'Funerali i pafundmë' i Visar Zhitit, një shkollë e re në letërsinë shqipe

[Leila]

_______________________________ fq. 18

kepuceve, mes turmes, por larg, shume larg
kreut, arkivoli m'u perzbardh, sikur mbartnin
nje re gjatoshe. Nga anet e mia pleqte
e vdekur i mbyllin ne arkivole te zeza, te
rinjte ne te kuqe, por edhe heronjte ashtu si
te dashuruarit. Kur i mbartim mbi supe
arkivolet, shprehim nderim te vecante. Me
shenjtoret veprojme ndryshe, i mbajme me
krahet lart, pellembet e duarve rresht nen
arkivol si gjethe laurash. Ne shtrate topash
vendosen udheheqesit, te vdekur, natyrisht.
Sikur zevendesojne grykat gjemimtare.
Vdekja, qe duket e njellojte, e ben jeten
ndryshe dhe arkemortet i ka te llojllojshme:
edhe gur, edhe dru, edhe ar, e shpesh s'ka
fare. Arka e hicit. Mund te jesh me gjalle
i vdekur dhe e ndersjellta.
Armiqte nuk i varrosim fare, si te paqene. I
leme ne fushetire, t'i hane korbat. I shqyejne
me sqep. Pra, arkivoli i tyre jane gjallesat dhe
ai, ne njefare menyre, i copezuar, flatron lart.
Ah, s'ka shprehje te vertete te qiejve, as cicerima e
ylbere, por masaker lirike kufomash.
- Mjaft, s'te kam pyetur per asgje.
- S'i the?
- S'fola.
- As une.
Sidosofte, ndodhesha ne nje varrim te madh,
gjersa kishte aq shume popull.

____________________________________

[Leila]

_______________________________ fq. 19


IV

... ecnim. Na terhiqte nje arkivol ne krye. Ne
thellesine ku vete horizonti lekundej. Me
ngashnjimet e lindjeve dhe te perendimeve te
diellit pranveror. Arkivoli keshtu. Te vinte te
kendoje ate kengen marciale per nje bote te
vdekur. Ecnim. Doja te falenderoja fatin, qe,
megjithese i verber, me zgjodhi edhe mua...





















____________________________________

[pagan]

shkrimtaret shqiptare nuk i jane shkeput hala "realizmit socialist", si duket brezi vjeter e ka te pamundur te shkoj me tej. .................. kjo eshte sa i perket brendise se vepres, ndersa "çorben" secili e gatuan me qullin e tij.

deri tek faqja e 19, visari eshte gjithmone tek "hyrja"e shkrimit te tij, gjithmone lakon e perdredh fjale duke i bere zinxhirr, me te cilin, me sa duket lidh veten kembe e duar, per te nxjerre "qullin e tij" aq i deshiruar per gatimin e çorbes (letrare).

deri ketu, duket si hartim shkolle tejet i stilizuar, me habit zhyshen , me na habit.

ne fakt ne nje veper artistike, stili i shumte vdes vepren vete. pra: stili vret stilin.
stili i vetem dhe me i madh, pat thene dikush, eshte FSHEHJA E STILIT.

e pyeten njehere pikason: a keni ju nje stil ? ai u pergjigj: a ka zoti stil?

nentekst: gjynah qe shkrimtaret shqiptare merren akoma me vargezime stilistike duke dashur te bejne çudira. do te ishte mire qe ti pervishen letersise se vertete, subjektet ne shqiperine paskomuniste (ku prindi vret femijen, femija prindin, etj) nuk mungojne.

eshte koha te shohim dostojevskin shqiptar, ndersa ne lexojme akoma shkrimtare naive e te mbushur me stil.

[kulla]

o pagan! ca ngaterron. po nuk qe letersia gjuhe, lakime e sperdredhje te gjuhes, terheqje, tkurrje e tretje terthore, qe ne rastin e zhitit nuk thone gje tjeter, nuk fshehin gje tjeter, nuk zbukurojne gje tjeter pervecse titullin apo idene fillestare, "funerali i pafundme", atehere cfare eshte letersia? shihini gjerat ashtu si jane para se te kritikoni e te kerkoni dostojevskin nga lasgush poradeci.

[kulla]

p.s. e kujt i hyn ne pune nje dostojevsk tjeter? letersise shqiptare jo nje here.

[Leila]

_______________________________ fq. 20

V

cuditerisht funerali mori rrugen tjeter, jo ate
qe te conte te varrezat ne rrethine. Qiparisat
po pakesoheshin sikur i perzinte dikush.
Ndoshta do te benin nje parakalim ceremo-
nial ne qytetin prane me arkivolin mbi supe.
I vdekuri yne mund te kete qene nje
personalitet i shquar i ketij vendi a ketej
mund te kete sherbyer, kryetar bashkie,
deputet, qytetar nderi, mund t'i kete dhuruar
qytetit ujesjellesin, kishen a cmendinen dhe,
sipas nje zakoni te lashte ballkanas,
arkemorti edhe hapet.
I vdekuri, i veshur me kostum dhenderie e
kemishe te bardhe, duket sikur e sheh
vdekjen e vet, ndersa derdhen rreke te
pikelluara drite mbi ballin e tij, qe gjithnje e
me shume merr ngjyren e floririt. Vdekja
eshte kapak floriri, thote nje fjale e urte
popullore. Arkemortit ia heqin kapakun, e
ngrene ne kebe te mbeshtetur pas murit
dhe gjindja takohet me radhe me te vdekurin
e vet, qe te dy te afert a oficere te gardes e
mbajne te mos bjere. Tej, nese do te degjohej
kuje, do te ishte e grave.
Pemet anash rruges ngjanin me vajtore te
heshtura.

_______________________________ fq. 21

Funerali vazhdonte rrugetimin, jo dhe aq
i heshtur.
Arkemorti ne krye, andej duhej te ishte;
ngaqe s'dukej me, nuk mund te vendoste dot
heshtje te plote edhe ketej nga mesi i turmes,
dhe jo me nga fundi i saj. Nodhte te
harronin qe ishin ne funeral, e beheshin
biseda te cfaredollojshme, per sportin dhe
politiken, per cmimet pak me tej, per gjyqet,
por edhe per dashurine: Falimentoi banka e
huaj... U be aktor, kur la futbollin... E
dashura s'e mbante mend qe e kishte
dashnor... po, po, abortoi, se gjate kontrollit
mjekesor shkencetaret konstatuan se femija,
kur te rritej, do te behej kriminel. Pse, pak
kriminele ka? Kot u hoq denimi me vdekje.
Pasqyra e madhe qe bleva me ulje cmimi e
virgjer me floket te gjate beri gol te paligjshem
e internuan atje ku Prometeu vrau veten te
dielen matane perroit tek ajo shtepia publike
ne autostraden blu qe e gelltiti nje tiger cirku
me proteze ne goje.
Zerat krijonin ate si zukatje persiper kokeve
te funeralit, makine qethese, mori bletesh te
trasha, qe s'dine si behet mjalti, gjithe qime,
te pandashme dhe te padukshme.

_______________________________ fq. 22

VI

- Ku po shkojme?
- Ne varrim. S'e di te kujt.
- E lame pas varrezen...
- Njeriu eshte i lire te vdese kudo.
- Dhe kudo mund te varroset. Ne vetem ikim.
- Ashtu?
- Po. Dhe s'ndalim ne asnje varreze.
- Mbase. Duhet...
- Ti, kur te vdesesh, bej si te duash. Po ku po
shkojme? Ne c'varrim?
- Te rendesishem. Sic jane varrimet.
- Si eshte e mundur?!
- E mundur eshte te vdesesh.
- Po ku po shkojme? Pas vdekjes jemi?
- C'do te te pelqente ty, te varrosje apo te te
varrosnin?
- Te dyja... asnjeren... s'te kuptova.
- S'mund te flas me shume, aq kam ngrene.
- Edhe une kam uri. Nuk duhet te jemi pas
vdekjes.
- Pusho, pra. Dhe, kur te ndahet ushqimi,
mos e ha te gjithe.
- Nuk ngopem kurre.
- Fut ndo nje copez buke ne xhep. Pertype
duke ecur. genje urine.
- Po ku po shkojme te uritur?

_______________________________ fq. 23

- Te thashe: ne varrim.
- Edhe une te thashe, ketej s'ka varreza.
- Ku e di ti?
- Jam vendas.
- Askush nuk eshte vendas. Kudo eshte
varreze.
- Jo. Pse?
- ...
- ...
- Cfare?
- Kam uri.
- Ne qofte se te pelqen te hash prape, mos hap
goje.
- Po nga te ha, si?
- Ne varrime heshtin.











____________________________________

[kulla]

leila, une po e lexoj me nje fryme. te lutem mos e ler pergjysem!

[Leila]

_______________________________ fq. 24

VII

u ndodha ndane udhe, ndersa funerali ecte
i heshtur. ne s'duhej te harronim qe ishim
nje funeral me nje arkivol ne krye, por dhe
duhej te harronim, qe te vazhdonim te ecnim.
Ne pllajen tej u pershfaq nje varreze e
pjerret. Ndoshta dhe varrezat ecin e tani ajo
jona po clodhej. Zbardhellente dhe mua m'u
duk duk bore e mbetur. Po, kur dallova kryqet si
shpende flatrahapur, te ngrira ashtu, m'u
rrallua ajri ne kraheror dhe zemra, nese ishte
imja, i dendesoi te rrahurat. Sa shume me
lumturoi pamja anash e asaj varreze, aq sa
desh klitha "Eureka!", por menjehere u
rroposa ne nje tjeter deshperim a ne ate te
meparshmin, kur shihja se si funerali yne iu
shmang dhe i largohej qetesisht varrezes.
Patjeter kerkohej nje tjeter, ndryshe, e nje
besimi tjeter a me e rendesishme. Kembet
m'u renduan edhe me e i ndjeva te fryra si
drunjte kur ngopen me uje. Iknim dhe iknim.
Ktheva koken pas. Arrita ta shoh prape
varrezen, teksa zvogelohej e zbardhte si nje
kope e mbetur delesh, e palevizshme ne
vapen e mesdites. Dhe dielli i ftohte m'u duk

____________________________________

[Leila]

_______________________________ fq. 25

si nje kafke dordolecesh per te trembur
gjithcka.

* * *

Pse na largohen varrezat? Ne u afrohemi, ato
ikin dhe ikin...


















____________________________________

[pagan]

hehe, me duket se me duhet te shperdredh akoma, idene.

per mua "gjuha e perdorur" ne letersi s'eshte veçse MJET, asigjo tjeter, po njesoj si NGJYRAT ne pikture, ose dalta ne skulpture. duke qene keshtu, ajo nuk duhet shperdoruar me te vetmin qellim per te treguar se ne jemi "te pajisur" e dime ta vertisim "ate" mire. mjetin pra.

jo per gje, po si popull qe jemi, harrojme ça osht tu thone visari, ngaqe ai na merr mend me veglen e tij qe e sjell verdall e gjithanej.

dhe nje njeri i harruar eshte dhe nje njeri i humbur. pa vlere.

a eshte ky qellimi visarit, thua!

ateher pse ky shkruan, apo me tregu qe s'ka vdek akoma.

une them se veglat duhet te na haje meraku ti fshehim, te pakten, kur perdorimin e tyre nuk mund ta zevendesojme me diçka tjeter, me fluide, me te tejdukshme, me racionale.

dikush tha, qe nga momenti qe shkruaj une e vras te verteten, ndjenjen. prandaj sa me i padukshem shkrimi aq me e madhe e verteta ne te, aq me e plote ndjenja, me i larte emocioni.

nentekst: dostojevskin e permenda jo vetem si shkrimtar te madh, por dhe si njeri me fat te njejte me visaret e velot tone. ai shpetoi per nje qime nga ekzekutimi ne kamp (siberi). kur u fal, nuk u morr me me te, as me akuzuesit e tij, por veshtroi perpara drejt VETES drejt NJERIUT.
a di si thone kritika (shkrimtare te tjere rangu) per te, pati fat qe ra ne burg, kjo e beri shkrimtar te madh.
diku me lart, macja nenvizon qe: si rojen si te burgosurin e mbeshtjell i njejti fat, bile kjo i ben te urrehen per vdekje. vetem njerezit e lire, te lindur te tille gjejne forca te shkeputen nga ky rreth vicioz. a eshte shkeput visari? kjo eshte çeshtja.

tjeter tek titulli ka gabim drejtshkrimor, duke qene se funerali eshte gjini mashkullore, s'ka pse te jete i pafundme, si bota e pafundme, por funerali i pafund. apo ai "lakimin" e ka fillu qe ne titull. hehe!