Mos harroni se nje here e nje kohe ne Shqiperi:

[Kryeplaku]

Gjermanja që ngrysi jetën në kasollen e romëve


--------------------------------------------------------------------------------

Nga Afrim IMAJ


Ajo do të rendte për tridhjetë vjet me radhë, në dyert e gjykatave për të rifituar kombësinë e humbur. Këmbëngulja e Karjolla Vencek-ut për njerëzit e drejtësisë shqiptare të viteve '50 - '80, për t'u rregjistruar në Librin Themeltar të Shqipërisë, qytetare me kombësi gjermane, siç ishte në të vërtetë, tingëllonte sa e pakuptimtë, aq edhe e çuditshme. Gjithësesi, atë nuk do ta lodhte përballja me burokracinë heretike të kohës për të bërë "de juro" atë që ishte "de fakto". Odiseja e gjyqeve në kërkim të kësaj të drejte do të vazhdonte pambarimisht. Herë do të lumturohej me vendimet për rifitimin e kombësisë gjermane, e herë do të qante me dënesë për vendimet që vlerësonin të padrejta verdiktitet e para. Po gruaja nga Mommingeni i largët, më shumë se kombësinë zyrtare, kishte humbur shumë gjëra nga vetja, nga jeta dhe identiteti i saj. E mbërritur në jug të Shqipërisë, me një histori dashurie, në mesin e viteve '40, Karjolla Vencek do të jetonte në një mjerim të plotë dhe do të fikej si qiriri, ende pa mbushur të pesëdhjetat, diku nga mesi i viteve '70. Mbrapa do të linte një grusht kocka, në skaj të varrezave të romëve të Delvinës dhe kujtimet e një jetëferri me dhimbje dhe drama të pafundme…


"Princi i kaltër", zhgënjimi dhe braktisja në "Tokën e Shqiponjave"

Me të do të ndodhte diçka e çuditshme dhe dramatike njëherazi. Njohja me "Princin e kaltër" në vendlindje do ta fuste jetën e vajzës nga Mommingeni në një hulli të vështirë e të mistershme. Njeriu që i kishte fituar zemrën atë verë të vitit '45, kishte qënë një antifashist nga Shqipëria, i dalë rishtaz nga kampet e përqëndrimit nazist. Nëse Karjolla njëzetëvjeçare i ishte lutur të qëndronin në Gjermani, kjo kishte ndodhur vetëm në fillimet e njohjes së tyre. Ditët e para kishin qënë të vrullshme dhe qytetarja gjermane do t'i besonte deri në verbëri atij që kishte dashuruar në çastet e triumfit mbi fashizmin. Ndaj dhe iu bind pa mëdyshje vendimit të tij për të jetuar në Shqipëri. "Karjolla ndihej e qetë dhe e lumtur teksa udhëtonte me ne, në krahët e të dashurit të saj", kujton nëntëdhjetëvjeçari nga Gjirokastra, Novrus Vehipi, njëri nga ish të burgosurit e Mathauzenit që e ka përcjellë çiftin e ri nga Gjermania në Jug të Shqipërisë. Dasma e tyre, ato ditë të vështira të pasluftës, kishte mbledhur të gjithë të mbijetuarit e kampeve shfarrosëse të fashizmit. Nusja e ardhur nga larg do të humbiste në harenë e ceremonisë dhe aty nga fundi i saj do të provonte të këndonte në gjuhën e nënës. Tingujt e gjermanishtes do t'i trazonin disi dasmorët e fshatit të martirizuar vetëm një vit më parë nga nazistët, po kënga do të mbaronte shpejt e sytë e tyre do të mbeteshin të mbërthyer në pamjen ëngjëllore të nuses që rrinte gjithë hijeshi në krye të vendit.
Nëse qëndron pak te mbresat nga ajo dasëm e veçantë, Novruz Vehipi rrëfen gjatë për ditët që rrodhën pas saj. Tashmë, për çiftin e ri, kishin mbetur mbrapa ditët e bukura, muaji i mjaltit, ëndrrat e dashurisë.

Antifashisti që kishte guxuar të dashuronte gjermanen, madje në qytetin ku kishte vuajtur torturat më çnjerëzore, do të përballej shumë shpejt me presionin politik për "aventurën" që kishte bërë duke lidhur kurorë me "bijën e një vendi nazist". Kjo do t'i cënonte kontributet, emrin, teserën e Partisë, të ardhmen. Në fillim tërthorazi, e më vonë drejtpërdrejt, do t'i vinte apeli për të marrë një vendim të prerë. Mëdyshja do të vazhdonte vetëm një vit, për të vijuar me divorcin. Karjolla Vencek, pas kësaj, do të ndihej e vetmuar dhe e braktisur. Nusja e mbërritur nga Gjermania, tashmë pa kurorë, do të trokiste nëpër zyrat e shtetit për të kërkuar riatdhesimin. Po askund nuk do të gjente një përgjigje të saktë. Gjithkund do ta prisnin me indiferencë."Për të, kujton Novruz Veipi, streha e vetme mbetëm ne, ish të burgosurit e Gjermanisë, që mundëm ta ndihmonim me kafshatën e bukës. Po edhe këtë shërbim, nuk mund ta bënim haptaz".
Për dy vjet me radhë ajo do të bënte jetën e endacakut. E zhgënjyer, e lodhur, e raskapitur, Karjolla Vencek, herë pas here do të binte në gjendje depresive dhe do t'i lutej zotit në gjermanisht për fatin e saj. Me të tilla thirrje në vende publike, do të bëhej shpesh mysafire e rajoneve të policisë. Për të tanimë kishte humbur gjithçka. Një dritë shpresë çeli njohja me një shqiptar tjetër nga qyteti i Delvinës, të cilin, më shumë se dashuria, e kishte afruar ndjenja e humanizmit dhe mbështetjes njerëzore. Dhe Karjolla Vencek do të lidhte kurorën e dytë me romin Vehap Zeko, për të kaluar në strehëzën e re buzë përroit të qytetit të vogël në Jug. "Po edhe këtu, përmbledh Novruzi, njeriu që e ka shoqëruar nga Gjermania në Shqipëri, Karjolla do të bënte një jetë sa të vështirë aq edhe të dhimbshme…"

Gjermanija e Delvinës me "jetëferrin" tridhjetëvjeçar…

Karjolla Vencek do të bëhej banore e komunitetit të romëve të qytetit të vogël në jug të Shqipërisë, aty nga fundi i viteve '40. Nusja e ardhur nga larg, do të tërhiqte vëmëndjen e qytetarëve të Delvinës, sa për bukuritë e fizikut të saj, aq edhe për shqipen e çalë që përdorte në komunikim. Ngaqë shumëkush nuk mund ta përdorte me lehtësi emrin e saj, i binin shkurt "gjermanija e Vehapit". Për të tjerët që vinin rishtaz në qytetin e vogël, Karjolla ishte thjesht "gjermanija e Delvinës". Më shumë se nacionaliteti i huaj, njerëzve u bënte pështypje jeta plot mundime e gruas që kishte mbërritur nga larg dhe përpëlitej të integrohej në përditshmërinë e romëve të qytetit. "Karjolla nuk jetoi, por u zvarrit, u zvarrit nëpër ditë e vite me lotë në sy e ngashërim në shpirt", kujton Kajtaze Ferra, një nga bashkëqytetaret e saj që ka banuar në krahë të kasolles ku ka jetuar për tridhjetë vjet gruaja nga Mommingani i Gjermanisë. "Bëri dy djem e dy vajza dhe i rriti me të ardhurat e pakta, që i merrte i shoqi, si punonjës i komunales së qytetit", shton ajo duke të përkujtuar faktin se Karjolla prej vitesh vuante nga një sëmundje kronike e sistemit nervor për kurimin e së cilës duhej të harxhonte jo pak. Të tjerë qytetarë të Delvinës kujtojnë stërmundimet e saj me sëmundjet kronike të fëmijve dhe bashkëshortit, Vehapit. Një jetë e skëterrshme do ta shoqëronte "gjermanen e Delvinës" deri në ditët e fundit të jetës. Shemo Shehu, një tjetër bashkëqytetar i saj, përtej vuajtjeve të jashtëzakonëshme, kujton karakterin e fortë dhe humanizmin e spikatur që e karakterizonte Karjollën e respektuar nga të gjithë. "Ajo nuk e njihte mëshirën, nuk e lypte atë, por kërkonte të drejtën me dinjitet. Edhe kur rebelohej për të, dukej dinjitoze", shton Shemua.
Ndërkohë që nuk kishte humbur asgjë nga karakteri i qëndrushëm dhe i prerë, si bijë e një fisnikeje gjermane, Karjollca Vencek kishte humbur shumëçka nga të drejtat më elementare të një qytetareje. Me dhjetra herë autoritetet kishin hedhur poshtë kërkesën e saj për t'u riatdhesuar pranë prindërve në Gjermani. Me dhjetra e dhjetra herë organet e gjyqësorit nuk kishin pranuar kërkesën për ta regjistruar me kombësinë e vet. I biri, Hetemi, kujton se edhe në ndonjë rast kur gjykata e shkallës së parë merrte vendimin për ta regjistruar me kombësinë gjermane, siç ishte në të vërtetë, nuk vononte verdikti i gjykatës së shkallës së dytë që hidhte poshtë vendimin e parë. Kjo odise do ta ndiqte deri në fund, me shpresën se një ditë do të buzëqeshte edhe për të fati, por nuk kishte qënë e thënë. "Atëherë kur u bind se çdo gjë ishte e kotë, kujton me lot në sy i biri, na mblodhi ndërsa përpëlitej në shtratin e vdekjes dhe na la amanet t'i çonim eshtrat për të pushuar te varri i nënës në Gjermani. Po ajo kishte qënë e ndëshkuar edhe në vdekje. As në komunizëm e as në demokraci, nuk na hapi kush dritën jeshile për t'i çuar në vend të paktën amanetin." Aq sa edhe fëmijët, këtë maraz e kanë gati të gjithë qytetarët e Delvinës, që e kanë njohur Karjollën dhe jetëferrin e saj në qytetin e vogël në Jug. Ata që i hapën zemrën dhe e ndihmuan me aq sa mundën në ato ditë të vështira, e quajnë të pajustifikuar indiferencën e autoriteteve shtetërore dhe ambasadës gjermane në Tiranë, përballë kësaj kërkese qytetare, por edhe shpirtërore.
Tashmë, Karjolla Vencek ka tridhjetë vjet që nuk jeton më. Në qytetin e vogël në Jug, veç emrit të mirë, ka lënë një fotografi të vetme (atë të letërnjoftimit), një varr të braktisur diku përskaj varrezave të romëve, kujtimet e dhimbshme të jetëferrit tridhjetëvjeçar dhe një amanet, që siç thotë bibla dhe kurani, nuk e tret as dheu…
Ata që nuk mundën të bënin gjë për të kur ishte gjallë, të paktën të bëjnë diçka njerëzore tani kur ajo nuk jeton më. Në këtë kërkesë të fëmijëve të saj dhe qytetarëve të Delvinës, ka vetëm diçka modeste e njerëzore…

Kur rebelohej Karjolla: "Lanet Stalin që dogje njerëzinë !..."

Në kujtesën e atyre që e kanë njohur në Delvinë, ka mbetur shpërthimi rebelues i saj në çastet e vështira dhe gjëndjet depresive. Thirrjet "Gjermania!", "Gjermania!", "Dojç!", "Dojç!", ishin rituali i vazhdueshëm i Karjolla Vencek-ut rrugëve të qytetit të vogël. "Ajo shpesh çohej edhe nga gjumi e brofte në dritare duke thirrur: Jam gjermane! Ku je Gjermania ime?!", kujton djali i madh i saj, Hetemi. Për të shoqin, Vehapin, këto ishin çastet më të rënda që e detyronin t'i ndërhynte shpesh pa takt për t'i kujtuar rrezikun që mbartte për ta ky qëndrim i saj. Po Karjolla kishte humbur vetëpërmbajtjen, ishte tjetërsuar nga stërmundimet. Ishin kohë të vështira dhe ajo nuk mund ta kuptonte ndëshkimin që kishin nga prapa shpërthime të kësaj natyre me "nostalgjitë për një vend armik të Shqipërisë socialiste". Rebelimet e tilla do ta bënin mjaft herë objekt këshillimesh, presionesh e deri te denoncimet publike në qendër të qytetit. Ajo nuk kishte si të bënte ndryshe. Kishte humbur Gjermaninë, jetën, identitetin dhe e vetmja rrugë që i kishte mbetur ishte lutja, thirrja dhe rebelimi për to! Asaj nuk kish si t'i shkonte në mendje se edhe me këto mund të nxinte më tej ferrin e vet.
"Një natë përfundoi në polici", tregon Petrit Shena, një ish punonjës i Sigurimit në zonën e jugut. Këtë radhë "gjermanija e Vehapit" kishte kapërcyer të gjithë kufijtë. Kishte sharë e goditur vetë Stalinin, në qendër të qytetit, në prani të dhjetra qytetarëve. Madje aty ishte kacafytur edhe me një veterane. Pasi kishte pështyrë bustin e udhëheqësit të sovjetëve te pallati i kulturës, kishte thirrur me të madhe: "Lanet Stalin që dogje njerëzinë!" Në çast e kishte mbërthyer për krahu një grua e moshuar dhe e kishte sharë vënçe "buçen e Hitlerit". Karjolla kishte mbledhur veten dhe aty për aty kishte vënë shenjën e barazimit midis të dyve ."Djall njëri e djall tjetri!" kishte thënë me neveri gjermanija e përmendur rishtaz, por që këtë radhë nuk mund të falej . "Me Stalinin na ka futur në bela disa herë, sidomos ne fëmijëve, kujton Hetemi, djali i madh i saj. Sa herë na mbështillte librat, qëllonte që shikonte fotografinë e tij dhe fillonte të zhgarraviste mbi të "Lanet Stalin që dogje njerëzinë!". Të njëjtën gjë bënte edhe mbi fotografinë e Hitlerit. I kishte tmerr të dy. Ata e çmendën njerëzinë, thoshte dhe pështynte mbi portretet e tyre. Shyqyr që shkruante në gjermanisht se do na kishte gjetur e zeza…"
Njerëzit që ka patur pranë thonë se edhe në çastet kur ndërronte jetë Karjolla Vencek-u ka përmendur emrat e tyre, madje nuk ka harruar të belbëzojë edhe atë që thoshte shpesh për ta, fjalën shqipe "Lanet!..."

"I shkuan vëllezërit deri tek dera, por nuk qe e thënë ta takonin"
Aty nga fillimet e viteve '70 mbërritën në Jug të Shqipërisë dy vëllezërit e saj. Pas shumë viteve në kërkim të motrës, kishin saktësuar një adresë të përafërt të vendndodhjes së saj: rrethi Sarandë. Në fillim kishin qëndruar në Tiranë dhe pasi kishin kontaktuar autoritetet zyrtare të kohës, kishin marrë rrugën e Jugut. "I erdhën vëllezërit deri tek porta, por nuk qe e thënë ta takonin, kujton Petrit Shena. Ishin të dy ushtarakë madhorë të Bundesverit. Kishin një përkthyes dhe një shoqërues me të cilët kishin ardhur nga Tirana. Në fillim u vendosën në turizmin e Sarandës. Nga interesimet e para mësuan se Karjolla jetonte diku në Delvinë. Udhëtuan për aty disa ditë me radhë, kërkuan me këmbëngulje të gjenin shtëpinë e saj, por fati nuk deshi të çmalloheshin me motrën e të vendosnin për jetën e saj. Përpara mbërritjes së tyre, specialistët e sigurimit kishin bërë "rigonicionin" dhe pasi kishin parë kushtet mizerje në të cilat jetonte gjermanija e Delvinës, kishin vendosur që mysafirët e mbërritur nga larg t'i përcillnin me mision të papërfunduar. Ndryshe do të cënohej imazhi i Shqipërisë që asokohe trumbetohej me të madhe si vendi më i përparuar në Europë. Përgjigjja standarte do të jepej nga autoritetet lokale: Ka qënë diku pas lufte një gjermane në qytetin tonë, por ka kohë që ka ikur! Ishte një skemë e njohur në të tilla raste që përpunohej me mjeshtëri. Dhe kështu ndodhi. Vëllezërit e mbërritur nga larg, kaluan disa herë bri kasolles së saj, madje në një rast deri tek porta, por nuk mundën ta takonin Karjollën e dëshiruar për ta dhe tokën që e rriti…"

Pak radhë në vend të epilogut

Më shumë se një varr të braktisur, diku në skaj të varrezave të romëve të Delvinës, gjermanija Karjolla Vencek, ka lënë në qytetin e vogël në Jug, kujtimet e një jetëvarri që rrodhi me dhimbje dhe drama të pafundme. Ka mbetur prej saj një fotografi e vetme, ajo e letërnjoftimit zyrtar dhe dhjetra e dhjetra shkresa e vendime gjyqësore me të cilat shpresoi deri në fund se mund të fitonte diçka nga identiteti i humbur. Po ka mbetur edhe porosia e fundit, amaneti i saj për t'i çuar eshtrat të pushojnë në tokën që e rriti për të cilën ishte krenare deri në vdekje...

10/05/04 Gazeta Shqiptare






Mos harroni se nje here e nje kohe ne Shqiperi ekzistonte barazi per te gjithe, njerezit ishin te barabarte me kafshet. Mos harroni se nuk i jemi larguar shume asaj kohe kur ne Shqiperi kafsha nuk kishte ndryshim nga njeriu. Mos harroni se nuk i jemi larguar asaj kohe kur kafsha udhehiqte njeriun ne Shqiperi, dhe njeriu behej kafshe. Mos harroni se kush jemi e c'kemi kaluar se atehere nuk do na humbi dhe ajo pjese e vogel njerezore qe mbijetoi brenda nesh. Mos e harroni Karjollen...