"Patriotizmi është një ndjenjë nga më të shëndetshmet"
Shkrimtari Ismail Kadare në mikrofonin e Dojçe Veles për patriotizmin, gjuhën dhe kulturën e shqiptarëve
Me datën 09 deri më 13/03/04 në kryeqytetin e Nordrajn-Vestfalisë, Dyseldorf, u zhvilluan "Ditët e kulturës shqiptare". Kjo ngjarje u hap me një orë letrare të shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare. Në një intervistë dhënë programit shqip të Dojçe Veles Kadare flet për të përbashkëtat që kanë kultura shqiptare dhe ajo evropiane, "patriotizmin e shëndoshë" dhe atë folklorik si edhe jep disa vlerësime rreth zhvillimeve aktuale ne sferën shoqerore, politike dhe kulturore.
DW: Zoti Kadare, cila është vetia karakteristike e kulturës shqiptare?
Kadare: Kultura shqiptare është si të gjitha kulturat e popujve evropianë. Ka gjëra që e dallojnë, ka gjëra që e bashkojnë me to. Për shembull, një gjë që e bashkon: ka një periudhë në letërsinë shqiptare që ajo ka ekzistuar në dy gjuhë, në shqip dhe në latinisht. Ata shkrimtarë që dinin latinisht botonin në dy gjuhë. Është karakteristikë e pjesës më të madhe të vendeve evropiane, sidomos në shekujt e 15-të, 16-të, 17-të. Nuk është fjala vetëm për letërsi të mirëfilltë, është kryesisht për letërsi iluministe, filozofike, eseistike. Ajo që e dallon, është identiteti i kulturës ballkanike dhe shqiptare njëkohësisht. Gjithë kultura ballkanike ka një ndryshim nga kultura evropiane, në këtë sens, ka koloritin e saj, ka ngjyrat e saj, ka një dramacitet të veçantë. Kultura shqiptare është pjesë e këtij mozaiku.
DW: Cila është vetia shquese e kulturës ballkanike?
Kadare: Popujt e Ballkanit kanë një epizëm më të theksuar në kulturën e tyre, kanë të përzier shpesh kulturën me probleme të kombit, të hitorisë, të patriotizmit, të çlirimit. Kjo, për arësye, siç duket, të rrethanave historike. Është një anakronizëm i detyruar, me sa duket, nga kushtet historike. I gjithë gadishulli i madh, i nënshtruar nën një perandori obskurantiste, tepër të errët, tepër barbare, vetvetiu gjeti tek kultura një nga faktorët për çlirim, i vuri këtë mision, që është një mision shumë i rëndë për një kulturë, një mision që mund ta dëmtojë atë, megjithatë ka qenë, me sa duket, i domosdoshëm për këta popuj.
DW: A eshtë ky sfondi, që shpjegon edhe perkrahjen, qe i beni ju patriotizmit te shendoshe?
Kadare: Patriotizmi, e kam thënë shumë herë, është një ndjenjë nga më njerëzoret, nga më të shëndetshmet, është një ndjenjë që ka ekzistuar dhe do të ekzistojë gjithmonë në botë. Nuk ka qenie njerëzore normale, që të mos dojë familjen e vet, njerëzit e vet, vendin ku banon, popullin që e lindi. Vetëm ka njerëz, sigurisht, me një prapështi shpirtërore, me defekte të rënda, të cilët mllefin për këto defekte e shkarkojnë mbi njerzit në përgjithësi, ose mbi popullin e vet. Për shembull, ka disa raste në letërsinë shqipe, që të dështuarit fillojnë e mallkojnë në fillim kolegët e tyre, pastaj mallkojnë vendin e tyre, pastaj mallkojnë gjuhën shqipe, që nuk i bëri shkrimtarë të mëdhenj dhe për çudi mallkojnë edhe kombin dhe disa prej tyre, ka pasur raste të ralla, që kanë ndërruar kombësi.
DW: Sipas mendimit tuaj, ndërrimi i kombësisë është një akt që duhet dënuar moralisht?
Kadare: Ndërrimi i kombësisë nuk është krim natyrisht, por nuk është as ndonjë gjë për t'u lakmuar. Kombësia është një gjë objektive e njeriut. Është si të ndërrosh nënën dhe babanë me dhunë. Të thuash, s'kam këta, por kam dy të tjerë. Çdo njeri ka të drejtë të zgjedhë shtetin ku banon, shtetësinë e vet, vendin e vet, edhe kombësinë mund ta ndryshojë, natyrsisht. Unë fola për ndërrime të shkaktuara nga mllefi dhe nga ndjenja negative.
DW: Çfarë qendron në bazë të atdhedashurisë, pra patriotizmit: Familja? Vendlindja? Populli? Kombi? Për shembull, nëse dikush ka lindur në Shqipëri, a i dedikohet atdhedashuria e tij edhe Kosovës?
Kadare: E para, atdhedashuria, pavarësisht nga keqkuptimi i disave që kujtojnë se janë shumë të mençur, kurse në të vërtetë janë fare të pamençur, është një gjë absolutisht e njohur dhe e fuqishme në Evropë - po marrim Evropën dhe Shtetet e Bashkuara, që janë pjesa më perëndimore dhe më moderne e botës. Disa nga të rinjtö tanë intelektualë, ose gjysmö të rinj, për të shitur mend përpara shqiptarëve, kujtojnë se hiqen modernë duke mohuar vendin e tyre, duke pasur një zemërim të vazhdueshëm ndaj gjjithçkaje që është shqiptare. Kjo është një ndjenjë, do ta quaja, pervervse. Nuk ekziston në asnjë vend, siç kujtojnë ata. Të shkosh të jetosh në Francë, ka një patriotizëm francez shekullor, i cili ka qenë shpesh i tepruar, siç kanë qenë shumë patriotizma - edhe në Ballkan ka pasur patriotizëm të tepruar disa herë me lajle e lujle. Edhe në Shqipëri ka pasur dhe mund të ketë, d.m.th. ka një patriotizëm që quhet, folklorik, primitiv, me ato britmat dhe mburrjet e kota, kurse ka edhe një patriotizëm diskret, të natyrshëm, qe nenkupton lojalitetin ndaj popullit qe i perket.
DW: Sa i madh është ky vend, ky popull?
Kadare: Aq sa është ai popull, në ato kufij natyralë që ka, në atë kulturën e vet që ka, në atë gjuhë që jeton. Dhe kështu që të tërë popujt e Evropës kanë jetuar dhe jetojnë me këtë. Popujt e tjerë madje e kanë patur shumë të tepruar dhe është e çuditshme, kur unë dëgjoj se si u bëhen vërejtje shqiptarëve, se keni shumë patriotizëm, shumë statuja. Në fakt Shqipëria është vendi që ka më pak statuja nga të gjithë në Evropë. Kush ka shëtitutur, kush ka sy dhe nuk është injorant, duhet të ketë parë, që sheshet e Evropës, rrugët e saj, qytetet e saj janë mbushur me mijëra shenja hitorike të pafundme: Gjithfarë mbretërish me vlerë e pa vlerë, gjeneralësh, heronj e frikacakë, burra shteti të mençur dhe gjysmakë kanë mbushur anë e mbanë Evropën.
DW: Si e vlerësoni zhvillimin e gjuhës shqipe në kohërat e sotme, mbas hapjes së kufijve dhe ndërthurrjeve me Kosovën dhe Maqedoninë?
Kadare. Gjuha shqipe ka një zhvillim tepër normal. Eshtë një nga gjuhet më të njësuara në Evropë. Nuk është e vërtetë ajo që thuhet, që ka disa gjuhë shqipe. Gjuha shqipe merret vesh për mrekulli, asnjeri nuk mund të ankohet kur dëgjon televizionin e Kosovës, ose vete në Kosovë, ose vete në Maqedoni, kur flet me shqiptarët. Është tjetër punë që ka një injorancë të madhe në pëdorimin e gjuhës nga politikanët dhe nga mediat. Dy faktorët kryesorë që lozin një rol për kristalizimin e gjuhës, këto dy grupe shoqërore, i kanë bërë dhunë gjuhës shqipe dhe vazhdojnë t'i bëjnë. Arësyeja kryesore është sepse kujtojnë, se duke deformuar gjuhën kalojnë në një stad më të lartë zhvillimi, shfaqen ndryshe nga të tjerët dhe shfaqen si më të kulturuar.
DW: Si mund të punohet për përmirësimin e kësaj situate?
Kadare: Kjo është vepër e përbashkët e gjithë opinionit shoqëror, e gjithë popullit shqiptar. Ai do ta zgjidhë këtë gjë, ai do ta përzgjedhë këtë gjuhë, do të bëjë trysni, që gjuha që i serviret atij të jetë sa më korrekte, sa më e pastër, sa më e saktë.
DW: A vini re ndonjë prirje të caktuar të zhvillimit të letërsisë shqiptare në kohërat e sotme?
Kadare: Kam vënë re thjesht një zhvillim. Zhvillimi në vetvete është gjë e mirë. Nuk është e thënë që të duket kudo prirje. Prirja e vetme pozitive është, që ajo ecën përpara, zhvillohet dhe lexuesi ka filluar të ketë një kontakt me letërsinë shumë më aktiv se përpara. Është rigjallëruar kontakti, është rigjallëruar leximi, shitja e librit, është gjallëruar interesimi i publikut mbi librin.
DW: Si i shikoni shanset e Shqipërisë në rrugën drejt Bashkimit Evropian?
Kadare: Shqipëria e ka këtë aspiratë. E kanë të gjithë në Shqipëri. Eshtë i vetmi konsens ku bashkohen të gjitha partitë - disa me sinqeritet, disa pa sinqeritet - ku bashkohen të gjitha grupet shoqërore në Shqipëri, nuk është një ëndërr e kotë është një synim i logjikshëm, është rruga e vetme, që do ta mbrojë Shqipërinë nga të gjitha rreziqet e mundshme të ardhshme. Nuk është pra thjesht, se Shqipëra do të pasurohet, apo do të modernizohet, edhe këto do të ndodhin sigurisht me këtë gjë, por ajo do të sigurojë përgjithmonë ekzistencën e saj të gjatë, ekzistencë, e cila ka qenë dhe vazhdon të jetë e kërcënuar.
DW: Si e përfytyroni zgjidhjen e çështjes së Kosovës, a mendoni se është më mirë që ajo të fitojë statusin para anetarësimit në BE?
Kadare: Kosova do të jetë pjesë e Evropës. Të tjerat janë dytësore në krahasim me themeloren, që ajo nuk do të jetë më e lidhur me Serbinë. S'ka përse të jetë, se s'ka qenë kurrë - është një keqkuptim edhe ndërkombëtar disa herë - Kosova s'ka qenë asnjehere e lidhur me Serbinë, ka qenë një lidhje e dhunshme dhe prandaj ajo do të jetë e pavaruar dhe se si do të njëmendësohet kjo pavarësi, kryesisht me Evropën apo me një hapësirë shqiptare në Ballkan, kjo është një tjetër gjë, që do e vendosi vetë populli i Kosovës bashkë me të gjithë vullnetin ndërkombëtar në harmoni.
Intervistoi: Anila Shuka
DW
Përgjigju Duke Cituar
Postuar më parë nga Genti267
Krijoni Kontakt