Tregon Pjeter Arbnori

[Brari]

Ne nje dekomentar per tregonin avokatet e mandeles ngjarje nga vitet ne burg te Mandeles me shoke..

Por Pjetri me shok ben burg me shum se Mandela por pa avokate..
Mandela ne fund te botes dhe u be ceshtje e gazetave te europes e pjetri me shoke 100 km vij ajrore nga Italia nuk u "zbulua" kurre nga gazetaria europiane..

sa cudi..

nejse..



gazeta panorama shkruan..


-------

përkthimi në burg

Si e dorëzoi librin para pak ditësh ish- Ministri i Punëve të Brendshme tek botuesi Bujar Hudhri. Rrëfimi i detajuar i përkthyesit për librat që përkthente me detyrim në burg


Arbnori: Hekuran Isai më ka ruajtur librin në shtëpinë e tij

Si shfrytëzoheshin njohuritë e të burgosurve Mirash Ivanaj, Kuteli, Gjon Shllaku, Vexhi Buharaja…

Pjetër Arbnori

Në vitet e burgut, intelektualët shfrytëzoheshin për t´i shërbbyer pushtetit. Udhëheqësit donin të dinin c´ndodh në botë, me historinë, mendimin, letërsinë, ekonominë, politikën, shërbimet sekrete, etj. Për këtë shërbenin njohuritë e shumta të Mirash Ivanajt, Mitrush Kutelit, Gjon Shllakut, dhe shumë eruditëve të tjerë, të cilët ishin të detyruar të përkthenin librat që iu duheshin pushtetarëve, të cilët i mabnin vetëm për vete. Ata libra nuk botoheshin për masën dhe nuk dilnin kurrë jashtë rrethit të ngushtë të udhëheqjes. Njëri nga këto libra “Ngritja dhe rënia e Rajhut të tretë” i publicistit Uilliam Shirer ishte ruajtur deri në këto ditë nga Hekuran Isai, ish-Ministri i Punëve të Brendshme, në shtëpinë e tij. Para pak ditësh, ai, ndërsa dëgjonte përkthyesin e këtij libri Pjetër Arbnori të fliste në televizion për këto përkthime, vendosi ta nxjerrë nga raftet e tij këtë libër dhe e dha për botim. Të gjithë historinë që nis nga ky gjest e deri në vitet e vështira kur punohej në dhomat e përkthimit në burg, Pjetër Arbnori e rrëfen për gazetën “Panorama”, në një material që do të shërbejë edhe si parathënie e librit që pritet të dalë në qarkullim nga shtëpia botuese “Onufri”. a.p.



Një mbrëmje më ra telefoni.
- Alo, jam Bujar Hudhri, botues. Zoti Arbnori, a mund të pimë një kafe bashkë diku?
- Me kënaqësi.
- Në cilën kafene?
- Më mirë se në shtëpinë time s’ka vend tjetër.
- Për një çerek ore jam gati. Kam për t’ju bërë edhe një surprizë.
- Po jam me bashkëshorten.
- Edhe unë jam me bashkëshorten. Kafen e pjek të mirë, rakinë e kam të zgjedhur.
Për çerek ore erdhi zoti Hudhri me zonjën. Në dorë kishte një torbë të mbushur me diçka.
Filloi biseda. Unë nuk flas kurrë për historitë e burgjeve në sy të njerëzve të mi, aq më pak në sy të fëmijëve, por kur më vijnë shokë, gjuha shkon ku dhemb dhëmbi. Por gjithmonë bisedoj për anën humoristike të problemit. U fol për gjuhët e huaja, si i kisha mësuar, si i ruaja librat, si i kopjoja me dorë, madje edhe fjalorët. Më pyeti për përkthyesit e burgosur që njihja dhe për veprat, të cilave u kisha dalë për zot.
- Pjetër, ju kam dëgjuar një natë në televizor, duke folur për përkthimet e burgut. Ishte interesante. Ju ka dëgjuar edhe dikush tjetër që s’jua merr mendja, Hekuran Isaj, ish-ministri i Punëve të Brendshme. Kur thatë se nuk keni në shtëpi asnjë libër të përkthyer në burg, ai më mori në telefon dhe më tha: Veprën e Uilliam Shirerit “Ngritja dhe Rënia e Rajhut të Tretë” e kam unë në shtëpi të përkthyer nga Pjetër Arbnori. Më vjen zor ta takoj, po do t’jua jap ju, që t’ia dërgoni.
Dhe nga torba e mbushur, Bujar Hudhri nxori një nga vëllimet e vjetra, të zverdhura, të shtypura me makinë shkrimi. E njoha menjëherë dhe u gëzova kur pashë emrin tim si përkthyes. Më kishin ndihmuar për disa kapituj dy shokë të burgut.
- Dua ta botoj se është libër me vlerë. Do të dëshiroja që të bënit juve një parathënie, ku të tregoni se si bëheshin përkthimet në burg.
- Qoftë e bërë - i thashë.
Tani po shkruaj disa faqe me kujtimet e atyre ditëve të vështira. I faleminderit Bujar Hudhrit, i faleminderit edhe Hekuran Isajt. Më 1955, kam qenë ushtar në repartin 9808 në Skelë, Vlorë. Aty erdhi edhe një rreshter me emrin Hekuran Isai, i cili rrinte me këshilltarët sovjetikë se kishte bërë një kurs 6-mujor në Armeni apo Azerbajxhan. Më vonë, atë e ngritën nga tre shkallë, deri sa e zgjodhën Sekretar të Komitetit Qëndror dhe Ministër të Punëve të Brendshme.
Në shtator 1983, bashkë me shumë shokë të mirë, fillova një grevë urie 19 ditëshe, sepse na prenë ushqimet e familjes “me qëllim që t’i lehtësojnë familjet e të burgosurve”. Lejohej vetëm një pako me 2 kg në muaj me biskota, marmelatë, margarinë, sheqer. Asgjë tjetër. Pra, ishte një vdekje e ngadalshme urie.
Ne qëndruam. Presionet e kërcënimet e komandës, ishin të tmerrshme. Një ditë, erdhi një helikopter që zbriti afër burgut. Thanë se erdhi ministri i Brendshëm, Hekuran Isaj. Nuk hyri brenda. Në darkë, na komunikuan se do të kishim të drejtë të blinim një gjysmë kilogram djath në muaj dhe gjysmë kile zarzavate, ose fruta në dyqan. Sigurisht, me paratë tona. Ne e ndërpremë grevën...
Pas tetë vjetësh, në 1991 si Nënkryetar i Komisionit për të Drejtat e Njeriut, shkova në Burgun e Ri për vizitë. Drejtor burgu gjeta Ismail Mustën, ish-drejtorin tim të burgut të Burrelit, i cili besoj se e mban mend sa herë më ka futur në birucë me çimento, në dimër. Nuk i dhashë të njohur. Vizitova Nexhmije Hoxhën, për të cilën kam shkruar një artikull, vizitova edhe Hekuran Isain në qeli. I pyeta çfarë më takonte, a i rrihte njeri, a i jepnin ushqim, a u bënin takim, a kishin rroba të mjaftueshme fjetjeje. Hekuran Isai sado që nuk i dhashë të njohur, më njohu dhe më tha:”Si unë, si ju, e dimë ç’ka qenë përpara dhe si është tani. Kërkoj vetëm një gjë: Kam mbaruar hetuesinë. Pres të dal sa më parë në gjyq. Nëse mudn ta shpejtoni procedurën do t´ju falenderoja. I thashë se nuk ishte kompetenca ime.
Kaq janë marrëdhëniet e mia me Hekuran Isain, që nga viti 1955. Më erdhi mirë që nuk dha urdhër për të qëlluar demonstruesit, kur u rrëzua busti i diktatorit Enver Hoxha në 20 shkurt 1991.
Më erdhi mirë kur ma dërgoi përkthimin tim të librit të Ë. Shirer: Ngritja e Rënia e Rajhut të Tretë. (Pak kapituj janë përkthyer edhe nga Abdulla Sollaku e Daut Gumeni).
Në pranverë të vitit 1951, ime motër Antonjeta, u burgos për të dytën herë politikisht. Mbasi ndjenji shumë kohë e izoluar dhe pak kohë në burgun e madh të Shkodrës, e dënuar me dhjetë vjet, një ditë na erdhi në shtëpi një zarf i hapur me adresën e saj të re: BURGU I ARMIQVE TE POPULLIT. PUNETORIA QENDRORE E ARTIZANATIT E MINISTRISE SE PUNEVE TE BRENDSHME, TIRANE.
Pritëm sa mori nëna rrogën e pesëmbëdhjetëditëshit dhe u nisa me dy trasta, njëra me ushqime, tjetra me rroba për të takuar motrën time njëzetvjeçare. Si arrita me të pyetur te Medreseja, zbrita poshtë në një fushë të larë, ku më zuri syri një kamp përqendrimi të rrethuar me mure të larta, tela me gjemba dhe korrenti dhe kulla rojash.
- Te ajo dritarja me hekura e katit të dytë, roja vrau kot së koti Kasem Zhupën, diversantin e hedhur me parashutë bashkë me Ethem Çakon, - na shpjegoi një ish i burgosur që kthehej për të marrë vërtetimin e punës.
- Ndërsa në arën aty përballë, te shtëpia përdhese, ku dallohet një pllakë mermeri, qe rrethuar dhe vrarë Qemal Stafa dhe qe arrestuar nga fashizmi e fejuara e tij, Drita Kosturi, komuniste e orëve të para.
- Drita Kosturi – ndërhyra unë për t’u shitur se di edhe unë diçka - tani është dënuar përsëri njëzet vjet nga shteti komunist si “spiune e imperializmit”. Tani ka ardhur këtu nga Shkodra bashkë me motrën time dhe paska çdo ditë përballë vendin ku iu vra i fejuari dhe u arrestua vetë. E dhimbshme shumë!
- E dhimbshme, po sa më pak të flasësh, aq më mirë është për ty!
Te porta e madhe e hekurt, pranë një kanali me ujë të ndenjur, ishin ngulur si kryqe ca dërrasa të shkruara me të zeza: ARMIQTE... ORDINERET... OFICINA... RROBAQEPSIA... MESAGJERIA...
Pranë secilës dërrasë, ishin grumbulluar sopratasa dhe torba me emra të varur që prisnin radhë, për t’u futur brenda portës. MESAGJERIA kishte më pak torba, dhjetë apo pesëmbëdhjetë. Ish i burgosuri më tregoi se në atë sektor, gjendeshin përkthyesit.
Akoma nuk e kam marrë vesh, përse ai sektor quhej “Mesagjer”, sado që kam kontrolluar shumë fjalorë të huaj dhe sado që mbahem se kam përkthyer libra nga katër gjuhë të huaja.
Pas shtatë vjetësh, kur motra kreu dënimin e dytë më shpjegonte nder të tjera: Ishin herë dy, herë tri dhoma përkthyesish. Në to ishin të mbyllur njerëz ndër më të nderuarit e burgjeve, qoftë nga dituria, qoftë nga pozita që kishin pasur. I shikoja nga larg, por e kishim të ndaluar të komunikonim me ta. I pari, ishte Mirash Ivanaj, ish-ministri Reformator i Arsimit i kohës së Zogut. Më 1945, Enver Hoxha e ftoi të vinte nga mërgimi nga… “për të ndihmuar atdheun”. E thirri në zyrë, diskutuan gjatë bashkë, nuk u morën vesh në asgjë dhe diktatori Hoxha e dërgoi të ftuarin në burg, e dënoi, e la të vdiste nga sëmundjet dhe uria. Eshtë proverbiale që te tabela MESAGJERIA, nuk dukej kurrë një torbë apo një sopratas me emrin e Mirash Ivanajt, por është edhe më proverbiale fakti që çdo drekë, idealisti Ivanaj shtronte një mësallë të pastër, një copë bukë, një pjatë me bollgur të neveritshëm, një vezë të zier, kurrë të qëruar, gjithmonë të mbështjellë, me muaj pa u ngrënë, një copë djath të thatë që gjithnjë e çonte te goja, po kurrë nuk e kafshonte, në mënyrë që të mos i jipte njeriu gjë, e as të mos pranonte një ushqim prej të tjerëve. Në këto kushte, përktheu me muaj e vite profesori i nderuar dhe ne, nxënësit e asaj kohe, mësonim dispensa të përgatitura prej tij dhe shokëve të tij, derisa ai dha frymën e fundit. Në Mesagjeri punoi edhe shkrimtari i shkelqyer Mitrush Kuteli alias Dhimitër Pasko, një stilist i përsosur dhe njohës i shquar i gjuhës shqipe dhe gjuhëve të huaja. Aty përkthente edhe Ali Cungu, nxënës i dalluar i shkollës teknike amerikane, Beqir Haçi, Gjon Shllaku, përkthyesi i Homerit, Vexhi Buharaja, e shumë e shumë të tjerë.
Pushteti i ri i “popullit”, e filloi veprimtarinë e vet, duke burgosur dhe pushkatuar intelektualë të njohur, duke dërguar nëpër kampet e vdekjes, në miniera dhe kanale qindra të tjerë, duke u dhënë në vend të penës nga një kazmë e lopatë. Por sapo kaluan tre a katër vjet, nevoja e pazëvendësueshme për njerëzit e ditur, i detyroi xhahilët të grumbullonin një pjesë të atyre që kishin tepruar, t’u hiqnin lopatat dhe kazmat nga duart dhe t’u jepnin nga një laps, fjalor, libër special, makinë daktilografike apo ciklostil.
Nëpër kampe, komisarët u porositën të pyesnin: Cili dinte gjuhë të huaja: anglisht, frengjisht, gjermanisht, italisht, latinisht, greqishte të vjetër apo turqisht. Gjuha e parë për të cilën pyetej, ishte rusishtja, por asnjeri prej të burgosurve të parë, nuk e dinte atë. Shumë autodidaktë, u vunë për ta mësuar atë me ngutje, meqë më 1949 rusishtja u bë gjuhë kryesore përkthimi. Më vonë, u zgjidh problemi thjesht: U arrestuan pas 1961 shumë prosovjetikë, që kur nuk u pushkatuan si spiunë, u vunë të shërbejnë si përkthyes nëpër biruca.
Thirrja për gjuhë të huaja, solli rrëmujë në fillim. Në disa kampe, të dënuarit, duke pasur frikë nga zhdukjet e pabesa të intelektualëve të bëra nga sigurimi fshihnin shkollën e vet, diturinë e vet, biografinë e vet, paraqiteshin si katundarë të trashë. Më vonë, kur u mor vesh që në Burgun e Vjetër, në Burgun e Ri dhe në Punëtorinë Qendrore te Artizanatit, u krijuan dhoma përkthyesish ku zakonisht nuk të rrihte njeri, nuk të dënonin kot me birucë, ku kishte gjellë “sa të duash”, “supë me mish”, bukë të grunjtë sa të ngopeshe, dolën aq shumë përkthyes vullnetarë sa komandat e burgjeve u çoroditën dhe kërkuan seleksionim.
Akademia e Shkencave kishte mbetur pa specialistë, ministria e Arsimit kishte mbetur pa tekste. Ministria e Punëve të Jashtme pa konventa të përkthyera. Partizanët entuziastë mund të vrisnin për një minutë dhjetra njerëz të ditur, por nuk mund të krijonin me “normë” shkollarë të përgatitur.
Kam dëshmitarë Engjëll Çobën, Drita Kosturin, time motër Antonjetën që përkthyesit nuk i rrihnin gjatë punës (mua më kanë futur shpesh në birucë), por që i ushqenin kryesisht me “bollgur” e që kurrë nuk e kanë parë mishin me sy.
U ndërruan brezat. Në fillim të vitit 1961, u arrestova dhe gjeta shumicën e brezit të vjetër të vdekur, të kaluar nga burgu në internim, apo “të lirë” që gjallonin si “mumje”, as shikonin, as dëgjonin, as flisnin për të mos përsëritur burgun që megjithatë u gjindej sebepi për t’iu futur dy herë e tri herë brenda. Pas katër vjetëve izolim dhe dy vjetëve kamp ndërtimi, më transferuan si të pabindur e të pakorigjueshëm në Burgun e Burrelit. Çdo dimër kisha racion dënimin me birucë në çimento, zhveshur, pa batanije, as ditën, as natën, deri në minus pesëmbëdhjetë gradë.
Një ditë, ne që ishim më veshhollë, dëgjuam urdhrin “të gjithë brenda”, zhurmën e nallaneve që shpejtonin me ngut dhe simfoninë e shulave të rëndë që mbylleshin me kyçe. “Mos arrestojnë njeri?” tha njëri që kishte vënë veshin mbrapa portës. Pastaj qetësi... Një derë u hap lehtë dhe një palë nallane ecën drejt derës së jashtme, në komandë. Heshtje, kthim, thirrje e të dytit, të tretit. Takim nuk është. Dera e depos së ushqimeve nuk u hap. Fatlumët! Nuk e mbajtën asnjërin në birucë. Këpucët e rënda të rojes, po afroheshin në korridor. Shikova me bisht të syrit djathtas e majtas. Nxora një palë çorape të leshta nga nënkresa dhe i vesha. Futa dy-tri shami hundësh në xhepa. Pa bërë zë, i mora një shoku një zhile të leshtë. Kërciti dera dhe u thirr emri: Pjetër Arbnori në komandë! Në të ngritur, kapa xhupin e pambuktë mes dyshekëve që ta kisha për çdo rast.
Një numër oficerësh madhorë, përballë meje në zyrë. Në qendër një zëvendësministër i Punëve të Brendshme. Mbi tryezën e ndritshme, një turrë librash të rinj, me kopertina të shkëlqyera botimesh të huaja.
Buzëqeshje. Isha mësuar me buzëqeshjet që mund të dukeshin si parathënie të dyshimta.
- Si jeni? Si shkoni? Si sillet komanda me ju? Nëna, motrat a vijnë t’ju takojnë? A keni libra për të lexuar? Ju dini nja katër a pesë gjuhë të huaja, apo jo?
- I zmadhojnë gjërat, zotëri! Diçka di, po jo aq shumë.
- Hajt, hajt! E dimë që dini shumë. Jeni specialist.
Heshtje.
- Ju kemi sjellë për të përkthyer disa libra që na duhen. Merrini, shikojini.
I mora nëpër dorë. Zemra më trokiste fort në gjoks, po për natyrën time, nuk e tregova veten, madje edhe shtrembërova lehtë, lehtë fare buzët. U habita. Vite të freskëta. Edhe të vitit në vazhdim. London, Neë York, Paris, Roma. Shtëpi të famshme botimi. Nuk po u besoja syve...

vijon nesër



Librat e parë në qeli

Në fillim na sollën disa libra për të përkthyer:

- “Ditari i kolonelit Penkovskij” - një kolonel i zbulimit sovjetik i vënë vullnetarisht në shërbim të Intelegent Service britanike dhe CIA-s amerikane, në kohën e krizës së Berlinit dhe krizës së raketave në Kubë, i cili dha mbi 5000 dokumente origjinale dhe informacione sekrete sovjetike gjatë viteve 1959-1962. U zbulua dhe u pushkatua.
Përkthyer nga Pjetër Arbnori dhe Uran Kalakulla.

-“Lufta Partizane në Ballkan”. Dokumente sekrete mbi marrëdhëniet dhe bisedimet Tito-Churchill, Tito-Stalin. Marrëdhëniet e komunistëve jugosllavë - shqiptarë e grekë.
Përkthyer Engjëll Çoba - Xhavid Qesja

-“Libër mbi CIA, teknikat njerëzore e shkencore”.
Përkthyer Vangjel Lesho - Ivan Çani.

- “Lufta u fitua në Zvicër 1939-1945 Çështja Roessler - “Lucy”.
Përkthyes Pjetër Arbnori.

- “Kundërzbulimi francez”
Përkthyes Pjetër Arbnori.

-----------