A duhet te modernohet Islami ?
A ka nevoje islami per modernim nga propaganda ateisto- krishtere
Gjatė decenieve tė fundit janė ofruar propozime tė shumta reformatore, ndėrsa shumė mjek shpirtėror janė orvatur ta gjejnė medikamentin pėrkatės pėr trupin e sėmurė tė Islamit. Por, gjer mė tani e tėra ka qenė e kotė, pėr shkak se tė gjithė kėta mjek tė menqur - bile ata tė cilėt sot dėgjojnė - vazhdimisht kanė harruar, qė sė bashku me barėrat e tyre, toniket dhe elikseret, t'ia pėrcaktojnė dijetėn natyrore me tė cilėn ėshtė themeluar zhvillimi i hershėm i pacientit. Ajo dijetė, e vetmja tė cilėn trupi islam, qoftė i shėndoshė apo i sėmurė, mundet pozitivisht ta pranon dhe ta asimilon, ėshtė Sunneti i Pejgamberit tonė Muhammedit a.s. Sunneti ėshtė ēelės pėr ta kuptuar pėrpjetėzėn islame para katėrmdhjetė shekujsh, e pėrse ky nuk do tė ishte ēelėsi pėr ta kuptuar degjenerimin tonė tė tanishėm? Tė pėrmbajturit e Sunnetit, ėshtė sinonim pėr ekzistimin dhe progresin islam. Mospėrfillja e Sunnetit, ėshtė sinonim pėr hedhje dhe shkatėrrim islam. Sunneti ėshtė boshti ēelikor i Shtėpisė sė Islamit, e po e hiqėt boshtin e ndonjė ndėrtese, a mund tė jeni tė befasuar nėse ajo shembet, si kulla prej letrave tė lojės?
Kjo e vėrtetė e thjeshtė, tė cilėn e kanė pranuar gati njėzėri tė gjithė njerėzit e ditur nė historinė islame, siē e dimė mirė, sot ėshtė mjaft e jopopullarizuar nga arsyet e lidhura me rritjen e vazhdimshme tė ndikimit tė civilizimit perėndimor. Por megjithatė, ajo ėshtė e vėrteta, e cila mund tė na shpėtoj nga kaosi dhe turpi i shkatėrrimit tonė.
Shprehja Sunnet, kėtu pėrdoret nė kuptimin e tij mė tė gjėrė, me fjalė tjera, shembulli tė cilin Pejgamberi a.s. na e ka lėnė nė qėndrimet, veprat dhe thėniet e veta. Jeta e tij e mrekullueshme, ka qenė ilustrim i gjallė dhe shpjegim i Kur'anit dhe ne nuk mund ti bėjmė nderime mė tė madhe librit tė Shenjtė sesa duke e pasuar atė, i cili ka qenė mjet i shpalljes sė Tij11.
Kemi parė se njė nga tė arriturat kryesore tė Islamit, ajo e cila e dallon prej tė gjitha sistemeve tjera metafizike, ėshtė harmonia e plotė nė mes aspekteve morale e materiale tė jetės njerėzore. Ky ka qenė njė nga arsyet pse islami nė fillimin e vet ka pasur sukses aq triumfal kudo qė ėshtė shfaq. Ai njerėzimit ia solli porosinė e re, se kėtė botė nuk duhet urrejtur qė tė arrihet ahireti (bota e pėrjetshme). Kjo veēori e rėndėsishme e Islamit shpjegon shkakun, pėrse Pejgamberi ynė nė misionin e vet tė udhėheqėsit apostullor tė njerėzimit, ka qenė aq thellė i preokupuar me jetėn njerėzore nė polaritetin e tij, si fenomeni shpirtėror e material. Prandaj, nuk tregohet tė kuptuarit e thellė tė islamit, nėse bėjmė dallim nė mes tė dispozitave, tė cilat mirren thjesht me shfaqjet shpirtėrore dhe tė devocionit dhe atyre tjerave tė cilat mirren me problemet e shoqėrisė e jetės sė pėrditshme. Pohimi, se duhet ti pasojmė urdhėrat, tė cilat i takojnė grupit tė parė, por jo edhe ato tė grupit tė dytė, ėshtė po aq i cekėt dhe, sipas frymės sė tij, po aq antiislam sikurse edhe ideja, se disa dispozita tė pėrgjitshme tė Kur'anit kanė qenė tė dedikuara vetėm Arabėve tė joarsimuar nė kohėn e shpalljes, e jo edhe zotėrinjėve tė rafinuar tė shekullit tė njėzet. Nė rrėnjen e kėsaj thėnjeje qėndron zhvleftėsimi i ēuditshėm i rolit tė vėrtetė tė Pejgamberit a.s.
Pikėrisht sikur qė jeta e ndonjė muslimani duhet tė jetė e drejtuar kah bashkėpunimi i plotė, e i parezervė ndėrmjet Un-it tė tij shpirtėror e atij trupor, poashtu edhe udhėheqja e Pejgamberit tonė pėrfshinė jetėn si thelb tė pėrbėrė, tėrėsi tė manifestimeve morale e praktike, individuale e sociale. Ky ėshtė kuptimi mė i thellėsishėm i Sunnetit. Kur'ani thotė:
"Pėr Zotin tėnd jo, ata nuk janė besimtarė (o Pejgamber) derisa tė mos zgjedhin ty pėr tė gjykuar nė atė konflikt mes tyre, e pastaj (pas gjykimit tėnd) tė mos ndiejnė pakėnaqėsi nga gjykimi yt dhe (derisa) tė mos binden sinqerisht." (4:65)
"Thuaj (o Pejgamber): "Nėse e doni Allahun, atėherė pasomėni mua, qė Allahu t'iu dojė e t'iu falė mėkatet tuaja; se Allahu ėshtė qė fal shumė, mėshiron shumė!" Thuaj: "Bindjuni Allahut dhe tė Dėrguarit!" (3:31-32)
Pra, sipas kėsaj, Sunneti i Pejgamberit ėshtė paralelisht me Kur'anin, burim i dytė i jurisprudencės islame. Nė tė vėrtetė, Sunnetin duhet konsideruar si tė vetmin shpjegim obligativ tė mėsimeve kur'anore, si mjet tė vetėm pėr evitimin e keqkuptimeve e mospajtimeve tė vazhdimshme tė cilat kanė tė bėjnė me komentimin dhe pėrshtatjen e zbatimit praktik. Shumė ajete tė Kur'anit kanė kuptim alegorik dhe mund tė kuptohen nė mėnyra tė ndryshme. E pastaj, ka shumė ēėshtje tė rėndėsisė praktike me tė cilat Kur'ani nuk mirret eksplicitivisht. Fryma, e cila mbizotron nė librin e Shenjtė padyshim, nė ēdo gjė ėshtė i uniformuar; por pėr tė nxjerrur nga ai qėndrim praktik, tė cilin duhet pėrvetėsuar nuk ėshtė nė ēdo rast punė e lehtė. Gjithnjė derisa besojmė se ai Libėr ėshtė Fjalė e Zotit, i pėrkryer sipas formės e kuptimit, i vetmi konkluzion logjik ėshtė se ai kurrė nuk ka qenė i dedikuar pėrdorimit pamvarsisht prej udhėheqjes personale tė Pejgamberit, e cila ėshtė e pėrsonifikuar nė sistemin e Sunnetit tė tij; ndėrsa arsyeja jonė na thotė, se asesi nuk do tė mund tė ketė shpjegues mė tė mirė tė mėsimeve Kur'anore sesa ai pėrmes, tė cilit ato u janė shpallur njerėzimit.
Kėshtu arrijmė deri te ēėshtja shumė e rėndėsishme nė aspektin e burimeve autentike, tė cilat na e zbulojnė jetėn e Pejgamberit dhe thėniet e tij. Burimet pra, janė hadithet, Traditat gojore tė thėnieve dhe veprimit tė Pejgamberit, tė cilat i kanė transmetuar as'habėt e tij dhe tė cilat i kanė mbledhur nė mėnyrė kritike nė shekujt e parė tė Islamit. Shumė muslimanė tė sotėm, deklarojnė se do tė ishin tė gatshėm ta pasojnė Sunnetin sikur tė ishin tė bindur se do tė mund tė mbėshteteshin nė korpusin e haditheve, nė tė cilat ai bazohet. ثshtė bėrė disi modė e kėtyre ditėve, qė nė parim ta mohojmė autencitetin e shumicės sė haditheve dhe sipas kėsaj, tėrė strukturėn e Sunnetit.
A ekziston ēfardo garance shkencore pėr qėndrim tė tillė?A ekziston ēfardo arsyetimi shkencorė pėr mospranimin e hadithit si burim i besueshėm i jurisprudencės islame?
Mund tė pandehet se kundėrshtarėt e mendimit ortodoks kanė qenė nė gjendje tė shtrojnė vėrtetė argumente bindėse, tė cilat njėherė e pėrgjithmonė do ta kishin konstatuar jobesueshmėrinė e Traditave tė pėrshkruara Pejgamberit. Por kjo nuk na ka ndodhur. Krahas gjithė pėrpjekjeve qė tė vihet nė dyshim autenciteti i hadithit si korpus, kėta kritik bashkėkohės, si tė lindjes ashtu edhe tė perėndimit, nuk qenė nė gjendje ta mbrojnė subjektivitetin e vet tė pastėr kritik, me rezultate tė hulumtimit tė vėrtetė shkencor. Do tė ishte shumė vėshtirė pėr ta bėrė ate, pasiqė hartuesit e kolekconeve tė ndryshme tė hadithit, e veqanarisht Buhariu e Muslimi, kanė bėrė krejt ēka ėshtė nė mundėsinė njerėzore qė autencitetin e ēdo Tradite ta vėjnė nė prova mjaft rigoroze, shumė mė rigoroze nga ato, tė cilat zakonisht i pėrdorin historianėt perėndimor pėr ēfardo dokumenti historik.
Larg do tė tejkaloheshin kufijt e kėtij libri, po u morrėm nė detale me metodat skrupulloze me tė cilat muhaddithinėt e ndryshėm, njerėzit e ditur tė pėrkushtuar hulumtimit tė hadithit, kanė vėrtetuar besueshmėrinė e Traditės. Sa pėr synimin tonė do tė mjaftonte tė thuhet, se ėshtė zhvilluar shkencė komplete, qėllimi i vetėm i sė cilės ėshtė hulumtimi i kuptimeve, formave dhe mėnyrės sė transmetimit tė haditheve tė Pejgamberit a.s. Dega historike e kėsaj shkence ka arritur tė vendos zingjirin e pandėrprerė tė biografive detale tė tė gjithė personave, tė cilėt ndonjėherė janė pėrmendur si transmetues tė Traditės. Jetėrat e atyre burrave dhe grave janė hulumtuar me themel nga ēdo pikėpamje, dhe janė miratuar si tė besueshėm vetėm ata persona, mėnyra e jetės sė tė cilėve, si dhe mėnyra e pranimit dhe pėrcjelljes sė hadithit i pėrgjigjet nė mėnyrė tė pėrkryer standardeve, tė cilat i kanė vendosur muhaddithinėt e mėdhenj dhe pėr tė cilėt ėshtė besuar se janė mė rigorozėt, tė cilėt mund tė tė pėrfytyrohen. Shkencėtarisht nuk ėshtė aspak e arsyeshme ta kundėrshtojmė besueshmėrinė e ndonjė burimi historik, pėrveē nėse jemi tė gatshėm ta dėshmojmė se ai burim ėshtė i gjymtė. Nėse nuk mund tė gjendet asnjė argument i arsyeshėm d.m.th. shkencor, kundėr autencitetit tė vet burimit, apo kundėr njėrit apo mė shumė transmetuesve tė tij tė mėvonshėm dhe nėse, nga ana tjetėr, nuk ekziston asnjė lajm tjetėr konrtadiktor mbi lėndėn e njejtė, atėherė jemi tė obliguar ta pranojmė Traditėn si tė vėrtetė.
Pėr shembull, po e zėmė se dikush ėshtė duke folur mbi luftėrat Indiane tė Mahmud Gandit dhe ju befas thuani: "Unė nuk besoj se Mahmudi ndonjėherė ka ardhur nė Indi. Ajo ėshtė legjendė pa kurrfarė baze historike". اka do tė ndodhte nė rast tė tillė? Menjėherė, ndonjė person i informuar mirė mbi historinė, do tė pėrpiqej ta korigjon gabimin tuaj, duke cituar kronikat dhe jetėshkrimet e themeluara nė raportet e bashkėkohėsve tė atij Sulltanit tė famshėm si dėshmi definitive se Mahmudi ka qenė nė Indi. Nė atė rast ju do tė duhej ta pranoni argumentin - apo do tė konsideroheshit si i marrė, sepse pa ndonjė arsye tė dukshme i mohoni faktet e forta. Nėse ėshtė kėshtu, atėherė duhet tė pyetemi, pėrse kritikėt tanė bashkėkohės nuk pėrdorin tė njejtėn qėllimmirėsi logjike edhe nė problemin e hadithit.
Baza e parė qė ndonjė hadith tė jetė i rrejshėm, do tė ishte gėnjeshtra e qėllimt e burimit tė parė, as'habit pėrkatės, apo tė njėrit nga transmetuesit e mėvonshėm. Sa i pėrket as'habėve, mundėsia e tillė mundet apriori tė pėrjashtohet. Mjafton vetėm ndonjė shqyrtim nė anėn psikologjike tė problemit qė supozimet e tilla tė dėbohen nė sferėn e fantazisė sė pastėr. Mbresa shumė e madhe tė cilėn e la pėrsonaliteti i Pejgamberit a.s. nė ata burra dhe gra, ėshtė fakt i theksuar i historisė njerėzore, dhe, - pėr mė tepėr - ajo ėshtė dokumentuar jashtėzakonisht mirė nė histori. A mund tė mirret me mend qė njerėzit, tė cilėt kanė qenė tė gatshėm tė sakrifikojnė jetėrat e tyre dhe krejt ēka posedojnė nė thirrjen e Pejgamberit tė Zotit, do tė mundin tė gėnjejne me fjalėt e veta qėllimisht?
A nuk ka thėnė Pejgamberi a.s: "Kush qėllimisht gėnjen nė mua, do ta ketė vendin nė zjarr"? (Sahihul - Buhari, Ebu Davudi, Tirmidhiu, Ibn Hanbeli).
Kėtė as'habėt e kanė ditur, ata nė mėnyrė implicite kanė besuar nė fjalėt e Pejgamberit, tė cilėn e kanė konsideruar pėrfaqėsues tė Zotit, e a ėshtė e besueshme, nga aspekti psikologjik, qė ata s'kanė ēarė kokėn pėr kėtė ndalesė shumė tė qartė?
Nė proceset gjyqėsore kriminale, ēėshtja e parė me tė cilėn ballafaqohet gjykatėsi, ėshtė cui bono d.m.th. nė dobi tė kujt ka mund tė kryhet krimi. Ky parim juridik mund tė aplikohet edhe nė problemin e hadithit. Me pėrjashtim tė Traditave, tė cilat drejt pėr sė drejti kanė tė bėjnė me statusin e individėve apo grupeve tė caktuara, si dhe tė atyre Traditave pa dyshim tė rrejshme, e tė refuzuara nga shumica e muhaddithėve - Traditave nė lidhmėri me pretendimet e grupacioneve tė ndryshme nė shekullin e parė pas vdekjes sė Pejgamberit, nuk do mund tė ishte kurrfarė shkaku i "lavėrdishėm" pėr cilindo individ qė tė falsifikoj thėniet e Pejgamberit a.s. Pikėrisht duke vlerėsuar drejt mundėsinė qė ndonjė hadith ka mund tė jetė i shpikur nga disa shkaqe personale, dy autoritetet e shquara nė mesin e muhaddithėve-Buhariu dhe Muslimi, nė mėnyrė rigoroze kanė pėrjashtuar nga koleksionet e veta tė gjitha Traditat, tė cilat kanė tė bėjnė me politikėn e grupacioneve. Ajo ēka mbeti pas kėsaj, ka qenė jashtė ēdo dyshimi qė tė mund t'i ofronte pėrparėsi personale kujtdo qoftė. Ka edhe njė argument nė tė cilin autenciteti i ndonjė hadithi do tė mund tė kontestohej. Mund tė mirret mė mend se ka pasur as'hab i cili e ka dėgjuar nga goja e Pejgamberit, apo cilido nga transmetuesit e mėvonshėm, i cili edhe pse subjektivisht vėrtetėdashės, ka bėrė gabim pėr shkak tė moskuptimit tė fjalėve tė Pejgamberit, apo lėshimit nė tė mbajturit pėrmendėsh, apo pranė ndonjė shkaku tjetėr psikologjik. Por argumenti i brendshėm, d.m.th. ai psikologjik flet kundėr ēfarėdo mundėsie tė madhe tė gabimit tė tillė, bile tek as'habėt. Njerėzve, tė cilėt kanė jetuar me Pejgamberin, ēdonjėra nga thėniet apo veprimet e tij, kanė qenė e rėndėsisė sė jashtėzakonshme, jo vetėm pėr shkak tė joshjes sė personalitetit tė tij, e cila ka ndikuar nė ta, por poashtu edhe pėr shkak tė besimit tė tyre tė fortė, se Zoti me dėshirėn e Tij ka caktuar qė ata ta rregullojnė jetėn e vet sipas kėshillave dhe shembullit tė Pejgamberit. Prandaj, ata nuk kanė mundur qė thėniet e tij ti marrin lehtazi (shkel e shko), por janė pėrpjekur t'i ruajnė nė kujtesat e veta, madje edhe pranė ēmimit tė telasheve tė mėdha personale. ثshtė transmetuar se as'habėt, tė cilėt direkt kanė qenė tė lidhur me te, kanė formuar grupe nė tė cilat kanė qenė nga dy, njėri nga tė cilėt gjithnjė ėshtė duhur tė jetė nė afėrsi tė Pejgamberit a.s., gjersa tjetri ka qenė i zėnė me punė pėr fitimin e furnizimit apo me punė tjera; dhe krejt ēka do tė dėgjonin apo tė shihnin te Mėsuesi i tyre, ata ia pėrcjellin njėri-tjetrit: kaq kanė qenė ata tė kujdesshėm qė ndonjė thėnie apo veprim i Pejgamberit a.s. tė mos iu shpėtoj pa e kuptuar. Nuk ėshtė e besueshme qė ata, pranė njė qėndrimi tė tillė, kanė mundur tė jenė tė pakujdesshėm nė aspektin e deklarimit tė saktė tė ndonjė hadithi. E pastaj nėse ka qenė e mundur qė qindra as'hab ta ruajnė nė memorjen e tyre tekstin fjalė pėr fjalė tė tėrė Kur'anit, deri nė detajet mė tė vogla drejtshkrimore, atėherė pa dyshim se atyre u ka qenė e mundshme dhe pėr ata qė pasuan menjėherė pas tyre qė tė mbajnė thėniet e caktuara tė Pejgamberit a.s. nė kujtesėn e tyre, e qė asgjė tė mos u shtojnė e as tu mėnjanojnė.
Aq mė tepėr, Tradicionalistėt u pėrshkruajnė autencitet tė plotė vetėm atyre haditheve tė cilėt janė tė transmetuar nė tė njejtėn formė pėrmes zingjirėve tė ndryshėm, tė pamvarur tė transmetuesve. As kjo nuk ėshtė e tėra. Qė ndonjė hadith tė jetė sahih (i shėndosh), ai duhet tė jetė nė ēdo shkallė tė transmetimit, i vėrtetuar me argument tė pamvarur sė paku nga dy transmetues, e sipas mundėsisė edhe mė shumė transmetues - ashtu qė informata nė asnjė shkallė tė mos varet nga autoriteti i vetėm njė individi. Kjo kėrkesė pėr vėrtetim ėshtė aq rigoroze sa qė tek ndonjė hadith tė transmetuar pėrmes tri "gjeneratave" tė transmetuesve ndėrmjet as'habit pėrkatės e pėrmbledhėsit pėrfundimtar, kanė qenė tė inkuadruar dhjetra apo mė shumė transmetues tė tillė, tė shpėrndarė pėrmes atyre tri "gjeneratave".
Pranė gjithė kėsaj, asnjė musliman kurrė nuk ka besuar qė Traditat e Pejgamberit kanė mundur tė kenė autencitetin e pakontestueshėm tė Kur'anit. Hulumtimi kritik i hadithit asnjėherė nuk ka pushuar. Fakti se ekzistojnė hadithe tė shumta tė rrejshme, asesi nuk i ka shpėtuar vėmendjes sė muhaddithėve, siē supozojnė nė mėnyrė naive jomuslimanėt, e madje edhe disa kritik muslimanė. Pėrkundrazi, shkenca kritike mbi hadithet ka lindur pikėrisht pėr shkak tė nevojės pėr t'i dalluar hadithet autentike nga ato tė rrejshmet, madje edhe vet imamėt Buhariu e Muslimi, tė mos i pėrmendim Tradicionalistėt mė pak tė njohur, janė prodhim i drejtpėrdrejt i atij qėndrimi kritik. Prandaj, ekzistimi i haditheve tė rrejshme nuk argumenton asgjė kundėr sistemit tė hadithit si tėrėsi - jo mė tepėr sesa qė ndonjė tregim fantastik nga Netėt arabe ( Njėmijė e njė net ) mund tė jetė konsideruar argument kundėr autencitetit tė cilitdo kumtim historik mbi periudhėn pėrkatėse. Gjer mė tani asnjė kritik nuk ka qenė nė gjendje, qė nė mėnyrė sistematike tė dėshmoj se korpusi i hadithit,i konsideruar si autentik sipas standardeve tė Tradicionalistėve tė shquar, ėshtė i pasakt. Tė refuzuarit e Traditave autentike, qoftė si tėrėsi apo pjesėrisht, ėshtė thjesht ēėshtje emocionale, dhe nuk ka arritur tė themelohet si rezultat i hulumtimit objektiv, shkencor. Mirėpo, motivi pas qėndrimit tė tillė, tė kundėrt nė mesin e shumė muslimanėve tė kohės sonė lehtė mund tė gjendet. Ai motiv qėndron nė pamundėsinė e harmonizimit tė mėnyrės sonė tė sotme, tė degjeneruar tė jetesės e tė tė menduarit me frymėn e vėrtetė tė islamit, e cila reflektohet nė Sunnetin e Pejgamberit tonė. Qė ti arsyetojnė mangėsitė e veta personale, si dhe mangėsitė e rrethinės sė tyre, kėta pseudokritik tė hadithit pėrpiqen ta bėjnė tė tepėrt nevojėn e pasimit tė Sunnetit: sepse, nėse do tė bėhej ajo, ata do tė ishin nė gjendje t'i komentojnė tė gjitha mėsimet kur'anore pikėrisht ashtu si iu pėlqen - d.m.th., ēdonjėri sipas prirjeve tė veta personale dhe gjendjeve shpirtėrore. Nė atė mėnyrė pozita e veēantė e islamit si kodeks moral e praktik, individual e shoqėror do tė ishte shkatėrruar plotėsisht.
Kėtyre ditėve, kur ndikimi i civilizimit perėndimor gjithnjė e mė shumė ndjehet nė vendet muslimane, i shtohet edhe njė motiv qėndrimit negativ tė tė ashtuquajtur "intelegjencė muslimane" nė kėtė ēėshtje. ثshtė e pamundur qė tė jetohet nė pėrputhje me Sunnetin e Pejgamberit tonė e qė nė tė njejtėn kohė tė pasohet mėnyra e jetės perėndimore. Por shumica e muslimanėve nga gjenerata e sotme janė tė gatshėm ti admirohen ēdo gjėje qė ėshtė perėndimore, ta adhurojnė cilivizimin e huaj thjesht vetėm pėr shkak se ėshtė i huaj, i fuqishėm dhe materialisht impozante. Ky "perėndim" ėshtė shkaku mė i fortė pėrse tradita e Pejgamberit tonė dhe paralelisht me tė, tėrė struktura e Sunnetit, sot ėshtė bėrė aq jopopullarizuese. Sunneti ėshtė aq qartė nė kundėrshtim me idetė themelore nė prapavijė tė civilizimit perėndimor sa qė ata, tė cilėt janė tė fascinuar me tė nuk shohin kurrfarė dalje tjetėr nga ai gėrshetim, pėrveē qė Sunnetin ta shpallin irelevant dhe sipas kėsaj, aspekt joobligues tė islamit - pasi qė "themelohet nė Tradita jo tė sigurta". Pas kėsaj mbetet shumė lehtė pėr t'i devijuar mėsimet kur'anore nė atė mėnyrė qė tė mund t'i pėrshtaten frymės sė civlizimit perėndimor.
Thuajse, poashtu e rėndėsishme si edhe formale , ashtu tė themi "legale", arsyetimi i Sunnetit pėrmes vendosjes sė besnikrisė historike tė hadithit, ėshtė ēėshtje e arsyetimit tė brendshėm tė tyre, shpirtėror. Pse tė pėrmbajturit e Sunnetit do tė duhej tė konsiderohet aq i domosdoshėm, pėr jetesė nė kuptim tė vėrtetė islam? A nuk ekziston asnjė rrugė tjetėr deri te realiteti i islamit, pėrveē se pėrmes tė pėrmbajturit tė atij sistemi kolosal tė aksioneve e traditave, urdhėrave e ndalesave tė nxjerrura nga shembulli jetėsor i Pejgamberit? Padyshim, ai ishte mė i madhi nga tė gjithė njerėzit, por nevoja e imitimit tė jetesė sė tij nė tė gjitha aspektet e tij, a nuk ėshtė shkelje e lirisė individuale tė personalitetit njerėzor? Vėrejtja e kahmotshme, tė cilėn e parashtrojnė kritikėt - armiqtė e islamit, thotė se obligimi i tė pasuarit tė pėrpikt tė Sunnetit ka qenė njėra nga shkaqet kryesore tė dekadencės sė mėvonshme tė botės islame, pasi qė qėndrimi i tillė gjoja se, nė mos mė shumė, e ka cenuar lirinė e aksionit njerėzor dhe zhvillimin natyror tė shoqėrisė. Pėr ardhmėrinė islame ėshtė nga rėndėsia mė e madhe se a jemi tė aftė tė ballafaqohemi me ato vėrejtje apo jo. Qėndrimi jonė ndaj ēėshtjeve tė Sunnetit, do tė pėrcakton qėndrmin tonė tė ardhshėm ndaj islamit.
Ne jemi krenar, dhe atė me tė drejtė, nė faktin se islami, si religjion nuk themelohet nė dogmatizmin mistik por gjithnjė ėshtė i hapur ndaj hulumtimit kritik tė mendjes. Prandaj, ne kemi jo vetėm tė drejtė tė dimė se tė pėrmbajturit e Sunnetit na ėshtė imponuar, por gjithashtu edhe ta kuptojmė arsyen e brendshme pėr imponimin e tij.
Islami e shpie njeriun kah unifikimi i tė gjitha aspekteve tė jetės sė tij. Duke qenė se ėshtė mjet pėr arrtjen e atij qėllimi, ky religjion paraqet nė vete tėrėsinė e koncepcioneve, tė cilave asgjė nuk mund tu shtohet dhe nga tė cilat asgjė nuk mund tė pakėsohet. Nė islam nuk ka vend pėr seklektizėm. Kudo qė t'i njohim mėsimet islame, se me tė vėrtetė i ka shpallur Kur'ani apo Pejgamberi a.s., ne duhet t'i pranojmė ato nė mėnyrė komplete; pėrndryshe ato e humbin vlerėn e tyre. Tė menduarit, se islami, meqenėse ėshtė fe e arsyes, i lė mėsimet e veta tė hapura selektimit individual, ėshtė moskuptim nė themel - pretendim i mundėsuar kuptimeve tė gabuara e tė popullarizuara tė "racionalizmit". Ekziston jaz i gjėrė - i kuptuar mjaft mirė nė tė gjitha filozofitė - nė mes tė arsyes dhe "racionalizmit" siē kuptohet sot zakonisht. Funksioni i mendjes, nė raport me mėsimet religjioze ėshtė pėrkujdesja qė shpirtit njerėzor tė mos i imponohet asgjė ēka ai nuk mundet ta pėrballon lehtė, d.m.th. pa ndihmėn e zhonglerive mentale. Sa i pėrket Islamit, mendja objektive gjithmonė ia ka dhėnė besimin e vet tė parezervė. Kjo nuk don tė thotė se ēdonjėri qė vie nė kontakt me Kur'anin patjetėr do t'i pranon mėsimet e tij; ajo ėshtė ēėshtje e temperamentit, rrethit dhe nė fund ndriqimit shpirtėror. Por sigurisht asnjė individ objektiv nuk do tė mund tė pohon se ēkado nė Kur'an ėshtė nė kundėrshtim me arsyen. Padyshim se, nė te ka koncepte jashtė kufinjėve tė tanishėm tė pėrceptimit tonė;por asgjė ēka e fyen apo cenon si tė tillė intelektin njerėzor.
Siē pamė, roli i mendjes nė ēėshtjet religjioze, ėshtė nė natyrėn e ndonjė kontrolle - aparati regjistrues, i cili thotė ''po'' ose ''jo'' sipas situatės. Por, kjo nuk ėshtė plotėsisht e vėrtetė pėr tė ashtuquajturin ''racionalizėm''. Ai nuk kėnaqet vetėm me regjistrim e kontrollė, por hidhet nė sferėn e spekulimeve; ai nuk ėshtė receptiv e i paanshėm si mendja e pastėr, por subjektiv e afshor deri nė skajmėri. Mendja i di kufinjt e saj; por ''racionalizimi'' sipėrfaqėsor ėshtė i kundėrt mendjes sė shėndoshė, nė tė vėnėt e sė drejtės vetes qė ta pėrfshij botėn dhe tė gjitha sekretet e saj nė rrethin e vet individual. Ai nė ēėshtjet religjioze madje mezi lejon mundėsinė qė gjėrat e caktuara mund tė jenė pėrkohėsisht, apo pėrherė jasht tė kuptuarit njerėzor; por nė tė njejtėn kohė, mjaft ėshtė jologjike t'ia lejosh atė mundėsi shkencės - e poashtu edhe vetvetes.
Mbivlerėsimi i kėtij lloji tė racionalizmit joimagjinativ, ėshtė njė nga shkaqet pse aq shumė muslimanė bashkėkohės refuzojnė t'i dorėzohen udhėheqjes sė Pejgamberit. Por, sot nuk ėshtė i nevojshėm Kanti qė tė dėshmon se tė pėrceptuarit njerėzor ėshtė ashpėr i kufizuar nė mundėsitė vetanake. Mendja jonė nuk ėshtė e aftė, sipas vet natyrės sė saj, qė ta kuptoj idenė e totalitetit: ne, nga tė gjitha gjėrat, mund t'i kuptojmė vetėm detajet e tyre. Ne nuk dimė se ēka d.m.th. pafundėsia, apo amshueshmėria, ne madje nuk dimė as se ēka ėshtė jeta. Nė qėshtjet e relegjionit, e cila bazohet nė themelet trascendentale, neve na duhet udhėheqėsi, mendja e tė cilit posedon diē mė tepėr se vetitė e rezonimit normal dhe racionalizimit subjektiv tė pėrbashkėt tė gjithė neve; na duhet dikush qė ėshtė i insipiruar - me njė fjalė Pejgamber. Nėse besojmė se Kur'ani ėshtė Fjalė e Zotit dhe se Muhammedi a.s. ka qenė i Dėrguar i Zotit, ne jo vetėm qė jemi moralisht, por edhe intelektualisht nė mėnyrė implicite tė obliguar ta pasojmė udhėheqjen e tij. Kjo nuk don tė thotė se ne duhet ta pėrjashtojmė aftėsinė e tė rezonuarit tonė. Pėrkundrazi, ne duhet ta pėrdorim atė aftėsi, si mundemi e dimė mė sė miri; ne duhet t'i zbulojmė kuptimet e mbrendshme dhe qėllimet e urdhėresave, tė cilat na i ka transmetuar Pejgamberi a.s. Por sido qoftė - pa marrė parasysh se a jemi nė gjendje ti kuptojmė qėllimet e tyre pėrfundimtare apo jo - ne duhet t'i nėnshtrohemi urdhėresave. Kėtė do tė dėshiroja ta ilustroj me shembullin e ndonjė ushtari, tė cilit gjenerali i tij i ka urdhėruar qė tė pėrqėndrohet nė ndonjė pozitė strategjike. Ushtari i mirė do ta ndjekė e do ta kryen menjėherė urdhėrin. Nėse ėshtė nė gjendje, qė nė ndėrkohė derisa e zbaton urdhėrin, t'ia shpjegon vetes qėllimin strategjik pėrfundimtar, tė cilin gjenerali e ka pasur parasysh, aq mė mirė pėr te dhe karijerėn e tij; por nėse qėllimi mė i thellė, i cili qėndron prapa urdhėrit tė gjeneralit nuk i zbulohet menjėherė, ai megjithatė nuk ėshtė i autorizuar qė tė heq dorė apo qė madje ta refuzoj zbatimin e tij. Ne muslimanėt mbėshtetemi nė atė se Pejgamberi jonė ėshtė urdhėruesi mė i mirė tė cilin njerėzimi ndonjėherė e ka pasur. Ne, natyrisht besojmė, se ai e ka ditur sferėn e religjionit si nė aspektet e tia shpirtėrore ashtu edhe nė aspektet e tia shoqėrore shumė mė mirė sesa qė do tė mundin ndonjėherė ne. Duke na pėrcaktuar tė bėjmė kėtė apo ta braktisim atė, ai gjithmonė i ka pasur parasysh disa qėllime ''strategjike'', pėr tė cilat ka menduar se janė tė domosdoshme pėr tė mirėn shpirtėrore e shoqėrore tė njeriut. Ndonjėherė ai qėllim qartė kuptohet, e ndonjėherė ėshtė pak a shumė e fshehur nga syri i jo ushtruar i individit mesatar; ndonjėherė mund ta kuptojmė qėllimin mė tė thellė tė urdhėrit tė Pejgamberit, e ndonjėherė vetėm qėllimin e tij tė drejtpėrdrejtė. اfarėdo rasti qoftė, ne jemi tė obliguar t'i pasojmė urdhėresat e Pejgamberit a.s. nė qoftė se autenciteti i tyre dhe konteksti i tyre plotėsisht ėshtė vėrtetuar.12 Asgjė tjetėr nuk ėshtė esenciale. Natyrisht ka urdhėresa tė Pejgamberit, tė cilat qartė janė tė rėndėsisė mė tė madhe dhe ato tjerat, tė cilat janė mė pak tė rėndėsishme, e qė prandaj duhet t'i japim pėrparėsi atyre mė tė rėndėsishmeve mbi tjerat. Por kurrė nuk kemi tė drejtė tė mos i pėrfillim cilindo nga ato pėr shkak se neve na duket e ''parėndėsishme'' sepse nė Kur'an ėshtė thėnė pėr Pejgamberin:
''Ai nuk flet nga hamendja e tij.'' (53:3)
D.m.th. ai nuk flet vetėm kur ia behė nevoja objektive, e ai atė e bėnė pėr shkak se Zoti ashtu e ka inspiruar. Nga ky shkak, ne jemi tė obliguar ta pasojmė Sunnetin e Pejgamberit nė frymė e nė formė, nėse dėshirojmė t'i jemi besnik islamit. Ne nuk e konsiderojmė ideologjinė e tij, si njė rrugė nė mesin e tjerave, por si rrugė tė vetme; ndėrsa njeriu, i cili na e transmetoi atė idelogji, nuk ėshtė vetėm prijės nė mesin e prijėsave tjerė, por prijėsi i vetėm. Tė pasuarit e tij nė ēdo gjė qė ai urdhėron do tė thotė ta pasosh islamin; ta braktisėsh Sunnetin e tij don tė thotė ta braktisėsh realitetin islam.
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt