Raporti i plotë i BE-së për Shqipërinë 2004

[BlueBaron]

PERMBLEDHJE

Reformat në Shqipëri gjatë dymbëdhjetë muajve të kaluar kanë qenë të kufizuara. Megjithë disa përparime të bëra në fusha të caktuara, shumë nga rekomandimet e përfshira në raportin e Procesit të Stabilizimit dhe Asociimit (PSA) 2003 nuk janë realizuar si duhet.

Klima politike nuk ka lejuar kryerjen e reformave të thella. Stabiliteti i brishtë politik i arritur në vitin 2002 u zëvendësua nga tensionet ndërmjet partive politike kryesore si edhe në vetë gjirin e partisë qeverisëse, Partisë Socialiste (PS). Lufta për lidershipin e PS-së ndikoi negativisht në stabilitetin e qeverisë. Duke qenë se vëmendja e qeverisë u përqendrua gjithnjë e më tepër në vështirësitë e brendshme dhe, në kushtet e një opozite përherë e më obstruksioniste, programi i reformave vazhdoi të pësonte vonesa. Për rrjedhojë, shumë nga mosarritjet e vëna në dukje në Raportin e Grupit Drejtues të Nivelit të Lartë të vitit 2001, në raportet e PSA-së së viteve 2002 dhe 2003, si edhe gjatë procesit të dialogut politik me autoritetet shqiptare, nuk janë zgjidhur. Zgjedhjet vendore të 12 tetorit u zhvilluan në bazë të një kodi të ri zgjedhor. Megjithatë, mangësi serioze u vunë re gjatë këtyre zgjedhjeve dhe nuk u arritën standardet e kërkuara ndërkombëtare. Aftësia e administratës publike për të vënë në zbatim angazhimet që lidhen me Marrëveshjen e Stabilizimit dhe Asociimit (MSA) ngelet një çështje shqetësuese.

Në fushën ekonomike, rritja reale e PKB-së (GDP) në vitin 2003 u vlerësua me 6,0 %, nga 4,7 % në vitin 2002. Në fund të vitit 2003, inflacioni arriti në 3,3 %, që ishte brenda objektivit të qeverisë. Privatizimi i bankës më të madhe të vendit, Bankës së Kursimeve, ishte një arritje e shënuar. Disa hapa paraprakë janë bërë në drejtim të çështjes së pronësisë së tokës. Megjithatë, qëndrueshmëria afatmesme e rritjes ekonomike dhe aftësitë e vendit për zbutjen e varfërisë po vihen në rrezik nga paqëndrueshmëria politike dhe përqendrimi i kufizuar i vëmendjes kah reformat. Ekonomia shqiptare vazhdon të ngelet në një masë të konsiderueshme një ekonomi informale. Mjedisi që rrethon biznesin është i papërshtatshëm dhe është pak inkurajues për investime. Korrupsioni, krimi i organizuar, zbatimi i mangët i ligjit dhe administrata joefektive vazhdojnë t'i krijojnë barriera biznesit dhe të cënojnë sigurinë ligjore. Megjithë arritjet në nënshkrimin e Marrëveshjeve të Tregtisë së Lirë (MTL) me vendet e rajonit, Shqipëria nuk ka qenë e aftë t'i zbatojë plotësisht të gjitha detyrimet që rrjedhin nga pranimi në Organizatën Botërore të Tregtisë (OBT).

Qeveria vazhdoi të deklaronte se përparimi i Shqipërisë në Procesin e Stabilizimit dhe Asociimit është prioritet i saj. Megjithatë, jo gjithmonë veprimet e saj e kanë mbështetur këtë gjë. Pavarësisht përparimit të kryer gjatë negociatave të MSA-së në diskutimet rreth tekstit të marrëveshjes së ardhshme, shumë nga reformat e domosdoshme për të garantuar zbatimin e duhur të kësaj marrëveshjeje, nuk janë kryer. Veçanërisht shqetësuese ngelen çështjet kryesore që lidhen me shtetin ligjor. Këtu përfshihen lufta kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit dhe funksionimi i sistemit gjyqësor. Shqipëria meriton të përshëndetet për një sërë nismash, përfshirë këtu rolin përgjithësisht konstruktiv në rajon, reduktimin e kontrabandës/trafiqeve së qënieve njerëzore nëpërmjet deteve Adriatik dhe Jon, dhe rënien dakord për një Marrëveshje Ripranimi me Komunitetin. Por, rezultatet nuk ishin si priteshin në fushat kyç të krimit të organizuar, korrupsionit, sistemit gjyqësor dhe reformës në administratën publike. Për sa kohë që Shqipëria dëshiron të ecë përpara në rrugën e saj drejt BE-së, është e domosdoshme që ajo të tregojë vullnetin politik, vendosmërinë dhe aftësinë për t'i trajtuar pa vonesë çështjet kyçe të identifikuara në këtë raport.

[BlueBaron]

SITUATA POLITIKE

Demokracia dhe shteti ligjor

Shqipëria mbetet një demokraci e re dhe relativisht e paqëndrueshme. Interesat afatmesme të vendit shpesh sakrifikohen përballë interesave afatshkurtra dhe të ngushta politike. Konsolidimi i kulturës demokratike është thelbësor për kryerjen e reformave të domosdoshme.

Shqipëria adoptoi një kod të ri zgjedhor bazuar në rekomandimet e bëra nga bashkësia ndërkombëtare. Megjithatë, zgjedhjet vendore të zhvilluara në tetor 2003 nuk i arritën standardet ndërkombëtare. Nevojitet më shumë vullnet politik për të siguruar zgjedhje të lira dhe të ndershme.

Janë kryer hapa në drejtim të përmirësimit të funksionimit të sistemit gjyqësor, por duhen bërë ende përpjekje të konsiderueshme për të siguruar zbatimin e ligjit, veçanërisht në lidhje me krimet e rënda. Edhe reforma në administratën publike ka njohur disa përparime. Por, nevojiten më shumë vendosmëri dhe vullnet politik për të krijuar një administratë publike moderne, të pavarur dhe efikase. Përpjekje inkurajuese janë bërë për fuqizimin e shoqërisë civile, por është e nevojshme që ato të intensifikohen më tej.

Shteti ligjor në Shqipëri vazhdon të ketë mangësi. Organet e zbatimit të ligjit nuk garantojnë ende një zbatim të plotë të ligjit sipas standardeve ndërkombëtare. Korrupsioni i shumëpërhapur dhe krimi i organizuar vazhdojnë të përbëjnë një kërcënim serioz për stabilitetin dhe përparimin e vendit. Përpjekje të mëtejshme janë të domosdoshme për të siguruar respektimin e plotë të të drejtave të njeriut.

[BlueBaron]

Vlerësimi i institucioneve demokratike dhe qëndrimit ndaj shtetit

Kushtetuta: Kushtetuta e Shqipërisë u miratua me referendum në nëntor 1998 dhe përbën një themel të përshtatshë për zhvillimin e duhur dhe zbatimin e parimeve demokratike dhe lirive themelore, përfshirë pluralizmin politik, lirinë e shprehjes dhe besimit fetar dhe respektimin e pakicave. Shqipëria ka vazhduar së forcuari sistemin e saj institucional dhe ligjor. Institucionet dhe autoritetet duhet të sigurojnë që kërkesat e Kushtetutës të zbatohen si duhet dhe në çdo rrethanë. Gjithashtu, ato duhet të pranojnë e të zbatojnë vendimet e Gjykatës Kushtetuese.

Presidenti i Republikës: Presidenti është kryetari i shtetit dhe sipas Kushtetutës luan vetëm një rol të kufizuar ekzekutiv. Ai/ajo zgjidhet nga Parlamenti për një periudhë 5 vjeçare. Presidenti aktual, z. Alfred Moisiu, u zgjodh me konsensus të gjerë të partive politike në qershor 2002. Ai ka bërë përpjekje të konsiderueshme për të lehtësuar procesin politik dhe për të ndërmjetësuar në mirëkuptimin mes partive për çështje themelore që lidhen me reformat, si për shembull reformën zgjedhore, legjislacionin mbi pronësinë dhe reformën gjyqësore. Nismat e tij, ndonëse formalisht të kufizuara nga Kushtetuta, kanë pasur efekt të ndjeshëm.

Parlamenti: Kuvendi i Shqipërisë (sistem parlamentar njëdhomësh) ka 140 anëtarë: 100 të zgjedhur drejtpërsëdrejti dhe 40 sipas përfaqësimit proporcional. Partitë kryesore politike mbeten Partia Socialiste në pushtet (PS, 75 vende) dhe Partia Demokratike (PD, 45 vende). Një numër partish të vogla formojnë aleanca me partitë kryesore, duke lidhur nganjëherë koalicione të papritura. Zgjedhjet e përgjithshme legjislative pritet të zhvillohen në vitin 2005. Parlamenti shqiptar ka zënë gjithnjë e më shumë një vend qendror në jetën politike dhe është kthyer në forumin kryesor të debatit politik. Opozita është përpjekur përgjithësisht të imponojë vullnetin e saj brenda kufijve të ligjshmërisë. Por, tundimi për të përdorur bojkotin mbetet i pranishëm dhe PD-ja pengoi seriozisht punën e Parlamentit në fund të vitit 2003 në shenjë proteste njëkohësisht ndaj qëndrimit të qeverisë dhe rezultatit të zgjedhjeve vendore. Pavarësisht nga debati shpeshherë i nivelit të ulët të zhvilluar në seancat plenare dhe procedurat vijuese, Parlamenti ka diskutuar dhe shqyrtuar një numër më të madh çështjesh të rëndësishme se në të kaluarën, përfshirë komisionet parlamentare të posaçme për reformën zgjedhore, legjislacionin mbi pronësinë, shërbimin informativ kombëtar, krizën e "skemave piramidale", etj. Megjithatë, ka ende hapësirë të konsiderueshme për përmirësim lidhur me veprimin e komisioneve parlamentare, veçanërisht të komisioneve parlamentare të hetimit. Seanca parlamentare e debatit rreth Raportit të Procesit të Stabilizimit dhe Asociimit (PSA) 2003, si edhe rezoluta e përbashkët shumicë-opozitë që u adoptua rreth tij, e bënë Parlamentin përfundimisht një aktor qendror në lidhje me PSA-në. Por, kjo rezolutë nuk u zbatua si duhet. Gjithashtu, me qëllim që të mbështetet më mirë angazhimi i Shqipërisë në PSA, Komisioni Parlamentar për Integrimin Evropian duhet të shndërrohet në një komision parlamentar të përhershëm me përgjegjësi të përcaktuara mirë.

Ekzekutivi: Qeveria kaloi një tjetër periudhë paqëndrueshmërie gjatë gjysmës së dytë të vitit 2003 për shkak të rigjallërimit të konfliktit të brendshëm ndërmjet Kryeministrit Fatos Nano dhe ish-Zëvendës-Kryeministrit dhe Ministrit të Punëve të Jashtme Ilir Meta. Dorëheqja e papritur e këtij të fundit në korrik dhe lirimi nga detyra i Ministrit të Rendit Publik për shkak të një sulmi ndaj një gazetari televiziv bënë që këto poste ministeriale kyçe të ngeleshin të paplotësuara për një periudhë disamujore. Konfliktet brenda partisë në pushtet u përshkallëzuan me afrimin e kongresit kombëtar të PS-së në fund të vitit 2003 dhe, rikthimi te retorika provokuese si nga opozita ashtu edhe nga shumica, ndikuan në një përkeqësim të situatës politike. Si rrjedhojë, qeveria edhe një herë u përqendrua më shumë në çështjet e brendshme sesa në reformat e rëndësishme të cilat duhen ndërmarrë menjëherë me qëllim që të përmirësohet gjendja social-ekonomike e vendit dhe të bëhen përparime në rrugën drejt BE-së. Çështje veçanërisht shqetësuese të cilat janë nën përgjegjësinë e drejtpërdrejtë të qeverisë mbeten lufta kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit, zbatimi i duhur i legjislacionit dhe stabiliteti i administratës. Përpjekje të konsiderueshme duhen bërë tanimë për të përshpejtuar ndjeshëm ritmin e reformave pas rikonfirmimit të shumicës qeverisëse në Parlament në fillim të vitit 2004.

Administrata publike: Gjatë periudhës që përfshihet në këtë raport, janë bërë disa përparime në reformën e administratës publike, por nevojiten ende përpjekje të qëndrueshme. Miratimi i ligjit mbi kontrollin e pasurive të zyrtarëve në prill 2003, miratimi i Kodit të ri të Etikës, rimarrja nga ana e Departamentit të Administratës Publike (DAP) të kompetencës për caktimin e pagave në administratën publike, kanë qenë që të gjithë hapa pozitivë. Hapat e kryer në drejtim të përmirësimit të sistemit të karrierës dhe pagave, si edhe kurset e ndryshme të formimit të organizuara nga Instituti i Trainimit të Administratës Publike (ITAP) janë gjithashtu elementë pozitivë. Megjithatë, përpjekje të mëtejshme janë të nevojshme në të gjitha këto fusha me qëllim që ligjet dhe kodet të jenë në lartësinë e objektivave të parashikuar nëpërmjet zbatimit të tyre në mënyrën e duhur. ITAP-it i duhet të sigurojë qëndrueshmëri financiare afatgjatë dhe të rrisë në mënyrë progresive aftësitë e tij trainuese për t'i bërë ballë sfidës së një përmirësimi të ndjeshëm të administratës publike shqiptare.

Janë marrë masa për zgjerimin e fushëveprimit të Ligjit të Shërbimit Civil (LSHC), me qëllim krijimin e një kuadri ligjor të përgjithshëm i cili të përmbajë parime të përbashkëta për të gjithë nëpunësit civilë. Nëpunësit civilë të cilët u përkasin Agjencisë së Prokurimit Publik dhe Administratës së Taksave mbulohen tashmë nga LSHC-ja. Gjithashtu, po merren masa për të siguruar që parimet e LSHC-së të zbatohen edhe për nëpunësit e doganave. Komisioni i Shërbimit Civil (KSHC) tanimë funksionon më mirë, por ai duhet të bëjë përpjekje të mëtejshme që të sigurojë që të gjithat detyrat e tij të parashikuara nga ligji të zbatohen si duhet. Ndërmjet Departamentit të Administratës Publike (DAP) dhe KSHC-së është vendosur një ndarje më e qartë përgjegjësish dhe një mirëkuptim më i mirë. Tashmë është thelbësore që të bëhet përparim në drejtim të çëshjes së zgjidhjes së mosmarrëveshjeve dhe në monitorimin e zbatimit të KSHC-së në nivel lokal.

Pavarësisht nga këto hapa, problemet e kahershme si korrupsioni, ndërhyrja politike, mungesa kronike e burimeve njerëzore të përshtatshme, ndryshimet e shpeshta të njerëzve dhe zbatimi i pamjaftueshëm i kuadrit ligjor që lidhet me administratën publike, vazhdojnë të jenë pengesë për konsolidimin e një shërbimi civil profesional dhe të pavarur. Jo të gjitha objektivat e reformave u arritën gjatë vitit 2003. Ndryshe nga ç'kishte planifikuar qeveria, amendimet e LSHC-së nuk u kryen dhe DAP-i nuk mundi të nxirrte udhëzimet aq të kërkuara lidhur me procedurat e marrjes në punë, sistemit të karrierës dhe masave disiplinore. Përparime të kufizuara janë bërë lidhur me forcimin e funksionit të Sekretarit të Përgjithshëm në ministritë e linjës, Këshillin e Ministrave dhe Kuvend. Ai është një funksion kyç i cili duhet të ndihmojë në një ndarje më të qartë ndërmjet drejtimit administrativ (të përfaqësuar nga Sekretari i Përgjithshëm) dhe drejtimit politik. Një përparim i mëtejshëm në këtë fushë gjykohet themelor për funksionimin e duhur të administratës publike shqiptare.

Ndonëse është shënuar përparim në përdorimin e procedurave profesionale dhe të drejta të përzgjedhjes, emërimet subjektive ngelen mëse të shpeshta. Është raportuar një presion i fortë i ushtruar nga autoritetet politike qendrore dhe vendore mbi nëpunësit civilë në muajt para dhe pas zgjedhjeve vendore të tetorit 2003. Pa diskutim, kjo influencon negativisht në stabilitetin dhe efikasitetin e administratës publike. Prandaj, Shqipëria duhet të bëjë përpjekje vendimtare për zgjidhjen e problemeve të sipërpërmendura dhe në të njëjtën kohë të bëjë ç'është e mundur që të krijojë një administratë publike profesionale dhe të pajisur mirë e cila të jetë e aftë t'u përgjigjet sfidave të së tashmes dhe të së ardhmes.

Pushteti vendor: Procesi i decentralizimit vazhdoi të bënte përparime të ngadalta por të vazhdueshme, ndërsa njësive të pushtetit vendor iu dha më shumë autonomi. Por, nga ana tjetër, ka pasur një tendencë për të rritur më tepër sesa duhet rolin e prefektëve si krahu i qeverisë në nivel vendor. Funksionet ekskluzive të bashkive dhe komunave janë bërë më të qarta. Strukturave të pushtetit vendor iu është dhënë autoritet fiskal i konsiderueshëm. Një sërë kompetencash janë decentralizuar tashmë. Megjithatë, fusha të rëndësishme si furnizimi me ujë dhe pastrimi, apo arsimi dhe kujdesi social, vazhdojnë të mbeten kryesisht nën kontrollin e autoriteteve qendrore. Suksesi i decentralizimit varet shumë nga forcimi i duhur dhe i vazhdueshëm i kapaciteteve vendore të shoqëruara me programe adekuate formimi. Në këtë aspekt, propozimi për ngritjen e një qendre të re trainimi për nëpunësit e administratës publike e cila do të përfshinte edhe të zgjedhurit dhe nëpunësit vendorë është një nismë e lavdërueshme. Rishikimi i hartës administrative ekzistuese dhe ndarja e re territoriale që do të nisë më 2004 është një hap shumë i rëndësishëm në kuadrin e reformës administrative dhe territoriale. Do të ricaktohen kufijtë e njësive vendore dhe shumë komuna të vogla do të shkrihen për të krijuar një numër më të vogël njësish me sipërfaqe më të madhe. Ky proces ngërthen në vetvete aspekte politike të konsiderueshme dhe duhet realizuar në një klimë politike konstruktive me përfshirjen e të gjitha palëve të interesuara.

Zgjedhjet vendore të tetorit 2003 u zhvilluan në bazë të një kodi të ri zgjedhor i cili u miratua në qershor 2003 falë bashkëpunimit veçanërisht konstruktiv ndërmjet dy forcave politike kryesore shqiptare. Kodi i ri përmban shumë nga rekomandimet e bëra nga bashkësia ndërkombëtare pas zgjedhjeve parlamentare të vitit 2001, përfshirë këtu edhe rekomandimin për ngritjen e një organi të posaçëm gjyqësor i cili do të trajtonte ankesat. Megjithatë, nuk u arrit të materializoheshin përmirësime të konsiderueshme në zgjedhje. Ndërkohë që procesi zgjedhor ishte për t'u vlerësuar përsa i përket miratimit të një kuadri të ri ligjor, qëndrimit të policisë, sistemit të përmirësuar të ankimimit dhe një pasqyrimi përgjithësisht të ekuilibruar nga ana e mediave, u vunë re megjithatë probleme serioze. Shqetësimet kanë të bëjnë veçanërisht me fusha si regjistrimi dhe listat e votuesve, vonesat në akordimin e fondeve për fushatë të partive politike, mungesa e rregullave proceduriale të efektshme brenda Komisionit Qendror të Zgjedhjeve, shkalla e ulët e njohurive mbi kodin e ri që mbizotëronte në radhët e anëtarëve të komisioneve zgjedhore të nivelit të ulët dhe të mesëm (sidomos në nivel lokal), si edhe vonesat e papranueshme dhe ndërhyrjet në numërimin e votave dhe përpilimin e rezultateve. Nga ana tjetër, përqindja e pjesëmarrjes së kandidateve femra ra më tej, ndërsa "votimi familjar" pengoi shumë njerëz (në mënyrë të veçantë gratë) që të ushtronin si duhet të drejtat e tyre. Në çaste vendimtare, partitë politike nuk iu përmbajtën sa duhet parimeve demokratike. Periudha paszgjedhore ishte veçanërisht e vështirë. Rezultatet në Tiranë u bënë të njohura javë të tëra pas votimit dhe ato u kontestuan me forcë nga opozita. Gjykata Zgjedhore kërkoi përsëritjen e zgjedhjeve në mbi 30 % të qendrave të votimit në kryeqytet, më konkretisht në 118 qendra votimi. Pavarësisht nga niveli i ulët i pjesëmarrjes (27 %), procesi i rivotimit që u zhvillua në dhjetor ishte i qetë dhe i rregullt dhe konfirmoi rezultatin fillestar. Ndërkaq, ripërsëritja e zgjedhjeve në zonën e Himarës dhe në zona të tjera ishte veçanërisht problematike. Në Himarë, manipulimet e rënda e detyruan Komisionin Qendror të Zgjedhjeve të merrte masën e ashpër të përmbysjes së rezultatit paraprak. Si konkluzion përfundimtar, në Shqipëri nevojiten më shumë përpjekje dhe vullnet politik nga të gjithë aktorët për të siguruar zgjedhje plotësisht demokratike.

Shoqëria civile: Janë bërë përparime gjatë periudhës që përfshihet në këtë raport. Organizatat e shoqërisë civile kanë zhvilluar veprimtari të ndryshme për të kontribuar në zhvillimin e vendit. Janë ndërmarrë nisma për të inkurajuar bashkëpunimin ndërmjet institucioneve shtetërore dhe organizatave të shoqërisë civile. Për shembull, Ministria e Punës dhe e Çështjeve Sociale nënshkroi një marrëveshje bashkëpunimi me përfaqësues nga 110 OJQ në fushat e dhënies së shërbimeve sociale dhe zbutjes së varfërisë. Organizatat e shoqërisë civile u përfshinë në hartimin e strategjive kombëtare që lidhen me çështje të rëndësishme sociale si për shembull fëmijët dhe lufta kundër trafikimit. Pati gjithashtu edhe raste të tjera bashkëpunimi me sindikatat apo shoqatat e punëdhënësve. Kuvendi i Shqipërisë miratoi një rregullore të brendshme që lejon pjesëmarrjen e organizatave të shoqërisë civile në seancat parlamentare. Fushatat publike të organizuara nga lëvizjet qytetare, si për shembull fushata "Mjaft!" kundër apatisë qytetare, apo veprimtari të tjera në përgjigje të nevojave të bashkësive lokale, arritën një shkallë të caktuar suksesi. Trysnia e fortë nga ana e organizatave të shoqërisë civile kontribuoi gjithashtu në dorëheqjen e Ministrit të Rendit Publik pas një incidenti që ai pati me një gazetar televiziv. Pjesëmarrja e këtyre organizatave në monitorimin e zgjedhjeve për pushtetin vendor ë tetorit ishte po ashtu një hap pozitiv.

Gjithsesi, shoqëria civile në Shqipëri vazhdon të jetë e dobët. Organizatat profesionale, institutet studimore ("think-tanks") si edhe shoqatat qytetare dhe të bazës mbeten të kufizuara në numër dhe me mungesa në përvojën organizative, në burimet financiare dhe në aftësitë mbrojtëse që të mund të ndikojnë në vendim-marrje. OJQ-të janë më të shumta në numër, por kanë probleme të ngjashme dhe varen ndjeshëm nga financimet nga jashtë. Sindikatat janë gjithashtu të dobëta dhe me anëtarësi të kufizuar. Nismat konkrete të kombinuara me një rol më ndëraktiv të qeverisë mbeten thelbësore për zhvillimin e shoqërisë civile në Shqipëri.

Forcat e Armatosura: Autoritetet shqiptare treguan edhe më tej gatishmërinë për të bashkëpunuar në mënyrë aktive me bashkësinë ndërkombëtare, ndërkohë që një numër i vogël trupash po marrin pjesë në operacionet e tanishme në Afganistan dhe Irak. Shqipëria vijoi me vënien në zbatim të Strategjisë së saj Ushtarake të Mbrojtjes të vitit 2002 e cila ka për qëllim të arrihen gradualisht standardet e NATO-s.

[BlueBaron]

Vlerësimi i sistemit gjyqësor, zbatimi i ligjit dhe respektimi i shtetit ligjor

Sistemi i drejtësisë: Ndonëse janë bërë disa përmirësime të vogla, sistemi gjyqësor shqiptar mbetet i dobët. Rekomandimet e bëra në raportin e PSA-së 2003 janë zbatuar vetëm pjesërisht. Aftësitë profesionale të gjykatësve, prokurorëve, policisë gjyqësore dhe personelit administrativ vazhdojnë të jenë të kufizuara, ndërsa infrastruktura dhe pajisjet të papërshtatshme. Për pasojë, funksionimi i sistemit gjyqësor në tërësi, por edhe opinioni i publikut të gjerë rreth tij janë të nivelit të ulët. Sipas vëzhgimeve të kryera nga Nisma e Evropës Juglindore për Zhvillimin Ligjor (NEJZHL), korrupsioni përfshin të gjithë aktorët e sistemit gjyqësor, gjykatësit, prokurorët, personelin administrativ dhe avokatët.

Përsa i përket legjislacionit, një sërë amendimesh iu janë bërë ligjeve ekzistuese lidhur me çështje të ndryshme si pagat e gjykatësve dhe prokurorëve dhe organizimin e gjykatave, duke përfshirë edhe Këshillin e Lartë të Drejtësisë i cili është organi përgjegjës për mbrojtjen, emërimin, transferimin, shkarkimin, ngritjen në detyrë, formimin, vlerësimin profesional dhe inspektimin e aktivitetit të gjykatësve. Përmirësime legjislative janë bërë gjithashtu në lidhje me prokurorinë dhe policinë gjyqësore. Nga ana tjetër, janë ratifikuar një sërë konventash ndërkombëtare, si për shembull: Konventa Evropiane "Për vlefshmërinë ndërkombëtare të gjykimeve penale"; protokolli shtesë i Konventës Evropiane "Mbi krimin kibernetik, lidhur me penalizimin e akteve me natyrë raciste dhe ksenofobe të kryera nëpërmjet sistemeve kompjuterike"; dhe protokolli shtesë i "Konventës së legjislacionit penal për korrupsionin". Në takimin në nivel ministrash të Forumit BE-Ballkani Perëndimor për Drejtësinë dhe Punët e Brendshme të nëntorit 2003, Shqipëria së bashku me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor u angazhuan për vendosjen e bashkëpunimit rajonal ndërmjet prokurorëve me qëllim lehtësimin e sigurimit të provave.

Megjithatë, struktura e karrierës dhe pagat e gjykatësve dhe prokurorëve, si edhe kuadri ligjor lidhur me transferimin dhe ngritjen në detyrë të magjistratëve, kanë nevojë për përmirësim të mëtejshëm. Emërimi i drejtpërdrejtë i gjykatësve dhe prokurorëve, megjithëse i parashikuar në ligj, përbën një shqetësim serioz, veçanërisht kur kjo gjë synon të jetë normë dhe jo përjashtim. Vetëm shqyrtimet transparente dhe konkurruese mund të ndihmojnë që të garantohet përzgjedhja e gjykatësve dhe prokurorëve të aftë dhe të pavarur mbi bazën e kritereve objektive dhe të paanshme. E njëjta mungesë e përgjithshme transparence dhe paanshmërie ndikon edhe në aspekte të tjera të rëndësishme të veprimeve gjyqësore duke përfshirë administrimin e çështjeve gjyqësore brenda prokurorive dhe gjykatave, apo caktimin e çështjeve gjykatësve dhe prokurorëve. Nga ana tjetër, gjykatat nuk i publikojnë rregullisht vendimet gjyqësore dhe njohja me rastet e publikuara nuk është aq e lehtë sa duhet. Publikimi sistematik i vendimeve gjyqësore do të rriste transparencën dhe ndikonte në marrjen e vendimeve të një cilësie më të lartë.

Përgjegjës për sistemin e kontrollit të brendshëm të punës dhe sjelljes etike të gjykatësve dhe prokurorëve janë respektivisht Këshilli i Lartë i Drejtësisë dhe Prokuroria e Përgjithshme. Por, edhe Ministria e Drejtësisë ka autoritetin për të kryer inspektime të cilat mund të përbëjnë rrezik për të cënuar pavarësinë e gjyqësorit. Nga ana tjetër, inspektoriatet e brendshme si të Këshillit të Lartë të Drejtësisë ashtu edhe të Prokurorisë së Përgjithshme nuk janë aq sa duhet të efektshëm dhe imuniteti i gjykatësve dhe prokurorëve mund të kthehet lehtësisht në padënueshmëri. Gjatë vitit 2003, në tërësi u kryen njëzetepesë procedime disiplinore kundrejt nëntëmbëdhjetë prokurorëve dhe gjashtë gjykatësve të cilat çuan në shkarkimin e njëmbëdhjetë prokurorëve dhe tre gjykatësve. Por, praktikisht asnjë procedim penal nuk është filluar ndaj gjykatësve dhe prokurorëve. Më tepër vëmendje i duhet kushtuar formimit etik të gjyqësorit.

Shkolla e Magjistraturës, të cilës i është besuar përzgjedhja dhe formimi i gjykatësve dhe prokurorëve, vazhdon ta kryejë detyrën e saj me një sukses relativ. Ajo ka realizuar veprimtari trainuese për legjislacionin e KE-së dhe konventat ndërkombëtare. Megjithatë ajo vuan nga mungesa kronike e burimeve buxhetore dhe veprimtaria e saj varet në mënyrë vendimtare nga mbështetja e vazhdueshme financiare dhe organizative e donatorëve dhe partnerëve ndërkombëtarë. Miratimi i një plani strategjik afatmesëm dhe afatgjatë të mirëprogramuar është veçanërisht i rëndësishëm.

Ndjekja e pamjaftueshme e krimeve të rënda vazhdon të jetë një çështje shqetësuese. Shqipëria ka bërë hapa për t'iu përgjigjur këtij problemi nëpërmjet ngritjes së Gjykatës së Krimeve të Rënda. Tanimë duhet të merren masa për të garantuar funksionimin e duhur të kësaj gjykate. Në këtë kuadër, miratimi i legjislacionit adekuat për mbrojtjen e dëshmitarëve është një element themelor për mirëfunksionimin e drejtësisë ndaj krimit. Gjithashtu, është e rëndësishme që denoncimet publike për veprimtari kriminale ndaj personave të caktuar të hetohen dhe, aty ku ka vend, të gjykohen.

Janë bërë disa përparime lidhur me ekzekutimin e vendimeve gjyqësore. Niveli i ekzekutimeve për gjashtë muajt e parë të vitit 2003 arriti në 52 % (në 2002, ky nivel ishte 48 %). Megjithatë, duhen vazhduar përpjekjet për përmirësimin e mëtejshëm të funksionimit të Zyrës së Përmbarimit dhe të shpejtohet ekzekutimi i vendimeve, veçanërisht kur shteti është palë e humbur.

Sistemi i burgjeve: Sipas autoriteteve shqiptare, popullsia e burgjeve arrin përafërsisht në 2.200 persona. Pavarësisht nga përfundimi në vitin 2002 i burgut të Rrogozhinës dhe Institutit Psikiatrik të Krujës, burgjet shqiptare vazhdojnë të kenë kushte të këqija. Mbipopullimi mbetet një problem i vazhdueshëm dhe për pasojë rreth 300 të dënuar vazhdojnë të mbahen në komisariatet e policisë. Burgu i Peqinit u përfundua në mesin e vitit 2003. Përfundimi i burgjeve të Lezhës dhe Fushë-Krujës gjatë 2004 do të ndihmojë në përmirësimin e gjendjes.

Shqipëria nuk arriti të zgjidhë gjendjen e të burgosurve që mbahen në mjediset e paraburgimit (kryesisht në komisariatet e policisë – afërsisht 1.300 të paraburgosur dhe 300 që e kanë marrë dënimin). Përgjegjësia për këtë çështje është transferuar ligjërisht nga Ministria e Rendit Publik te Ministria e Drejtësisë, por rezultatet në praktikë kanë qenë shumë të pakta. Është tashmë urgjente ndërmarrja e veprimeve konkrete në këtë fushë. Duhen marra masa për të siguruar respektimin e parimeve themelore të të drejtave të njeriut gjatë procedurave të paraburgimit. Gjithashtu, Shqipëria duhet të bëjë përpjekje drejt ngritjes së një sistemi drejtësie adekuat për të miturit.

Shteti ligjor: Përparimet në drejtim të respektimit të përgjithshëm të shtetit ligjor janë të pakta. Shteti ligjor vazhdon të jetë i ndikuar negativisht nga dobësitë e sistemit gjyqësor dhe të administratës pulike, si edhe nga krimi i organizuar dhe korrupsioni.

Korrupsioni në Shqipëri mbetet një problem serioz. Sipas Indeksit të Transparencës Ndërkombëtare të Perceptimit të Korrupsionit, Shqipëria zë vendin e 92 nga 133 vende, me 2,5 pikë nga 10 maksimale (ku vendi me perceptim zero të korrupsionit mban 10 pikë në tabelë).

Shqipëria është pjesëtare e Grupit të Shteteve kundër Korrupsionit të Këshillit të Evropës (GRECO) dhe merr pjesë në nisma të tjera ndërkombëtare kundër korrupsionit. Qeveria vazhdoi punën me hartimin dhe zbatimin e planeve të veprimit kundër korrupsionit. Plani 2003-2004 u miratua në gusht 2003. Në shtator u ngrit Komisioni Tripalësh që përshin qeverinë, shoqërinë civile dhe prokurorinë e përgjithshme. Hyri në fuqi edhe ligji "Mbi deklarimin dhe kontrollin e pasurive dhe detyrimeve financiare të të zgjedhurve dhe disa nëpunësve publikë". Përsa i përket legjislacionit penal që ka të bëjë me korrupsionin, pas ratifikimit nga ana e Shqipërisë së Konventave Evropiane për Korrupsionin (në çështjet penale dhe civile), u ngrit një grup pune me ekspertë kombëtarë dhe ndërkombëtarë për të hartuar propozime me qëllim harmonizimin e konventave me legjislacionin ekzistues shqiptar. Në këtë kuadër, pritet që një paketë projekt-ligjesh të miratohet nga Parlamenti në gjysmën e parë të vitit 2004.

Lidhur me organizimin e organeve të zbatimit të ligjit, pranë Prokurorisë së Tiranës është ngritur një njësi e specializuar që ka për detyrë të trajtojë krimet në fushën e taksave, doganave, prokurimeve publike dhe krimeve financiare në përgjithësi. Shqipëria duhet të bëjë të mundur që kjo njësi të mbulojë edhe rastet e korrupsionit. Sipas informacioneve, kjo njësi përbëhet nga tre prokurorë dhe pesë oficerë të policisë gjyqësore të specializuar në hetimin e krimeve në fushat e sipërpërmendura.

Megjithatë, pavarësisht nga përmirësimet e përmendura më lart, rezultatet konkrete në luftën kundër korrupsionit janë të ulëta. Sipas Prokurorisë së Përgjithshme, gjatë gjysmës së parë të vitit 2003, u proceduan 271 raste në total që lidhen me korrupsionin. Por, shumica e këtyre procedimeve lidheshin me një nen të Kodit Penal ("Abuzimi me detyrën") i cili është më i lehtë dhe më pak i dënueshëm se mitmarrja. Në Shqipëri nuk përbën problem mungesa e strategjive dhe legjislacionit, por mangësitë në vënien në jetë dhe zbatimin e tyre. Planet e veprimit kundër korrupsionit duhen hartuar dhe zbatuar më mirë që të mund t'i përgjigjen me efektshmëri problemeve të korrupsionit. Veçanërisht duhen marrë masa realiste, të sakta dhe të realizueshme, të cilat nuk lidhen vetëm me mirëqeverisjen, por duhet të përfshijnë edhe veprime specifike kundër korrupsionit. Duhet përmirësuar gjithashtu komunikimi dhe bashkërendimi ndërmjet ministrive, institucioneve dhe organizmave të përfaqësuara në Grupin e Monitorimit Kundër Korrupsionit (GMKK). Nga ana tjetër, miratimi dhe zbatimi i një legjislacioni më efikas kundër mitmarrjes, si edhe zvogëlimi i listës së zyrtarëve me imunitet dhe qënia në mënyrë strikte konform rregullave dhe praktikave ndërkombëtare mbi imunitetin, do të kontribuonin në një luftë më të efektshme kundër korrupsionit.

[BlueBaron]

Të drejtat e njeriut dhe mbrojtja e pakicave

Të drejtat e njeriut dhe liritë themelore garantohen nga legjislacioni shqiptar. Megjithatë, duhen shtuar më shumë përpjekjet për të siguruar zbatimin e tyre. Organet e zbatimit të ligjit vazhdojnë të kenë njohuri të pamjaftueshme për detyrimet për të drejtat e njeriut, ndërsa vazhduan denoncimet serioze për keqtrajtime nga ana e policisë. Gjyqësori duhet të jetë më mirë i përgatitur për të trajtuar si duhet rastet e të drejtave të njeriut. Sipas raportimeve, tentativat për ndërhyrje të qeverisë në punën e mediave vazhduan. Përsa i përket të drejtave ekonomike, me përgatitjen e një ligji të ri, janë bërë disa përparime lidhur me çështjen e kthimit dhe kompensimit të tokave të konfiskuara.

Shqipëria duhet të bëjë përpjekje të mëtejshme për të arritur standarde më të larta lidhur me mbrojtjen e të drejtave të pakicave. Në mënyrë të veçantë, ajo duhet të plotësojë kërkesat lidhur me vlerësimin e saktë të numrit të pakicave si edhe të përmirësojë legjislacionin për pakicat i cili do të ndihmojë në zbatimin e konventave ndërkombëtare të ratifikuara nga Shqipëria.



Të drejtat qytetare, politike, ekonomike, sociale dhe kulturore

Kushtetuta e Shqipërisë është një bazë e përshtatshme për zbatimin e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. Shqipëria ka ratifikuar Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ) në vitin 1996. Gjatë periudhës së përfshirë në këtë raport, janë bërë disa përpjekje në drejtim të përafrimit të legjislacionit shqiptar me këtë konventë, si për shembull miratimi i Kodit të ri të Familjes i cili mendohet të jetë në harmoni me KEDNJ-në. Megjithatë, Shqipëria duhet të tregohet më ambicioze në përpjekjet për të përmirësuar treguesit që lidhen me të drejtat e njeriut. Hapa më bindës duhen marrë lidhur me rastet e keqtrajtimit nga policia apo për rregullimin e kushteve të mjerueshme të të paraburgosurve në komisariatet e policisë. Gjithashtu, duhen ndërmarrë veprime të mëtejshme që kanë të bëjnë me trajtimin e çështjeve të të drejtave të njeriut si për shembull zbatimi i vendimeve gjyqësore, mbrojtja e së drejtës mbi pronën apo kompensimi i shtresave të ish-të përndjekurve. Trafikimi i qenieve njerëzore është ende një problem serioz dhe duhet luftuar në mënyrë më energjike (shiko gjithashtu pikën 4.4.5 për Krimin e organizuar).

E drejta për dëmshpërblim, për gjykim të drejtë dhe për t'u mbrojtur kundrejt arrestimit apo ndalimit arbitrar parashikohen të gjitha në ligj. Megjithatë, shkalla e vënies në jetë të këtyre të drejtave është e ulët dhe nevojitet një qëndrim më pozitiv nga ana e qeverisë. E drejta e votës është e garantuar me Kushtetutën e vitit 1998. Megjithatë, problemet srukturore të sistemit zgjedhor shqiptar dhe më hollësisht pasaktësitë në listat e votuesve apo praktikat e votimit në grup ose familjarisht, kanë krijuar vështirësi në ushtrimin si duhet të kësaj të drejte. Në shtator të vitit 2000, Shqipëria hoqi dënimin me vdekje në kohë paqeje. E drejta për t'u grumbulluar dhe manifestuar përgjithësisht është respektuar dhe normalisht manifestimet e opozitës janë zhvilluar pa incidente të rënda. Megjithatë, duhen bërë përpjekje për të përmirësuar përgatitjen nga ana e policisë për përballimin në mënyrë adekuate të situatave të tensionuara apo të dhunshme që mund të krijohen gjatë manifestimeve.

Liria e mediave në Shqipëri është e garantuar me Kushtetutë. Në korrik të vitit 2003, Kuvendi miratoi amendamente të Ligjit për Radiot dhe Televizionet Publike dhe Private me qëllim luftën kundër piraterisë. Por, megjithë numrin e madh të gazetave dhe mediave të tjera të shkruara dhe elektronike në Shqipëri, asnjëra prej tyre nuk është krejtësisht e imunizuar nga presioni politik dhe financiar. Rritja e transparencës rreth pronësisë së mediave është jetike. Raportime rreth tentativave të qeverisë për të ndikuar informacionin e dhënë nga mediat, përgjithësisht nëpërmjet mënyrave të sofistikuara të presionit (si për shembull presioni financiar dhe fiskal) apo nëpërmjet denoncimeve sistematike për shpifje, kanë vazhduar. Në këtë aspekt, qeveria duhet të heqë dorë nga çdo tentativë përdorimi të presionit ose të ngacmimit të mjeteve të informimit, si edhe duhet të përshtasë tërësisht ligjin mbi shpifjen me standardet evropiane.

Shqipëria duhet të ndërmarrë gjithashtu hapa të mëtejshëm për të nxitur zhvillimin e mediave të qëndrueshme dhe profesionale. Në veçanti, nevojitet: të aktualizohet dhe përmirësohet legjislacioni mbi mediat e shkruara dhe elektronike duke marrë parasysh standardet përkatëse evropiane; të përfundohet Plani Kombëtar i Frekuencave Radio-Televizive; të ndërmerret veprim konkret për të garantuar pavarësinë e Këshillit Kombëtar të Radios dhe Televizionit; të përfundojë tranzicioni i Radio Televizionit Publik Shqiptar nga një televizion shtetëror në një transmetues publik të paanshëm. Gjithashtu, duhen marrë masa edhe për përmirësimin e kushteve të punës së gazetarëve sepse gjendja e tanishme nuk nxit zhvillimin e gazetarisë objektive dhe profesionale.

Gjatë vitit 2003, zyra e Avokatit të Popullit (Ombudsmani) trajtoi rreth 4.000 ankesa. Por 40 % e rasteve ishin jashtë kompetencave të kësaj zyre. Ndër rastet e pranuara, 25 % u zgjidhën në favor të ankimuesit. Ndonëse ndërgjegjësimi i publikut rreth funksionit të Avokatit të Popullit është rritur, përpjekje të mëtejshme duhen bërë për promovimin e këtij institucioni dhe zgjerimin e kompetencave të tij. Megjithëse rastet më të shumta të ankesave kishin të bënin me qëndrimin e policisë dhe moszbatimin e vendimeve gjyqësore, institucioni trajtoi edhe çështje që lidheshin me procesin zgjedhor dhe përmirësimin e shërbimeve publike ndaj qytetarëve.

E drejta e pronës është e garantuar me ligj. Me mbështetjen e OSBE-së u përgatit legjislacioni i ri që do të zgjidhë kërkesën kushtetuese të paplotësuar prej kohësh lidhur me kthimin dhe kompensimin e tokës së konfiskuar gjatë regjimit komunist. Projekt-ligji përfundimtar për Njohjen, Kthimin dhe Kompensimin e Pronave iu dorëzua Kuvendit në nëntor 2003. Dy forcat politike kryesore e kanë mbështetur në parim këtë projekt-ligj, ndërsa partitë e vogla opozitare dhe shoqatat e ish-pronarëve kanë shprehur kundërshtime të forta lidhur me pjesët që kanë të bëjnë me kthimin apo kompensimin financiar. Megjithëse mund të mos zgjidhë në mënyrë të kënaqshme pretendimet e të gjitha palëve, në rast se zbatohet si duhet, ky projekt-ligj do të zgjidhte në një masë të gjerë këtë çështje e cila vazhdon të pengojë zhvillimin social-ekonomik të Shqipërisë. Në çdo rast, qeveria shqiptare duhet sa më shpejt të jetë e mundur të vërë në dispozicion të gjithë informacionin e nevojshëm për të përcaktuar tokën e lirë për kthim dhe kompensim. Ajo duhet të identifikojë kërkesat e pazgjidhura për kthim dhe kompensim dhe të hartojë një plan financiar për mbulimin e kostos së mundshme të kompensimit.

Përparimet relative që janë shënuar në fushën e dialogut social lidhen me rritjen e bashkëpunimit në nivel institucional ndërmjet strukturave shtetërore dhe organizatave të punonjësve. Për shembull, këto përparime mund të vihen re në pjesëmarrjen e sindikatave dhe shoqatave të punëdhënësve në institucione të rëndësishme si Këshilli Kombëtar i Punës ose Instituti i Sigurimeve Shoqërore i cili është përgjegjës për administrimin e sistemit të pensioneve. Po ashtu, nënshkrimi i një memorandumi mirëkuptimi ndërmjet Ministrisë së Punës dhe Çështjeve Sociale në emër të qeverisë shqiptare dhe dy organizatave kryesore sindikale, ishte një hap pozitiv. Qëllimi i këtij memorandumi është përmirësimi i legjislacionit të punës, përfshirë këtu edhe Kodin e Punës, sipas standardeve ndërkombëtare për punën. Megjithatë, zbatimi i pamjaftueshëm, ndër të tjera edhe për shkak të mungesës së strukturave dhe kapaciteteve adekuate, mbetet një çështje e rëndësishme për zgjidhje. Duhet bërë ende shumë lidhur me të drejtat e punonjësve në sektorin privat. Organizatat sindikale vazhdojnë të jenë të dobëta përsa i përket organizimit dhe trainimit. Duhen shtuar më tej përpjekjet si për të rritur anëtarësinë ashtu edhe për depolitizimin e tyre.

Pavarësisht nga disa nisma të ndërmarra, si për shembull ngritja e Komitetit për Mundësi të Barabarta dhe miratimi nga ana e qeverisë e platformës gjinore për gratë të bazuar në Platformën për Veprim të Pekinit (1995), barazia gjinore nuk mbrohet sa duhet në shoqërinë shqiptare. Megjithëse gratë kanë mundësi të ngjiten në poste të rëndësishme politike, shoqërore dhe ekonomike, tradita e një shoqërie të dominuar nga burrat ende mbizotëron sidomos në zonat rurale. Edhe nëse ka ndonjë përparim real në këtë fushë, ai është i pmjaftueshëm. Për shembull, ndonëse tashmë të përfaqësuara në një shkallë të ulët në jetën politike, përfaqësimi i grave si kandidate apo pjesëtare në komisionet zgjedhore gjatë zgjedhjeve vendore të vitit 2003, ishte minimal (në fakt, prania femërore ishte më e ulët se kurrë që prej rënies së regjimit komunist). Duhen ndërmarrë hapa konkretë për përmirësimin e kësaj gjendjeje.

Liritë akademike dhe fetare garantohen nga Kushtetuta e Shqipërisë dhe përgjithësisht ushtrohen pa kufizime të veçanta. Shqipëria vazhdon të mbetet një shembull i mirë i harmonisë fetare. Nga ana tjetër, duhen bërë përpjekje të vazhdueshme për të reformuar sistemin arsimor dhe ngritur cilësinë e tij. Çështja e arsimimit në gjuhët e pakicave meriton përkujdes të vazhdueshëm.

[BlueBaron]

Të drejtat e pakicave dhe refugjatët

Sipas kuadrit ligjor aktual, në Shqipëri njihen tri pakica kombëtare (greke, sllavo-maqedonase dhe malazeze) dhe dy pakica kulturore (vllehët dhe romët). Grupi më i madh është pakica greke e cila gjendet kryesisht në jug të Shqipërisë. Kuadri ligjor shqiptar nuk i përgjigjet plotësisht kërkesave të Konventës Kuadër të Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare në të cilën Shqipëria është palë. Nevojitet ende hartimi i ligjeve dhe akteve normative për gjuhët e pakicave që të zbatohen plotësisht të gjitha kërkesat e Kushtetuës dhe ligjet. Për këtë qëllim, Shqipëria duhet të ndërmarrë hapa të vendosur për përmirësimin e legjislacionit për pakicat me synim që të garantojë zbatimin e kërkesave përkatëse të Kushtetutës dhe respektimin e detyrimeve që rrjedhin nga konventat ndërkombëtare të ratifikuara prej saj.

Shqipëria duhet të synojë të arrijë standarde më të larta lidhur me mbrojtjen e të drejtave të pakicave. Ajo duhet të tregojë më shumë vëmendje në trajtimin si duhet të kërkesave të pakicave (për shembull, gjatë zgjedhjeve të fundit vendore ndodhën incidente të cilat çuan në protesta justifikuara të pakicës greke). Megjithë angazhimet e Shqipërisë në kuadër të dialogut politik me BE-në, qeveria ende nuk ka përgatitur një raport i cili do të përcaktonte numrin e saktë të secilës prej pakicave kombëtare në Shqipëri. Personeli i cili trajton çështjet e pakicave është gjithashtu i kufizuar. Janë bërë përparime në drejtim të përfundimit dhe miratimit të Strategjisë Kombëtare për Përmirësimin e Kushteve të Jetesës së Romëve, por zbatimi i saj vazhdon të jetë i pamjaftueshëm, ndërsa masat konkrete në dobi të kësaj pakice janë ende të pakta.

Si konkluzion, Shqipëria duhet të tregohet më ambicioze dhe të përpiqet të garantojë një mbrojtje të mjaftueshme të të drejtave të pakicave në të gjithë territorin e saj, konfom Konventës Kuadër të Këshillit të Evropës për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare.

Numri i refugjatëve në Shqipëri vazhdon të jetë i ulët dhe nuk përbën problem të madh.


Bashkëpunimi dhe detyrimet rajonale e ndërkombëtare

Shqipëria ka mbajtur një qëndrim përgjithësisht konstruktiv përsa i përket marrëdhënieve rajonale dhe ndërkombëtare të saj.

Marrëdhëniet e Shqipërisë me vendet fqinje vazhduan të përmirësohen. Shqipëria përfundoi të gjitha Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë (MTL) siç kërkoheshin dhe në bazë të Memorandumit të Mirëkuptimit për Lehtësimin e Tregtisë në kuadër të Paktit të Stabiltetit. Ajo ka ratifikuar pjesën më të madhe të këtyre marrëveshjeve.

Në rrafshin shumëpalësh, Shqipëria vazhdoi të jetë një anëtare aktive e Këshillit të Evropës (KiE) dhe OSBE-së duke kontribuar në nismat kryesore për bashkëpunimin rajonal në Evropën Juglindore. Megjithatë, detyrimet ndërkombëtare nuk janë plotësuar në të gjitha rastet për shkak të vështirësive të Shqipërisë në vënien në jetë të ligjeve. Negociatat e tanishme për një Marrëveshje Stabilizimi dhe Asociimi (MSA) nxorrën në pah disa vështirësi që Shqipëria has në zbatimin e plotë të të gjitha detyrimeve që rrjedhin nga aderimi në Organizatën Botërore të Tregtisë (OBT). Shqipëria po merr tani masat e duhura për zgjidhjen e këtyre problemeve.


Bashkëpunimi rajonal

Shqipëria është anëtare e shumë nismave që zhvillohen aktualisht në Ballkan, duke përshirë këtu Paktin e Stabilitetit për Evropën Juglindore dhe Procesin e Bashkëpunimit të Evropës Juglindore. Shqipëria ishte bashkëkryesuese e Tryezës së Punës për "Demokracinë Vendore, Mediat dhe Bashkëpunimin Ndërkufitar" të Paktit të Stabilitetit, ndërsa në dhjetor 2003, ajo organizoi në Tiranë Tryezën Rajonale të Paktit të Stabilitetit. Shqipëria merr pjesë gjithashtu në Nismën për Bashkëpunim të Evropës Juglindore, Nismën Adriatike-Joniane dhe në Forumin Ekonomik të Detit të Zi. Ajo është anëtare aktive e këtyre nismave.

Shqipëria ka luajtur si asnjëherë një rol në rritje në nxitjen e stabilizimit ndër-rajonal, dialogut politik dhe bashkëpunimit tregtar dhe ekonomik. Ajo ka mbajtur përgjithësisht një qëndrim mosndërhyrës dhe të asnjanës lidhur me pakicat shqiptare në vendet fqinje. Shqipëria përfundoi me sukses negociatat për Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë (MTL) me vendet nënshkruese të Memorandumit të Mirëkuptimit për Liberalizimin dhe Lehtësimin e Tregtisë të vitit 2001, megjithëse aktualisht kanë hyrë në fuqi vetëm MTL-të me Kroacinë, ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë, Bullgarinë dhe Rumaninë. Shqipëria ka përfunduar një MTL me UNMIK/Kosovën dhe ka filluar bisedimet për një MTL me Turqinë. Përveç tregtisë, Shqipëria synon të zgjerojë më tej marrëdhëniet me fqinjët e saj në fusha të tjera të rëndësishme si lufta kundër krimit të organizuar, bashkëpunimi gjyqësor, menaxhimi i kufijve dhe vizave, ripranimi, mjedisi, transporti dhe energjia. Këto përpjekje duhen vazhduar me dinamizëm.

Marrëdhëniet ndërmjet Shqipërisë dhe ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë (ish-RJM) u përmirësuan edhe më tej. Marrëveshja e Tregtisë së Lirë ndërmjet dy vendeve po jep rezultatet e para nëpërmjet rritjes së shkëmbimeve tregtare dypalëshe. Dialogu politik mes dy vendeve ka qenë shumë aktiv. Janë zhvilluar një sërë mbledhjesh në nivel ministrash për të diskutuar zhvillimet politike, ekonomike dhe sociale. Këto kontakte shërbyen si platformë për Marrëveshjen e Miqësisë dhe Fqinjësisë së Mirë që ishte planifikuar të bëhej. Incidentet kufitare kanë qenë të pakta gjatë kësaj periudhe dhe kjo gjë përbën një hap pozitiv. Megjithatë, marrëdhëniet ndërkufitare dhe menaxhimi i kufijve duhen çuar më tej, si për të luftuar me sukses krimin e organizuar dhe të gjitha llojet e trafiqeve, ashtu edhe për të parandaluar incidentet kufitare.

Marrëdhëniet me Bashkimin Shtetëror Serbi-Mal i Zi (SMZ) janë korrekte, pavarësisht nga tensioni rreth nënshkrimit të Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë ndërmjet Shqipërisë dhe UNMIK/Kosovës apo deklaratat e parlamenteve të Shqipërisë dhe SMZ-së rreth së ardhmes së Kosovës. Për shkak të ristrukturimit të shtetit serbo-malazez, disa marrëveshje nuk janë ratifikuar ende nga të dy shtetet, dhe më konkretisht, marrëveshja për shmangien e taksës së dyfishtë dhe marrëveshjet në fushat e shëndetësisë, turizmit dhe investimeve. Në nëntor 2003, u nënshkrua më në fund Marrëveshja e Tregtisë së Lirë ndërmjet SMZ-së dhe Shqipërisë. Vazhdojnë përgatitjet për një Marrëveshje dypalëshe për Krimin e Organizuar dhe Trafiqet e Paligjshme.

Marrëdhëniet ndërmjet Shqipërisë dhe Kroacisë vazhduan të jenë pozitive. Marrëveshja e Tregtisë së Lirë ndërmjet dy vendeve hyri në fuqi në pranverë të vitit 2003, pavarësisht nga vështirësitë që u shfaqën në pikat doganore për shkak të njohjes së pakët të përmbajtjes së marrëveshjes. Gjatë vitit 2003, u nënshkruan marrëveshje dypalëshe në fushat e shëndetësisë, bashkëpunimit doganor dhe ripranimit. Janë bërë gjithashtu hapa në drejtim të lehtësimit të regjimit të vizave ndërmjet dy vendeve. Ka vazhduar gjithashtu edhe dialogu politik në nivel të lartë.

Marrëdhëniet me Bosnjën dhe Hercegovinën (BH) janë zhvilluar gjithashtu në drejtimin e duhur, ndonëse kontaktet dypalëshe janë të pakta. Në nëntor 2003, u nënshkrua Marrëveshja e Tregtisë së Lirë e cila pritet të hyjë në fuqi gjatë gjysmës së parë të vitit 2004. U nënshkruan gjithashtu marrëveshje për transportin, arsimin dhe shkencën, si edhe për liberalizimin e vizave për mbajtësit e pasaportave diplomatike dhe të shërbimit.

Marrëdhëniet me vendet aderuese dhe kandidate të BE-së janë konstruktive duke u përqendruar kryesisht në përvojën e tyre gjatë përpjekjeve për integrim në BE. Një sërë marrëveshjesh janë nënshkruar me Bullgarinë (për transportin, shëndetësinë, doganat). Marrëdhëniet me Turqinë janë të mira dhe bashkëpunimi është përqendruar në fushën e mbrojtjes, transportit ajror dhe rendit publik. Siç u tha më lart, Marrëveshjet e Tregtisë së Lirë me Bullgarinë dhe Rumaninë janë në fuqi tashmë ndërsa po zhvillohen bisedime për një marrëveshje të njëjtë me Turqinë.

Marrëdhëniet me Italinë u forcuan më tej. Kjo konfirmohet nga numri i vizitave të nivelit të lartë të zhvilluara në Shqipëri gjatë vitit. Italia është partneri kryesor tregtar i Shqipërisë. Importet nga Italia përbëjnë 30 % të të gjithë importit në Shqipëri. Duke u nisur nga këto marrëdhënie të ngushta ekonomike, u ngrit një projekt pilot për një zyrë qendrore të përbërë nga të gjithë entet publike dhe private italiane që veprojnë në Shqipëri. Italia vazhdoi të ishte donatori kryesor për Shqipërinë. U vazhdua me zbatimin e Protokollit të Bashkëpunimit 2002-2004 ndërmjet dy vendeve (205 milion € për një periudhë trevjeçare, përveç 160 milion € për programet në zbatim) me theks në rrugët dhe transportin, ujin dhe pastrimin, energjinë, agro-industrinë, shëndetin publik, zhvillimin e sektorit privat dhe mbështetjen sociale dhe institucionale. Janë shtuar gjithashtu si bashkëpunimi ndërmjet organizmave vendore dhe rajonale shqiptare dhe italiane, ashtu edhe mbështetja e Italisë në fusha kyçe që lidhen me drejtësinë dhe punët e brendshme nëpërmjet vendosjes së zyrtarëve ndërlidhës të policisë në Tiranë apo angazhimit të Rojes Financiare (Guardia di Finanza) dhe ushtrisë italiane.

Marrëdhëniet me Greqinë mbetën pozitive. U ratifikuan Programi për Bashkëpunimin Kulturor dhe një sërë marrëveshjesh dypalëshe, më konkretisht në fushën e shëndetësisë dhe bashkëpunimit ushtarak (për shembull, u ratifikua një marrëveshje për rindërtimin e bazës detare të Bishtit të Pallës). Marrëdhëniet tregtare vazhduan të jenë të forta ndërkohë që importet shqiptare nga Greqia përbëjnë rreth 22 % të të gjithë importit. Nga ana tjetër, eksportet shqiptare drejt Greqisë përfaqësojnë afërsisht 13 % të eksportit të vendit. Përveç një sërë programesh të vogla dhe të mesme ndihme që vazhdojnë të zbatohen, është akorduar, në kuadrin e Planit Grek për Rindërtimin Ekonomik të Ballkanit, një shumë tjetër prej 50 milion € mbështetje për Shqipërinë për një periudhë pesëvjeçare. Bashkëpunimi ekonomik përfshin një sërë sektorësh. Investimet e drejtpërdrejta greke vlerësohen mbi 500 milion €. Një pikë e re kufitare u përurua në Tri Urat, ndërkohë që një pikë tjetër në Qafë-Botë, Konispol, parashikohet të ndërtohet me ndihmën greke me qëllim që të përmirësohet menaxhimi i përgjithshëm i pikave të përbashkëta të kalimit të kufirit.

[BlueBaron]

Bashkëpunimi dhe detyrimet ndërkombëtare

Shqipëria është anëtare e një numri organizatash ku përfshihen ndër të tjera Këshilli i Evropës (KiE), Organizata për Sigurim dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) dhe Organizata Botërore e Tregtisë (OBT). Shqipëria ka ratifikuar gjithashtu një numër të konsiderueshëm konventash ndërkombëtare në të gjitha fushat. Megjithatë, zbatimi në praktikë mbetet i pamjaftueshëm. Në këtë aspekt, është e rëndësishme që autoritetet shqiptare të ndërmarrin hapa të vendosura për të përmirësuar treguesit e përgjithshëm të zbatimit.

Shqipëria u anëtarësua në Këshillin e Evropës në vitin 1995. Angazhimet ligjore që rrjedhin nga kjo anëtarësi po përmbushen. Megjithatë, ky proces po ecën me hapa shumë të ngadaltë. Zbatimi më i mirë i konventave të KiE-së duhet të jetë prioritet për autoritetet shqiptare, duke qenë se ato kanë të bëjnë me çështje të një rëndësie të veçantë, si për shembull mbrojtja e të drejtave të njeriut dhe pakicave apo lufta kundër korrupsionit.

Shqipëria u anëtarësua në Organizatën për Sigurim dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) ë 1991, ndërsa ë 1997 OSBE-ja filloi veprimtarinë e saj në Shqipëri me hapjen e një zyre në Tiranë (Prezenca e OSBE-së në Shqipëri). Numri i zyrave rajonale u zvogëlua në 5 nga 15 që ishin në fillim. Mandati fillestar i OSBE-së është ndryshuar disa herë. Në gjysmën e dytë të vitit 2003, ky mandat u aktualizua dhe u rinegociua me qeverinë shqiptare. Ai përqendrohet tani në fusha specifike si pronat, reforma administrative rajonale, zgjedhjet, parlamenti dhe çështje sektoriale. Në bazë të mandatit të tanishëm, OSBE-ja po ndihmon autoritetet shqiptare në fusha të rëndësishme si zhvillimi i legjislacionit për pronat, vijimi i reformës zgjedhore, përmirësimi i gjendjes civile dhe funksionimi i institucioneve demokratike. OSBE-ja e ka treguar veten se është një aktor i rëndësishëm në lehtësimin e bashkëpunimit ndërpartiak. Kryesimi me sukses nga Shqipëria, nga janari në prill 2003, i Forumit për Sigurinë dhe Bashkëpunimin që është një nga shtyllat e OSBE-së, ishte një zhvillim shpresëdhënës.

Shqipëria është anëtare e Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT) që nga shtatori 2000. Mgjithë liberalizimin e gjithanshëm dhe relativisht të shpejtë dhe deklarimeve të autoriteteve se Shqipëria nuk kishte ndonjë problem të veçantë me përmbushjen e planit të punës me OBT-në, gjatë negociatave për Marrëveshjen e Stabilizimit dhe Asociimit ka dalë qartë se në të vërtetë Shqipëria ka hasur vështirësi në përmbushjen e angazhimeve me OBT-në dhe se, në ndonjë rast, ajo ka ndërmarrë veprime në kundërshtim me to. Shqipëria ka ndërmarrë në kohën e duhur hapat për rregullimin e kësaj gjendjeje. Në të ardhmen, është e rëndësishme që të shmangen raste të tilla. Në të kundërt, ato rrezikojnë të cënojnë besueshmërinë e Shqipërisë si një partner tregtar serioz.

Shqipëria vazhdon përpjekjet për t'u bërë anëtare e Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO). Ajo ishte palë në bashkëpunimin rajonal me fqinjët e saj për krijimin e një strategjie të NATO-s për anëtarësim. Në maj 2003, Shqipëria, së bashku me Kroacinë dhe ish-RJM-në, nënshkroi një marrëveshje me SHBA-në ("Kartën e Adriatikut"), synimi kryesor i së cilës është lehtësimi i anëtarësimit në NATO.

Lidhur me Gjykatën Ndërkombëtare Penale (GJNP), Shqipëria ratifikoi në qershor 2003 një marrëveshje dypalëshe me SHBA-në për imunitetin, e cila për fat të keq është në kundërshtim me "Parimet udhëheqëse mbi angazhimet ndërmjet një shteti palë të Statutit të Romës të GJNP-së, dhe SHBA-së, lidhur me kushtet e dorëzimit të personave në gjykatë" .

[BlueBaron]

GJENDJA EKONOMIKE

Gjendja e sotme ekonomike

Pas rënies së rritjes së Prodhimit Kombëtar Bruto (PKB/GDP) gjatë vitit 2002, gjendja ekonomike në vitin 2003 njohu një rritje të qëndrueshme me rreth 6 %. Megjithatë, një numër elementesh, më konkretisht paqëndrueshmëria politike, furnizimi i pasigurt me energji elektrike dhe reformat strukturore të papërfunduara, mund të pengojnë performancën e tanishme.

Treguesit e eksportit u përmirësuan gjatë vitit 2003, por deficiti tregtar i përllogaritur në rreth 21,5 % të PKB-së vazhdon të jetë mjaft i lartë. Si zakonisht, fluksi i rëndësishëm dhe i qëndrueshëm i remitancave apo të ardhurave nga shqiptarët jashtë shtetit (që vlerësohen në 12 % të PKB-së) i kompensoi treguesit tregtarë, ndërkohë që deficiti në bilancin e pagesave është parashikuar të ulet disi në rreth 8,5 % të PKB-së.

Në bazë të të dhënave paraprake, rritja reale e PKB-së gjatë 2003 vlerësohet të ketë arritur objektivin e 6 %, krahasuar me rritjen prej 4,7 % në 2002. Ky shtim i rritjes u mbështet nga përmirësimi në furnizimin me energji elektrike i cili bën të mundur nivele më të larta të aktivitetit ekonomik siç u evidentua edhe nga rritja e treguesve të shitjeve të produkteve në pothuaj të gjithë sektorët kryesorë. Një rritje modeste u shënua edhe në prodhimin bujqësor si rrjedhojë e riparimit të sistemit të ujitjes i cili ishte dëmtuar nga përmbytjet e shtatorit 2002. Megjithëkëtë, këto zhvillime mbeten të cënueshme nga rreziqe të tilla si paqëndrueshmëria politike, furnizimi i pasigurt me energji elektrike dhe reformat strukturore të papërfunduara. Një tjetër shqetësim lidhet me përqendrimin e rritjes ekonomike në një numër të pakët sektorësh si shërbimet dhe ndërtimi. PKB-ja për kokë e Shqipërisë shkon në rreth 1.600 €.

Sipas të dhënave të Institutit Shqiptar të Statistikave (INSTAT), papunësia arriti në rreth 16 % në fund të vitit 2003 që përfaqëson një rritje të lehtë krahasuar me vitin 2002 (15,8 %). Shifrat e papunësisë duhen marrë gjithsesi me rezervë, duke qenë se një numër i konsiderueshëm i të papunëve nuk regjistrohen në shërbimet e sigurimeve shoqërore dhe aktivizohen në tregun e zi. Sipas Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO), shkalla e papunësisë në vend është më e lartë dhe arriti në 38 % në fund të vitit 2003.

I mbështetur, si edhe në të kaluarën, me politika të kujdesshme monetare, inflacioni gjatë vitit 2003 u mbajt nën kontroll. Ai arriti në 3,3 % në fund të vitit, shifër e cila ishte brenda objektivit 2 % deri 4 %, ndërkohë që inflacioni mesatar qëndroi në 2,3 %. Kjo e lejoi bankën qendrore të lehtësonte politikën e saj monetare duke ulur normat repo me 200 pikë bazë, ndërmjet prillit dhe dhjetorit 2003. Instrumenti kryesor i politikës monetare vazhdon të jetë norma e marrëveshjes së shitblerjes. Ndikimi i saj mbi normat e tregut duhet përmirësuar megjithatë, nëpërmjet operacioneve të hapura në treg. Në një situatë ku sektori bankar ka karakter gati monopolist, autoritetet kanë krijuar jashtë sistemit bankar një kanal të ri marketingu për bonot e thesarit i cili do të kontribuojë në një diversifikim të kërkesës dhe, rrjedhimisht, në një reduktim me kalimin e kohës të kufijve të lartë interesit në lidhje me normat e depozitave.

Kursi aktual i këmbimit në Shqipëri ende klasifikohet si i pavarur. Megjithatë, duke qenë se tregu shqiptar i këmbimit është i kufizuar dhe mund të ndikohet lehtësisht nga transaksionet e mëdha, Banka e Shqipërisë ndërhyn kur është e nevojshme për të balancuar lëvizjet e kursit të këmbimit të lekut kundrejt dollarit amerikan dhe euros. Gjatë vitit 2003, leku mbeti kryesisht i qëndrueshëm i krahasuar me euron dhe u vlerësua me rreth 20 % kundrejt dollarit amerikan.

Në rrafshin fiskal, të ardhurat e përgjithshme nga taksat, përfshirë këtu edhe kontributet e sigurimeve shoqërore, u përllogaritën në afër 1.100 milion € duke përfaqësuar rreth 20,1 % të PKB-së (GDP). Kjo korrespondon me një rritje prej 0,1 përqind krahasuar me 2002. Megjithatë, mbledhja e të ardhurave nga taksat vlerësohet të jetë nën plan me të paktën 0,5 % të PKB-së në 2003. Për të shmangur rrezikun e tejkalimit të kufirit maksimal të deficitit buxhetor të planifikuar në 6,4 % të PKB-së, ishin të domosdoshme shkurtimet e shpenzimeve në bazë edhe me planin e kontingjencës të përgatitur nga autoritetet në qershor 2003. Këto shkurtime përbëheshin kryesisht nga kursimet nga subvencionet për energjinë elektrike (ndihmuar edhe nga përmirësimi i prodhimit të saj) dhe për shpenzimet e personelit. Sipas përllogaritjeve të fundit, deficiti fiskal pa grantet, arriti në 5,6 % të PKB-së. Borxhi publik u vlerësua të jetë ulur në 61 % të PKB-së për 2003, nga 63 % për vitin paraardhës. Ndërkohë, borxhi i brendshëm përbënte 38 % të PKB-së, si në 2003 ashtu edhe në 2002.

Në aspektin e jashtëm, deficiti në bilancin e pagesave për 2003, pa përfshirë transfertat zyrtare, u ul në 8,5 % të PKB-së, nga 9,1 % në 2002. Ky përmirësim u bazua në një ulje të ndjeshme të deficitit tregtar të përllogaritur në 21,5 % të PKB-së, krahasuar me 22,8 % në 2002. Përmirësimi i furnizimit me energji elektrike ka ndikuar qartazi në një përmirësim relativ të treguesve të eksportit. Deficiti tregtar i Shqipërisë me BE-në llogaritet në rreth 750 milion € në 2003 ku prodhimet industriale përbëjnë vëllimin kryesor të tregtisë dypalëshe Komunitet Evropian-Shqipëri. Rezervat valutore arritën barazvlerën e katër muajve importi, shifër kjo në të njëjtën shkallë si në vitet e mëparshme.

Në fund të vitit 2003, borxhi i jashtëm arriti në 23 % të PKB-së. Ky nivel i borxhit mund të konsiderohet si relativisht i ulët me standardet ndërkombëtare dhe në krahasim me vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor. Shërbimi i borxhit arriti barazvlerën e 5,5 % të eksportit të mallrave dhe shërbimeve, krahasuar me 6,4 % në 2002.

Përsa i përket marrëdhënieve me Institucionet Financiare Ndërkombëtare, në qershor 2002, Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) miratoi një program të ri trevjeçar që mbulon periudhën qershor 2002-qershor 2005 të mbështetur nga marrëveshja për Uljen e Varfërisë dhe Lehtësimin e Rritjes (UVLRR) për një total të të Drejtave të Posaçme për Tërheqje (SDR) prej 28 milion (rreth 40 milion €). Në prill 2003, në kuadrin e diskutimeve për vlerësimin e dytë (ndërkohë që vlerësimi i parë kishte përfunduar me sukses në janar 2003), misioni i FMN-së ra dakord me autoritetet shqiptare që viti i dytë i programit (qershor 2003-qershor 2004) të përqendrohej në forcimin e qeverisjes si edhe të integritetit dhe të kompetencave të institucioneve publike, veçanërisht administratës tatimore. Prioritete të tjera të rëndësishme për vitin e dytë të programit janë konsolidimi fiskal, përmirësimi i mjedisit të biznesit, zbatimi i planit të veprimit në sektorin e energjisë dhe forcimi i sektorit financiar. Vlerësimi i dytë përfundoi me sukses në korrik. Në tetor 2003, qeveria shqiptare përfundoi negociatat me FMN-në rreth kuadrit ekonomik dhe financiar për vitin 2004 sipas marrëveshjes UVLRR. Në janar 2004, Këshilli i FMN-së përfundoi vlerësimin e tretë në kuadër të programit, megjithë heqjen e kriterit të reformës strukturore lidhur me rakordimin e detyrimeve të prapambetura ndërmjet ndërmarrjeve.

Në qershor 2002, Banka Botërore miratoi Strategjinë e re të Ndihmës për Shqipërinë e cila përqendrohet në uljen e varfërisë në mbështetje edhe të Strategjisë Kombëtare për Zhvillimin Social-Ekonomik (SKZHSE). Për këtë qëllim, Banka e mbështet qeverinë në përmirësimin e qeverisjes dhe forcimin e institucioneve, në promovimin e rritjes së qëndrueshme të sektorit privat, në ristrukturimin e sektorit të energjisë, në përmirësimin e infrastrukturave bazë dhe në nxitjen e zhvillimit njerëzor. Katër projekte (tre për kreditimin sektorial dhe një për Kreditim për Mbështetje për Uljen e Varfërisë) për një shumë të përgjithshme prej 61 milion dollarësh amerikanë (rreth 50 milion €) u miratuan në kuadër të Strategjisë së re të Ndihmës për Shqipërinë.

Sipas strategjisë së Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH) për Shqipërinë, fokusi i veprimtarisë së saj do të drejtohet kah zhvillimi i sektorit privat dhe mbështetja për Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme, si edhe pjesëmarrja në privatizimet strategjike, e veçanërisht në sektorët financiarë dhe të telekomunikacioneve, apo financimi dhe zhvillimi i infrastrukturave, sidomos në sektorët e energjisë dhe transporteve. Në fund të vitit 2003, BERZH-i i akordoi Shqipërisë financime për më shumë se 155 milion €.

[BlueBaron]

Ekzistenca e ekonomisë së tregut të lirë dhe reformat strukturore

Në vitin 2003, janë bërë përparime lidhur me reformat strukturore me synim tregun. Privatizimi i bankës më të madhe shqiptare, "Bankës së Kursimeve", si edhe hapat e ndërmarrë për privatizimin e kompanisë më të madhe të sigurimeve në Shqipëri, "INSIG", përbëjnë progres të konsiderueshëm drejt përfundimit të procesit të privatizimit të sektorit financiar. Duhen vazhduar përpjekjet tashmë për të përfunduar ristrukturimin dhe privatizimin e kompanive të tjera shtetërore që kanë mbetur. Janë bërë disa hapa përsa i përket sistemit bankar. Ndonëse ekonomia shqiptare vazhdon të funksionojë gjerësisht me para në dorë dhe shumica e transfertave dhe pagesave kryhen ende jashtë sistemit bankar, po bëhen përpjekje që të nxitet kalimi nëpërmjet bankave.

Mjedisi që rrethon biznesin vazhdon megjithatë të jetë i vështirë, kryesisht për shkak të ndërprerjeve akoma të shumta të energjisë, infrastrukturave të dobëta, korrupsionit gjerësisht të përhapur, tregut të papërshtatshëm të tokës dhe pasurive të patundshme, kapaciteteve administrative të kufizuara dhe sigurisë ligjore të pamjaftueshme për kompanitë. Kjo gjendje ndikon negativisht për investimet dhe për funksionimin normal të ekonomisë së tregut të lirë.

Reforma e ndërmarrjeve – Ristrukturimi i ndërmarrjeve dhe privatizimi. Ndërsa privatizimi i ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme ka përfunduar, privatizimi i ndërmarrjeve të mëdha ka njohur vonesa gjatë viteve të fundit. Pasiguria politike dhe shkalla e ulët e interesit nga investitorët strategjikë kanë kontribuar në këto vonesa. Në këtë kontekst, privatizimi i Bankës së Kursimeve e cila ishte caktuar si prioritet në raportin e mëparshëm të Stabilizim-Asociimit, përbën një hap para të rëndësishëm (shih më poshtë "Reforma në Sektorin Financiar").

Privatizimi dhe ristrukturimi i ndërmarrjeve në thelb ka të bëjë me ndërmarrjet e mëdha. Politika e përgjithshme e Shqipërisë është, fillimisht të ristrukturojë dhe, vetëm më pas, të privatizojë kompanitë shtetërore. Kompania elektro-energjitike KESH është ende në fazë ristrukturimi dhe një hap i parë është bërë tashmë me ndarjen e kompanisë në tri ente përgjegjëse për shpërndarjen, prodhimin dhe transmetimin. Gjendja është disi më përpara në sektorin e naftës duke qenë se procesi i privatizimit të Albpetrolit (prodhimi), Armos (përpunimi) dhe Servkomit (shpërndarja) ka filluar tashmë. Nuk është bërë ndonjë përparim për t'u shënuar lidhur me Albtelekomin, kompaninë e telekomunikacionit, privatizimi i së cilës u shty për shkak të mungesës së interesit të blerësve të mundshëm ndërkombëtarë. Në këtë situatë, shteti i dha kohët e fundit një licensë për telefoni celulare një kompanie e cila zotërohet tërësisht nga Albtelekomi. Kjo do të duhet ta bëjë këtë shoqëri më tërheqëse për blerësit e ardhshëm. Nga ana tjetër, duhet shënuar se kompania aktualisht vazhdon të përfitojë nga monopoli mbi lidhjet ndërkombëtare, përfshirë këtu edhe lidhjet GSM, një avantazh ky nga i cili Albtelekomi është angazhuar të heqë dorë në muajt e ardhshëm në zbatim të detyrimeve me OBT-në.

Reforma në sektorin financiar. Pas dështimit të privatizimit të Bankës së Kursimeve në 2002, autoritetet shqiptare, pas këshillimit me Institucionet Financiare Ndërkombëtare, vendosën të ristrukturonin dhe forconin këtë bankë në përgatitje për tentativën e dytë për privatizim. Reformat përfshinin transferimin e funksionit të pensioneve nga Banka e Kursimeve për tek Albapost, disa përpjekje të tjera për zhvendosjen e funksioneve fiskale të bankës drejt institucioneve të tjera, reduktimi i numrit i kombinuar me përmirësimin e cilësisë së personelit, si edhe konsolidimin e mëtejshëm të zyrave të saj në zonat rurale për të siguruar shërbimet bankare bazë në krahinat e largëta pas privatizimit të saj. Tentativa e dytë e privatizimit doli e suksesshme me një bankë austriake e cila, në janar 2004, bleu 100 % të aksioneve të Bankës së Kursimeve. Sektori bankar shqiptar përbëhet aktualisht nga dy banka me kapital të përbashkët, 12 banka me kapital privat të huaj dhe një bankë private vendase. Megjithëkëtë, duke qenë se Banka e Kursimeve ka një pozitë mbizotëruese me rreth 60 % të depozitave bankare dhe 80 % të tregut të bonove të thesarit, konkurrenca në sektorin bankar mbetet ende e kufizuar.

Faza e parë e procesit të privatizimit të INSIG-ut përfundoi në periudhën që përfshihet në këtë raport. Në tetor 2003, 39 % të kompanisë së sigurimeve INSIG iu transferuan zyrtarisht Korporatës Financiare Ndërkombëtare (IFC) dhe Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH). IFC-ja dhe BERZH-i do të mbikqyrin INSIG-un për një periudhë tranzicioni prej 1-2 vitesh për të përgatitur rrugën për joshjen e investitorëve strategjikë.

Besimi te sektori bankar është shtuar me rritjen e depozitave vendase dhe të huaja gjatë 2003. Megjithatë, sektori financiar ende duhet të forcojë strukturat e tij, përfshirë këtu edhe mbikqyrjen bankare, si edhe të luajë një rol më qendror në zhvillimin ekonomik të vendit (sidomos duke qenë më aktiv në kreditimin e njësive prodhuese). Privatizimi së fundmi i Bankës së Kursimeve pritet gjithashtu të ketë një ndikim pozitiv. Janë bërë gjithashtu përpjekje për të ulur vëllimin e transaksioneve me para në dorë dhe për të nxitur përdorimin e sektorit bankar, konkretisht me hapat për dhënien e pagave të nëpunësve publikë nëpërmjet bankave dhe inkurajimin për shlyerjen e faturave të energjisë elektrike dhe telefonit nëpërmjet sektorit bankar. Ndërkohë, Bursës së Tiranës iu dha licensa përfundimtare për të operuar në tregun vendas të kapitaleve. Bursa e Tiranës do të shërbejë si një treg dytësor për bonot e thesarit dhe obligacionet e qeverisë, si edhe për regjistrimin dhe tregtimin e aksioneve dhe obligacioneve të kompanive shqiptare.

Gjatë vitit 2003, në Shqipëri janë bërë hapa drejt përmirësimit të mjedisit dhe klimës së biznesit. Pas krijimit të saj më 4 prill 2002, Agjencia Shqiptare për Investimet e Huaja (ASHIH) është tashmë operative, së bashku me dy ente të tjera qeveritare, Agjencinë për Mbështetjen e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme dhe Agjencinë për Nxitjen e Eksporteve (ANE). Synimi i këtyre organizmave qeveritarë është krijimi i lehtësive për investitorët, afaristët dhe infomacioni rreth kreditimit, si edhe nxitja e interesave të biznesit dhe gjetja e tregjeve të shpërndarjes. Nga ana tjetër, ato kanë për qëllim lehtësimin e dialogut ndërmjet bashkësisë së biznesit dhe administratës. Megjithatë, mangësitë e vazhdueshme të sistemit gjyqësor shqiptar, doganave, tatimeve dhe pjesës tjetër të administratës që lidhet me biznesin, si edhe problemet e korrupsionit dhe çështja ende e pazgjidhur e pronësisë mbi tokën, vazhdojnë të pengojnë rritjen e ndjeshme të investimeve dhe të ndikojnë negativisht në perspektivën ekonomike. Ndërprerjet e energjisë dhe infrastrukturat e këqija, rritja e kostos së punës dhe ekonomia e gjerë informale, gjithashtu dëmtojnë zhvillimin e investimeve dhe biznesit. Siç është theksuar edhe në raportin e mëparshëm të Stabilizim-Asociimit, duhet përmirësuar gjithashtu legjislacioni bazë, si për shembull Kodi Tregtar. Një hap i rëndësishëm në këtë kontekst ishte miratimi në qershor 2003 i një Plani Veprimi të detajuar që synon heqjen e barrierave administrative për investimet. Ky Plan Veprimi identifikon barrierat ekzistuese në fushat e doganave dhe administratës tatimore, pronësisë mbi tokën dhe ndërtimin, sistemin e apelimit dhe licensimin në sektorin joushqimor, ndërkohë që ai përfshin rekomandimet dhe afatet e veprimeve që do të ndërmerren kundrejt këtyre barrierave.

[BlueBaron]

Administrimi i financave publike

Gjatë vitit 2003, treguesit e mbledhjes së të ardhurave u përmirësuan në krahasim me vitin e kaluar megjithëse nën objektivin e parashikuar. Nevojiten reforma të mëtejshme, veçanërisht nëpërmjet zbatimit adekuat të kuadrit ligjor dhe luftës më të efektshme ndaj evazionit fiskal.

Kombinimi midis Kuadrit të Shpenzimeve Afatmesme (KSHAM) dhe Strategjisë Kombëtare për Zhvillimin Social-Ekonomik (SKZHSE) përbën një bazë të mirë për një administrim më të mirë të shpenzimeve publike. Megjithatë, nevojitet një lidhje më e ngushtë ndërmjet këtyre instrumenteve. Është e nevojshme që të bëhet më shumë lidhur me procedurat e buxhetit dhe forcimin e funksioneve monitoruese të ministrive të linjës.

Janë bërë disa përparime në fushën e kontrollit të financave publike, veçanërisht pas hyrjes në fuqi në muajin prill të Ligjit për Kontrollin e Brendshëm. Megjithatë, një strategji e përgjithshme për Kontrollin e Brendshëm të Financave Publike (KBFP), struktura të forcuara të kontrollit financiar dhe një zbatim më i mirë i legjislacionit ekzistues mbi kontrollin financiar, janë ende të nevojshme.

Treguesit e gjenerimit të të ardhurave mbetën të ulët gjatë 2003, ndonëse relativisht më të mirë se në 2002. Përqindja e të ardhurave nga tatimet në Prodhimin Kombëtar Bruto (PKB) e përllogaritur në 20,1 %, është nga më të ulëtat në Evropë. Megjithëse autoritetet shqiptare e kanë përmirësuar strategjinë e tyre të të ardhurave, ende nuk janë arritur rezultate të ndjeshme. Kjo strategji e përmirësuar fokusohet në përmirësimin e mbledhjes së të ardhurave dhe në rritjen e bazës së tatimpaguesve në një periudhë afatmesme. Këto masa përfshijnë një përmirësim në mbledhjen e kontributeve të sigurimeve shoqërore (funksion i cili gradualisht do të transferohet pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve, sipas ligjit të miratuar nga Parlamenti në shtator 2003) dhe futjen graduale të disa taksave vendore në mbështetje të decentralizimit. Në vitin 2003, nisi nga zbatimi ligji i ri për tatimin mbi tokën, por ai ka ndeshur në vështirësi të cilat lidhen me çështjen e pronësisë. Gjithashtu në muajin korrik hyri një taksë e re mbi akcizat. Këto arritje përmbushën pjesërisht rekomandimet e raportit të mëparshëm të Stabilizim-Asociimit. Në këtë kontekst, duhet shënuar se, sipas rekomandimeve të bëra, dyqanet pa taksë ("duty-free") në pikat kufitare u mbyllën faktikisht në fillim të 2003.

Forcimi i administratës tatimore, por edhe lufta kundër evazionit fiskal, kontrabandës dhe korrupsionit, dhe përmirësimi i sistemit të TVSH-së, mbeten ende në themel të strategjisë fiskale. Është e rëndësishme për Shqipërinë që të garantojë zbatimin si duhet dhe objektiv të legjislacionit tatimor për të parandaluar çdo lloj presioni dhe/ose trajtim diskriminues ndërmjet kompanive. Përmirësimi i komunikimit me tatimpaguesit, thjeshtësimi i procedurave të taksapagimit dhe zhvillimi i një sistemi funksional që garanton rikthimin e tatimeve të tepërta, do të ndikonin në rritjen e mbledhjes së tatimeve dhe në forcimin e besimit ndërmjet tatimpaguesve dhe administratës tatimore.

Përsa i përket shpenzimeve publike, sfidat kryesore kanë të bëjnë me: (i) përmirësimin e dobisë, cilësisë dhe vlefshmërisë së informacionit mbi bazën e të cilit merren vendimet për buxhetin; dhe (ii) përmirësimin e transparencës së buxhetit dhe mekanizmave të llogaridhënies, përfshirë këtu edhe auditimin. Për t'u përballur me këto sfida, autoritetet vazhduan ta konsiderojnë Kuadrin e Shpenzimeve Afatmesme (KSHAM) si bazë të procesit buxhetor me synim caktimin e prioriteteve për shpenzimet në mënyrë më të efektshme dhe forcimin e lidhjeve ndërmjet objektivave strategjike dhe planifikimit të buxhetit. Ndërkaq, nevojitet një lidhje më e ngushtë ndërmjet KSHAM-së dhe Strategjisë Kombëtare për Zhvillimin Social-Ekonomik (SKZHSE). Kjo mund të arrihet nëpërmjet zhvillimit të një strategjie tërësore social-ekonomike që do të përfshinte KSHMA-në dhe SKZHSE-në dhe në funksion të së cilës do të organizohej çdo ndihmë financiare.

Lidhur me kontrollin dhe auditimin financiar, janë bërë disa përparime gjatë vitit 2003. Një hap pozitiv u krye në muajin prill me hyrjen në fuqi të Ligjit të Kontrollit të Brendshëm të Sektorit Publik, në bazë edhe të rekomandimeve të bëra në raportin paraardhës të Stabilizim-Asociimit. Ndërkohë, janë hartuar dhe miratuar edhe disa akte normative. Tani bëhet vendimtar zbatimi i shpejtë dhe i drejtë i kuadrit të ri ligjor për të forcuar administrimin e financave dhe mbështetur luftën kundër korrupsionit. Megjithatë, Shqipëria duhet të bëjë më të qartë dhe të zhvillojë më tej filozofinë e saj rreth Kontrollit të Brendshëm të Financave Publike (KBFP). Për këtë qëllim, është i domosdoshëm hartimi i një Dokumenti Politik Strategjik për KBFP-në, i cili do të ndihmonte në përcaktimin e një sistemi performant KBFP-je dhe do të saktësonte funksionet e ndryshme brenda sistemit si dhe ndërveprimin e tyre. Një studim përgatitor u bë në vitin 2003, por ende nuk është hartuar një strategji reale siç përmendej edhe në raportin e mëparshëm të Stabilizim-Asociimit.

Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) është përgjegjës për kontrollin e jashtëm. KLSH-ja kryen kontroll në bazë të një Programi Vjetor të Kontrollit të miratuar nga Parlamenti. KLSH-ja publikon rregullisht konstatimet e bëra, si edhe merr vendime dhe bën rekomandime. Ky institucion ka funksionuar relativisht mirë. Megjithatë, ai përmban një potencial të madh për zhvillim të mëtejshëm dhe impakti i tij duhet të jetë më i madh. Ndonëse janë shënuar disa përmirësime në krahasim me periudhën e mëparshme, vendimet dhe rekomandimet e KLSH-së nuk janë marrë parasysh sa duhet nga organet shtetërore kompetente. Kjo çështje mund të zgjidhet nëpërmjet vendosjes së procedimit gjyqësor i cili do të garantonte vënien në jetë të rekomandimeve dhe marrjen e masave për konstatimet e bëra, duke forcuar bashkëpunimin ndërmjet KLSH-së dhe prokurorisë dhe administrimit të efektshëm të çështjeve gjyqësore.