Kurani dhe Shkenca bashkohore

[altin55]

D. EVOLUCIONI I GJITHESISE

Duke i përkujtuar idetë bashkëkohore mbi formimin e Gjithësisë e kemi treguar evolucionin që ka ndodhur duke filluar nga mjergullnajat fillestare e deri te formimi i galaktikave, i yjeve dhe i sistemit diellor, deri në paraqitjen e planeteve që kanë rrjedhur nga Dielli në një shkallë të evolucionit të tij. Të dhënat bashkëkohore lejojnë mendimin që në sistemin diellor dhe përgjithësisht në Gjithësi evolucioni vazhdon akoma. Kur dihet kjo, atëherë si mos ta krahasojmë me disa pohime që i gjejmë në Kur'an, kur evokohen manifestimet e plotëfuqisë së Zotit?
Në disa raste Kur'ani rikujton se: "... Ai mbizotëroi Arshin dhe nënshtroi Diellin e hënën që çdo njëri udhëton deri në një afat të caktuar;..."
Këtë fjali e gjejmë në suren 13, ajeti 2; në suren 31, ajeti 29; në suren 35, ajeti 13; në suren 39, ajeti 5.
Por, për më tepër, ideja mbi afatin e caktuar është e lidhur me idenë mbi cakun në suren 36, ajeti 38:
" Dhe Dielli udhëton për në kufirin e vet ( në cakun përfundimtar). Ai është (udhëtim) përcaktim i Ngadhënjyesit, të Dijshmit."
Kufiri i caktuar është përkthim i fjalës mustekarr. Nuk ka dyshim se me këtë fjalë është e lidhur ideja mbi vendin e caktuar.
Si duket konfrontimi i këtyre i pohimeve me të dhënat që i ka vërtetuar shkenca bashkëkohore?
Kur'ani ja cakton Diellit afatin evolutiv dhe cakun. Hënës gjithashtu ia cakton afatin. Që të mund të kuptohet domethënia e mundshme e këtyre pohimeve, duhet t'i sjellim ndër mend njohuritë bashkëkohore mbi evolucionin e yjeve në përgjithësi, e të Diellit në veçanti, dhe, me anë të konkluzionit, mbi formacionet qiellore të cilat detyrimisht e ndjekin lëvizjen e tyre në Gjithësi, e të cilave u përket Hëna.
Dielli është yll, vjetërsinë e të cilit astrofizikanët e vlerësojnë në 4,5 miliard vjet. Si për të gjitha yjet edhe për të mund të caktohet stadi evolutiv. Dielli tani është në stadin e parë, të cilin e karakterizon transformimi i atomeve të hidrogjenit në atome të heliumit: stadi i tanishëm, teorikisht, do të duhej të zgjaste edhe 5,5 miliard vjet, sipas llogaritjeve të bëra tek yjet e tipit të Diellit, stadit të parë të tanishëm, tek yjet e tipit të Diellit, ia caktojnë kohëzgjatjen e përgjithshëm prej gjithsej 10 miliard vjet. Pas këtij stadi, siç është vërejtur tek yjet e tjerë, pason stadi i dytë të cilin e karakterizon përfundimi i transformimit të hidrogjenit në helium, pasojë e të cilit janë zgjerimi i shtresave të jashtme dhe ftohja e Diellit. Në stadin e fundit drita është e zvogëluar shumë dhe densiteti i rritur shumë: kjo shihet në tipin e yjeve të cilëve u është dhënë emri i xhuxhëve të bardhë.
Nga e gjithë kjo nuk duhet mbajtur mend datat, të cilat janë interesante vetëm sa për të dhënë vlerësimin e përafërt të faktorit kohë, por vetëm atë që më së shumti del në pah: kuptimi i evolucionit. Të dhënat bashkëkohore e bëjnë të mundur parashikimin që brenda disa miliardë vitesh kushtet në sistemin diellor nuk do të jenë këto të sotmet. Si edhe për yje të tjerë, transformimet e të cilëve janë regjistruar deri në stadin e fundit, mund të parashikohet fundi edhe për Diellin.
Ajeti i dytë që është dhënë më sipër (S36 - A38) evokon se Dielli shkon drejt cakut të vet.
Astronomia bashkëkohore e ka caktuar në mënyrë të përkryer duke i dhënë edhe emrin e apeksit diellor: sistemi diellor me të vërtetë lëviz në Gjithësi drejt një pike të vendosur në yllësinë e Herkulit, në fqinjësi me yllësinë Vega (yllësia e Lirës), koordinatat e të cilit janë të përcaktuara mirë: lëvizja ka shpejtësi të caktuar prej 19 km/sek.
Të gjitha këto të dhëna nga astronomia meritojnë të paraqiten lidhur me dy ajetet e Kur'anit, të cilët, siç duket përputhen me njohuritë e sotme shkencore në mënyrë të përkryer.

ZGJERIMI I GJITHESISE

Zgjerimi i Gjithësisë është fenomeni më madhështor që e ka zbuluar shkenca bashkëkohore. Ky sot është kuptimi i përcaktuar mirë, kurse diskutimet bëhen vetëm rreth shembullit sipas të cilit zbatohet.
I sugjeruar nga teoria e përgjithshme e relativitetit, zgjerimi i Gjithësisë ka bazë fizike në hulumtimin e spektrit të galaktikave; lëvizja sistematike e spektrit të tyre kah pjesa e kuqe shpjegohet me largimin reciprok të galaktikave. Kështu sipërfaqja e Gjithësisë rritet vazhdimisht e ky zgjerim është më i madh, për aq sa largohet nga ne. Shpejtësitë me të cilat trupat qiellorë lëvizin në këtë zgjerim të pandërprerë mund të shkojnë nga pjesë të shpejtësisë së dritës deri në vlera më të mëdha se ajo.
A mund të krahasohet ajeti vijues nga Kur'ani (surja51, ajeti 47), në të cilën Zoti flet, me të arriturat shkencore bashkëkohore?
" Ne me forcën tonë e ngritëm qiellin dhe Ne e zgjerojmë atë."66 (S51, A47)
Qielli, përkthim i fjalës sema', a nuk është pikërisht Gjithësia jashtë Tokës, për të cilën këtu bëhet fjalë?
Atë që ne e kemi përkthyer "Ne e zgjerojmë" është pjesorja e kohës së tashme të shumësit muësiu'na të foljes auuasaa' që do të thotë: zgjerim, shtrirje, zgjerim hapsinor, kur është fjala për objektet.
Disa përkthyes, të paaftë për ta kuptuar domethënien e fjalës së fundit, i japin kuptimin që më duket i gabuar si "Ne jemi plotë gjërësi" (R. Blachere). Autorë të tjerë ia qëllojnë domethënies por nuk kanë guximin ta thonë: Hamidullahu, në përkthimin e vet të Kur'anit, flet për zgjerimin e qiellit, të Gjithësisë, por me pikëpyetje. Ka të tillë, të cilët, duke u mbështetur në komentimet e veta të mendimeve të autorizuara shkencore, ia japin kuptimin që e kemi treguar këtu. I tillë është rasti me komentimin e Muntahabit, të cilin e boton Këshillin Suprem i Punëve Islamike në Kajro; ata pa as më të voglin dyshim e përmendin zgjerimin e Gjithësisë.

E. PUSHTIMI I GJITHESISE

Nga ky pikëvështrim, tre ajetet kur'anore meritojnë ta tërheqin tërë vëmendjen. Njëri në mënyrë të qartë shpreh atë që u takon njerëzve ta realizojnë dhe çfarë do të realizojnë. Në dy ajetet e tjera, Zoti evokon çudinë që do t'u ndodhte jobesimtarëve nga Meka, sikur të mund të ngjiteshin në qiell, duke aluduar kështu në një supozim i cili nuk do të ketë pasoja për këta të fundit.
1. Ajeti i parë ajeti 33 nga surja 55:
"O turmë e xhinve dhe e njerëzve, nëse keni mundësi të dilni përtej kufijve të qiejve të tokës, depërtoni pra, po nuk mundeni vetëm me ndonjë fuqi të fortë (por ju nuk e keni atë). (A33 nga S55)
Përkthimi të cilin e dhamë këtu kërkon disa shpjegime plotësuese:
a) Fjala frënge "si" shpreh kushtin e cila zbulon në mënyrë të njëjtë mundësinë, si dhe supozimin e realizueshëm dhe të parealizueshëm. Gjuha arabe është në gjendje që ta nuancojë kushtin në mënyrë tejet eksplicite. Ekziston fjala që shpreh mundësinë (ida), një tjetër që të shprehet supozimi i realizueshëm (in), dhe një e tretë që të shprehet supozimi i parealizueshëm (leë). Ajeti të cilin po e shqyrtojmë konsideron se fjala është për supozimin e realizueshëm, të shprehur me anë të in. Kur'ani domethënë evokon mundësinë materiale të realizimit konkret. Ky ndryshim gjuhësor formalisht e eleminon interpretimin e pastër mistik të cilin kanë provuar t'ia japin gabimisht këtij ajeti.
b) Zoti iu drejtohet xhinëve dhe njerëzve e jo në thelb personave alegorik.
c) "Depërtim i kundërt" është përkthimi i fjalës nefedhe pas të cilës vjen parafjala min,e cila, sipas fjalorit të Kazimirit, domethënë depërtim, kalim përtej dhe dalje përtej një trupi (p.sh thuhet për shigjetën e cila del në anën kundërt). Ajo domethënë evokon depërtimin e thellë dhe daljen në anën tjetër të zonave për të cilat bëhet fjalë.
d) Fuqia (sultan) të cilën duhet ta kenë njerëzit për arritjen e këtij qëllimi duket se është fuqi e cila buron nga i Plotëfuqishmi.
Nuk ka dyshim që ky ajet tregon mundësinë që do ta kenë njerëzit dikur për ta kryer atë që ne, në epokën tonë, ndoshta në mënyrë shumë të papërshtatshme, e quajmë pushtim të Gjithësisë. Duhet të theksojmë që teksti kur'anor nuk e vëren vetëm depërtimin nëpër zonën e qiejve, por edhe nëpër zonat e Tokës, ky është hulumtim i thellësive.
2. Dy ajetet e tjera janë nxjerrë nga surja 15, ajeti 14dhe 15. All-llahu iu flet jobesimtarëve nga Meka, si tregon edhe kjo pjesë e sures:
"Edhe sikur Ne t'u hapnim atyre një derë në qiell dhe të ngjiteshin vazhdimisht lart në të (e të shihnin ëngjëjt e fshehtësitë). Ata gjithqysh do të thonin: " Neve na janë ndalë sytë (të pamët). Jo, ne jemi njerëz të magjepsur." ( S15 - A 14 -15)
Kjo është shprehje e habisë para një pamje të papritur, të ndryshme nga ajo që njeriu mund ta paramendojë.
Fjalia kushtore është futur këtu me anë të fjalës leë e cila shpreh supozimin që nuk do të realizohet kurrë për ata për të cilët bën fjalë kjo pjesë.
Domethënë në pikëpamje të pushtimit të Gjithësisë ndodhemi në mesin e dy pjesëve të tekstit kur'anor, nga të cilat njëra bën aluzion në atë që një ditë do të realizohet në saj të fuqisë që Zoti do t'ia japë intelektit dhe aftësisë zbuluese të njeriut, kurse e dyta evokon ngjarjen të cilën nuk do ta përjetojnë jobesimtarët e Mekës, nga e cila rrjedh karakteri i kushtëzimit, i cili nuk do të realizohet... Por këtë ngjarje do ta përjetojnë të tjerët siç e supozon ajeti i parë i cituar. Ai i përshkruan reaksionet e njerëzve para pamjes së papritur e cila ndodh që t'iu shfaqet udhëtarëve të Gjithësisë: shikime të shqetësuar, përshtypje e magjepsjes...
Mu kështu astronautët e përjetuan këtë aventurë të çuditshme në vitin 1961, me rastin e fluturimit të parë të njeriut rreth Tokës. Dihet, se kur të ndodhemi nga ana tjetër e atmosferës së Tokës, qielli nuk shihet askund me pamjen e tij të kaltër që u tregohet tokësorëve, e i cili është rezultat i fenomenit të absobimit67 të dritës së Diellit në shtresat atmosferike. Kur njeriu ndodhet në Gjithësi, në anën tjetër të atmosferës tokësore, ai sheh një qiell të zi, kurse Toka i duket e mbështjellur në një si unazë ngjyrë të kaltër, për shkak të fenomeneve të ngjashme të absorbimit të dritës në atmosferën tokësore, kurse Hëna, e cila nuk ka atmosferë, shihet me ngjyrat e veta në sfondin e errët të qiellit. Domethënë një pamje krejtësisht e re për njeriun paraqitet në Gjithësi, pamje fotografitë e të cilës janë bërë klasike për njerëzit e kohës sonë.
Edhe këtu, kur e ballafaqojmë tekstin e Kur'anit me njohuritë bashkëkohore, si mos të impresionohemi me saktësitë për të cilat nuk mund të supozojmë se rrjedhin nga mendimi i një njeriu, i cili ka jetuar para 14 shekujsh.

[altin55]

TOKA

Sikurse temat e trajtuar më parë, edhe ajetet kur'anore, që bëjnë fjalë për Tokën, janë të shpërndarë në tërë Librin. Libri i klasifikimeve është i rëndë: kjo që po e paraqesim është krejtësisht personale.
Për të qenë shpjegimi i qartë duket se, para së gjithash, mund të veçohet një numër i konsiderueshëm i ajeteve të cilat shpesh, duke trajtuar më shumë tema, kanë një domethënie të përgjithshme, kurse paraqesin po aq thirrje drejtuar njerëzve në mënyrë që me anë të shembujve të paraqitur të mendojnë mbi bamirësinë e Zotit.
Mund të veçojmë grupe të tjera të ajeteve që kanë të bëjnë me tema më të veçanta, siç janë:
- cikli i ujit dhe i deteve
- relievi i Tokës
- atmosfera e Tokës


A. AJETET ME RENDESI TE PERGJITHSHME

Duke dhënë argumente me të cilat njerëzit duhet të nxiten për të menduar mbi bamirësinë e Zotit ndaj atyre që i ka krijuar, këto ajete aty-këtu përmbajnë pohime që janë me interes të konfrontohen me të dhënat e shkencës bashkëkohore. Por, nga ky pikëvështrim, ajetet mund të jenë me interes edhe më të madh për shkak se nuk shprehin besime të shumëllojshme për disa fenomene natyrore, në të cilat njerëzit kanë besuar në kohën e Shpalljes së Kur'anit- besime të ndryshme, gabimet e të cilave do t'i vërtetojë më vonë njohuria shkencore.
Këto ajete shprehin të vërteta të thjeshta, të lehta për t'u kuptuar nga ata të cilëve u është drejtuar Kur'ani, për shkaqe gjeografike, banorëve të Mekës dhe Medinës, beduinëve të Gadishullit arabik, në një anë, dhe meditime të përgjithshme, nga të cilat bota e arsimuar, në të gjitha vendet dhe në të gjitha kohët, mund të nxjerri mësim kur përpiqet të meditojë, gjë që është karakteristikë universalitetit të Kur'anit, nga ana tjetër.
Pasi asnjë klasifikim i këtyre ajeteve nuk është i dukshëm në Kur'an, ato këtu janë paraqitur sipas renditjes numerike të sureve.
"Ai (All-llahu), i cili për ju e bëri tokën shtrat (vendbanim) e qiellin kulm, e prej qiellit ju lëshojë shi me të cilin ju siguroi lloje të frutave si ushqim për ju, pra mos i përshkruani All-llahut shokë, duke qenë se ju e dini (që Ai nuk ka shokë). (S2-A22)
" ثshtë fakt se në krijimin e qiejve dhe të tokës, në ndërrimin e natës e të ditë, të anijes që lundron në det që u sjell dobi njerëzve, në atë shi që e lëshon All-llahu prej së larti e me te ngjall tokën pas vdekjes së saj dhe përhapë në te nga çdo lloj gjallese, në qarkullimin e erërave dhe reve të nënshtruara mes qiellit e tokës, (në të gjitha këto) për një popull që ka mend ka argumente." (S2- A164)
"E tokën e kemi shtruar dhe në të kemi vën1 kodra dhe kemi bërë që në të të mbijnë bimë të caktuara të të gjitha llojeve. Dhe Ne ju kemi krijuar juve në të jetesën (mjetet për jetesë) e edhe atyre për të cilët ju nuk jeni furnizues. (S15-A19-20)
"E nuk ka asnjë send që të mos ta ketë burimin te Ne, po Ne, nuk e japim atë ndryshe vetëm sipas një mase të caktuar (të nevojshme). (S15-A21)
këtu duhet parë një sure me kujdes se ka një ngatërrim (S20A62)
" Hani ju dhe kullotni kafshët tuaja(nga ato bimë). Vërtet , për të gjitha këto (që u përmendën) ka argumente për ata që kanë mendje të shëndoshë. (S20 - A54)
" A ështëAi që tokën e bëri vendqëndrim e nëpër të bëri të rrjedhin lumenj, dhe asaj (tokës) i bëri (male) përforcues, dhe në mes dy deteve bëri ndarje. A ka përveç All-llahut Zot tjetër? Jo, por ju shumë pak përkujtoni. (S27 - A61)
Këtu bëhet aluzion në stabilitetin e përgjithshëm të kores së Tokës. Dihet se në kohët e mugëta të Tokës, shtresa sipërfaqësore e saj ishte jostabël para ftohjes. Stabiliteti i kores së Tokës përsëri nuk është absolut, meqë eksiztojnë zona në të cilat kohë pas kohe bijnë tërmete. Sa i përket përvijimit mes dy deteve, kjo është figurë përmes të cilës tregohet mungesa e përzierjes së ujit të lumenjve me atë të deteve në sipërfaqen e grykave të mëdha, si do të shihet më poshtë.
"Ai është që juve tokën ua bëri të përshtatshme, andaj, ecni nëpër pjesë të saj dhe shfrytëzoni begatitë e Tij, vetëm teAi është e ardhmja." (S67 - A15)
"E pastaj tokën e sheshoi." (S79 - A30)
"Dhe prej saj nxorri ujin e saj dhe kullosat e saj." (S79 - A31
"Kurse kodrat ia përforcoi" (S79 - A32)
"Si furnizim për ju dhe për kafshët tuaja." (S79 - A33)
Në shumë prej këtyre ajeteve është theksuar vlera e ujit dhe pasoja praktike e pranisë së tij në Tokë - pjelloria e Tokës. Uji, në të vërtetë, në vendet me shkretëtirë, është element numër një që e kushtëzon jetën e njeriut. Por evokimi në Kur'an e tejkalon këtë veçori gjeografike. ثshtë theksuar karakteri i planetit të pasur me ujë, i vetëm në sistemin diellor. Pa ujë Toka do të ishte trup i vdekur si Hëna. Kur'ani ia jep vendin e parë ujit në evokimin e fenomeneve natyrore të Tokës. Cikli i ujit është përshkruar këtu me saktësi të pazakontë.

[altin55]

CIKLI I UJIT DHE I DETEVE

Kur sot i lexojmë ajetet e Kur'anit, njëri pas tjetrit, që flasin për rolin e ujit në jetën e njerëzve, na duket se të gjithë ajetet shprehin ide krejt të qarta. Shkaku i kësaj është shumë i thjeshtë: në epokën tonë pak a shumë të gjithë e dimë në mënyrë të saktë se si kryhet qarkullimi i ujit në natyrë.
Por kur e marrim parasysh se sa të ndryshme kanë qenë pikëpamjet e lashta për këtë çështje, vërejmë se të dhënat kur'anore nuk zbulojnë pikëpamje mitike që janë përdorur dhe në elaborimin e të cilave spekullimet filozofike kanë pasur ndikim më të madh sesa të dhënat nga vëzhgimet e bëra. Nëse njerëzit, në mënyrë empirike, kanë arritur deri te njohuri të kufizuara, por të dobishme dhe praktike, për përmirësimin e ujitjes, përkundrazi, pikëpamjet e tyre mbi qarkullimin e ujit në tërësi do të ishin të vështira për t'u kuptuar sot. Kështu do të ishte e thjeshtë për t'u marrë me mend se ujërat nëntokësore rrjedhin nga depërtimi i rreshjeve në Tokë. Por, në kohët e lashta citohet si përjashtim pikëpamja e njëfarë Vitruvit, i cili, në Romën e shekullit të parë para epokës sonë, e ka mbrojtur këtë ide. Kështu pas shumë shekujsh, të cilëve u takon edhe epoka e Shpalljes së Kur'anit, njerëzit kanë pasur pikëpamje krejt të gabuara mbi sistemin e ujrave.
Në artikullin "Hidrologjia", të botuar në Encyclopedia Universalis dy specialistë për këto probleme, G. Castany dhe B. Blavoux, kryejnë këtë hulumtim didaktik historik:
Në shekullin VII p.e.s. Talesi nga Mileti e ka mbrojtur teorinë e shtyrjes së ujit të oqeanit në brendësi të kontinentit, rënien në tokë dhe depërtimin e tij në tokë nën ndikimin e erës. Edhe Platoni e ka mbrojtur këtë ide dhe ka menduar se kthimi i ujit në oqean bëhet nëpërmjet një humnere të madhe, Tatarit. Kjo teori do të ketë ithtarët e vet të flaktë deri në shek. XVIII, para Dekartit. Aristoteli ka supozuar se avulli i ujit nga toka kondensohet në honet e thella dhe të ftohta të bjeshkëve dhe formon liqene nëntokësorë që i mbushin burimet. Atë do ta pasojë Seneka (shek. I p.e.s.) dhe do të ketë ithtarë të shumtë deri në vitin 1877, ndër të cilët vlen të përmendet O. Volger. Pikëpamja e parë e pastër mbi qarkullimin e ujit do t'i bjerë ndër mend Bernard Palissys, i cili në vitin 1580 pohon se ujrat nëntokësorë rrjedhin nga depërtimi i shiut në tokë. Këtë teori do ta vërtetojë E. Marioti dhe P. Pero në shek. XVII.
Në pjesët e Kur'anit që po i japim në vijim nuk ka asnjë jehonë të pikëpamjeve jo të sakta që u përmendën deri tani e të cilat janë ditur në kohën e Muhammedita.s. :
" Ne, nga qielli lëshuam shiun e dobishëm dhe me të bëmë qëtë kultivohen kopshte e drithëra që korren. Dhe rritëm trungje të gjata hurmash me fruta të paluar njëri mbi tjetrin. Ushqim për njerëz, dhe me të, Ne e ngjallëm tokën e vdekur , e kështu do të jetë edhe ringjallja." (S50-A9,10,11)
" Ne e l1shuam me masë ujin nga qielli dhe atë e përqëndrojmë në tokë. Po Ne kemi mundësi edhe ta humbim atë (ujin). Dhe me anën e tij Ne mundësuam për ju kopshte hurmash e rrushi, që në to keni shumë pemë dhe hani prej tyre." (S23-A18,19)
" Ne i lëshojmë erërat mbarësuese, e nga qielli (retë) lëshojmë shi dhe atë ju japim ta pini, e ju nuk mund ta ruani atë." (S15 - A22)
Ekzistojnë dy mundësi për interpretimin e ajetit të fundit (S15 - A22). Erërat që pjalmojnë mund të konsiderohen pllenuese të bimëve me anë të bartjes së polenit, por kjo mund të lidhet edhe me shprehjen figurative e cila me analogji thekson rolin e erës, që një re, e cila nuk lëshon shi, kthehet në re që lëshon rrebesh shiu. Ky rol është theksuar shpesh, si në ajetin vijues:
" Allahu është Ai që lëshon erërat, e ato i lëkundin retë dhe Ne i derdhim ato në një vend të thatë dhe me atë ujitje e ngjallim tokën pas vdekjes së saj. Ja kështu është ringjallja."(S35-A9)
Këtu po shohim se pjesa e parë e këtij ajeti ka stil tregimtar dhe, pa kapërcim, pason një shpallje e Zotit. Modifikime të tilla të papritura në formë bisedimi janë të shpeshta në Kur'an.
" Allahu është Ai që lëshon erërat, e ato i lëkundin retë dhe Ai i shtrinë lart si të dojë i bën ato edhe të ndara në pjesë, dhe përmes tyre e sheh se si bie shi, e kur ia lëshon atë kujt të dojë prej robërve të vet, ja, ata gëzohen."(S30-A48)
"Ai është që i lëshon erërat si myzhde pranë mëshirës (shiut) së Tij e kur ato (erërat) bartin re të mëdha, Ne i sjellim mbi një tokë të vdekur dhe lëshojmë në të ujin (shiun), dhe me të (me ujin)nxjerrim të gjitha frutat. Kështu i nxjerrim (i ngjallim) të vdekurit, ashtu që të përkujtoni (fuqinë e Zotit)." (S7-A57)
" Edhe Ai është, që i lëshon erërat myzhde në prag të mëshirës sëTij (shiut) dhe Ne lëshuam prej qiellit ujë të pastër. Që me të t'i japim jetë një toke të vdekur dhe që t'u japim të pijnë atyre që i krijuam, kafshë e shumë njerëz." (S25-A48,49)
"... në atë furnizim që Allahu e lëshon prej qiellit dhe me të, pasi të ketë vdekur e ngjall tokën; dhe në qarkullimin e erërave për një popull që logjikon ka argumente." (S45-A5)
" Ai e lëshon ujin (shiun) nga qielli e sipas madhësisë së tyre rrjedhin përrocka, kurse vala bart mbi vete shkumë të fryer lart ..." (S13-A17)
Zoti e urdhëron Profetin:
" Thuaj: " Më tregoni, nëse uji juaj humbet në thellësi, kush do t'ju sjell ujë mbitokësor (burimor)."(S67-A30)
"A nuk e sheh se Allahu lëshon ujë nga qielli dhe atë e shpërndan në tokë nëpër burime, mandej me të mbijnë bimë të llojeve dhe të ngjyrave të ndryshme, pastaj ajo thahet dhe ti e sheh atë të zverdhur dhe pastaj e bën atë pleh." (S39-A21)
"Dhe në të Ne u kemi bërë kopshte hurmash e rrushi dhe në të u kemi dhënë burime (uji)." (S36-A34)
Rëndësia e burimeve, furnizimi i tyre me ujin e shiut dhe shpërndarja në burime është theksuar në tri ajetet e fundit. Fakti meriton që të ndalemi në të në mënyrë që të përkujtojmë pikëpamjet dominuese të mesjetës, siç janë ato të Aristotelit, sipas të cilave burimet mbushen nga liqenet nëntokësorë. Në artikullin e vet "Hidrologjia", të botuar në Encyclopedia Universalis, M. M. Rémenierés, profesor në Ecole Nationale du Génie rural, des Eaux et Forets, përshkruan etapat kryesore të hidrologjisë dhe kujton punimet madhështore të dikurshme për ujitjen, posaçërisht në Lindjen e Mesme, duke tërhequr vërejtjen se me tërë ato ka udhëhequr empirizmi, sepse idetë e atëhershme kanë dalë nga pikëpamjet e gabuara. Ai vazhdon : "Duhet të presim Rilindjen (përafërsisht ndërmjet viteve 1400 - 1600) në mënyrë që pikëpamjet e pastra filozofike tua lirojnë vendin hulumtimeve të mbështetura në observimet objektive të fenomeneve hidrologjike. Leonardo da Vinçi (1452 - 1519) kundërshton pohimet e Aristotelit. Në studimin e tij Shqyrtim i çuditshëm mbi natyrën e ujrave dhe burimeve natyrore e artificiale ("Discours admirable de la nature des eaux et fontaines tant naturalles qu'artificeilles, Paris 1570), Bernard Palissy bën interpretimin konkret të qarkullimit të ujit e sidomos furnizimin me shi".
Do ta shohim se vërejtjen e fundit e gjejmë në ajetin 21 të sures 39, që evokon shpërndarjen e ujrave të shiut në burimet në Tokë.
Shiu dhe breshëri janë trajtuar në ajetin 43 të sures 24:
"A nuk e ke parë se si Allahu drejton retë, pastaj i bashkon, i bënë grumbull ato dhe atëherë e sheh shiun se si rrjedh prej tyre. Ai lëshon prej së larti, nga retë e mëdha si kodra breshër dhe me te goditë këdo, e ja largon atij që do...."
Fragmenti tjetër meriton komentim (surja 56, ajeti 68 - 70).
" A e shihni ujin që po pini? Aju elëshoni atë prej reve, apo Ne jemi që e lëshojmë? Sikur Ne të dëshirojmë e bëjmë atë të njelmët, përse nuk falenderoni?"
Të përmendësh faktin se Zoti ka mundur ta bëjë ujin të njelmët, i cili natyrisht nuk është i tillë, është mënyrë e të shprehurit të plotëfuqisë së Zotit. Mënyra e dytë e rikujtimit të kësaj plotfuqie është sfidë drejtuar njeriut për ta lëshuar shiun nga retë. Por derisa e para është thjesht shaka, e dyta mund të mos jetë në epokën bashkëkohore, në të cilën teknika bën të mundshëm që shiu të bjerë në mënyrë artificiale. A thua aftësia e njeriut për të prodhuar shi të madh i kundërvihet pohimit kur'anor?
Ky nuk është rast, sepse duhet të merren parasysh kufijtë e aftësive të njeriut në këtë fushë. M. A. Facy, kryeinxhinier i meteorologjisë kombëtare, ka shkruar në artikullin "Rreshjet", në Encyclopedia Universalis: "Kurrë nuk do të mund të arrijmë të bëjmë të bjerë shi nga reja e cila nuk i ka karakteristikat e resë me shi ose nga reja e cila ende nuk e ka arritur shkallën përkatëse të evolucionit (të pjekurisë)". Njeriu, prandaj, me anë të mjeteve të përshtatshme teknike vetëm mund të shpejtojë proçesin e reshjeve pasi të jenë krijuar kushtet natyrore. Sikur të ishte ndryshe, atëherë nuk do të kishim thatësirë, por kjo nuk është arritur akoma. Të jesh zotërues i shiut dhe i kohës së mirë akoma është një ëndërr. Njeriu me dëshirën e tij nuk mund ta ndërprejë ciklin e vendosur, i cili siguron qarkullimin e ujit në natyrë, cikël i cili, sipas njohurive të hidrologjisë bashëkohore, mund të përmblidhet si vijon:
Rrezatimi i nxehtësisë së Diellit shkakton avullimin e oqeaneve dhe të të gjitha sipërfaqeve tokësore të mbuluara ose të ngopura me ujë. Avulli i liruar në këtë mënyrë ngrihet në atmosferë dhe duke u dendësuar në të formon re. Atëherë ndërhyjnë erërat për t'i shpërndarë në largësi të ndryshme retë e krijuara në këtë mënyrë. Atëherë, ato, herë mund të zhduken duke mos dhënë shi, herë masat e tyre bashkohen me masat e reve të tjera që të krijohen dendësi më të mëdha, herë duke u ndarë për të dhënë shi në një shkallë të caktuar të evolucionit të reve. Kur shiu bie në dete (që përbëjnë 70% të sipërfaqes së Tokës), cikli mbyllet shpejt. Shiu i cili bie në tokë mund të thithet pjesërisht nga bimët dhe të marrë pjesë në rritjen e tyre; këto, me anë të frymëmarrjes, e kthejnë një pjesë të ujit në atmosferë. Pjesa tjetër e ujit të shiut pak a shumë depërton në tokë, nga e cila, nëpërmjet rrjedhave ujore, drejtohet kah oqeanet ose depërton në brendësi të tokës për t'u kthyer në rrjetin e sipërfaqes së tokës me anë të burimeve dhe të burimeve të tjera që humbin në tokë.
Nëse këto të dhëna të hidrologjisë bashkëkohore krahasohen me ato që dalin nga ajetet e shumta të Kur'anit, të cituara në këtë kapitull, do të konstatojmë ekzistimin e përputhshmërisë së konsiderueshme ndërmjet të dhënave të hidrologjisë dhe të Kur'anit.

[altin55]

DETET

Nëse ajetet kur'anore kanë ofruar materiale për t'i krahasuar me njohuritë bashkëkohore mbi ciklin e ujit në natyrë në përgjithësi, kur është fjala për detet nuk është kështu. Asnjë fragment i Kur'anit që ka të bëjë me këtë nuk fton për konfrontim me të arriturat shkencore në kuptim të mirëfilltë të fjalës. Por, përsëri, nuk është hiç më pak e domosdoshme të theksojmë se asnjë fragment i Kur'anit mbi detet nuk përmban udhëzime në besime, mite ose në bestytni të epokës.
Një numër i konsiderueshëm ajetesh që bëjnë fjalë për oqeanet dhe lundrimin ofrojnë si tema për meditim shenjat e plotëfuqisë së Zotit, që burojnë nga vëzhgimi vijues.
Këto ajete janë:
" ... dhe për të mirën tuaj u vuri në shërbim anijet, të lundrojnë nëpër det me urdhrin e Tij, e në shërbimin tuaj i vuri edhe lumenjtë." (S14-A32)
"Pastaj, Ai është që nënshtroi detin, që prej tij të hani mish të freskët, e prej tij të nxirrni stoli që i bani (i vishni), e i sheh anijet si çajnë (lundrojnë ) në të (me ushtimëe çajnë ujin në det). Ua nënshtroi që të shfrytëzoni nga begatitë e Tij dhe ashtu të falenderoni (Zotin)." (S16-A14)
"A nuk e sheh se anijet lundrojnë në sajë të mirësisë së Allahut, e për t'ju treguar juve madhërinë e Tij..."(S31-A31)
"Dhe të Atij janë anijet lundruese të ngritura lart si kodra në det."(S55-A24)
"Argument për ta është dhe ajo se Ne pasardhësit e tyre (të Ademit) i bartëm në anije të mbushur përplot. Dhe ngjashëm me të, u krijuam atyre diçka që t'i hipin. E sikur të duam Ne, i përmbytim ata, e nuk ka efekt as lutja e tyre dhe as që do të shpëtonin. Përveç nga mëshira jonë ndaj tyre, dhe që të përjetojnë të mirat deri nënjë kohë të caktuar."( S36-A41-44)
Këtu është e qartë se bëhet fjalë për anijet që bartin njerëzit nëpër det, ashtu si dikur anija e barti Nuhun dhe të tjerët që ishin në të dhe ua bëri të mundur të arrijnë deri në tokë.
Nga të gjitha ajetet kur'anore që janë kushtuar vëzhgimit të deteve, mund të veçohet një fakt tjetër, sepse tregon një aspekt krejt të veçantë. Kështu tri ajete bëjnë aluzion në disa karakteristika të lumenjve të mëdhenj kur derdhen në oqean. Njihet mirë fenomeni që haset shpesh: mospërzierja direkte e ujrave të njelmët të deteve dhe të ujrave të ëmbël të lumenjve të mëdhenj. Mendohet se Kur'ani tërheq vërejtjen në rastin e grykës së Eufratit dhe të Tigrit, të cilët, me bashkimin e tyre, krijojnë si të thuash një "det" të gjatë 150 kilometra, Shat el Arab. Në fund të gjirit, ndikimi i baticave dhe zbaticave krijon fenomenin fatlum të fryrjes së ujit të ëmbël në brendi të tokës, duke siguruar ujitje të mjaftueshme. Që të kuptohet si duhet teksti i (ajeteve), duhet ditur se fjala det shpreh kuprtimin e përgjithshëm të fjalës arabe bahr, e cila do të thotë masë e madhe uji dhe përdoret si për oqean ashtu edhe për lumenj shumë të mëdhenj, si: Nili, Tigri, Eufrati.
Në vijim po i japim tri ajete që evokojnë fenomenin:
"Ai la të lirë të bashkohen dy dete, ky (njëri) i pijshëm dhe i shijshëm, e ky (tjetri) i njelmët e i idhët, e mes tyre bëri si të jetë ndonjë pendë, pritë që të mos përzihen." (S25 - A53)
" E nëse janë të njëjtë dy dete; ky i ëmbël shuan etjen dhe pirja e tij është e lehtë e ky tjetri i njelmëti djeg. E prej secilit ju hani mish të freskët, nxirrni stoli që i bani; e, i sheh anijet se si çajnë ujin për të kërkuar të mirat e Tij. Ashtu që ju të falenderoni." (S35 - A12)
"Ai i lejoi dy dete të puqen ndërmjet vete. Ndërmjet atyre të dyve është një pengues që ata të dy nuk e kapërcejnë... Prej atyre të dyve nxirren margaritarë e diamantë." (S55 - A19,20, 22)
Pos përmendjes të faktit kryesorë, këto ajete përmendin pasuritë që nxirren nga ujrat e ëmbël dhe të njelmët: peshk, stoli për rroba, margaritar dhe merxhan. Sa i përket fenomenit të mospërzierjes së ujrave të lumenjve me ato të deteve në grykë, duhet të dihet se ky nuk është specifik vetëm për Eufratin dhe Tigrin, që përmenden në tekst, por edhe për lumenjtë e tjerë të cilët nuk përmenden. Rrjedhat e ujrave me gjerësi shumë të mëdha, siç janë: Misisipi ose Jang-Ce, tregojnë të njëjtën veçori: përzierja e ujrave të tyre bëhet ndonjëherë larg në detin e hapët.

[altin55]

. RELIEVI I TOKES

Përbërja e Tokës është e ndërlikuar. Sot mund të themi se është e përbërë nga një shtresë e thellë, ku mbretërojnë temperatura tepër të larta, me një pjesë qëndrore në të cilën shkrihen shëmbinjtë dhe me një shtresë sipërfaqësore, me koren eTokës, të fortë dhe të ftohtë. Kjo shtresë është mjaft e hollë, prej disa kilometrash deri në disa dhjetra kilometra më se shumti, kurse rrezja e Tokës është pak më e madhe se 6.000 km: kjo do të thotë se korja nuk paraqet as të njëqindtën pjesë të rrezes së sferës. Në këtë cipë, nëse mund të thuhet kështu, kanë ndodhur fenomene gjeologjike. Në thelbin e tyre qëndrojnë shtresimet nga të cilat janë krijuar vargmalet; formimi i tyre në gjeologji quhet orogjeneza. Procesi ka rëndësi të madhe sepse dukurisë së relievit që do ta përbëjë një mal i përgjigjet, në thellësi, thelësira proporcionale e kores së Tokës e cila siguron bazën në shtresën e ulët.
Historia e shpërndarjes së deteve dhe tokave në sipërfaqe të rruzullit të Tokës është e re dhe akoma është shumë e paplotë edhe për periudhat më pak të vjetra dhe të njohura më mirë. Me siguri paraqitja e oqeaneve që e përbëjnë hidrosferën është e vjetër dhe përafërsisht 500 milion vjet. Nga fundi i paleozoikut kontinentet formonin një masë unike e më vonë u shpërndanë. Herën tjetër, kontinentet ose pjesët e tyre dolën mbi sipërfaqe me krijimin e maleve në zonat oqeanike (p.sh. rasti i kontinetit verioatlantik dhe një pjesë e Evropës).
Sipas ideve bashkëkohore, me tërë historinë e formimit të tokave të larta dominon paraqitja e vargmaleve. I tërë evolucioni i Tokës, nga paleozoiku deri në kvartar, klasifikohet në funksion të "fazave arogjenetike" të cilat, edhe vetë, janë të grupuara në "cikle" me emra të njëjtë, çdo formim i relievit të maleve ka reperkusionet e veta në barazpeshën ndërmjet deteve dhe kontinenteve. Kjo ka bërë që të zhduken disa pjesë të tokave të dala në sipërfaqe, për t'u paraqitur të tjerat, duke e ndryshuar shpërndarjen e sipërfaqeve kontinentale dhe oqeanike, para qindra milionë vjetësh, kështu që pjesa kontinentale sot zë vetëm 3/10 e sipërfaqes së planetit.
Kështu, në mënyrë jo të saktë dhe jo të plotë, mund të bëhen konkludime për transformimet që kanë ndodhur para qindra milion vjetësh.
Sa i përket relievit të Tokës Kur'ani përmend, pothuajse, vetëm formimin e maleve. Në të vërtetë, nga pikëvështrimi i interesit tonë, shumë pak mund të thuhet për ajetet që shprehin vetëm kujdesin e Zotit për njerëzit, në krahasim me formimin e Tokës si në ajetet që vijojnë:
"All-llahu juve ua bëri tokën të sheshtë. Që nëpër të të ecni rrugëve të gjëra." S72 - A19,20)
"Edhe tokën Ne e kemi shtruar, sa shtrues të mirë jemi." (S51 - A48)
Shtroja që është shtruar dhe shtrirë është korja ose korja e Tokës, e cila është e fortë dhe në të cilën mund të jetojmë, meqë shtresat më të thella të rruzullit të Tokës janë tepër të nxehta, të lëngshme dhe të papërshtatshme për çfarëdo lloj të jetës.
Janë shumë të rëndësishme fragmentet e Kur'anit që kanë të bëjnë me malet dhe aluzionet në stabilitetin e tyre, si pasojë e fenomenit të shtresimit.
"...Edhe kodrat se si janë vendosur! Edhe tokën se si është shtruar!" (S88 - A19,20)
Konteksi i këtyre ajeteve i thërret jobesimtarët që të kthejnë shikimet e tyre në drejtim të disa fenomeneve natyrore, ndërmjet të cilave është toka dhe malet. Nga ky tekst gjithashtu del qartë kuptimi i rrënjëve në brendësi të Tokës, kurse në ajete vijuese këtë e saktësojnë edhe më mirë:
"A nuk e bëmë Ne tokën të përshtatëshme (për jetë). Ndërsa kodrat shtylla." (S78 - A6 -7)
Shtyllat në të cilat aludohet këtu janë ato që shërbejnë për përforcimin çadrave në tokë(autad,shumësi uatad).
Gjeologët bashkëkohorë i përshkruajnë shtresat e tokës (gjë që bën të mundshëm që relievet të kenë themel) me madhësi të ndryshme që shkon prej një kilometër në dhjetra kilometra. Ky fenomen i rrudhjes bën që korja e Tokës të jetë stabile.
Kështu nuk çuditemi fare kur në disa fragmente të Kur'anit lexojmë disa mendime mbi malet, siç janë p.sh:
"Kurse kodrat i përforcoi."(S79 - A32)
" ...e në tokë vendosi kodra të rënda që të mos luajnë vendit bashkë me ju..." (S31 - A10)
Fjalia e njëjtë përsëritet në suren 16, ajeti 15. Po kjo ide është shprehur me pak ndryshim në suren 21, ajetin31:
"Dhe në të (tokë) Ne kemi krijuar bjeshkë të paluhatëshme që të mos i lëkundë ata..." (S21 - A31)
Këto ajete shprehin atë se mënyra e vendosjes së maleve i përshtatet stabilitetit të tyre, gjë që edhe përputhet në tërësi me të dhënat e gjeologjisë.

[altin55]

D. ATMOSFERA E TOKES

Pëveç disa aspekteve që në mënyrë më të saktë bëjnë fjalë për qiellin dhe të cilat janë shqyrtuar në kapitullin paraardhës, Kur'ani përmban disa fragmente që kanë të bëjnë me fenomenet në atmosferë. Sa i përket konfrontimit të tyre me të arriturat shkencës bashkëkohore, edhe këtu, si kudo, do të vërejmë vetëm se nuk do të ketë kundërthënie me njohuritë tona shkencore lidhur me fenomenet e përmendura.

LARTESIA MBIDETARE

Një mendim i përgjithshëm mbi ndenjën e shqetësimit që ndjehet në lartësinë mbidetare, e cila vjen gjithnjë duke u rritur, sa më lartë që të ngjitemi, është shprehur në ajetin 125 të sures 6:
"Atë që All-llahu dëshiron ta udhëzojë, ia zgjeron zemrën për (pranuar) Islamin. Atë që dëshiron ta lërë në humbje, zemrën etij ia bën shumë të ngushtë sikur të ngjitej në qiell. Kështu All-llahu lëshon dënimin mbi ata që nuk besojnë." (S6 - A125)
Disa kanë pohuar se kuptimi i shqetësimit të lartësisë nuk ka qenë i njohur për arabët në kohën e Muhmmedit a.s. Por duket se kjo nuk është ashtu: egzistimi i maleve të larta në Gadishullin arabik deri mbi 3.500 merta e bën pak të mundshme mosnjohjen e vështirësive të frymëmarrjes gjatë ngjitjes në lartësi. Ka komentues të tillë që me këtë kanë dashur të shohin paralajmërimin e pushtimit të Gjtihësisë, gjë që duket se duhet të hidhet poshtë në mënyrë kategorike, së paku kur është fjala për këtë fragment.

ELEKTRICITETI ATMOSFERIK

Elektriciteti atmosferik dhe pasojat e tij: rrufeja, breshëri janë pretekse për vërejtje vijuese:
"Ai është që ju shfaq vetëtimën trishtuese (nga ndonjë fatkeqësi), por edhe shpresëdhënëse (për shi), dhe formulon re të dendura." (S13 - A12)
"Ndëkaq, mumurima madhëron (Zotin një) me falenderimin (që i takon) e Tij, (e madhërojnë)edhe ëngjëjt nga droja ndaj Tij. E Ai dërgon rrufetë dhe me ato godet kë të dojë. Ndërsa idhujtarët polemizojnë rreth All-llahut, e Ai është ndërshues i rreptë." (S13 - A13)
"A nuk e ke parë se si All-llahu drejton retë, dhe pastaj i bashkon, i bën grumbull ato dhe atëherë e sheh shiun si rrjedh prej tyre. Ai lëshon prej së larti nga retë e mëdha si kodra breshër dhe me të goditë këdo, e ia largon atij që do. Shkëlqimi i vetëtimës së dritës së resë gati se s'të merr të parit." (S24 - A43)
Në këto dy ajete egziston shprehja e korelacionit të qartë ndërmjet formimit të reve të rënduara nga shiu ose nga breshëri dhe krijimit të rrufesë: i pari është objekt i dëshirës për shkak të bamirësisë që sjell, kurse i dyti është objekt i frikës, pasi reshja e tij i është nënshtruar vendimit të Plotëfuqishmit. Lidhja ndërmjet këtyre dy fenomeneve është në përputhje me njohuritë e sotme mbi elekricitetin atmosferik.

HIJA

Fenomeni mbi hijen dhe lëvizjen e saj që për kohën tonë është shpjegim banal është objekt i mendimeve si më poshtë:
"A nuk po shohin ata (keqbërësit) se çdo send që e krijoi All-llahu, e sjell hijen e vet djathtas dhe majtas duke iu përulur All-llhut (duke bërë sexhde)dhe duke qenë respektues e përulës e si e mbajnë veten lart disa njerëz). (S16 - A48)
"A nuk e sheh se si Zoti yt e zgjati (andej e këndej) hijen, e sikur të kishte dashur do ta linte në një vend, pastaj Diellin e bëmë rrëfyes të saj. Pastaj Ne atë e tërheqim pak nga pak." (S25 - A45, 46)
Pëveç asaj që ka të bëjë me përuljen ndaj All-llahut të çdo sendi të krijuar, duke e përfshirë edhe hijen e sendit, dhe marrjes së sërishme nga All-llahu të çdo manifestimi të fuqisë së Tij, teksit kur'anor aludon në lidhjet e hijes me Diellin. Duhet të rikujtojmë se në kohën e Muhammedit a.s. ka egzistuar besimi se lëvizja e hijes ka qenë e kushtëzuar nga lëvizja e Diellit nga lindja në Perëndim. Kjo edhe gjeti zbatim në orën diellore për matjen e kohës ndërmjet lindjes dhe perëndimit të Diellit. Këtu Kur'ani flet për fenomenin dhe nuk përmend shpjegimin që ka dominuar në epokën e Shpalljes së tij: këtë shpjegim do ta pranonin njerëzit gjatë shumë shekujve pas epokës së Muhammedit a.s., por më në fund do të vërehej pasaktësia e tij. Kështu Kur'ani flet vetëm për rolin e Diellit si tregues i hijes. Këtu konstatojmë mungesën e çfarëdo mospajtimi dhe asaj që dihet mbi fenomenin në kohën bashkëkohore.

VI.
BOTA BIMORE DHE SHTAZORE

Në këtë kapitull janë mbledhur shumë ajete të cilat bëjnë fjalë për prejardhjen e jetës, disa nga aspektete botës bimore dhe për tema të përgjithshme ose të veçanta që kanë të bëjnë me botën shtazore. Grupimi në një klasifikim racional i ajeteve të shpërndara nëpër tërë Librin duket i përshtatshëm për të dhënë idenë mbi tërësinë e të dhënave kur'anore lidhur me të gjitha këto çështje.
Për temat e këtij dhe të kapitullit vijues hulumtimi i tekstit kur'anor ndonjëherë është posaçërisht delikat për shkak të disa vështirësive që janë të leksikut. Ato edhe mund të kapërcehen, por vetëm pas shqyrtimit të të dhënave shkencore që kanë të bëjnë me temën e trajtuar, posaçërisht kjo vlen për atë që lidhet me qëniet e gjalla: bimët, shtazët dhe njeriun - se konformimi me mësimet shkencore është i domosdoshëm që të gjendet kuptimi i disa dëshmive kur'anore në këto fusha.
Prandaj është e kuptueshme se shumë përkthime të këtyre fragmenteve, të cilat i kanë bërë njerëzit me kulturë, një shkencëtarë i vlerëson si të pasakta. E njëjta gjë vlen edhe për komentimet kur autorët e tyre nuk kanë dituri shkencore të nevojshme për ta kuptuar tekstin.

[altin55]

A. PREJARDHJA E JETES

Kjo çështje e ka preokupuar njeriun e të gjitha kohëve - edhe për të edhe për qëniet e gjalla qëe rrethojnë. Këtu do ta shqyrtojmë nga aspekti i përgjithshëm. Rasti i njeriut, ardhja e tij në Tokë dhe riprodhimi janë objekt i shumë punimeve të rëndësishme dhe do të trajtohet në kapitullin vijues.
Duke shqyrtuar prejardhjen e jetës në një plan shumë të përgjithshëm, Kur'ani e evokon me saktësi maksimale në një ajet i cili njësoj flet edhe për proçesin e formimit të Gjithësisë, që e cituam dhe e komentuam më sipër.
"A nuk e dinë ata, të cilët nuk besuan se qiejt e toka ishin të ngjitura, e Ne i ndamë ato të dyja dhe ujin e bëmë bazë të jetës së çdo sendi; a nuk besojnë?" (S21 - A30)
Kuptimi i prejardhjes nuk sjell dyshim. Fjala mund të ketë kuptimin se çdo gjë e gjallë e ka prejardhjen nga uji. Të dy kuptimet e mundshme janë në përputhje të plotë me të dhënat shkencore: jeta e ka prejardhjen nga uji dhe uji është përbërësi i parë i çdo qelize të gjallë. Pa ujë nuk është e mundshme asnjë jetë. Posa të diskutohet mbi mundësitë e jetës në një planet, menjëherë bëhet pyetja: a thua ky planet ka sasi të mjaftueshme të ujit?
Të arriturat bashkëkohore na bëjnë të mundshme të mendojmë se gjallesat më të vjetra do të kenë qenë bimët: algat e vjetra që janë gjetur në epokën parakambrike, d.m.th në tokat më të vjetra që njihen deri më sot. Me siguri se elementet e botës shtazore janë paraqitur pak më vonë: ato gjithashtu kanë ardhur nga oqeani.
Ajo që këtu po e përkthejmë si ujë është fjala mâ', e cila gjithashtu ka kuptimin e ujit nga qielli, si dhe të ujit të oqeanit, ose të çfarëdo lëngu tjetër. Në kuptimin e parë, uji është element i domosdoshëm i çdo jete bimore:
" ...Ai e lëshon shiun nga qielli!" - Vetëm Ne bëjmë që me ndihmën e tij të mbijnë elementete çifteve të bimëve të ndryshme" 68. (S20 - A53)
Kjo është përmendja e parë e çifteve te bimët, nocioni për të është përdorur në formën e saj të pacaktuar për të shprehur atë që është bazë e egzistimit të çdo shtaze:
"All-llahu të gjitha shtazët i krijoi prej lëngu"69. (S24 - A45)
Më poshtë do të shohim se fjala mund të përdoret për farën e lëngët.
Kështu, qoftë kur është fjala për prejardhjen e jetës në përgjithesi, për elementin që bën të mbijë bima nga toka ose për embrionin shtazor, të gjitha pohimet e Kur'anit mbi prejardhjen e jetës janë në përputhje të plotë me arritjet shkencore bashkëkohore. Asnjë mit mbi prejardhjen e jetës, që kanë qenë të shumtë në atë epokë, nuk ka zënë vend në tekstin e Kur'anit.

B. BOTA BIMORE

Këtu nuk mund t'i citojmë fragmentet e shumtë të Kur'anit, në të cilët bamirësia e Zotit evokohet me rastin e karakterit bamirës të shiut i cili që të mbijë vegjetacioni.
"Ai është që për ju lëshoi nga (qielli) lart ujë, që prej tij të keni për të pirë dhe prej tij të keni bimë që në to do t'i kullotni (bagëtinë)." (S16 - A10)
" Me atë (shiun) mbijnë, për të mirën tuaj, të lashtat, ullinjtë, hurmat, rrushnajat dhe nga të gjitha frutat(e pemëve). Në këto (të mira) ka argumente për një popull që vështron. (S16 - A11)
"Ai është që lëshoi nga lartë shiun e me të nxorri bimën e çdo sendi dhe prej bimës gjelbërim dhe prej tij(prej gjelbërimit) kokrra të dendura në kallinj. E nga hurmat, nga sythi i tyre kalaveshë të afërt (për t'i vjelë). Edhe kopshtie me hardhi, ullinj e shegë të ngjashme (në dukje) e të shumëllojshme (në shije). Shikoni pra frutat e tyre kur i formojnë dhe kur piqen (të gjitha nga shiu). Edhe në këto ka fakte për njerëzit që besojnë. (S6 - A99)
"Ne, nga qielli lëshuam shiun e dobishëm dhe me të bëmë që të kutivohen kopshte e drithëra që korren." (S50 - A9)
"Dhe rritëm trungje të gjatë hurmash me fruta të paluar njëri mbi tjetrin. (S50 - A10)
"Ushqim për njerëz, dhe me të, Ne e ngjallëm tokën e vdekur, e kështu do të jetë edhe ringjallja." (S50 - A11)
Këtyre shqyrtimeve të përgjithshme Kur'ani ju shton edhe të tjera që kanë të bëjnë me aspekte më të kufizuara:
EKUILIBRI Qث ثSHTث VENDOSUR Nث BOTثN BIMORE
"E Tokën ... ekemi bërë që në të të mbijnë bimë të caktuara të të gjitha llojeve. (S15 -- A19)

DALLIMI I USHQIMIT

"E në tokë, copa sipërfaqesh, të ngjitura njëra me tjetrën, kopshte të hardhisë, të mbjella (të shumëllojshme) dhe hurma (bimë këto) që janë të degëzuara në shumë trupa dhe jo të degëzuara (nga një filiz) e të gjithë ujiten nga një ujë, dhe Ne shijen në ngrënie të frutave të tyre e kemi dalluar njërën prej tjetrës. Edhe kjo dëshmon me argumente për njerëzit e mençur. (S13 - A4)
ثshtë interesante të vërejmë egzistimin e këtyre ajeteve që të dalë në pah maturia në përdorimin e shprehjeve dhe mungesa e ndonjë vërejtje që do të mund të tregonte më parë besimin e epokës, sesa të së vërtetës themelore. Por, vëmendjen e tërheqin, sidomos, dëshmitë e Kur'anit mbi riprodhimin në botën shtazore.

RIPRODHIMI I BIMEVE

Duhet ta rikujtojmë edhe një herë se riprodhimi në botën bimore kryhet në dy mënyra: seksuale dhe joseksuale. Këtu duhet të themi se vetëm mënyra e parë meriton të quhet riprodhim, sepse përcakton një proçes biologji, qëllimi të cilit është paraqitja e bimës së re, të njëjtë me atë që e ka lindur.
Riprodhimi joseksual është shumëzim i thjeshtë, sepse ky sjell deri te fragmentarizimi i një organizmi, i cili, i ndarë nga vetë bima, do të arrijë zhvillim që e bën të ngjashëm me atë nga e cila ka rrjedhur: Gilermoni dhe Manzheno e konsiderojnë "rast i posaçëm i rritjes". Shembull shumë të mirë e të thjesht për këtë na e jep fidani: dega e prerë e një bime, e futur në tokë dhe e ujitur si duhet, regjenerohet duke zhvilluar rrënjë të re. Për këtë qëllim disa nga bimët kanë organe të specializuara, të tjerat i lëshojnë embrionet të cilat sillen si farat, nëse mund të shprehemi kështu, që janë rezultat i një proçesi të riprodhimit seksual.
Riprodhimi seksual i bimëve bëhet me anë të mbarësimit të elementeve mashkullorë dhe femërorë, të cilat u takojnë formacioneve krijuese të bashkuara ose të ndara në të njëjtën bimë.
Kur'ani vetëm këtë e shqyrton:
"Ai e lëshon shiun nga qielli! "Vetëm Ne bëjmë që me ndihmën e tij të mbijnë elementet e çifteve të bimëve të shumëllojshme". (S20 - A53)
Elementi çift është përkthim i fjalës zeug (shumës azuag) kuptimi themelor është: ajo që, e marr nga tjetri, bën çiftin; fjala ka të bëjë si me bashkëshortët, ashtu edhe me këpucët, në mënyrë të barabartë.
"E ti e sheh tokën e thatë - të vdekur, e kur Ne ja ia lëshojmë asaj shiun ajo gjallërohet, shtohet dhe nga të gjitha llojet rritë bimë të këndshme." 70 (S22 - A5)
"... Ne kemi lëshuar shi e kemi bërë të mbijnë në të nga të gjitha llojet e dobishme. (S31 - A10)
"Dhe ai është, i cili tokën e shtriu, dhe në të krijoi kodra e lumenj dhe prej secilit frut bëri dy lloje (çift)..." (S13 - A3)
dihet se fryti është fund i proçesit të riproduktimit të bimëve të larta, të cilat e kanë organizimin më të përpunuar dhe më të larta, të cilat e kanë organizimin më të përpunuar dhe më kompleks.Stadi që i paraprin frytit është lulja me organet e veta mashkullore (pjalmin)dhe femërore (mugujt). Këto të fundit, pas marrjes së polenit, japin fryta, të cilat pas pjekjes, lirojnë farat. اdo fryt, d.m.th nënkupton ekzistimin e organeve mashkullore dhe femërore. Këtë dëshiron të na thotë ajeti Kur'anor. Por, duhet vërejtur se në disa lloje frytat mund të rrjedhin nga lulet e pafekonduara (frytat partenokarpik), siç janë bananet, disa lloje të ananasit, të fikut, të portokallit dhe të hardhisë. Por, ato rrjedhin nga bimët me gjini të caktuar.
Riprodhimi përfundohet me ndihmën e proçesit të mbirjes së farës , pas zbërthimit të cipës së jashtëme të saj (që mund të jetë kondenzuar në bërthamë). Ky zbërthim bën të mundshëm daljen e rrënjëve, të cilat do të thithin prej tokës atë që është e nevojshme për bimën me jetë të ngadaltë, siç është fara, në mënyrë që ajo të zhvillohet dhe të japë bimën e re.
Një ajet Kur'anor aludon në këtë mbirje:
"S'ka dyshim, All-llahu është zbërthyes i farës (i kokrrës prej saj) dhe i bërthamës (së pemës). Ai nxejrr të gjallin nga i vdekuri dhe i ai është nxjerrës i të vdekurin nga i gjalli. Ky është All-llahu, e si atëherë shmangeni (nga besimi)?" (S6 - A95)
Kur'ani i cili përsërit shpesh ekzistimin e elementeve të çifteve në botën bimore, e shënon këtë nocion të çifteve në mënyrë të përgjithshme, kufijtë e së cilës nuk janë të saktësuar.
"I pastër nga të metat është Ai që krijoi të gjitha llojet (çiftet) nga çka mban toka, nga vetë ata dhe nga çka nuk dinë. (S36 - A36)
Mund të bëjmë shumë supozime mbi rëndësinë e këtyre gjërave të cilat njerëzit nuk i kanë njohur në kohën e Muhammedi a.s. dhe te të cilat sot dallojmë strukturat dhe funksionimin në çifte, në renditje të pakufishme të vogël dhe të madhe, në botën e gjallë dhe në atë të vdekur. ثshtë me rëndësi t'i mbajmë mend nocionet e shprehura në mënyrë të qartë dhe që të vërtetojmë një herë e mirë se nuk ka papajtueshmëri me shkencën e sotme.

[altin55]

BOTA SHTAZORE

Shumë çështjë në Kur'an, që kanë të bëjnë me botën shtazore, janë objekt i vëzhgimeve që kërkojnë t'i qasemi konfrontimit me njohuritë bashkëkohore shkencore në këto pika të veçanta. Por edhe këtu do të ofronim një shikim jo të plotë të asaj që e përmban Kur'ani lidhur me këtë temë, sikur mos ta përmendnim fragmentin vijues, ku krijimi i disa elementeve të botës shtazore evokohet për t'i nxitur njerëzit të mendojnë mbi bamirësitë e Zotit ndaj tyre. Këtë fragment, në të vërtetë, e citojmë për të dhënë shembullin e mënyrës se si Kur'ani evokon përshtatjen e harmonishme të krijimit me nevojat e njerëzve, e në këtë rast të veçantë të bujkut, sepse ky nuk nxit për lloje të tjera të hulumtimit.
"Edhe kafshët Ai i krijoi dhe në sajë të këtyre ju mund të mbroheni (nga të ftohtit), keni edhe dobi të tjera dhe prej tyre hani. Në to (në kafshët) ju shihni hijeshi (idili) kur në mbrëmje ato i ktheni ( nga kullosat)dhe kur në mëngjes i lëshoni(për në kullosë). Ato bartin barën tuaj (të rëndë) në ndonjë vend (të largët) që ju do të arrinit atje me shumë vështirësi (me gjysëm shpirti). Vërtet, Zoti juaj është shumë Bamirës dhe shumë Mëshirues. Edhe kuajt (i krijoi) edhe mushkat edhe gomarët, për t'ju hipur atyre dhe si stoli, e Ai krijoi (për hipje) çka ju (tash) nuk dini." (S16 - A5,6,7,8)
Pëveç këtyre shqyrtimeve të përgjithshme, Kur'ani i vë në dukje disa të dhëna mbi tema shumë të ndryshme, siç janë:
- riprodhimi në botën shtazore
- ekzistimi i bashkësive shtazore
- meditim mbi bletët, merimangën, zogjtë
- dëshminë mbi prejardhjen e qumështit shtazor.

1. RIPRODHIMI NE BOTEN SHTAZORE

Këtë në tërësi e evokojnë ajetet45 dhe 46 të sures53:
"Dhe Ai është që krijoi llojet - mashkullin dhe femrën. Nga pika e farës që hidhet". (S53 - A45,46).
Elementi i çiftit është i njëjtë shprehje si ajo që e kemi hasur në ajetet që kanë të bëjnë me reproduktimin e bimëve. Këtu janë shënuar gjinitë. Një hollësi shumë karakteristike është theksimi i saktësisë së sasisë së vogël të lëngut që është e nevojshme për riprodhim. Pasi është po ajo fjalë që tregon spermën e përdorur për njeriun, në kreun vijues do të bëjmë komentimin lidhur me rëndësinë e kësaj vërejtjeje.

2. EKZISTIMI I BASHKESIVE SHTAZORE

"Nuk ka asnjë gjallesë në tokë dhe as shpendë që fluturojnë me dy krahë e që nuk i janë ndarë në grupe (të ndryshme), sikurse edhe ju(Zoti i krijoi i pajisi si juve). Asgjë nuk kemi lënë pasdore nga evidenca. Më në fund te Zoti i tyre do të tubohen." (S6 - A38)
Shumë pika të këtij ajeti kanë nevojë për komentim. Së pari, si duket, është evokuar fati i kafshëve pas vdekjes: Islami për këtë çështje, pa dyshim, nuk ka kurrëfarë doktrine. Pastaj, parapërcaktimi i përgjithshëm, për të cilin, si duket, bëhet fjalë këtu, i kufizuar në struktura dhe organizimin funksional i cili kushtëzon mënyrën e sjelljes: shtaza reagon në nxitës të ndryshëm të jashtëm në funksion të një kushtëzimi të veçantë.
Sipas Blacherit, një komentues i vjetër siç është Razi, ka menduar se ky ajet vështron vetëm veprimet instiktive me të cilat kafshët i bëjnë nderime Zotit.
Shejh si Bubaker Hamza, në komentet e përkthimit të tij të Kur'anit, flet për "instiktin, i cili, mbi bazë të urtësisë hyjnore, i detyron të gjithë qëniet e gjalla të grupohen për t'u riprodhuar dhe të organizohen në bashkësi, të cilat, për të qenë të afta për jetë, kërkojnë që puna e çdo anëtari t'i shërbejë tërë grupit".
Këto sjellje të kafshëve janë studiuar me vëmendje në dhjetëvjeçarët e fundit dhe si rezultat u zbuluan bashkësi të vërteta shtazësh. ثshtë e sigurtë që hulumtimi i rezultatit të punës të një bashkësie ka mundur të na shtyjë kaherë që të pranohet nevoja e organizimit shoqëror. Por vetëm pak kohë më parë janë zbuluar mekanizma që i drejtojnë këto organizime te disa lloje. Rasti i bletës është pa dyshim rasti i studiuar më së miri dhe më i njohuri. Rreth sjelljes së saj është i lidhur emri i von Frishit. Von Frishi, Lorenci dhe Tinbergeni me të drejtë e kanë marrë çmimin Nobel për vitin 1973.

3. MEDITIMET PER BLETET MERIMANGAT DHE SHPENDET

Kur specialistët për sistemet nervore dëshirojnë të marrin shembuj të argumentuar në mënyrë bindëse të organizimit të çuditshëm, i cili drejton sjelljet e shtazëve, shtazët që ndoshta përmenden më së shpeshti janë bletët, merimangat dhe shpendët (sidomos shpendët shtegëtarë). Për çdo rast mund të vërtetohet që këto tri grupe paraqesin shembuj shumë të bukur të një organizimi të lartë.
Fakti që Kur'ani e përmend këtë trio shëmbullore të botës shtazore, nga pikëpamja shkencore i përgjigjet tërësisht karakterit jashtëzakonisht interesant të të gjitha shtazëve të përmendura këtu.

BLETA

Ajo në Kur'an është objekt i komentimit më të gjatë:
" Zoti yt i dha instikt bletës: "Ndërto shtëpi nëpër kodra (male), nëpër drunj (pemë) dhe nëpër kulmet që ata(njerëzit) i ndërtojnë. (S16 - A68)
Pastaj ha nga të gjitha (llojet) frutat dhe futu nëpër rrugët e nënshtruara (e të mësuara ) prej Zotit tënd. Nga barqet e tyre (të bletëve) del lëng , ngjyra e të cilit është e ndryshme dhe në të cilin ka shërim (bar- ilaç) për njerëzit. Edhe në këtë ka arsye për atë popull që mendon thellë." (S16 - A69)
është e vështirë të dihet çka do të thotë saktësisht urdhëri që me bindje të ndiqet rruga e Zotit, nëse kjo nuk është nga pikëvështrimi i përgjithshëm. Ajo që mund të thuhet në funksionin e njohurive të arritura nga studimi i sjelljes së saj, është se këtu - ashtu si dhe në secilin prej të tri rasteve të shtazëve që përmenden si shembull në Kur'an - organizimi i jashtëzakonshëm nervor është pikëmbështetje e sjelljes. Dihet se nga mënyra e fluturimit të tyre bletët mund të komunikojnë ndërmjet tyre; ato janë në gjendje që në këtë mënyrë t'u tregojnë familjeve të tyre në cilin drejtim dhe sa larg ndodhen lulet për grumbullimin e mjaltit. Prova e njohur e von Frishit tregoi domethënien e lëvizjes së insektit, qëllimi i të cilit është dërgimi i informacionit ndër bletët punëtore.

MERIMANGA

Merimanga përmendet në Kur'an që të theksohet brishëtsia e vendbanimit të saj, më i brishti nga të gjithë. Ky është vendbanim aq i pasigurtë, thotë teksti kur'anor si ai që njerëzit ja rrëmbyen vetvetes duke zgjedhur zota jashtë Zotit.
"Shembulli i atyre, të cilët veç Allahut morën mbrojtës (zota idhujsh), është si shembulli i merimangës që thur shtëpi, e sikur ta dinin ata, më e dobëta shtëpi është shtëpia e merimangës."(S29 - A41)
Pëlhurën e merimangës, me të vërtetë, e krijojnë fijet e mëndafshta të cilat i tajitin gjendrat e shtazës, diamtri i të cilës është i papërfillshëm. Brishtësinë e saj njeriu nuk mund ta imitojë. Natyralistët pyesin për planin e çuditshëm të punës që e rregjistrojnë qelizat nervore të shtazës dhe i cili ja bën të mundshme të endë në mënyrë të përkryer gjeometrike; por, për këtë Kur'an nuk bën fjalë.

SHPENDET

Shpendët përmenden shpesh në Kur'an, ato janë të pranishëm në mënyrë episodike në jetën e Ibrahimit, Jusufit, Daudit, Sulejmanit dhe Isai a.s.t. Më sipër e kemi theksuar ajetin i cili ka të bëjë me bashkësitë e shtazëve tokësore dhe të shpendëve:
"Nuk ka asnjë gjallesë në tokë dhe as shpendë që fluturojnë me dy krahë e që nuk i janë ndarë në grupe (të ndryshme), sikurse edhe ju(Zoti i krijoi i pajisi si juve). Asgjë nuk kemi lënë pasdore nga evidenca. Më në fund te Zoti i tyre do të tubohen." (S6 - A38)
Dy ajete të tjera vënë në dukje nënshtrimin e rreptë të shpendëve ndaj fuqisë së Zotit.
"A nuk po i shohin ata shpendët fluturues në ajrin e qiellit, të cilët nuk i mban kush, përveç Allahut. Edhe në këto ka fakte për njerëzit që besojnë." (S16 - A79)
"A nuk i shikuan ata shpezët mbi ta krahëhapur dhe kur krahët i palojnë, ato nuk i mban tjetër në ajër pos Fuqiplotit. Ai është që çdo send e sheh dhe e di.'(S67 - A19)
Përkthimi i një fjalë të secilit të këtyre ajeteve është punë delikate. Përkthimi që e kemi bërë këtu shpreh idenë se Zoti me fuqinë e tij mban shendët në fluturim. Fjala arabe për të cilën bëhet fjalë është amsaka, kurse kuptimi i saj i parë është të vënët e dorës mbi, kapje, mbajtje, ndalesë e dikujt.
ثshtë shumë e mundur të krahasohen këto ajete që theksojnë veçanërisht varësinë e ngushtë ndërmjet sjelljes së shpendëve lidhur me rendin e Zotit dhe zbulimet bashkëkohore që tregojnë pikën e përkryerjes që e kanë arritur disa lloje të shpendëve në programimin e shtegëtimit të tyre. Sepse vetëm ekzistimi i programit të migrimit, i rregjistruar në kodin gjenetik të shpendëve, mund t'i shpjegojë fluturimet e komplikuara dhe tepër të gjata që janë në gjendje t'i bëjnë shpendët shumë të rinj, pa përvojë paraprake, pa kurrëfarë udhëtreguesi, që në ditën e caktuar të kthehen në cakun prej nga janë nisur. Në librin e tij La Puissance et la Fragilite74 (Fuqia dhe Dobësia), profesor Hamburger përmend si shembull rastin e njohur "muttonbird" nga paqësori dhe rrugës së tij prej tetë deri në njëzet e pesë mijë kilometra largësi75. Pranohet se direktivat komlekse për një rrugëtim të tillë janë të shkruara detyrimisht në qelizat nervore të shpendëve. Ato me siguri kanë qenë të programuara. Kush është programisti?

4.PREJARDHJA E PERBERESVE TE QUMESHTIT TE SHTAZEVE

Prejardhja e përbërësve të qumështit të shtazëve është përcaktuar në harmoni të plotë me njohurinë bashkëkohore (surja 16, ajeti 66). Mënyra e përkthimit dhe interpretimit të këtij ajeti është krejt personale, sepse përkthimet, edhe këto bashkëkohoret japin kuptim të atillë që, sipas mendimit tim nuk mund të pranohet. Ja dy shembuj76:
Përkthimi i R. Blacherit76:
"Ju njimend keni mësuar nga grigjat tuaja! Ne ju ushqejma me qumësht të pastër, shumë të shijshëm për ata që e pijnë, që vjen nga ajo që është në barqet e tyre, ndërmjet ushqimit të tetur dhe gjakut".
Përkthimi i profesor Hamidullahut77:
"Vërtet keni për çka të mendoni në kafshët. Nga ajo që e kanë në barqet e tyre, ndërmjet plehut dhe gjakut, Ne ju japim, të pini qumësht të pastër dhe të pijshëm për ata që e pijnë".
اdo fiziolog të cilit do t'ja jepnim këto tekste do të përgjigjej se janë shumë të paqartë, sepse në ta nuk ka aspak përputhje as me botëkuptimet më elementare bashkëkohore. Këta rreshta nga ana tjetër janë vepër të arabistëve shumë të njohur. Por, dihet mirë se një përkthyes, sado që të jetë ekspert, mund të bëjë gabim në përkthimin e shprehjeve shkencore, nëse nuk është i specializuar në disiplinën për të cilën bëhet fjalë.
Përkthimi që më duket i drejtë është përkthimi vijues:
"Me të vërtetë ju mund të nxirrni mësime nga kafshët tuaja: Ne ju japim të pini atë që ndodhet brenda trupave të tyre (e që) zë fill nga kontakti i përmbajtjes ushqyese të zorrëve dhe gjakut, qumështin e pastër, të lehtë për ta pirë ata që e pijnë". (S16 - A66).
Ky interpretim është shumë i afërt me atë të Muntahabit në vitin 1973 të cilin e boton Këshilli Suprem i Punëve Islamike në Kajro që mbështetet me të dhënat e fiziologjisë bashkëkohore.
Në pikëpamjen e leksikut, përkthimi i propozuar arsyetohet kështu:
E kam përkthyer "brenda trupave të tyre" e jo si R. Blachere ose si profesor Hamidullahu "në barqet e tyre"78, sepse fjala batn tregon edhe mesin, brendinë e një gjëje, ashtu si edhe barkun. Kjo fjalë këtu nuk ka kuptim të saktë anatomik. Më duket se në "brenditë të trupave përputhet në mënyrë të përkryer me kontekstin.
Nocioni "i prejardhjes" së përbërësit të qumështit është shprehur në fjalën min, kurse "lidhjet" me bayni, fjala e fundit nuk domethënë vetëm "ndërmjet" ose " në mes", si në dy përkthimet e cekura por, shërben për të shprehur atë se dy gjëra ose dy persona vihen në kontakt.
Nga pikëvështrimi shkencor duhet të bazohemi në njohuritë fiziologjike për ta kuptuar përmbajtjen e këtij ajeti.
Substancat e rëndësishme që sigurojnë ushqimin e organizmit në tërësi përfitohen nga transformimet kimike që bëhen gjatë tërë gjatësisë së traktit të tretjes. Këto substanca vijnë elementet e pranishëm në përmbajtjen e zorrëve. Kur transformimet kimike në zorrë arrijnë deri në stadin e dëshiruar, ato nëpër muret e zorrëve kalojnë në qarkullimin e tërësishëm. Ky kalim kryhet në dy mënyra: ose drejtpërsëdrejti, me anë të asaj që e quajmë enë limfatike, ose tërthorazi, me qarkullim, i cili së pari i dërgon në mëlçi, ku pësojnë ndryshime; prej saj kalojnë në qarkullimin e përgjithshëm. Në këtë mënyrë gjithçka kalon nëpër qarkullimin e gjakut.
Përbërësit e qumështit i tajitin gjëndrat e qumështit. Ato ushqehen me produktet e ushqimeve të tretura (nëse mund të themi kështu), të cilat ua ka sjellë gjaku që qarkullon. Domethënë gjaku luan rolin e grumbulluesit dhe të transmetuesit të materieve të nxjerra nga ushqimet në mënyrë që ushqimet të vijnë deri tek gjëndrat e qumështit, të prodhuesit të qumështit, si dhe te çdo organ tjetër.
Këtu çdo gjë fillon me kontaktimin e përmbajtjes së zorrëve dhe gjakut në murin e zorrëve. Kjo njohuri e saktë zbulon zhvillimet e kimisë dhe të fiziologjisë së tretjes. Kjo nuk është njohur fare në kohën profetit Muhammed a.s.: njohja e saj i përket kohës bashkëkohore. Sa i përket zbulimit të qarkullimit të gjakut, kjo është vepër e Harveit dhe është bërë gati gjashtë shekuj pas Shpalljes së Kur'anit. Mendoj se ekzistimi në Kur'an i ajetit, ajet i cili aludon në këto nocione, nuk mund të ketë shpjegime njerëzore për shkak të epokës në të cilën janë formuluar.

[altin55]

RIPRODHIMI NJEREZOR

Riprodhimi është temë mbi të cilën çdo vepër e hershme e njeriut - sapo të merrej paksa me hollësirat - në mënyrë të pashmangshme shpreh pikëpamje të gabuara. Në mesjetë - edhe në periudhën që nuk është aq shumë e largët - riprodhimi ka qenë i veshur me lloj-lloj mitesh dhe besytnish. Por nuk ka mundur të jetë ndryshe pasi për t'i kuptuar mekanizmat e saj të ndërlikuar njeriu ka qenë dashur që ta dijë anatominë, të zbulojë mikroskopin dhe të lindi të ashtuquajtura dituri themelore në të cilat janë ushqyer fiziologjia, embriologjia, obstetrika etj. Në Kur'an është krejtësisht ndryshe. Libri në shumë vende evokon mekanizma preciz dhe përmend faza shumë të sakta të riprodhimit, dhe me rastin e leximit nuk orfon asnjë dëshmi të pasaktë sado të vogël. E gjithë kjo është shprehur me terma të thjeshtë, të lehtë për të kuptuar nga shkalla e zhvillimit të njeriut dhe krejtësisht në përputhje me atë që do të zbulohet shumë më vonë.
Riprodhimi njerëzor, i evokuar në dhjetë ajetet e Kur'anit pa ndonjë renditje, është shprehur me anë të dëshmive prej të cilave secila ka të bëjë me një apo më shumë pyetje të veçanta. Duhet t'i rigrupojmë këto ajete në mnëyrë që të krijojmë një pasqyrë mbi tërësinë. Këtu, si edhe në shumë tema të shqyrtuara, komentimi do të jetë më i lehtë.

RIKUJTIMI I DISA KONCEPTEVE

ثshtë e domosdoshme të rikujtojmë disa koncepte që kanë qenë të panjohura në epokën e Shpalljes së Kur'anit dhe në shekujt e pastajmë. Riprodhimi njerëzor sigurohet e një sërë proçesesh, të përbashkët për sisorë, në fillim të të cilit është fekondimi në kanalin e vezores të një vezoreje të shkëputur nga vezorja në mes të ciklit menstrual. Agenci fekondues është sperma e njeriut ose, më saktë, spermatozoidi, sepse është e mjaftueshme vetëm një qelizë e farës: dmth që të sigurohet mbarësimi është e nevojshme sasia më e vogla kësaj fare të lëngët e cila përmban spermatozoide të panumurta (me dhjetra milionë për njëherë). Lëngun e prodhon testisi dhe ai menjëherë vendoset për t'u ruajtur në sistemin e rezervuarit dhe të kanaleve që në fund dalin në rrugët urinare: gjëndrat plotësuese, të shpërndara përreth këtyre të fundit, i shtojnë spermës sekretin plotësues pa elemente mbarsuse. Vendosja e vezës së mbarësuar bëhet në vend të saktë të organeve gjenitale të femrës: ajo zbret nëpër vezëpërçues në mitër dhe zë vend brenda saj ku çerdhohet duke u përzjerë dhe mbështjellur me jargë dhe në muskulin e placentës dhe me ndihmën e saj pas formimit të placentës. Nëse qeliza vezë është përforcuar për shembull, në vezëpërçues e jo në mitër, atëherë shtatzania do të ndërpritet.
Sapo të bëhet i kapshëm nga syri, embrioni duket si një figurinë e vogël fëmije, në të cilën duket një figurinë e papërfillshme e qënies së njeriut. Këtu ajo zhvillohet në fazën e njëpasnjëshme, që sot njihet mirë dhe nga e cila do të dalë skeleti i trupit të njeriut: sistemi i eshtrave, me muskuj rreth tij, sistemi nervor, sistemi i qarkullimit, barku etj.
Këto nocione do të shërbejnë si elemente krahasimtare me atë që mund të lexohet në Kur'an mbi ripordhimin.

RIPRODHIMI NJEREZOR NE KUR'AN

Nuk është gjë e lehtë të krijojmë një pasqyrë mbi përmbajtjen kur'anore të kësaj teme. Vështirësia e parë rrjedh nga shpërndarja në tërë Librin e dëshmive që kanë të bëjnë me të, e për ç'gjë kemi tërhequr vërejtjen që më parë; por kjo nuk është vështirësia kryesore. Ajo që edhe më shumë mund ta mashtrojë studiuesin, edhe këtu, është problemi i leksikut.
Me të vërtetë, në epokën tonë akoma janë të përhapura përkthimet dhe komentimet e disa fragmenteve, të cilat, me rastin e leximit, mund t'ju krijojnë shkencëtarëve një pasqyrë krejt të shtrembër të Shpalljes Kur'anore lidhur me temën në fjalë. Kështu pjesa më e madhe e përkthimeve evokon formimin e njeriut prej "mpiksjes së gjakut", "të ngjiturit". Një përshkrim i tillë është krejtësisht i papranueshëm për shkencëtarin e specializuar në këtë lëmi. Kurrë njeriu nuk ka pasur prejardhje të tillë. Në paragrafin që trajton vendosjen e vezës në mitrën e nënës do t'i shohim shkaqet përse njohësit e shkëlqyeshëm të arabishtes pa kulturë shkencore kanë bërë gabime të tilla.
Një konstatim i tillë na bën të mundur të mendojmë se si është me rëndësi të dorës së parë njohja e gjuhës dhe njohja e shkencës në mënyrë që të kuptohet domethënia e kuptimeve kur'anore mbi riprodhimin.
Kur'ani që në fillim thekson transformimet e vazhdueshme që i pëson embrioni deri na mbarim të shtatzanisë në mitrën e nënës.
"O ti njei po ç'të mashtroi ty kundrejt Zotit tënd që është bujar e i urtë? I cili të krijoi, të përsosi dhe të drejtoi. Të formësoi në formën që Ai dëshiroi." (S82 - A6-8)
"Nuk ka asnjë gjallesë në tokë dhe as shpendë që fluturojnë me dy krahë e që nuk i janë ndarë në grupe (të ndryshme), sikurse edhe ju(Zoti i krijoi i pajisi si juve). Asgjë nuk kemi lënë pasdore nga evidenca. Më në fund te Zoti i tyre do të tubohen." (S6 - A38)
"Kur Ai ju krijoi në disa etapa."(S71 - A14)
Përveç kësaj vërejtjeje tepër të përgjithshme, teksti kur'anor tërheq vëmendjen në shumë çështje që kanë të bëjnë me riprodhimin dhe duket se mund të sistemohet si vijon:
1 - Mbarësimi bëhet në saje të një sasie tepër të vogël të lëngut.
2 - Natyra e lëngut fekondues.
3 - Vendosja e vezës së fekonduar.
4 - Evolucioni i embrionit.

1. MBARESIMI BEHET NE SAJE TE NJE SASIE TEPER TE VOGEL TE LENGUT

Njëmbëdhjet herë Kur'ani e përsërit këtë nocion, duke përdorur shprehje të tilla si vijon:
"E krijoi njeriun nga një pikël (uji)..." 80 (S 16 - A4).
Jemi të detyruar që fjalën arabe nutfat ta përkthejmë me fjalën pikë (spermë), pasi në frëngjishtë nuk ka fjalë plotësisht të përshtatshme. Duhet të themi se kjo fjalë rrjedh nga folja që do të thotë dridhet, pikon; ajo që shërben për të shënuar atë që mund ta zërë vedra pasi më parë e kemi zbrazur. Ajo, domethënë, shënon një sasi tepër të vogël të lëngut, nga ku rrjedh kuptimi dytësor i pikës së ujit, këtu pikë e spermës, sepse në një ajet tjetër fjala është e lidhur me fjalën spermë.
"A nuk ka qenë ai një pikë uji që derdhet?"81 (S75 - A37).
Këtu fjala arabe maniyy tregon spermën. Një ajet tjetër tregon se pikë për të cilën bëhet fjalë është vendosur në vend të sigurt (quarar), që, shihet qartë, tregon organet gjenitale.
Zoti thotë: "Pastaj atë e bëmë pikë uji në një vend të sigurt" (S23 - A13).
Duhet thënë se cilësori i cili shpreh këtë vendosje të sigurtë (makin) mezi përkthehet. Ai shpreh kuptimin: i shkëlyeshëm, i lartësuar, vend i fortifikuar shumë mirë. Sido që të jetë, bëhet fjalë për vendin e rritjes së njeriut në organizmin e nënës. Por është posaçërisht me rëndësi ta theksojmë kuptimin e "sasisë tepër të vogël të lëngut" që është e nevojshme për fekondim, gjë që është plotësisht në përputhje me atë që e dimë në kohën tonë.

2. NATYRA E LENGUT MBARESUES

Kur'ani këtë lëng që e siguron mbarësimin e përmend me cilësorë të tillë që është interesant të studiohen:
a) "Sperma", siç e thamë pak më parë (S75 - A37)
b) "lëngu që hidhet": "Njeriu është krijuar prej lëngut që hidhet" (S86 - A6)
c) "lëng i keq" (S32 - A8; S77 - A20).
Cilësori i keq (mekin) si duket mund të interpretohet jo në aspektin e cilësisë së vetë lëngut, por para së gjithash në funksion të faktit se ai hidhet në fundin e aparatit urinar duke e huazuar kanalin nëpër të cilin del urina.
d) "Përzjerja" ose "ajo që është përzier" (amzâg): "Ne njeriun e krijojmë nga përzjerja e farërave..."82 (S76 - A2).
Shumë komentues, si profesor Hamidullahu, në këtë përzjerje shohin elementin mashkullor dhe femëror. Kjo vlen edhe për shkrimtarët e dikurshëm të cilat nuk kanë mundur të kenë dijeni mbi fiziologjinë e mbarsjes, e sidomos për atë se cilat janë kushtet biologjike të saj te femra; ata kanë menduar se fjala evokon lidhjen e thjeshtë të dy elementeve.
Por komentuesit bashkëkohor, siç është ai i Muntahabit, të cilin e boton Këshilli i Lartë i Punëve Islamike në Kajro, e korrigjon këtë mënyrë të të menduarit dhe vëren se pika e spermës është "lidhje e elementeve të ndryshme". Komentuesi i Muntahabit nuk ndalet në hollësira, por, sipas mendimit tim vërejtja e tij është shumë e drejtë.
Cilat janë ato elemente të ndryshme të spermës?
Farat e lëngëta përbëhen nga sekrecione të ndryshme që prodhohen nga këto gjëndra:
a) testisët (sekrecione të gjëndrës seksuale mashkullore që përmban spermatozoidët, qeliza të zgjatura me bisht të gjatë që notojnë në lëngun ujor)
b) gjendrat seminale: këto organe, rezervuarë të spermatozoideve, të vendosur afër prostatës, gjithashtu kanë sekrecionet e tyre pa elementë mbarësues
c) prostata: ajo sekreton një lëng e cila jep spermës një pamje kremi dhe aromë karakteristike
d) gjendrat plotësuese të rrugëve urinare: gjëndrat e Coëperit ose të Mèryeut sekretojnë lëng të trashë kurse gjëndrat e Littreut sekretojnë jargë. E tillë është prejardhja e këtyre "përzjerjeve" për të cilat flet Kur'ani. Por kjo nuk është e tëra. Kur Kur'ani flet për lëngun mbarësues ai na njeh me faktin që pasardhësit e njeriut janë të siguruar me diçka që mund të nxirret nga ky lëng. Ky është kuptimi i ajetit 8, surja 32: "...E (All-llahu) pasardhësit e tij (njeriut) i krijon prej thelbit të lëngut të keq"83.
Fjala arabe e cila këtu është përkthyer me "thelb", kvintesencia (sulâlat), domethënë lëndë e nxjerrë, që ka dalë nga ndonjë tjetër, pjesa më e mirë e një sendi. Sido që të jetë përkthyer bëhet fjalë për pjesën e një tërësie.
Ajo që e shkakton mbarësimin e vezës dhe e siguron riprodhimin është një qelizë me formë shumë të zgjatur, madhësia e së cilës shprehet me numra në përmasa prej 1/10.000 milimetra. Vetëm një element nga miliona të tilla që i hedh njeriu në kushte normale arrin të depërtojë në vezore84; një numër i madh do të ngelet rrugës dhe kurrë nuk do ta kalojë rrugën e cila shkon nga vagina deri në vezore, nëpër zbrazëtinë e mitrës dhe kanalet e vezores. Domethënë, një pjesë tepër e vogël e nxjerrë nga një lëng shumë kompleks, sa i përket përbërjes së vet do ta shprehë aktivitetin e vet.
Prandaj si të mos habitemi nga kjo përputhje e teksitit kur'anor dhe njohurive shkencore që i kemi arritur mbi këto fenomene në epokën tonë.

3. VENDOSJA E VEZES SE MBARESUAR NE ORGANET GJENITALE FEMERORE

Veza e cila është fekonduar në vezore zbret për t'u vendosur brenda mitrës: kjo quhet vendosje e vezës. Kur'ani e emëron mitrën ku vendoset veza e fekonduar:
"...Ndërsa atë që dëshirojmë ne e përqëndrojmë në mitër deri në një afat të caktuar..." (S22 - A5).
Përforcimi i vezës në mitër realizohet nga zhvillimi i vastakëve, zgjatime të vërteta të vezës, të cilat, si rrënjët në tokë, do të thithin nga gryka e këtij organi atë që është e nevojshme për rritjen e vezës. Këto prodhime e bëjnë që veza të ngjitet fort tek mitra. Njohja e tyre i takon kohës bashkëkohore.
Kjo ngjitje përmendet pesë herë në Kur'an. Së pari në dy ajetet e para të sures 96:
"Lexo, në emër të Zotit tënd, i cili krijon (çdo gjë). Krijoi njeriun prej një gjaku të ngjizur (diçka që ngjitet)".
"Diçka që ngjitet" është përkthimi i fjalës "alak" ky është kuptimi i saj i parë. Kuptimi i nxjerrë nga ky, "mpiksje gjaku" haset shpesh nëpër përkthime: kjo është një pasaktësi për të cilën duhet tërhequr vërejtjen: njeriu nuk ka kaluar asnjëherë nëpër fazën e mpiksjes së gjakut. Po kjo vlen edhe për një përkthim të dytë: "përputhje". Kuptimi i parë ishte "diçka që ngjitet", që i përgjigjet në tërësi realitetit të vërtetuar mirë.
Ky kuptim rikujtohet në katër ajete të tjera, të cilat evokojnë transformimet e vazhdueshme nga faza e pikës së spermës e deri në fund të shtatzanisë.
"Ne ju krijojmë prej dheu, pastaj prej uji, pastaj prej një gjaku të ngjizur (diçka që ngjitet)..." (S22 - A5)
"Më pas, atë pikë uji e bëmë copë gjkau , e atë gjak të ngurtë e bëmë copë mishi, e atë copë mishi e shndërruam në eshtra, edhe eshtrave ua veshëm mishin, pastaj atë e bëmë krijesë tjetër (me shpirt). I lartë është Allahu, mëi miri Krijues." (S23 - A14)
" Ai (Allahu) është që ju krijoi juve (të parin tuaj) prej dheu, pastaj prej një gjaku të ngjizur (diçka që ngjitet), mandej ju bën të lindeni si foshnjëe më vonë të arrini pjekurinë..." (S40 - A67)
"Anuk ka qenë ai një pikë uji që derdhet. E pastaj u bë gjak i trashë, e Ai e krijoi dhe epërsosi?"(S75 - A37,38)
Organi në të cilën zhvillohet shtatzania është shënuar në Kur'an, si e kemi parë, me fjalën që në arabishte gjithnjë përdoret për shënimin e mitrës. Në disa sure ai quhet "vend i sigurtë" (surja 23, ajeti 13 siç u citua më sipër, dhe surja 77, ajeti 21).

4. EVOLUCIONI I EMBRIONIT NE BRENDESINE E MITRES

Ashtu siç është përshkruar në Kur'an, ai i përgjigjet në mënyrë të përkryer asaj që ne dimë sot për disa etapa të zhvillimit të embrionit dhe nuk përmban asnjë argument që do të mund t'a kritikonte shkenca bashkëkohore.
Pas "diçka që ngjitet" (shprehje për të cilën pamë se deri në ç'masë është e bazuar), Kur'ani thotë se embrioni kalon nëpër fazën e mishit (mish i përtypur), pastaj zhvillohet indi ashtëror që është i mbështjellur me mish (i përkufizuar me fjalë të ndryshme nga fjala paraprake, e cila do të thotë mish i freskët).
"Më pas, atë pikë uji e bëmë copë gjkau , e atë gjak të ngurtë e bëmë copë mishi, e atë copë mishi e shndërruam në eshtra, edhe eshtrave ua veshëm mishin, pastaj atë e bëmë krijesë tjetër (me shpirt). I lartë është Allahu, mëi miri Krijues." (S23 - A14)
Mishi (si i përtypur) është përkthim i fjalës mudgat, mishi (si mish i freskët) është përkthim i fjalës lahm. Këtë dallim të saktë duhet ta theksojmë. Embrioni në fillim është masë e vogël që nuk shihet me sy dhe në një fazë të zhvillimit të tij duket si mish i përtypur. Sistemi skeletor (eshtror) zhvillohet brenda kësaj mase në atë që quhet mezenhim. Eshtrat e formuara janë të veshur me masë muskulore për to përdoret fjala lahm.
Dihet se gjatë zhvillimit të këtij embrioni disa pjesë duket krejt jo propocionale në krahasim me atë që më vonë do të jetë individ, kurse pjesët e tjera mbesin propocionale.
A thua ky nuk është kuptimi i fjalës muhal-lak që do të thotë "përpjestimisht i formuar", që është përdorur në ajetin 5 të sures 22 për ta evokuar këtë fenomen?
"Ne ju krijojmë... prej diçkaje që ngjitet... nga copa propocionale dhe jo propocionale e mishit..."87 (S22 - A5).
Kur'ani gjithashtu evokon fenomenin e shqisave dhe të barkut:
"edhe Ai është që ju pais me dëgjim, me të parët eme zemër, e pak send është ajoqë ju falenderoni." (S32 - A9).
Ai bën aluzion në formimin e gjinisë.
"Dhe Ai është që krijoi llojet- mashkullin dhe femrën. Nga pika e farës që hidhet." (S53 - A45,46).
Formimi i gjinisë (seksit) është evokuar edhe në suren 35, ajeti 11 dhe në suren 75, ajeti 39. Kemi thënë se të gjithë këto argumente të Kur'anit duhet të krahasohen me njohuritë e vërtetuara në kohën bashkëkohore: përputhja e tyre më këtë është e qartë. Por është gjithashtu shunmë e rëndësishme t'i krahasojmë me besimet e përgjithshme të zakonshme për këtë lëndë që kanë qenë në kohën e Shpalljes së Kur'anit, në mënyrë që ta kuptojmë deri në ç'masë njerëzit e asaj kohë kanë qenë larg asaj që për këto probleme të kenë pikëpamje të ngjashme me këto të shrehura në Kur'an. Nuk ka dyshim se ata atëherë nuk kanë ditur të interpretojnë këtë Shpallje si e kuptojmë ne sot, sepse neve na ndihmojnë njohuritë e shkencës së sotme bashkëkohore. Në të vërtetë vetëm gjatë shekullit XIX do të krijohet një mendim më i qartë lidhur me këto çështje.
Gjatë tërë mesjetës mitet dhe spekullimet e pabaza kishin zënë vend në themelin e doktrinave nga më të shumëllojshmet: ato kanë qenë në qarkullim edhe disa shekuj më vonë. A thua dihet se etapa bazë në historinë e embriologjisë ka qenë pohimi i Harvejit, më 1651, që "çdo gjë e gjallë vjen nga veza" dhe se embrioni formohet gradualisht, pjesë-pjesë? Por, në këtë epokë, në të cilan shkenca që po lindte ka shfrytëzuar zbulimin e vonshëm të mikroskopit për çështjen për të cilën po bëhet fjalë, edhe më tej është diskutuar mbi rolet reciproke të vezëve dhe spermatozoidëve. Natyralisti i madh Bufoni i ka takuar klanit të ovistëve, ndër të cilët Bonneti ka përkrahur teorinë mbi futjen e embrionit: kështu vezorja e Evës, nënës së gjinisë njerëzore, i ka përmbajtur farët e të gjitha qënieve të gjalla, të futura njëra me tjetrën. Kjo hipotezë ka arritur një farë autoriteti në shekullin XVII.
Më shumë se një mijëvejçar para kësaj epoke, në të cilën kanë qenë në qarkullim doktrina fantazioze, njerëzit e njohën Kur'anin. Argumentet e tij mbi riprodhimin njerëzor janë shprehur me terma të thjeshta të njohurive bazë, për zbulimin e të cilave njerëzve do t'u duhej aq shekuj.

[wittstar]

Sa thelle qe i qekeni fut fese mor babe.
Me ndihmo dhe mua nje cik se s'marre vesh fare nga feja.
C'fare te keqe ka mishi i derrit.Mua me shijon shume mishi i derrit.
A mund te me thot njeri c'te keqe ka ky mishi i derrit,c'fare thote shkenca islamike per kete
asortiment ushqimor.