Çamëria dhe historia e saj

[RaPSouL]

Cameria, si na perzune nga shtepite tona


E moshuara Meno Dine rrefen kalvarin e gjate te vuajtjeve. Te ndjekur nga greket dhe gjermanet, mijera came vdiqen nga i ftohti, uria, semundjet, lodhja apo fatkeqesi te tjera. Deshira e fundit e 73-vjecares, qe u largua femije nga oborri i shtepise.



E moshuara me shami te bardhe ne koke eshte 73 vjece. Meno Dine eshte e mbajtur mire per moshen qe ka. Ndersa flet per kalvarin e gjate te vuajtjeve ne Cameri dhe Shqiperi, ajo mallengjehet. Dritherohet ndersa i therret kujteses per te na sjelle te gjalle ngjarjet e vitit te larget 1944 kur, te ndjekur nga greket dhe gjermanet, mijera njerez moren rrugen drejt Shqiperise.

Meno Dine ka lindur ne Paramithi, qe dikur ishte pjese e distriktit te Janines. Ajo ishte vetem 8 vjece, kur paraushtaraket greke te gjeneralit Zerva masakruan rreth 600 pjesetare te komunitetit mysliman te njerit prej fshatrave me te rendesishem te Camerise. Burra, gra e femije u shkuan ne plumb pa meshire, ndersa shume prej tyre u torturuan barbarisht perpara ekzekutimit. “I vetmi mashkull qe mbeti gjalle ne Paramithi nga masakra e 27 qershorit ishte babai i Tahir Muhedinit, kryetarit te Partise per Drejtesi dhe Integrim, tregon e moshuara. Kjo pasi nje nate me pare, ai kishte shkuar si mysafir ne nje fshat tjeter, te daja e tij. Shume prej familjareve dhe te afermve te mi u vrane, ndersa ne morem rrugen e kurbetit.

Deshmitarja e gjenocidit grek tregon se ne vitin 1944 ne Paramithi ishin afro 600 familje. “Nje nate perpara se te niseshim, babai im, Aliu, po kuvendonte ne oborr me nje kusheririn e vet. “Neser do te nisemi per ne Shqiperi. Fshati u dogj i teri nga gjermanet dhe greket. Nuk mund te rrime me ketu. Na dhimbset toka, Cameria, por po na vrasin e po na presin. Duhet te shpetojme koken”. Degjoja fjalet e tim eti qe, ndersa bisedonte, me mbante ne preher dhe me shkuan lot nga syte. Isha e vogel, por e kuptova se po iknim diku larg, teper larg nga shtepia ku kisha lindur dhe me te cilen me lidhnin aq shume kujtime”.

“Ne zbardhjen e dites, pasi kishim pergatitur rroba e ushqime, se do te iknim ne kembe, burrat e fisit ngarkuan mushkat dhe morem rrugen”, tregon Meno Dine. Ishte shtator i vitit 1944 dhe ishte ende kohe lufte. Karvani i gjate marshoi per jave e muaj te tere. Shtepia babait te Menos dhe e xhaxhait te saj kishte vetem tre kuaj e mushka te ngarkuara. Ecnin e pushonin rruges, gatuanin ato qe kishin me vete. Ditet kalonin dhe njerezit lodheshin nga marshimi i pafund. Grate mbanin edhe rroba ne krahe, por edhe femijet qe kishin kopanec.

Pas javesh te tera udhetim, karvani i cameve mberriti ne fshatin Pul Fushe, ku ndenjen dy net. Me pas, ata shkuan prane kufirit greko-shqiptar ne Sajadhe, ku ndenjen per tre muaj. “Dimri hyri dhe kishim shume ftohte, rrefen e moshuara. Pas tre muajsh kaluam me varka per te shkuar ne nje fshat te Sarandes. Ndersa niseshim, na dolen para greket, te cilet me cengela terhiqnin varkat tona. Na moren ushqimet, bizhuterite e c’kishim e na lane te iknim. Isha femije. Gjate kohes qe iknim naten me varka, une mbaja duart ne ujin e detit”.

Meno Dine thote se varkaxhinjte i kaluan falas, pasi ishin nga fshati Vole, ku Dinenjte kishin bere krushqi. Pas disa ditesh, ata mberrijne ne Ksamil. “Ne token shqiptare vdiq e para nga te ftohtit kusherira ime, Havaja. Ishte vetem 18-muajshe. Pas kesaj dolem ne Delvine, ku ndenjem rreth nje jave. Qendruam ne nje shtepi te djegur e te braktisur. Shtroje e mbuloje kishim jorganet e pajave, qe grate kishin marre me vete. Me kujtohet se ishin rroba te shtrenjta prej kadifeje e te qendisura me serm. Por, gjermani nuk na u nda edhe ne Shqiperi. Nje dite erdhen dhe i vune zjarrin shtepise ku qendronim. Rrobat tona u dogjen te gjitha dhe morem serish rrugen, kete here drejt Myzeqese”. Familjaret e Meno Dines u vendosen perfundimisht ne Fier, ku, pasi jetuan disa vjet me qira, u sistemuan perfundimisht.

Ndersa kujton trishtimin e vogelushes qe braktiste oborrin e femijerise, duart e saj ne ujin e kripur te brigjeve came, Meno Dine sikur e parandiente se ate shtepi dhe ate toke nuk do ta shihte me kurre. “Po me djeg malli. Ta shoh edhe nje here ate vend, pa le te vdes. Por, ne nuk na duan ne Greqi. Im bir ka kerkuar te marre nje vize per te vizituar token e te pareve, por nuk e kane lejuar”. Brenga came pervijohet ne syte e perlotur te 73-vjecares, qe per me shume se 6 dekada nuk shikon dot vendlindjen e mohuar.

Kalvari

Mijera refugjate qe vdiqen ne rrugetim

Gjate rrugetimit te gjate per ne Shqiperi, mijera came vdiqen rruges nga te ftohtit, uria, semundjet apo fatkeqesi te tjera. “Karvani yne qe u nis nga Paramithia kishte rreth 500 familje, tregon 73-vjecarja Dino. Shume prej tyre vdiqen rruges. Mund te kene qene 1500 apo 2000 fryme. Viktimat ishin burra, gra, por pjesa me e madhe femije. Shume vdisnin nga i ftohti. Shpeshhere humbitnin femijet, te cilet ngeleshin prapa, pasi nuk ndiqnin dot ritmin e karvanit. Askush nuk mund te kthehej prapa, ku ishte vdekja. Nje tjeter fatkeqesi na goditi ndersa kalonim Qafen e Llogorase. Na zuri nje stuhi debore. Te pakten 30 vete humben apo vdiqen nga i ftohti”.

Fatkeqesia

Nena qe hodhi foshnjen ne lume

Mes lotesh, Menua tregon edhe fatkeqesine qe i ndodhi nuses se kusheririt te saj. “Grate mbanin rrobat ne kurriz, por edhe femijet e vegjel qe pinin gjoks. Lodheshin shume. Ne kapeshim pas fustanit te grave me te medha, pasi duart ato i kishin te zena. Nusja e kusheririt tim kishte ne njerin krah rroba dhe ne tjetrin vajzen 3-muajshe. Ishim duke kaluar prane lumit Versele. E kishim humbur nga lodhja. Per te mundur te kaloje lumin, ajo hodhi rrobat ne lume dhe vazhdoi rrugetimin”. E moshuara tregon se pas afro dy kilometrash, ndersa mendonte t’i jepte per te pire vajzes, nusja pa e tmerruar se gabimisht kishte hedhur foshnjen ne lume. I ra te fiket nga tronditja.

Masakrat greke, ja cfare ndodhi ne Cameri

Masakra me e eger ndaj shqiptareve myslimane u be nga ushtaret greke, qe nuk benin me pjese ne formacionet ushtarake, me 27 qershor 1944, ne zonen e Paramithise, ku forcat e Liges Republikane Greke (EDES) te gjeneralit Zervas hyne ne qytet dhe vrane rreth 600 shqiptare myslimane, burra, gra dhe femije - shume prej te cileve u perdhunuan dhe u torturuan para vdekjes. Sipas deshmitareve okulare, te nesermen, nje batalion tjeter i EDES hyri ne Parge, ku u vrane 52 shqiptare te tjere. Me 23 shtator 1944, u plackit qyteti Spatar dhe u vrane 157 vete. Gra te reja dhe vajza u perdhunuan dhe ata burra qe mbeten gjalle u grumbulluan dhe u derguan ne ishujt e Egjeut. Ne baze te statistikave qe jep Shoqata “Cameria” ne Tirane, gjate goditjeve qe jane bere ne vitet 1944-1945, ne fshatrat came jane vrare gjithsej 2771 civile shqiptare dhe konkretisht si me poshte: Ne Filat dhe rrethinat 1286, ne Igumenice dhe rrethinat 192, ne Paramithi dhe rrethinat 673 dhe ne Parge 620. Jane plackitur dhe djegur 5800 shtepi ne 68 fshatra. Ne nje liste te hollesishme te humbjeve materiale perfshihen 110000 dele, 24000 bageti te trasha, 25000 tone grure dhe 8000 tone vaj ushqimor.

Si rezultat i ketyre goditjeve, llogaritet qe 28000 came te jene larguar per ne Shqiperi, ku u vendosen ne periferi te Vlores, Durresit dhe Tiranes. Disa qindra came u vendosen gjate bregut te Himares, ne prona te lena nga familjet qe u larguan gjate luftimeve te egra, fillimisht kunder pushtuesve te Boshtit dhe me pas, me 1944, midis Frontit nacionalist grek te Clirimit te Epirit te Veriut dhe luftetareve te Ballit Kombetar te Shqiperise. Disa nga camet u vendosen ne fshatrat ekzistuese gjate bregdetit, si Borshi, qe tradicionalisht ishin myslimane, duke forcuar karakterin johelenik te zones. Came te tjere krijuan fshatra krejtesisht te reja, si Vrina afer kufirit grek.

Miranda Vickers, “Reprezalja greke dhe nderkombetarizimi i ceshtjes came”

Amerikanet

Ja si i perzune shqiptaret nga Cameria

Vezhgues nderkombetare kane konstatuar brutalitetin e perdorur gjate debimeve te cameve. Joseph Jakobs, shef i Misionit Amerikan ne Shqiperi (1945-1946) shkruan: "Ne mars 1945 njesi te forcave te shperndara te Zervas kryen nje masaker ndaj cameve ne zonen e Filatit dhe praktikisht e spastruan ate nga pakica shqiptare. Sipas te gjitha te dhenave, qe kam mundur te mbledh mbi ceshtjen came, ne vjeshten e 1944-es dhe gjate muajve te pare te 1945-es, autoritetet e Greqise veriperendimore kryen goditje te egra, duke debuar rreth 25000 came - banore te Camerise nga shtepite e tyre. Ata u ndoqen deri ne kufi, mbasi iu grabit toka dhe prona. Qindra meshkuj came te moshave 15 deri 70 vjec u internuan ne ishujt e Detit Egje. U dogjen ne total 102 xhami”. Autoritetet greke miratuan me pas nje ligj qe sanksiononte shpronesimin e pronave te cameve, duke iu referuar bashkepunimit te bashkesise se tyre me forcat pushtuese te Boshtit, si nje arsye kryesore per marrjen e ketij vendimi.

Documents of the US Department of State, No.84/3, Tirana Mission, 1945-1946, 6-646



Popullsia

Perberja etniko-fetare e Camerise

Krahina e Camerise perfshinte 189 qytete dhe fshatra ne rreth 10 mije kilometra katrore, me nje popullsi qe, sipas regjistrimit turk te vitit 1908, numeronte mbi 72000 banore. Popullsia u rrit ne vite, por rreth 85 mije persona, jane perzene ne drejtim te Turqise, ne periudhen mes viteve 1913-44. Mijera te tjere jane perzene me force ne vitin 1944 dhe tashme jetojne bashke me pasardhesit e tyre ne Shqiperi. Popullsia e Camerise ishte rreth 93% shqiptare, ndersa pjesa tjeter perbehej nga grupe te tilla si greke, vllahe dhe rome. Ne shekullin e 19-te, 80% e popullsise shqiptare i perkiste besimit mysliman dhe procesi i konvertimit te tyre ka filluar ne shekullin e 18-te. Sipas te dhenave historike, pjesa tjeter prej 20% e popullsise came i perkisnin besimit kristian. Ne prag te Luftes se Pare Boterore, pas disa fushatash spastrimesh me karakter etnik e fetar, rreth 50% e popullsise perbehej nga myslimanet dhe gjysma tjeter nga ortodokset.

[EkOnOmIsTi]

Nje pershendetje te vecant per gjith camerine

[Pyrrhus_Mollos]

Nga Këze (Kozeta) Zylo

Botoi gazeta "Illyria"

Intervistë me Znj. Kadrije Pronjo

Çamja fisnike në moshën 86 vjeçare Znj.Kadrije Pronjo rrëfen me lot në sy tmerret që pa nga genocidi grek.
Nga ai mallkim nuk mbeti pa u ndëshkuar as plaku, as i riu, as gruaja, as fëmija.


Ju keni lindur ne Çamëri, sot në vitet e pleqërisë, c’mund të kujtoni nga jeta për atë kohë në qytetin tuaj të lindjes dhe në gjithë Çamërinë?

Po e filloj me qytetin tim të lindjes që quhet Paramithi që në shekujt e mëparshëm quhej Ajdonat. Është një Qytet i vendosur në shpatin e Malit Kurilla, mbrapa të cilit shtrihet edhe pjesa tjetër shqiptare, ajo e Sulit. E vlen të kujtoj se bejlerët Çamë veçanërisht Pronjatë ku isha martuar, mbanin gjithmonë miqësi me Suliotët.
Që në kohën e Ali Pashait ata ishin bërë vllamë me Suliotët dhe i kanë ndihmuar vazhdimisht ata.
Kjo është dhe arsyeja, që mbesa e Ali Pashait, u martua në Pronjatët, e cila ishte një zonjë e vërtetë, ndaj dhe njerëzit e respektonin dhe e donin për dashurinë dhe mëncurinë që ajo shfaqte në komunikim me ta.
Në majë të malit janë ende rrënojat e Kështjellës së Ajdonatit prej nga duket qartë madhështia dhe bukuria e qytetit. Shtëpitë e bardha me dy ose tre kate, të ndërtuara me gure dhe me oxhaqe të larta tregojnë fisnikerine e banoreve te saj.
Në shumë nga ato shtepi kishte pjesë që quheshin sellamllëqe. Aty strehoheshin fshatarët që vinin për të bërë pazarin.
Ata gjenin aty mikpritje e ngrohtëesi, bile kishte raste që i zoti i konakut as nuk i njihte se kush hynte e dilte në ato selamllëqe. Oborret e shtëpive ishin të shtruara me pllaka guri anash dhe të lyera me qëlqere të cilat ishin mbushur me vazo lulesh me aromë që edhe sot nuk më hiqet nga mendja. Shpesh në to mbilleshin lule tipike të krahinës sonë si Manxurana dhe Vasilikoja. Rrugët e shtruara me kalldrëme nuk mbanin as shi as borë dhe gjithmonë shkëlqenin nga pastërtia
Ato rrugë dhe ato shtëpi llamburisnin si brenda dhe jashtë nga nikoqiret çame, unë kështu e mbaj mend atë qytet si 25 vjecare kur jam dëbuar me dhunë nga Genocidi Grek!

Kur u larguat nga Çamëria dhe pse u larguat?

Ah, si erdhi ajo kohë e mallkuar e vitit 1944 që rrënoi ëndrrat dhe shpresat e një krahine të tërë shqiptare. Nga ai mallkim nuk mbeti pa u ndëshkuar as plaku, as i riu, as gruaja, as femija.
Ishte luftë në gjithë botën, por jo tek ne, lufta bëhej larg atë e bënin të mëdhenjtë Gjermani, Inglizi, Rusi dhe jo ne. Ne me të krishterët ishim në vëllazëri, bile një nga ne i ndjeri A. Pronjo ishte i martuar me një të fesë së tyre. Kanë lënë edhe dy fëmijëe.
Por kisha greke së bashku me qeveritarë na kishin halë në sy.
Ata përveç rrëmbimit të pronave tona mijëera vjeçare mbanin gjithmonë të ndezur urrejtjen dhe mezi pritën rastin e luftës për të na dëbuar nga shtëpiat e pronat tona.

Cilat jane disa nga pamjet më tmerruese që i keni akoma para sysh në ato vite të Genocidit Grek?

Nuk më hiqet nga mendja ndarja me Zonjën Asije Hanëmin, vjehrrën time.
Duke më përqafuar e shtrëguar qante me lot dhe më këshillonte që të shpëtonja vajzën disa muajshe Makbulen duke më thënë nuse në xhenet do piqemi.
Mu rrënqeth mishi dhe i gjithë trupi më dridhej, ndërsa vajza qante me dënesë.
Me vajzën në krahë dhe një bohce ndërresash për të, vrapova tek babai, shtëpitë ishin prane.
Babait i kishte rënë nje tis i verdhë, ishte bërë si meit, mezi qëndronte në këmbë, kërkoi t’i marr pak erë kokës leshverdhë të mbesës së tij.
Tmerr i pa harruar është kur djalit 4 vjeçar të kunatit tim, Z. J.Pronjos zervistat deshën t’i prisnin kokën. Por për fat komshiu ynë Nikolla Sotiri, një njeri shumë I nderuar e shpëtoi, megjithëse deri vonëi mbeti shenja e thikës në fyt.
Po një tmerr që ështe vështirë të përshkruhet, megjithëse nuk mund të harrohet, i ndodhi komshijes Znj.Heteme, ishte e ere , andartet e zerves, mbasi ja shqyen rrobat me bajonetë dhe e bënë lakuriq sic e kishte bërë nëna, e morën me vehte dhe mbas disa orësh e nxorrën jashtë për ta vrarë.
Këtu del komshia e saj, e shoqja e Cavos dhe ua shkëputi nga dora duke u thënë, ma lìni mua se do ta marr nuse për djalin tim Mitron.

A keni pasur të vrarë, të masakruar nga familja juaj, apo miqtë tuaj?

Babain tim të shkretë Avdon., një burrë i mencur e trim e vranë duke e qëlluar mbas shpine në oborrin e shtëpise dhe bashkë me të edhe tezen time Hadife.
Vjehrren time, kur morën vesh se ishte Pronjate, nje familje fisnike shumë e nderuar që i ka dhënë Çamërisë shqiptarë trima e udhëheqës të njohur si Mustafa e Islam Pronjon,
(në Gjirokastër përmendet një shprehje për Pronjatet: “Ua mos u mbaj aq larte, sikur je nga Pronjatë.”) duke e goditur me tyta pushkësh në kokë i kërkonin se ku ishin fshehur florinjtë e shumtë.
Mbas vuajtjesh të pa pëshkruara së bashku me vajzën e saj Fatimen vdiq në burgun e Paramithisë.

Kush ju strehoi kur erdhët në Shqipëri dhe cilat ishin momentet e para të takimit?

Mbas udhëtimeve natën mbërritëm në periferi të Korçës së bashku me familje të tjera
Çame.
Në burime freskoheshim , pinim ujë dhe piqnim ndonjë misër nga arrat e
pakorrura . Në Korçë gjetëm një shtëpi me qira ku u strehuam tre familje.
Qyteti ishte i pastër, shumë mikpritës dhe i kamur, aty gjetëm çfarë na duhej për të jetuar. Njerëzit ishin shumë të sjelleshëm, na ndihmonin e na trajtonin si miq te vërtetë.
Mbasi morëm vesh se Anglezet, kishin shpëtuar mbas shumë muajsh vuajtje në burgun e Paramithisë shumë gra e fëmijë, burri im me shumë mundime, bashke me çamë të tjerë, kaluan rrugë pa rrugë për të takuar njerëzit e tyre që mund të kishin shpëtuar nga tmerri shovinist.
Por fatkeqësisht nëna dhe motra e tij nuk ishin më ndër të gjallët.
Ai në kushtet e dimrit u sëmur rëndë dhe mbas spitalit në Vlorë e sollën në atë të Tiranës. Me gjithë kujdesin e treguar, nga mungesa e ilaçeve por edhe e ushqimeve ai nuk rezistoi, dhe vdiq ne moshen 33 vjecare.
Kështu që mbeta e ve me vajzën time disa muajshe .
Pra jeta ime u nxi nga shovinistët grekë dhe u detyrova së bashku me vëllezërit e mij të punoj për të jetuar.
Vite shumë të vështira në kalvarin komunist që e kemi kaluar së bashku me gjithë vëllezërit shqiptar.

Ju keni toka, shtëpi e varret e prindërve në Çamëri, a keni pasur mundësi t’i vizitoni ato?

Atje kam një pasuri të pafund, kam varret e të parëve te mij; por fatekeqësisht, me gjithë dëshirën nuk më është lejuar asnjëherë per t’i vizituar më, as mua as ndonjë çami tjetër. Kjo bëhet nga grekët, per t’i treguar botës se atje nuk ka më shqiptarë.
Vetëm kështu ata mund të kërkojnë pretendime të padrejta për atë pakicë minoritarësh që i kemi mbajtur me bukë për të na punuar çifliqet tona.
Por dua të ndalem pak në këtë pikë.
Mbasi erdhi demokracia në Shqipëri, aty nga viti 1992, nje diëe për çudi, më vinë për vizitë në shtëpi disa gra të krishtera nga Paramithia.
Ishte Popi, vajza e H.Paskos bashkë me dy shoqe të tjera te vajzërisë sime të hershme.
U bë një takim shumë i përmallshëm, kaluam së bashku një ditë duke kujtuar fëmijërinë dhe rininë tonë, këmbyem dhurata dhe u ndamë si mikesha të vërteta që ishim.
Pronat e Pronjatëve si vreshta, ullishte, livadhe janë të shumta, bile para disa vitesh kur vajza ime ishte për turnė në Europe, në British Museum te Londrës, gjeti të ekspozuara disa statuja bronxi me shumë vlerë “të zbuluara më 1792,
nga fshatarë shqiptarë pranë Paramithisë në vendin e quajtur Gropë” edhe kjo pronë e tyre.

Ju në një moshë madhore patë me sytë tuaj një emigrim të dytë kur erdhët në Amerikë; c’ju detyroi që emigruat përsëri, dhe cili është ndryshimi midis emigrimeve që keni kaluar?

Ah, ju lutem mos ma quani kete emigrim, këtu gjeta një atdhe tjetër të vërtetë.
U largova nga Shqipëria sepse atje filogrekët nuk duan dëshmitarë okularë të spastrimit etnik që bënë me ne në Çamërinë tonë Shqiptare.
Nga ato pak gjëra që marr vesh, grekërit duan të marrin edhe Shqipërine e Jugut.
Këtu e kanë qëllimin e mohimit të Çamërisë sonë.
Dhe për turpin e tyre, heshtje për problemin Çam mbajnë dhe qeveritarët që janë vendosur me ndihmën e grekëve.

Si po e kaloni kohën këtu në Amerikë, dhe cila është rutina e përditshme?

Ju thashe edhe më parë, këtu gjeta një atdhe të vërtetë në kuptimin e plotë të fjalës. Megjithse në Shqipëri punova afro 30 vjet më japin nje pension afro 100 $ në muaj(faktikisht ato ja kam lënë nipit në Tiranë), këtu me pensionin që më japin mund të ha e të vesh cfarë të dua e të gjezdis ku të mundem.
Pra nuk më mungon absolutisht asnjë gjë. Për këtë i falem Amerikës per natë.
Është vend me të vërtetë i bekuar nga Zoti madh..
Për këtë duhet ta falënderojne gjithë shqiptarët. Me sa ndigjoj
Amerikanët po ndihmojnë vëllezërit tanë të Kosovës, inshallah një ditë të ndihmojnë edhe ne Çamët për të drejtat tona. Inshallah!.

Për mbesat e mia Betullën dhe Albën, do të them vetëm që janë shumë te mira dhe në jetë shumë të suksesshme. Stërnipi im , Lisi dhe stërmbesa Dea, që janëe lindur këtu, flasin gjuhën tonë shumë bukur dhe recitojnë vjersha në shqip.
Ata do të bëhen njerëz të mirë dhe do ta duan si Amerikën ashtu edhe Shqiperinë e vertete!

Ju urojmë pleqëri të bardhë dhe ju faleminderit për intervistën!

[EDLIN]

Po paraqes disa botime qe bejne fjale per Çamerine dhe historine e kesaj krahine:

Epirus, Lower Albania - Autor Sherif Delvina

Kenge popullore nga Çameria - Autor Fatos Mero Rrapaj


Çameria dhe Janina ne vitet 1912-1922 - Autor Ibrahim Hoxha

Cameria Denoncon - Autor Albert Kotini

Camerise Martire - Autor Hazis Hyseni

Dokumente per Camerine 1912-1939 - Autore Kaliopi Naska

Rikthim ne Cameri - Autor Arben Kondi

Oi Mousoulmanoi Tsamides Tis Eipirou (The Muslim Chams of Epirus)- Autore Elefteria Manta

Tre Guret e Zes ne Preveze - Autor Albert Kotini

Badlands-Borderlands - Autor T.J. Winnifrith

[xelali]

Nè qameri duhet te formohet organizata jo qeveritare Vetevendosja!

Mendoj se kjo esht e vetmja iniciativ per shpetimin e qameve nga poshtrimi barbar greko fil!!!

nuk kam shumë njohuri për Qamerin,por me intereson shum të jem i informuar.nji gje e di shumë mirë,e thenë nga Ismail Qemajli: Femija që fle,rritet.Populli që fle shuhet.Problemi qamë nuk ashtë vetem i qamëve ,por i gjithë shqiptaris,uroj që kjo të jetë në mendjen e qdo shqiptari.

[EDLIN]

Më 25 gusht 1908, në qytetin e Filatit, u hap shkolla e parë shqipe në Çamëri. Në
telegramin, e botuar te gazeta Liria, shkruhet: Me gas të madh u apim sihariqin se sot
çelëm me shumë lavdi një shkollë shqipe dhe bëmë disa fjalë mëmëdhetarisht.
Mësuesi i shkollës së parë shqipe të Filatit ishte Musa Demi, figurë e shquar e
historisë kombëtare. Një ish nxënës i kësaj shkolle e ka përshkruar, kështu, ditën e
parë të mësimit shqip: në oborrin e shtëpisë ishin mbledhur shumë banorë të qytetit
dhe nga fshatrat përreth, përfaqësues të administratës turke. Hymë në një nga
dhomat e shtëpisë që ishte caktuar për klasë mësimi. Nuk kishte as banga dhe as
dërrasë të zezë. Ne u ulëm nëpër disa çilte që ishin shtruar rreth e rrotull dhomës. Në
faqen e murit ishte vendosur një flamur i vogël me shqiponjën me dy krerë në mes.
Është flamuri ynë, na tha mësuesi Musa Demi, dhe e lëmonte me kujdes. Ishim
gjithësej 25-30 nxënës ditën e parë të shkollës. Musa Demi na shpërndau Abetaret
dhe na tha se me atë do të mësonim të shkruanim dhe të lexonim shqip ( H. Isufi
Musa Demi dhe qëndresa çame 1800- 1947, faqe 32-33). Shkolla shqipe u hapën
edhe në qytetet e tjera: Paramithi, Prevezë, Margëllëç, Konispol si dhe në fshatrat:
Mazrek, Koskë, Janjar, Lopës, etj.
Përhapja e shkrim-këndimt dhe e shkollës shqipe, në dhjetëvjetëshin e parë të
shekullit XX-të, është e lidhur fort me mbrojtjen e abece-së latine, që ishte vendosur
në Kongresin e Manastirit (1908). Pushtuesi turk, për të lenë gjurmët e veta të
përjetshme në arësimin shqip, me agjentët e vet shqiptarë, me klerikët myslimanë si
dhe me policinë, përgatiti dhe shpërndau, edhe në Çamëri, Abetare me gërma araboturke.
Për këtë pati kundërshtime të mëdha dhe të ashpra, që u shndërruan në
manifestime dhe mitingje. Te gazeta Shqipëtari, shkruhet: Sapo u muar vesh në
Shqipëri marrëzia e ca deputetëve për shkrimin e shqipes me gërma turqisht,
mbuluan protestat nga Elbasani, Tirana, Leskoviku, Preveza e gjetkë
( Shqipëtari, nr. 4, 21 janar-3 shkurt 1910). Në një letër nga Filati, botuar te gazeta
Dielli, shkruhet: me kërkesën e oficerëve të ushtrisë ishin dërguar në Filat disa
abetare shqipe me gërma arabo-osmane-persiane. I morën me gas të madh, deshën
t’i shpërndajnë si zyrtarisht falas nëpër fshatarë. Por për fat të mirë s’u a vari torbën
ndonjë. Neve shqipëtarëve na gëzoi shumë kjo ngjarje, se xhonët e këtushëm (xhon
turqit apo, siç do të thotë në shqip, turqit e rinj) shpresojnë se do ta çajnë
vëllazërimin e Çamërisë me ca abetare të këtilla…Por u gënjyen derëzestë…Sa
shtrëngohen xhonët për propagandë në Shqipëri, aq më shumë na ngjallin kombësinë
tënë (Dielli, nr. 42, 14.1.1910).
Më 27 shkurt 1910, në Korçë, është zhvilluar një miting i madh me mbi 12 mijë vetë
për të mbrojtur shkrimin shqip me abece latine. Në këtë miting, Shoqëria Vëllazëria e
Filatit kishte dërguar një telegram në të cilin shkruhej: Ne do të derdhim edhe pikën e
fundit të gjakut për alfabetin latin. Po ashtu, banorët e Paramithisë shkruanin se
qëndronin vendosmërisht anëtarë të shkrimit kombëtar dhe këtë qëndrim do ta
mbanin deri në fund.
Natyrisht, shkollat shqipe u bënë qendra të vetëdijësimit dhe të identitetit shqiptar.
Në një letër, të botuar te Zgjimi i Shqipërisë, që dilte në Janinë, shkruhet: Kur
kryeqeveritari osman në Prevezë… ndërmori një udhëtim nëpër krahinë, i u vunë pas
edhe disa nga paria atdhetare e Prevezës, ndër ta edhe atdhetari i dëgjuar Sabri
Preveza. Në Margëllëç, shoqëruesit e shpunë kryeqeveritarin në shkollën shqip të
qytetit, ku mësuesit me nxënësit e pritën me këngë shqip. Sabri Preveza u foli djemve
dhe i uroi me një fjalë shqip. Më në fund, duke përpjekur duartë thërritën të gjithë me
zëra të përqielltë: Rrofshin shqiptarët! Rrofshin shkronjat kombëtare! (Zgjimi i
Shqipërisë, nr.81, 31.5.1910)
Mësuesit kombëtaristë, në një pjesë të shkollave turke, futën mësimin e shqipes.
Ndërsa, në disa shkolla të tjera turke, një pjesë të nxënësve i tërhoqën edhe në
shkollën shqipe. Kështu, në gjimnazin turk të Prevezës zhvillohej mësimi i shqipes
me 25 nxënës. Edhe në Filat, në shkollën turke ruzhdije (gjysëm të mesme) u fut
mësimi i shqipes dhe, pak nga pak u shndërrua në shkollë shqipe, ku turqishtja ishte
lëndë e dytë, si gjuhë e huaj. Pranë shkollave shqipe kishte edhe kurse të mbrëmjes
për të rriturit.
Përhapësit e shkrim-këndimit shqip, mësuesit, nisjatorët e çeljes së shkollave,
financuesit e tyre, shpesh herë kishin qenë më parë edhe luftëtarë ose organizatorë të
shoqërive dhe klubeve atdhetare. Edhe klasat e mësimit ishin në shtëpitë dhe
tregëtoret e atdhetarëve më të zellshëm. Disa nga figurat më të shquara të Rilindjes
dhe të pavarësisë, sikurse ishin Rasih Dino, Rexhep Demi, Veli Gërra, Tahir Mete,
Vesel Rusi, etj., që ishin edhe përfaqësues të Çamërisë në ngritjen e flamurit në Vlorë,
ishin përhapës të Abetares, mësues dhe financues të shkollave. Rasih Dino, kryetar i
dërgatës shqiptare të qeverisë së Vlorës, që shkoi në Londër për të mbrojtur tërësinë
tokësore të shtetit kombëtar shqiptar, mbante me pagesë katër shkolla dhe kishte
filluar ndërtimin e një shkolle në Filat. Kurse, Rexhep Demi, atdhetar dhe luftëtar i
njohur i Pavarësisë, për t’u mësuar të tjerëve shkrim-këndimin shqip, në moshën 62
vjeçare ndoqi kursin për mësues në Labovë të madhe, në shkollën e Thoma
Papapanos, si dhe një kurs tjetër në Gjirokastër.
Në këtë periudhë fillestare të shkollës shqipe, Çamëria i jepet pa drejtësisht shtetit
grek (1913), i cili, me ndonjë përjashtim të rrallë, nuk u njohu dhe nuk u lejoi çamëve
asnjë të drejtë kombëtare, politike, kulturore dhe arsimore.
Kurset apo shkollat e sapoformuara të shqipes, në vitet e fundit të pushtimit osman,
nën trysninë e madhe dhe të organizuar prej mekanizmave të shtetit grek, u
shpërbënë. Shkrim-këndimi shqip filloi përsëri të mësohej vetëm në familje dhe
fshehtas. Qëllimi kryesor i shtetit grek ishte zhdukja e çdo shenje të identitetit
kombëtar dhe shpërbërja e plotë e Çamërisë si trevë shqiptare. Shpronësimi dhe
dëbimi i shqiptarëve myslimanë në Turqi dhe në Shqipëri, që përdori me të gjitha
mjetet shteti grek, tronditi nga rrënjët jetesën e tyre normale. Në rrethanat e një
rreziku qeniesor (ekzistencial) dhe të një shpërbërjeje të vazhdueshme, mësimi i
shqipes, thuajse, ishte i pamundur. Megjithatë, në përpjekjet për të ruajtur qenien
njerëzore dhe pronat e tyre, janë edhe përpjekjet për të patur mësimin shqip. Banorët
e qyteteve dhe të shumë fshatrave, herë pas here, në kërkesat e tyre, drejtuar qeverisë
greke dhe Lidhjes së Kombeve, për t’u siguruar jetën dhe pasurinë, kërkonin edhe
mësimin e shqipes. Deri në vitin 1936 nuk kishte asnjë shkollë zyrtare, ku të mësohej
shqip. Madje bëheshin kontrolle dhe sekuestroheshin librat dhe gazetat që kishin
vajtur nga Shqipëria. Shprehja kërcënuese: “ në do të lexosh shqip shko në
Shqipëri”, që përdorte policia gjatë përndjekjeve dhe sekuestrimeve të librave shqip,
në të vërtetë, ishte parashenja psikologjike dhe strategjike e programit që përgatitej
për t’i dëbuar ata nga vendi i tyre me dhunë, më 1944. Ndërsa, në Këshillin e
Kombeve, për të përligjur këtë shkelje të hapur të pakicave, përfaqësuesi i Greqisë,
me ndjenja raciste të thella, e paraqiste popullsinë e Çamërisë joarsimdashëse.
Përfaqësuesi i Greqisë, në Këshillin e Kombeve, më 1927, kur u shtrua problemi i
shkollës shqipe në Çamëri, tha kështu: Përsa i përket ankimit të myslimanëve të
Epirit se ata nuk kanë shkollë, ai mund të shkaktojë vetëm habinë e atyre që i njohin
nga afër këto popullsi. Të paaftë gjithmonë për çfarëdo kulture, duke i u shmangur
sistematikisht çdo përpjekjeje intelektuale, ata e kufizojnë arësimimin e tyre vetëm në
disa elemente të njohurive fetare dhe të turqishtes ose të shqipes, që u japin
tradicionalisht fëmijëve hoxhët në xhami. Ata nuk kanë paraqitur kurrë kërkesa për
hapje shkollash… kaq nuk e duan këto popullsi shkollimin. (Dokumente për
Çamërinë, Dituria, Tiranë, 1999, faqe 547, përgatitur nga Kaliopi Naska).
Vetëm në vitin 1937, pas shumë kërkesave dhe përpjekjeve, si të çamëve ashtu edhe
të qeverisë shqiptare, më në fund, u hapën gjashtë shkolla me dhjetë mësues
shqiptarë, por dhe ato me kusht që të hapeshin njëkohësisht disa shkolla greke në
Himarë. Konsulli i Shqipërisë në Janinë, shkruante në njoftimin zyrtar se fatkeqësisht
në Çamëri nuk kemi shkolla shqipe në kuptimin e vërtetë të fjalës; atje janë emnue 10
mësuesa, të cilët kanë për detyrë me u msue gjuhën shqipe çamëve të vegjël qi
mësojnë nëpër shkollat greke (Dokumente për Çamërinë, faqe 694). Qamil Izeti,
Avdul Sejko, Fejzo Beqiri, Hasan Çeço, Jahja Dauti, Avdul Zeqirjai, Shaban Kipe,
Saqe Demi kanë qenë disa nga këta mësues të përkushtuar të shqipes në ato vite.
Përballë këtyre pengesave të pakapërxyeshme, për të ndihmuar, sadopak, arësimimin
në gjuhën amtare, shteti shqiptar kishte hapur në Sarandë, nga fundi i viteve 20-të të
shekullit XX, konviktin Çamëria, me afro 100 nxënës, që vinin, kryesisht, nga ajo
trevë. Shumica e mësuesve të lartpërmendur, si edhe dhjetra mësues të tjerë familjarë,
që u mësonin vetiakisht të tjerëve shkrim-këndimin shqip, kishin kryer, pikërisht,
shkollën e konviktit Çamëria në Sarandë. E tillë, ndriçuese, por edhe sakrifikuese dhe
e dhembshme ka qenë historia e shkrim-këndimit shqip, në Çamëri, sikurse ka qenë
edhe fati i vet popullatës së saj. Ajo, natyrisht, është pjesë përbërëse e historisë së
arësimit kombëtar, në të cilën është edhe ndihmesa e vyer e të gjithë atyre që e
përhapën me përkushtim, sidomos në atë trevë të martirizuar për qenien shqiptare.

Prof. dr. Bashkim Kuçuku
www.cameriainstitute.org

[EDLIN]

[bindi]

[QUOTE=dallandyshe;608584]Kam shume deshire te shkruaj ne vazhdim te kesaj teme por si duket dikush nga moderatoret eshte kunder kesaj dhe mi refuzon postimet.
Nuk e di pse ?[/QUOTE

fare e thjeshte:sepse ka nga moderatoret qe duan te fshehin te verteten mbi vuajtjet e vllezerve çame,dhe te japine terren temave filo greke, edhe aq me teper ne nje forum shqiptar me nje fjale duane ti thone m...t mashalla!?...
Nqofte se vazhdohet keshtue temat qe trajtojne vuajtjet e popullit shqiptar, ne kete raste atij çame te refuzohen ,qe ndodh jo ralle,atehere ky forum duhet te pastrohet nga disa moderator, dhe nese ju nuk e beni kete ,athere kete duhet ta
beje dikush tjeter!?...

[bindi]

pergezime edhe nga une Dallandyshe ,te uroj fat dhe gjithe te mirat.

[EDLIN]