto? Ca thanë që t'i shesim, ca thanë jo të mos i shesëm, po të vazhdojmë gazetën vetë. Të nxjerrim një tjatër gazetë. Se s'mund të nxirnim Kombin pa lejen e editorit. Por që të mundnim të nxirnim një tjatër gazetë, duhej të pagunaim një herë mashinat, të cilat ishin të papaguara. Kështu që u mbluadhnë nënë kryesinë e Kristo Qirkës, ndjestë pastë edhe të Misto Millonait i cili mblodhi disa nga dardharët, Kristo Qirka mblodhi ca prej korçarëve si edhe Dhima e Goni Pitërson dhe këta i paguan të gjitha këto e thanë: Ja ku i keni mashinat, hajdeni nxirrni gazetën!
Dhe kështu nismë Diellin, pikërisht me atë methudhë me të cilën nxirnim edhe Kombin e Pecit. E rradhitnim unë tok me Thimaqin edhe pastaj e shtypnim në atë katuan e mbytur me tym, duke punuar me këmbët. Po ishim djem aherë, shumë trima, shumë të shëndoshë. Kjo gazetë e nisur me tërë ato varfërira e me tërë ato mundime, nisi më 15 të shkurtit 1909. Më 5 nëndor 1915 u bë e përditëshme. Më përpara dilte një herë në javë, pastaj dy herë në javë, pastaj tri herë në javë e pastaj dolli e përditëshme kur ishte direktor, ndjestë pastë, Kostë Çekrezi, i cili midis vyrtutave të tjera kish vyrtutin që ishte një punëtor i rrallë. Ndoshta punëtori më i madh që ka nxjerrë Përlindja Shqipëtare.
Tani duhet të kini përpara sysh një gjë: Dielli përparoi e arriu të bëhet e përditëshme e vazhdoi disa vjet kështu. Pastaj botimi i tij u rrallua sepse gjysma, më tepër se gjysma e shqipëtarëve më të mirë që kishim këtu u sulnë si bagëtia, si kope edhe u kthyen në Shqipëri, posa që u hap vendi. Dhe kjo e sakatosi lëvizjen kombëtare të këtushme. Vanë atje dhe kujtonin se kur të ktheheshin do t'a gjenin përsëri derën hapët. Kur u mejtuan që të ktheheshin këtu, dera ishte mbyllur e s'vinin dot.
Por, sidoqoftë, me gjithë ato mundime, Dielli vazhdoi. Po si vazhdoi ?... Këtë duhet t'a kini gjithënjë përpara sysh. Dielli nuku mund të mbahej vetëm me pajtime. Po të pyeç mirë, asnjë gazetë në botë nuku përmbahet vetëm me pajtime. Përmbahet me rekllama. Edhe ne, rekllama nuk kemi natyrisht pse, ai publik që e këndon është shumë i limituar e askush nuk rekllamon pa pritur që të marrë fitime nga ajo rekllame. Kështu që s'duhet të dëshpërohemi, kur shikojmë se nga koha në kohë Dielli ngec e pret ndihmën tonë. Tashi, ç'mund t'u thom për vazhdimin e Diellit? E vetmja gjë që mund t'u thom është kjo. Kështu siç bëmë këtë mbledhje të bukur sot, që mblidhemi nga të gjitha anët e Amerikës e piqemi e çmallemi, do të ish mirë që të mblidhemi çdo tre vjet e kështu të ndihmojmë edhe Diellin. Se ka edhe një tjatër qëllim kjo mbledhje. Nuk jemi më djema dhe ngadalë e ngadalë hesapi ynë po shkurtohet e mbyllet. Kështu që është mirë të piqemi çdo dy a tre vjet. Se kush e di se kur piqemi prapë ! ( … )

… Unë nuk e di në se, sot, shqiptarët e Amerikës piqen ashtu siç uronte e dëshironte Noli, në çdo dy a tre vjet. Nuk di në se Dielli del pa pengesë e pa patur nevojë për "rekllama". Nuk di, në se ata për të cilët flet Fan S.Noli, pra, ata "…miq shumë të çmuar, dorëhapur, të cilët kanë bërë pllane që të shigurojnë përjetësinë e Diellit edhe të Vatrës…", jane ende gjallë e vazhdojnë të mbrojnë kauzën e saj dhe gazetën në fjalë. Por, ndërkohe di se, mbas këtij takimi jubilar ku u mbajt fjalimi i fundit publik i rilindasit tonë të madh ku ai la, si të thuash, Testamentin e Tij, Noli vdiq. Ai u shojt pas tre vjetësh, atje në shtëpinë e tij modeste, në Fort Lauderdale të Floridës, më 13 mars 1965...

marre nga Prestige (v. 36, Nentor)

[Albo]

SHQIPERINE, TE MIRE A TE LIGE, NE E BEME !

Noli ka qene nje njeri gjeni, pasi kishte shume talente, profesione, ishte shqiptari me me kulture i kohes se tij, por ne te njejten kohe, ishte deshtaku me i madh i kohes se tij. Ai deshtoi gati ne gjithcka qe nisi si ne arenen politike edhe ate shoqerore brenda komunitetit shqiptar ne Amerike. Ai ishte prift qe bente politike. Ai ishte prift qe bente thirrje per revolucion. Ai ishte prift qe i pelqente te merrte persiper se kish cliruar kombin dhe bere Kishen Orthodhokse Shqiptare Autoqefale. Ai ishte prift qe i mbante merri edhe shoket te tij me te ngushte, Faik Konices, nje tjeter shqiptar i madh i asaj kohe.

Nuk eshte rastesi qe komunistet shqiptare dhe te gjithe shqiptaret me bindje te majta e shohin Nolin si nje histori suksesi, kur ne fakt nuk eshte aspak e tille. Noli nuk ka patur kundershtare vetem ne Shqiperi por dhe brenda komunitetit shqiptaro-amerikan, kundershti qe linden pikerisht kur Noli mbrojti moralisht qeverine komuniste te Tiranes ne 1945 me fjalet: "Eshte me mire qe vendi te kete nje qeveri se sa te mos kete fare qeveri e te jete ne kaos". Bindjet komuniste dhe me vone te majta te Nolit ishin te mirenjohura si nga shqiptaro-amerikanet qe e denoncuan dhe izoluan ate, edhe nga Edhit Durrham qe e kish pike te dobet Nolin.

E verteta historike eshte qe Noli me qendrimet e tija e izoloi vetveten dhe ne fund te jetes se tij, koha e provoi se ai kish qendruar gjithmone ne kahun e gabuar te historise. Deshperimi i tij me i madh ka qene se ai jetoi shume pak ne Shqiperi, dhe ne vitet e pasluftes, edhe pse ai pati korrespondenca me rregjimin komunist, ai nuk denjoi qe te shkonte te vizitonte Shqiperine.

Figura e Nolit eshte nje figure madheshtore kur peshon kontributin e tij ne shume fusha te jetes shqiptare, por me e madhe se vepra e tij, ka qene pikerisht, egoja e tij e semure. Shqiperia nuk kish nevoje vetem per Nolin, por per te gjithe djemte e saj te asaj kohe. Shqiptaret duhet te marrin shembull perkushtimin por jo qendrimet e Nolit.

Albo

[Xhuxhumaku]

Si abuzoi Noli me arkën e shtetit


Autori i Lajmit: Dukagjin Hata dhe Përparim Halili
Ashtu siç pati një fillim, qeveria “Noli”, ardhur në pushtet pas revolucionit të njohur “demokratiko-borgjez” të vitit 1924, pati edhe një fund, madje shumë të shpejtë. Në ata pak muaj të aktivitetit të saj, kjo qeveri “stinore”, përveçse hyri si një “konvecion” në historinë e qeverisjeve shqiptare, duhet thënë se nuk solli ndonjë ndryshim në jetën e vendit e të popullit të asaj kohe. Nëse vendimi i parë që mori Qeveri “Noli”, kishte të bënte me ndëshkimin dhe sekuestrot e pasurive të kundërshtarëve të saj politikë, të rrëzuar nga pushteti e të arratisurve jashtë kufijve, vendimi i fundit i kësaj qeverie, kishte lidhje me boshatisjen e arkës së qeverisë. Vetëm pak kohë përpara rrëzimit nga “froni” dhe përpara largimit nga Shqipëria, Noli dhe njerëzit e kabinetit e të pushtetit të tij, të cilët kishin akoma vulën dhe firmën e qeverisjes, nxorën vendimin për shpërndarjen e financave të shtetit, duke i akorduar ato në formë pagash e shpërblimesh për “rrethin” e ngushtë e besnik të kabinetit. Ky akt financiar, regjistruar si “kapaku” që mbylli historinë e qeverisjes së Nolit, ka ndodhur plot 81 vjet më parë.
Në datën 25 dhjetor 1924, pasi kishte marrë me vete gjithë buxhetin e shtetit, kabineti qeveritar i drejtuar nga Noli, shkoi në Vlorë dhe përpara largimit nga Shqipëria, organizoi mbledhjen e fundit në të cilën, u shpall vetëm një vendim: “Ndarja e pjesës kryesore të buxhetit të shtetit, në formë pagash e shpërblimesh për aktivistët dhe mbështetësit e vet”. Kështu u hartua, u miratua dhe u ekzekutua lista e ndarjes së financiave me emrat dhe shumat përkatëse, sipas arkave të prefekturave. Për pjesën tjetër të buxhetit të shtetit shqiptar të dhjetorit të vitit 1924, megjithëse ka qënë i konsiderueshëm, nuk është folur asnjëherë. Përdorimi i tij zyrtar, nuk figuron as në vendime të mëparëshme e as në vendimin e fundit të qeverisë, të datës 25 dhjetor 1924. Ai u zhduk pa gjurmë dhe sipas dokumenteve të shërbimeve sekrete të huaja të asaj kohe(CIA), thuhet të ketë “udhëtuar” privatisht matanë kufijve të Shqipërisë, por që duke mos u folur asnjëherë për fatin e tij. Një gjë është interesante në vendimin e fundit të kabinetit qeveritar të Nolit: Mënyra e shpejtë e veprimit dhe lista e personave që kanë përfituar nga ndarja dhe përfitimi personal prej financave publike.
BIOGRAFI: Dy nga krerët e kryengritjes noliste
Qazim Koculi
Lindi më 1887 në fshatin Kocul të Vlorës. Arsimin fillor e kreu në vendlindje ndërsa atë të mesëm në gjimnazin “Zosimea” të Janinës. Studimet e larta i përfundoi në Akademinë e Lartë Ushtarake të Stambollit, pas të cilës fitoi gradën Nëntoger. U emërua më pas në Marinën Ushtarake të Perandorisë Osmane, ku fitoi gradën e togerit. Më 1909 nuk i bindet një urdhri ushtarak të një eprori të tij gjatë një beteje detare në Prevezë, për t`ju dorëzuar flotiljes italiane. Pas nxjerrjes së urdhër-arrestit nga komanda perandorake, Koculi arratiset për në Argjentinë, ku qëndron deri në vitin 1912. Kthehet këtë vit në Vlorë, pasi iu përgjigj një thirrje të Ismail Qemalit. Ky i fundit e cakton drejtor të portit të Vlorës, detyrë të cilën e kreu deri në çastin që porti u mor në administrim nga italianët në tetor të vitit 1914. Deri në vitin 1917 ishte kryekatundar në Brataj të Vlorës. Nga ky vit e deri më 1919 ishte nënprefekt i Tepelenës. Më 21-31 janar 1920 merr pjesë si delegat i Vlorës në Kongresin Kombëtar të Lushnjes, nga i cili u emërua edhe senator. Është aktiv në Luftën e Vlorës të vitit 1920 dhe njihet si një ndër organizatorët e Kuvendit të Barçallasë. Koculi u zgjodh nga ky kuvend si kryetar i komisionit të përbërë nga 16 anëtarë. Më 19 maj 1920 ky komision zgjodhi në Beun të Vlorës, Qazim Koculin si komandant të përgjithshëm të Komitetit të Luftës së Vlorës. Hyri në Vlorë në krye të trupave shqiptare, pas një beteje të zhvilluar më parë, më 3 shtator 1920. Pas kësaj lufte kreu detyrën e prefektit të Vlorës. Zgjidhet deputet i Vlorës në zgjedhjet e para të 5 prillit 1921. Ishte mbikqyrës i qeverisë së Pandeli Evangjelit së bashku me Bajram Currin dhe Avni Rustemin në periudhën tetor-nëntor 1921. Kriza e dhjetorit 1921 e gjeti në krahun e forcave që ishin për rrëzimin e qeverisë së Evangjelit. Nga kjo krizë ai u bë protagonist jo me ndonjë dëshirë të madhe, duke hyrë në histori edhe si kryeministri njëditor i Shqipërisë. Ai më 6 dhjetor formoi pa konsultime një kabinet prej 8 anëtarësh, për askush nuk që i gatshëm të ndihmonte. I vetmi urdhër që lëshoi “kryeministri” njëditor ishte ai për drejtorin e përgjithshëm të postave, të cilin e urdhëroi të mos lëshonte asnjë lloj telegrami të pakontrolluar prej tij. Nga këto dy shkaqe, Koculi dha dorëheqjen brenda të njëjtës ditë që u emërua kryeministër.
Në zgjedhjet e 27 dhjetorit 1923, Qazim Koculi u zgjodh sërish deputet i Vlorës në Kuvendin Kushtetues. Gjatë kësaj kohe vazhdoi të përkrahte po ata linjë politike që ishte për rrëzimin e qeverisë. Koculi ishte ndër pjesëmarrësit dhe përkrahësit e kryengritjes së qershorit 1924. Në qeverinë e dalë nga kjo kryengritje, Koculi ishte ministër i Punëve Botore. Me dështimin e kësaj qeverie dhe me Triumfin e Legalitetit, Qazim Koculi emigroi jashtë Shqipërisë bashkë me politikanë të tjerë. Emigracionin politik Koculi e kaloi në Vjenë dhe Paris. Gjatë kësaj kohe ai pajtohet me Mbretin Zog dhe pranoi që të ishte kryetar i Komitetit të Kosovës në mërgim. Për këtë gjë, ai ai u pagua me një shumë prej 30 napolonash në muaj. Ishte për kthimin në atdhe para 7 prillit 1939, por një gjë e tillë u kundërshtua nga shokët e tij. Pas pushtimit fashist, Koculi u kthye në Shqipëri, dhe në dhjetor 1939 emërohet anëtar i Këshillit të Lartë të Shtetit. Në qeverinë e Mustafa Krujës ishte Ministër Shteti dhe në çastet e fundit të kësaj qeverie u emërua komisar i lartë në Vlorë, në kohën kur qe rritur lëvizja komuniste atje. Më 2 janar 1943 Qazim Koculi vritet në Vlorë nga batalioni dibran i italianëve. Për këtë shkak dhe për faktin se italianët nuk pranuan të dënojë fajtorin, Mustafa Kruja që ishte edhe miku i tij, dha menjëherë dorëheqjen nga posti i kryeministrit.
Kasëm Qafëzezi:
Lindur në Kolonjë më 1880. Pas mbarimit të shkollës së mesme, titullohet ushtarak klasi për karrierë të lartë në Akademinë Ushtarake të Stambollit. Dërgohet për studime pasuniversitare në Vjenë dhe kur i përfundon, kthehet në atdhe për t‘u vënë më pas në krye të ushtrisë së Perandorisë. Në vitin 1908 shërben në Janinë. Më 1910 merret me organizimin e trazirave në zonën e Tepelenës. Pas vitit 1912 i përgjigjet thirrjes së ministrit të Luftës, Mehmet Pashë Dërralla dhe vihet në krye të një fuqie të xhandarmërisë dhe lufton kundër andartëve grekë në Jugun e Shqipërisë. Në verën e vitit 1920, bën pjesë në shtabin ushtarak të “Mbrojtjes Kombëtare” në Vlorë. Ngjarjet e vitit 1924 e gjetën komandant të Garnizonit të Përmetit, nga ku nisi marshimin ushtarak drejt Tiranës, duke u bërë vegël e opozitës së atëhershme. Më 16 qershor 1924, emërohet ministër i Luftës në Kabinetin “Noli”. Me dështimin e këtij kabineti largohet fillimisht në Itali, ku në janar 1925 rrihet me ish-ministrin Luigj Gurakuqi. Në vitin 1927 pas një amnistie të Ahmet Zogut, kthehet në atdhe dhe vendoset në Berat. Nuk pranon ofertat e Ahmet Zogut për t‘u integruar në ushtri, me justifikimin se “ishte i lodhur”. Në Mars 1931 bën pjesë në delegacionin e Beratit që vizitoi Mbretin pas atentatit të Vjenës, duke i uruar jetë të gjatë. Vdiq në Berat, më 20 shtator 1934.

Data e Publikimit: 19/01/2005

2001-2004 Ballkan.com

[Xhuxhumaku]

Qazim Koculi, kryeministri vetëm një ditë, ministër i Punëve Botore te “Noli”


Autori i Lajmit: Dukagjin Hata dhe Përparim Halili
Për njoftim e veprim sa sipër, ju përshkruajmë kopjen e Vendimit të Këshillit Administrial, datë 25.12.1924. Pagesat të bahen nën responsabilitetin e kësaj ministrie pa u kërkuar certifikata nga nëpunësat.
Ja si u shpërndanë financat në formë shpërblimesh:

Arka e përgjithshme
Angjelin Suma, Drejtor Finance , 580 Franga ari
Mustafa Kallamishi 326.10 Franga ari
Mehmet Bilali, Kapiten i Barkës 434.75 Franga ari
Haki Tatzati, Nënkolonel 20.000 Franga ari
Rexhep Berati, Major 20.000 Franga ari
Ibrahim Jakova, Major 20.000 Franga ari.
Alekse Plumbi, Toger 9242 Franga ari

Rrogë për ministrat: 3900 Franga ari
Xhemal Bushati, Zv/Ministër i Brendshëm dy paga 5000 + 3000 Franga ari
Llazar Fundo, Kryetar i Komisionit të Bashkimit 2608.70 Franga ari
Automobili i Kryeministrit 300 Franga ari
Qazim Koculi, Ministër i Punëve Botore, dy paga 375 + 41 Franga ari
Sulejman Delvina, Ministër i Punëve të Jashtme 240 Franga ari
Stavro Vinjau (për Bahri Omarin)
1000 Franga ari
Sulo Bodka 960 Franga ari
Ibrahim Dedej 960 Franga ari
Petro Pekmezi, Nënp. Minstria e Punëve Botore
171 Franga ari.
Vangjel Papa, Sekretar i Gjyqit Ushtarak 400 Franga ari
Shoferi i Kryeministrit 152 Franga ari
Mustafa Banka, Protokollist Ministria e Arsimit 380 Franga ari
Zyber Bakiu, Sekretar i Ministrisë së Drejtësisë 475 Franga ari.
Bilbil Rustemi, polic Kryeministri
266 Franga ari.
Av.Mihal Lehova, Ndihmës Anëtar i Gjyqit Politik
350 Franga ari.
Shefqet Kulleci, Protokollist Min. e Brendshme 342 Franga ari
Haki Mulleti, Sekretar i Tretë Min. e Brendshme 475 Franga ari
Ali Sulejmani 300 Franga ari
Brahim Sula,
Me Transportin e Ushtrisë 326.10 Franga ari
Kostandin Kote,
Nënkryetar i Parlamentit 285 Franga ari
Serafin Dole,
Drejtor Parlamenti 380 Franga ari

Arka e Financave të Tiranës:
Beqir Rusi, nënprefekt i Tiranës
684 Franga ari
Mustafa Dule, telegrafist Tiranë
304 Franga ari
Ethem Bolena, polic në Tiranë 266 Franga ari
Bexhet Neimi, polic në Tiranë 266 Franga ari
Mazar Sopoti, s/Gjyqit të Fillimit
266 Franga ari

Shpërblimet, sipas arkave të prefekturave:

Arka e Financave Durrës:
Riza Dani, Prefekt 1326.25 Franga ari
Musa Maçi, Nënprefekt i Shijakut
957.60 Franga ari .
Ali Fortuzi, Kryesekretar i Durrësit
237.50 Franga ari
Luigj Zaja, Protokollist i Prefekturës
413.25 Franga ari
Muharrem Geci, Komisar i Policisë Durrës
1090 Franga ari
Kasem Durrësi, Nëpunës i Kadastrës
551 Franga ari
Shaban Belegu, Mësues i Shijakut
342 Franga ari
Rexhep Dizdari, Drejtor shkolle në Shijak
190 Franga ari
Ali Tartari, Sekretar i Gjyqit të Paqit
190 Franga ari

Financa e Shkodrës:
Riza Dani, Financa Shkodër 40.000 Franga ari .

Financa e Dibrës:
Qazim Mulleti 966.60 Franga ari

Financa e Elbasanit:
Kol Tromara, Prefekt 1306.25 Franga ari.
Hysen Prishtina, N/Prefekt 812.05 Franga ari
Demir Kodheli, Drejtor Shkolle në Peqin
418 Franga ari
Ahmet Burburia, mësues 551 Franga ari
Mahmut Çela, Arkëtar
455 Franga ari

Financa e Gjirokastës:
Hilë Mosi, Prefekt 183.35 Franga ari
Sesai Çomo (dy shuma) 680 + 293.45 Franga ari

Financa e Përmetit:
Koco Çipi, Nënprefekt 812.25 Franga ari

Financa e Kavajës:
Qazim Mulleti, N/Prefekt 410.40 Franga ari

Financa e Lushnjes:
Naum Prifti, Mësues 146.376,20 Franga ari

Shumat e shpërndara, sipas prefekturave:
Arka e Përgjithshme 92.309,15 Franga ari
Arka e Tiranës 1786 Franga ari
Arka e Durrësit 5270 Franga ari
Arka e Shkodrës 40.000 Franga ari
Arka e Dibrës 966.60 Franga ari
Arka e Elbasanit 3543.40 Franga ari
Arka e Gjirokastrës 1166.80 Franga ari
Arka e Përmetit 812.25 Franga ari
Arka e Kavajës 410.40 Franga ari
Arka e Lushnjes 146.376,20 Franga ari

Ky vendim u firmos në çast nga Ministri i Financave, Luigj Gurakuqi dhe, po në atë moment, ministër Gurakuqi firmosi edhe urdhërin e mësipërm për ekzekutim, i cili u firmos menjëherë edhe nga drejtori i Financave të Vlorës dhe zv/ministri i Financave, Stavro Vinjau.

Qeveria “Noli”
Fan Noli
Sulejman Delvina
Stavro Vinjau
Rexhep Shala
Luigj Gurakuqi

Data e Publikimit: 19/01/2005
2001-2004 Ballkan.com

[Kosovari_78_Ca]

Noli një krijues dhe atdhetar i shquet

Megjithëse është pak si heret për të thënë dic mbi atdhetarin tonë të shquet, Stilian Nolin e dashur, së paku gjatë përvjetorit duhet shfaqur fjalë bindëse e lavdëruese mbi qenjën e tij, si njeri i penës, i gojës dhe burrënia e tij që bëri për kombin, gjatë asaj kohe që jetoi. Njeriu i gjallë nuk mund t'i ketë cilësi profetike, dhe të bëj punë që i nevojiten kohës. Dikush ka prirje për dicka, por i mungon një tjetër. Dikujt i shkon mbarë politika, dhe tjerit i merret goja. Dikush ka prirje poeti e letrari, dhe ai tjetri sy sundimtari. Të gjithë njerëzit nuk mundim ti fusim në një thesë, në një kandar, sepse dikush peshon më rëndë dhe tjetrin e hedhë mbi pullaz. Fanoli, qëndroi në pushtet vetëm gjashtë muaj, ai nuk patë kohë për abuzime, kur arka shtetërore ishte e thatë. Fanoli, nuk ndejti gjatë në pushtet që të bëjë gabime të pandretshme. Ai qëndroi vetëm gjashtë muaj, dhe nuk pati jehonë të madhe për demokratizimin e shqiptarit dhe të vetë Shqipërisë. Shqipëria atë kohë kishte boll halle e telashe, që qeveritë po zhdukeshin si kashta e komarës. Aty su pa as demokraci as pasuri, por më e keqja ishte se ajo a do të mundëte të mbjetojë, sepse kojshitë rrinin në pusi për ta pushtuar dhe asgjësuar. Atë botë Shqipërisë i duhej një pushtet i fortë, sic e pati më vonë. Më kujtohen thënjet e Konicës: "Fanol, formo qeverinë, lere në një anë vegjëlinë; sa për vegjëlinë, do të merremi më vonë; na duhet një qeveri e plotë dhe e fortë! Për fat, ashtu nuk ndodhi, dhe A. Zogu hyri në Shqipëri pa e shpraz një fyshek.

Qazim Rrushaj

Ndoshta Fanolit s'i shkoi për këmbe për të sunduar Shipërinë, por ai ka merita të tjera që duhet thënë, të cilat janë shfaqur nga shumë të tjerë, shumë kohë para meje edhe disa të tjerëve. Eshtë e kotë që të përmenden gjëra që nuk i hynë në vesh shqiptarit, sot. Fanoli, ka merita si burrë shqiptar, kur e prezantoi Shqipërinë në Lidhjen e Kombeve, në Zhenevë. Armiqtë tonë jugor, përpiqeshin që orthodoksit shqiptar, t'i bënin Grekë dhe pikë. Por, Fanoli me kapelën e një prifti orthodoks, del në tribunë. Pakistanezi duke i dhanë fjalën Nolit e prezentoi kështu: "Tani po ia jap fjalën përfaqësuesit të Shqipërisë, duke zgjatur gishtin drejtë tij, tha se ai është edhe një priftë"! Grekët, ishin munduar që të bindin Europën se Shqiptarët janë turqë, merren me hoxhallarë!!! Kur delegacioni Grekë e pa Fanolin thanë: "Na mundi, Fanoli!' Dhe kështu shpëtoi Shqipëria e Jugut. Merita e tij më e madhe, shpalli autoqefalinë e kishës shqiptare, ku sot ajo "autoqefali fanoliane" i mungon sot Kishësh Shqiptare. Kjo ishte merita dhe burrënia e tij nga ana politike.

Dikur kah mezi i vitit 1960, më ka dal mendësh se në Beligrad është mbajtur një mbledhje letrarësh dhe përkthyesish të Shekspirit. Më duket se në atë takim ka marrë pjesë prof. Skendi nga Amerika. Dr. Profesor Vojisllav Danqetovic, Albanalog, me kombësi serbe, por edhe i lindur në Kosovë. Me rastin e kësaj mbledhje, duke qënë mirë i njohur me veprat e përkthyera të Shekspirit, në ligjëratën e tij Danqetovici shprehet: "Fanoli është përkthyesi më i natyrshëm i Shekspirit, dhe veprat në fjalë jo vetëm se janë përkthyer me vend, por janë shqipëruar, dhe unë shpesh herë themë se autori i vërtetë i këtyre me padyshim se është Fanoli". Fanoli ishte mjeshtër i penës, një historian me peshë ndërkombëtare, një letrar i pamohueshëm i letrave shqipe. Eshtë kënaqësi që për veprat e tija madhore të flasim e të shkruajmë gati cdo javë e muajë. Kah fundi i viteve 50, A. Zogu po i bënte një vizitë komunitetit shqiptar në New York, kur ndjeksit e tij i shtruan pytjen, se cka ke për të thanë për Fanolin: " Fanolin e kam pasur kundërshtar politik. Po të ishin nja 10 të tillë si ky, Shqipëria nuk do dukej kështu"! Ai e cmonte Fanolin, dhe demokracitë vetëm kështu mund të përparojnë.

A. Zogu dhe Fanoli, ishin kundërshtar politik. Zogu dhe Fanoli dikur edhe marrëdhëniet i zbutën. Fanoli ka qenë politikan i zgjuar kur ka ardhur në pyetje Kombi dhe Shqipëria. Kur Italia okupoi Shqipërinë, dhe Mbreti doli jashtë, ai u mundua që të formojë një qeveri provizore me në krye A. Zogun, sepse ky i fundit nuk kishte abdikue nga froni. Por, kundërshtarët e Zogut, bishtëruan, dhe qeveria nuk u formua, dhe Enver Hoxha erdhi në krye të shtetit shqiptar plotë 40 vjet.

Tashti, Zogu, Fanoli janë të vdekur, ata nuk mund të flasin për vete dhe as për popullin shqiptar. A. Zogu s'duhet deskridituar nga shkarravitësit e pamëshirshëm dhe të anshëm. Këtë e kam sajuar gjatë viteve të para në Amerikë nga politikan shqiptar, kur disa herë harronin të shajnë Enverin, dhe në vend të tij vërsuleshin pa nevojë kundër ish mbretit. Aty e kuptova se shqiptarëve u mungojnë shumë gjëra. Duke kuptuar se këto njerëz flasin për të kaluarën dhe jo për të ardhmen e Shqipërisë. Dhe kjo vazhdon edhe ditën e sotme, duke pasur frigë se po kthehej dinastina e Lekës, dhe po humbin "socializmin" botëror që e ka kaplluar kështjella socialiste Nanoine!

Pasi Fanoli shkruajti një Elegji për Bajram Currin dhe Luigj Gurakuqin, dëshiroj të them dy fjalë sidomos për këtë të fundin. Bajram Curri u vra nga bejlerët e Gjakovës; Kryeziu ishte një ndër më të shiturit, dhe dikur më vonë tregoi brinjët, për të vra A. Zogun, sepse ky i fundit nuk i ndejti besnik fjalës së dhanë kryeministrit të Sërbisë, Pashiqit.

Luigj Gurakuqi, një figurë e rrallë e politikës mbarëshqiptare. Më mirë se ai që e ka shetitë Shqipërinë, asnjëtjetër. Ka qenë energjik, shqiptar i kulluar, simpatik, dhe karizmatik në sensin politik dhe diplomatik. Po shënoj vetëm disa fjalë e shprehje të Mustafa Merlika Krujës: " Shqipëria, për fat të keq më 1912, nuk pati pris, udhëheqës që populli do të ndiqnin dikë. I vetmi që mundëte të qonte peshë popullin, ka qenë Lugji. Ai thotë, ati nuk i mungonte gjë për të udhëhequr një popull. Kruja thotë: i mungonte vetëm një gjë: '"Ishte shumë i ri:!!!

Në lidhje me vrasjen e tij, është përfolur shumë, se ishte urdhëri i A. Zogut. Këtë gjë e kam besuar edhe unë deri para një vjeti. Unë kam lexuar shumë për këtë njeri. Në disa tregime, Luigji shfaqet me aq dhimbje, bile për t'u dhimbur, sic thonë Shkodranët. Ai diku tregon disi jetën e tij plotë brenga. "Shpeshë merrja hua nga miqë, dashamirë, vëllezër e fis, dhe gjithmonë më skuqej fytyra kur i shihësha, dhe nuk kisha një metelik për t'u kthyer. Ai borxh nuk i kishte Ahmet Zogut, por të tjerëve. Ahmet Zogu, e dinte se ai arkën se kishte vjedhur, edhe cka të vidhte, kur arka ishte e shprazur. Dhe fajin nuk mund t'ia hedhim vetëm një njeriu për krimet që janë bërë. Dy : A. Zogu kurrë s'ka qenë armik personal i L. Gurakuqit. Dikur kur Ahmed Zogun e lëvdronin në kupë të qiellit për meritat e tija, gjatë Kongresit të Lushnjës. Dhe nami i shkoi në tërë Shqipërinë. Një ditë, politikanët duanin ta bindin popullin se Zogu nuk është i mirë për të qëndrua në krye të shtetit. L. Gurakuqi, donte t'ia mbushë menden popullit, se ata për dy vjet kanë trumbetuar se Zogu ishte njeri i mirë dhe mbrenda ditës ndërroi havanë, kishte ndërruar ishte i keq. Luigji ishte politikan i kohës, të cilin e detyruan që të shpallë kanditatësi pa vullnetin e tij.

Tashmë, kariera e tij politike në skenën shqiptare kishte marrë fund. Shkoi në Itali tek familja. Balton Stambolla, një kushëri i Luigjit nga Tezja, i merrë shpirtin Luigjit, jo për dinjitet shqiptari, por përse i kishte marrë para dhe s'ia kishte larë borxhin. Meqenëse, ai u largua nga Shqipëria, tashmë ishte e sigurtë se kurrë më s'do t'i lante borgjin Stambollës, dhe hoqi gishtin. Gjatë vrasjes, familja mori vesh dhe doli në skenë. Media italiane po merrte shënime. E ama e Luigjit, njerëzve të saj u thonte që mos nguten për deklarime të rreme, se Zogu vrau Luigjin. Aijo ishte një grua pa politikë, një grua e ndershme, dhe punët i dinte mirë, se ai që hoqi gishtin mbi djalin e saj, ishte djali i motrës së saj.

Mit-had Frashëri, pasi ishte rritur në Turqi, dhe i njihte shumë mirë shqiptarët që për para e pasuri ta merrte kokën. Ai thotë, Shqiptarët në Turqi merren me punë të ndyta. Për një metelik ta merrë shpirtin. Ai ka qenë shumë i shqetësuar me punët e liga të shqiptarit. Lum e mjerë ai që është dhe i përkushtohet kombit, se vallahi kurrë s'ka rahati! shpesh ma thonte babaj im, dritë pastë!

Në dyzetvjetorinë në përkujtimin e tij, i kam kushtuar një poezi:

Më shumë se një lotë derdhëm për ty!

Me frymë të pashë të ndërthuar
I mbërthyer me mornicën e kaluar
Në përvjetorin e parë të vdekjes tuaj!

Atë botë,

Mbajtëm një minutë zi
Në Zaajazin kreshnik për ty;
Ndër dhëmbë
Dy fjalë i përshpëritëm
Lavdi e përjetëshme!

O, Nol

Më shumë se një lotë derdhëm për ty!

Q. Rrushaj

[Kosovari_78_Ca]

E DREJTA URITHJANE
40 vjet pas vdekjes se Nolit te madh.

Nuk ka ari ne bote qe nuk e fut putren ne koshere...se kosherja-pushtet per ate pune eshte, te prodhoj mjalte qe te hane arijte e pushtetit e te politikes( arijt monarkiste jane me te babeziturit), packa se bletet prodhuese me se shumti vdesin urie, e megjithate:
Shkrimi qe kerkon te beje sensacion: " Si abuzoi Noli me arkën e shtetit" te Dukagjin Hates dhe Perparim Halilit, te shfaqet me shume si nje satire monarkiste,qe per te lartesuar fronin e nje Monarku te dhunshem, kerkojne te njollosin e pergojojne ata ( Nolin e nolianet), qe me ideale demokratike ne zemer kane mbrojtur Atdheun-Republike. Duke mos patur asnje fakt e argument, shkrimi Hata-Halili ngjan si historia e Osman Gazepit, qe preu e qepi nje kostum te ri ushtarak e si i tha mendja te vetgradohej me gradat e kolonelit, ju paraqit Zogut te I-re (dhe fatmiresisht te fundit) te cilit i tha "A me rrine mire, Madheri). Zogu e pa dhe duke ditur se me cfare karagjozesh rrethohej ne oborrin e tij, i tha tataloshit : "I gezofsh". Qe atehere Osman Gazepi i gezoi gradat e kolonelit, packa se paguhej si kapiten. Se keshtu funksiononte shteti ne duart e nje njeriu me pushtet absolut. Per me teper parate-florinjt Ahmet Zogu i Burgajetit te Matit, i mendonte , sic i thote fjala e urte popullore, "parja e bardhe per nje dite te zeze", i vendoste ne sendyqe te cilat me pas i terhoqi zvarre per ne Greqi, ne kohen kur miku i tij Ducja futi trupat ne bregdetin shqiptar e ku nga ushtria zogiste nuk u pa kurrnji qendrese, vec inisiativave private te patrioteve Mujo Ulqinaku dhe Abaz Kupi qe rrembyen pushket e dolen perballe fashisteve pa izen e Mbretit.Per me teper ate dite Pseudombrreti kishte shume pune
"Kembet e shpejta e faqja e bardhe"- per faqe te zeze. Shkoi e ju dorezua grekeve ne Kapeshtice.
Osman Gazepi, besniku i Zogut, u braktis prej ketij te fundit sepse do ti rendonte buxhetin ne mergim, ku nuk do ti hynin ne pune gaztoret. Dhe dihet qe koloneli i vetgraduar e i braktisur prej sovranit te vet, vdiq disa vite pas nentorit 1944 pa u trazuar nga sundimtaret e rinj komuniste, sepse ne ate "Clirim-Pushtim" te ri, kish kontribuar edhe i biri i tij partizan. Historia eshte e mpleksur keq ne Shqiperi.
Ndersa vdekja e Kasem Qafezezit, (qe shkoi e i uroi Ahmet Zogut jete te gjate e vete nuk e pati te gjate - pas atentatit ndaj pseudombretit ne hyrje te operas se Vjene nga Ndok Gjeloshi dhe Azis Cami ), edhe ne mos i paste ardhur Kasem Qafezezit vdekja nga Zoti , i ka ardhur nga robi, lexo Zogu, qe ka percjelle ne ate bote kush e di se, sa e sa patriote. Ca me plumb pas shpine e ca te tjere me helm ne kafe. Kete stil do te vazhdonte edhe Enveri, por me nje ndryshim ne aparence, ate qe Zogu bente naten e pas shpine, Laneti i ri, e bente diten per diell e balle per balle pa u merakosur ti fshihte krimet e veta.
Ne fund te fjales nuk shihet ndonje ndryshim i madh ne mes te djajve kuq e djajve te lyer me varak mbreteror. Briret po brire. ferri po ferr. Aq me teper se prej bijeve te monarkisteve na u gjenden edhe partizante te perflakte te Enver Hoxhes. Edhe me Qafezezet keshtu ndodhi...
Le te percjellen sa me shume kesisoj berllogesh, te sajuara nga Dukagjin Hatat e Perparim Halilat e enderranebezemonarkise, madje deri ketu ne Amerike me ca levizje zogolliane Le-Zhi-Ko qe te kujton nje dacibao kineze madeduniane, se helbete, kohe e keqe e me bore ky dimer 2005, jemi mbyllur brenda e nuk shtyhen ditet, e kemi kohe te rrine perballe kompiuterit e te gajasemi me ca historira vertete per te qeshur, apo sic thone ne Kosove " berlloge interneti"...
Se tellallet e kallamaret e monarkizmit anakronik, magjepsur per nje cik pushtet, nuk dine deklaraten e njohur te Stavro Vinjaut per financat shqiptare ne dhjetor 1924, nuk e dine se sa para ju gjeten Luigj Gurakuqit, ministrit te Nolit, kur e vrane ne mars 1925 me urdher personal te Zogut, i ardhur ky i fundit ne pushtet me bajonetat serbo-ruse, vrasje per te cilin u akuzua se e kreu konsulli zogist Cetin Saraci ( me doren e Balton Stambolles), po konsulli zogist shkodran, qe nga Londra ku ushtronte, jo pa talent, pikturen, vite me vone, si u prish me Pseudombretin per allishverishe parash- ja faturoi me detaje vrasjen e Luigj Gurakuqit( por edhe vjedhjet ne thesarit te pergjakur kombetar) Ahmetit te Zogolleve te Matit, i cili sa qe gjalle kurr nuk e pergenjeshtroi bashkpunetorin e vet ne kete vrasje mizore.Edhe akuzen per vjedhje nuk e pergenjeshtroi.
Perkundrazi e konsideronte nder e dinjitet prej satrapi te vriste nje patriot te madh si Luigj Gurakuqi, po edhe Hasan Prishtinen e te tjere, te cileve per nga kultura, dija e atdhedashuria, dhelpra e Matit, qe ja kish shaluar Atdheut, u rrinte shtate male larg. Per hajdut ishte Zogolli Matit. S'ke cfare i thua. U a kalonte te gjitheve. Nuk kish njeri te barabitej me te. Ki inatin foli hakun dhe derdh parate ne qesen e mbretit - Ali Babes e 40 hajduteve. Se salltaneti i sulltan Ahmetit donte para te madhe.Kur thua Zog, thua ari, e kur thua ari, te del perpara mjalti per te cilin po lepihen aq ligsht sot monarkistet e Le-Zhi-Ko-se si te e dale nga katakombet e mesjetes. Duan mjalte edhe ata...
I madh paske qene O Fan Noli, qe tere jeten i ke matur veprimet e tua me imagjinaten e zjarrte se "Cfare do te bente Skenderbeu, ne keto rrethana?".
Ti Nol legjendar qe ma ke varrin ketu ne Bostonin plak, e qe me shkakun tend qe do te behet serisht vend peligrimazh kete pranvere me 13 mars, sepse behen 40 vjet nga dita qe ti mbylle syte ne Florida ne vitin 1965 dhe na genjeve kur ne vjershen e fundit "Vdekja e Sulltani" proklamove vdekjen tende, sepse, sepse... kurr nuk vdiqe.
Je i gjalle e me i pavdekur se kurre, se jo vetem miqte e dashamiresit e tu shqiptare e te huaj ne te gjithe boten ende te admirojne me zjarr, por, e kjo nuk qenka fare pa rendesi ne kete universin tend, ende me zjarr te luftojne ata qe kurr nuk e pane drejt ne sy diellin tend, mbase thjeshte per faktin se nuk e ndjejne nevojen e drites noliane qe ndricon ne qiellin e kultures shqiptare, se ata, ne te drejten e tyre urithjane, preferojne jo me shume drite se sa agimet polare.

Kol Shkodrani
Boston 22 janar 2005



www.traboini.com

[Julius]

Ashtu eshte vertet Albo shume bukur e ke thene deshtaku me i madh i kohes se tij, prift qe bente politike. Nje liber te tij Noli ia dedikon prinderve te tij duke thene:... kete liber ia dedikoj babait tim si shperblim per keqardhjen e tij qe me pa prift. Shume egoist Noli duket ne keto rreshta. Po te sjell nje shembull te ngjashem te nje njeriu te madh qe me ngjason shume me Nolin dhe eshte Kryepeshkopi qipriot Makarios, nqs nuk e di kush eshte po te them se ai e cliroi Qipron nga zgjedha Angleze duke e shpallur per here te pare shtet te pavarur. Nuk vleresohet shume nga qipriotet sot dhe a e di pse? Sepse donte te lidhej me te paanshmit Titon me shoke qe te ishin jashte luftes se ftohte, te mos mbanin as anen e amerikanit as anen e ruseve. Budallek me te madh nuk mund te bente ra nga pushteti sepse nuk lejoi amerikanet qe te kishin nje baze detare ne ishullin e Qipros!
NUK ISHTE E DREJTE TE KISHIN AMERIKANET BAZE NE QIPRO! Kjo i kushtoi rende humbi gjysmen e ishullit qe e zaptuan turqit.
Ah kjo bote e keqe vertet qe njerezit me te mire i vret!

[EnkeleaS]

Ndoshta ata që mundohen të i mveshin këtij gjiganti epitete te ndryshme, mund të e gjejnë veten pikerisht në këtë poezi "satirike" të tij, mvarësisht se nga vijnë....Lexim të këndshëm....

MERR E ZGJIDH

A te duhen luftetarë?
Dhe arratinë armiku te marrë?
A do botës ti vesh zjarrë?
Merr nja dhjetë kosovarë.
A do trima sejmene?
Kapardisur kudo vene,
Gjumi pa i zene t'mos flene,
Per tre mirditore bej bene.
A do urte njerezit te rine,
Nen komande te kesh ushtrine,
Ne hudut te vesh njerezine ?
Merre gjithe Laberine !
Do per pune, nje korçar ?
I ke bujq e ustallarë,
Me gra bashke e hapin varre
Krah e koke s'u ka te share.
Do dembele per Stamboll?
Mos u lodh e mos hiq hall,
Te rreshtosh nja tri tabor,
Tiranasit t'i zgjedhish me dore.
A te duhen genjeshtare ?
Matrapaz e koke thare ?
Kripen ta shesin per fare,
Mer Krutane dhe je i lare.
Po qejflinj a te duhen?
Qe me jevga dine te kruhen,
Zonja qe pjellin cdo vit,
Vec Elbasani i rrit.
Me dy kembe do hajvane?
Budallenj pa din' e iman,
Ku te flasesh dine te vene,
Dil e shetit gjithe Myzeqene.
A do te ruash florine?
Katandine e shtepine?
Me dy qofte mbush sinine,
Ec e mer Gjirokastrine.
A do te hash e te besh qejf?
Sofra e shtruar si per mbret,
Sherbetor e per yzmet,
Te tille gjen vec ne Permet.
Do ministra kolonjare?
Se mbahen burra per "mend",
Duan kudo te jene te pare,
Ne magje e ne kuvend.
Hall i madh me Skraparllinj
Ka rrezik te hash dhe dru,
Dy ministra le te rrine,
Se na duhen dhe pa tru.
O i gjore, mos harro Vlore!
Se ky faj lahet me gjak,
Vec sihanet dhe shiritat,
Kesaj pune i vene kapak.