Kastriot Dervishi, Historia e Frontit Nac-Clirimtar

[Brari]

gazeta55


--------

Fronti Nacional Çlirimtar dhe manipulimi me të

‑Cila ishte ideja për krijimin e një Fronti Nacional Çlirimtar dhe e vërteta e mbledhjes së Pezës, më 16 shtator 1942?

‑Si u manipulua Fronti, nga Partia Komuniste?

‑Si janë eliminuar figurat themeluese të Frontit Nacional Çlirimtar?

‑Kush ishte kryetar i parë e Frontit dhe si e zëvendësoi Omer Nishanin, Enver Hoxha?

‑Si u organizua kongresi i I i Frontit Demokratik, në të njejtën ditë me atë të Frontit jugosllav?

‑Pse i gjithë Komiteti i parë Ekzekutiv i tij, figuron i shpallur “tradhtar”?

‑Pse Nexhmije Hoxha ishte kryetarja e parafundit e Frontit Demokratik të Shqipërisë?



Kastriot Dervishi



Gjatë viteve të sundimit komunist në Shqipëri, Partia Komuniste drejtoi vendin, nën maskën e Frontit Demokratik të Shqipërisë, i cili ishte vazhdues i Frontit Nacional Çlirimtar, i lindur ky në vitin 1942 në Konferencës e Pezës. Në të gjitha zgjedhjet për Kuvendin Popullor, Partia Komuniste e Shqipërisë (pas vitit 1948 Partia e Punës) u paraqit si udhëheqëse e koalicionit antifashist që quhej Fronti Demokratik, në krye të së cilit, pas vitit 1945 e deri në vitin 1989, u vu sekretari i I i PPSH‑së. Duke qenë se Fronti ishte një “emër i madh”, ose më mirë të themi, një maskim i madh për PKSH, historia e tij mbetet më tepër një histori e fshehur dhe e trajtuar sipas dëshirës së partisë që drejtoi vendin për mëse 50 vjet.



Çfarë ishte realisht mbledhja e Pezës, në vitin 1942?



Pikënisja e Frontit Nacional Çlirimtar është marrë mbledhja e Pezës, e quajtur rëndom, edhe si Konferenca e Pezës. Si edhe rastet e tjera, Partia e Punës ka falsifikuar tërë historinë e krijimit dhe zhvillimeve të tjera, në lidhje me këtë organizatë. E vërteta zë fill në muajt e parë të vitit 1942 dhe ka si personazh të parë, vëllain e Myslim Pezës, Shyqyrin. Ky i fundit, në shkurt 1942 pranoi kompromisin fashist, sipas së cilit, në Pezë, fuqia e vetme që do të vepronte për ruajtjen e rendit, do të ishte një grup i armatosur nën urdhrat e tij (Shyqyriut). Myslimi nuk e pranoi këtë kompromis, por në fakt, ai përfitoi mjaft prej tij (shih letra e Koço Tashkos, drejtuar Kominternit në vjeshtë 1942, tek “Politikë antikombëtare e Enver Hoxhës, Pleniumi i dytë i Beratit”, Tiranë 1995, faqe 191‑192). Në këtë mjedis të sigurt, u mbajt Konferenca e Pezës. Pjesëmarrës kryesorë në të, ishin Abaz Kupi, Myslim Peza, Haxhi Lleshi, Mustafa Xhani, Ndoc Çoba, Ramazan Jarani, Halim Begeja, Ismail Petrela, Skënder Muço, Azis Çami dhe Skënder Jegeni, ndërsa nga PKSH morën pjesë Ymer Dishnica, Mustafa Gjinishi, Koço Tashko, Enver Hoxha, Nako Spiru dhe Nexhmije Xhuglini (më vonë Hoxha). Kryetar i konferencës u zgjodh Ndoc Çoba dhe sekretar, Mustafa Gjinishi. Në konferencë u diskutua organizimi i forcave në një luftë të përbashkët, kundër okupatorit, organizim ky që mori emrin më vonë, Fronti Nacional Çlirimtar. Të pranishmit hynë në debate në lidhje me simbolet komuniste, si ylli i kuq, etj, i cili nuk pranohej nga jokomunistët.

U miratua një rezolucion, në të cilin thuhej se përfaqësuesit e të gjitha tendencave nacionaliste, PKSH-së, Rinisë Komuniste, Rinisë Nacionaliste dhe Rinisë Femërore Popullore, miratonin deklaratën përkatëse, ku përkrahej koalicioni kundër Boshtit, akuzohej rëndë Mustafa Kruja dhe përkrahej lufta e atyre çetave që kishin luftuar deri ato momente, duke i dhënë rëndësi nga ana tjetër, çështjes së këshillave nacionalçlirimtare. (“Politikë antikombëtare e Enver Hoxhës¼.”, faqe 174 ‑ 179).

Konferenca zgjodhi Këshillin e Përgjithshëm Nacional, të përbërë nga Kamber Qafmolla (kryetar), Mustafa Gjinishi (sekretar), Ndoc Çoba, Myslim Peza, Abaz Kupi, Enver Hoxha, Ymer Dishnica (anëtarë). Pas menjanimit të Kamber Qafmollës, si drejtues i Frontit filloi të njihej Omer Nishani. Me këtë cilësi, ky i fundit, kryesoi edhe delegacionin e Frontit në mbledhjen e Mukjes, ndërsa Balli Kombëtar prihej nga Mit’hat Frashëri.



Transformimi i Frontit në një fasadë të Partisë Komuniste



Pas grisjes së marrëveshjes së Mukjes, në gusht 1943, në shtator 1943, PKSH i mbylli përfundimisht hesapet me ato që ajo i cilësonte si kundërshtarë politikë.

Emisarët komunistë jugosllavë luajtën një rol kryesor, edhe pas marrëveshjes së Mukjes.

Konferenca e Dytë Nacional Çlirimtare që u mbajt më 4 ‑ 9 shtator 1943, në Labinot të Elbasanit (e para quhej ajo që ishte mbajtur në Pezë, më 16 shtator 1942), trajtoi kryesisht çështjen e pushtetit dhe veçmas, atë të këshillave popullore, për të cilat u tha se ishin “i vetmi pushtet i popullit në Shqipëri”. Po ashtu, qëllim kryesor të saj, konferenca pati denoncimin e marrëveshjes së Mukjes, e cila dëmtonte seriozisht interesat sllave në Shqipëri. Rolin kryesor këtu e patën Miladin Popoviç dhe Dushan Mugosha. Për rrjedhojë, u kopjua modeli jugosllav dhe u veprua sipas tij.

Më 26 nëntor 1942, Tito kishte organizuar në Bihaç të Bosnjes, Mbledhjen e Parë të Këshillit Antifashist Nacional Çlirimtar (AVNOJ), ku vendosi krijimin e Ushtrisë Nacional Çlirimtare Jugosllave. Këtu u parashikua për herë të parë se si do të ishte Jugosllavia e tretë. Nën shembullin e kësaj mbledhjeje, u mbajt në Labinot mbledhja në fjalë.

Konferenca e Labinotit zgjodhi Këshillin e Përgjithshëm Nacional Çlirimtar, të përbërë nga 62 anëtarë (nga 7 që ishte më parë) dhe ky një kryesi të përbërë nga 16 anëtarë. Kryesia që u vu në rolin e një presidence ilegale, përbëhej nga këto persona: Omer Nishani, Mustafa Xhani, Myslim Peza, Enver Hoxha, Kostë Boshnjaku, Ymer Dishnica, Ollga Plumbi, Liri Gega, Haxhi Lleshi, Fetah Ekmeçiu, Medar Shtylla, Nako Spiru, Sejfulla Malëshova, Ramadan Çitaku, Abaz Kupi dhe Spiro Moisiu (Enver Hoxha “Kur u hodhën themelet e Shqipërisë së re”, Tiranë 1984, faqe 329). Pas kësaj konferencë filloi lufta civile. Sekretariati i Frontit Nacional Çlirimtar përbëhej nga Omer Nishani (president), Koçi Xoxe, Sejfulla Malëshova, Medar Shtylla (n/presidentë), Nako Spiru (sekretar), Shefqet Beja (sekretari i përgjithshëm) (sipas “Bashkimi”, 7 gusht 1945).



Riorganizimi i Frontit, pas lufte. Omer Nishani ia le vendin Enver Hoxhës



Pas lufte, roli i Frontit ishte maska më e mirë për PKSH‑në, e cila nuk guxoi të dilte hapur si forcë udhëheqëse. Më 5 gusht 1945, u mbajt kongresi i I Frontit, ku u shpall se organizata do të vazhdonte të ishte një forcë antifashiste. I pranishëm ishte ministri jugosllav në Tiranë, Velimir Stojniç. Të njejtën ditë filloi edhe kongresi i Frontit Nacional Çlirimtar të Jugosllavisë, madje Koçi Xoxe propozoi që t’i dërgohej një telegram atyre, gjë që u pranua me kënaqësi e duartrokitje prej të pranishmëve (“Bashkimi” 7 gusht 1945), ndërsa u dha e plotë fjala e Titos në këtë kongres (“Bashkimi” 8 gusht 1945). Një ditë më vonë, kryetari i Frontit NÇL Omer Nishani propozoi që president i ardhshëm i Frontit të ishte Enver Hoxha (“Bashkimi” 9 gusht 1945). Ky propozim u shoqërua me britma nga delegatët, aq sa në një çast, ato e morën në krahë Enver Hoxhën. Pas kësaj, Nishani brohoriti për Enver Hoxhën, Frontin, PKSH‑në, Rininë Antifashiste, Gruan Antifashiste, Gruan Antifashiste, sindikatat e popullin shqiptar. Duke zbuluar edhe planin e ardhshëm, Nishani tha në “konformitet me dëshirën e shfaqur prej të gjithëve”: “Rroftë Republika Demokratike shqiptare!”. Sipas kësaj, u duk qartë që zgjedhjet që do të zhvilloheshin do të ishin krejt kot, sepse tashmë edhe forma e regjimit ishte vendosur. Më 10 gusht 1946, gazeta “Bashkimi” doli me logon “organ i Frontit Demokratik”, siç do të ishte emri i ri i organizatës këtej e tutje. Pas kësaj date u paraqit një program prej 7 pikash, që kishte të bënte me realizimin e unitetit të të gjithë popullit, mbrojtjen e pavarësisë e sovranitetit, përkrahjen e pushtetit të ri popullor, organizimin politik të popullit shqiptar, reforma të gjera ekonomike e sociale dhe bashkëpunim ballkanik e më gjerë, për të forcuar linjën antifashiste.

Në sekretariatin e Frontit u zgjodhën:

1‑Gjen ‑ kol.Enver Hoxha ‑ president

2‑Gjen ‑ leit.Koçi Xoxe ‑ n/president

3‑Medar Shtylla ‑ n/president

4‑Shefqet Beja ‑ n/president

5‑Sejfulla Malëshova ‑ sekretar i përgjithshëm

6‑Behar Shtylla ‑ sekretar

7‑Fadil Paçrami ‑ anëtar

8‑Kolë Kuqali ‑ anëtar

9‑Selaudin Toto ‑ anëtar

Nga këta, u shpallën tradhtarë në kohë të ndryshme, Koçi Xoxe, Shefqet Beja, Sejfulla Malëshova, Selaudin Toto, Kolë Kuqali dhe Fadil Paçrami. Mbetën “besnikë” vetëm Enver Hoxha dhe Medar Shtylla. Madje 4 prej “tradhtarëve” u dënuan me vdekje.

Në Komitetin Ekzekutiv, veç anëtarëve të sekretariatit, ishin zgjedhur edhe:

‑Gjen.maj.Bedri Spahiu

‑Ymer Dishnica

‑Nako Spiru

‑Manol Konomi

‑Kol. Kristo Themelko

‑Naxhije Dume

‑Pandi Kristo

‑Dom Luigj Pici

‑Siri Shapllo

‑Gjergj Kokoshi

‑Abdyl Këllezi.

Është rast unikal që të gjithë këta u shpallën tradhtarë, duke dhënë edhe shembullin më tipik për vitet e regjimit komunist.

Në rezolucionin e Frontit të mbledhjes në fjalë, flitej edhe për Kuvendin Themeltar, si dhe vlerësohej njohja e qeverisë komuniste të Shqipërisë nga ajo jugosllave.

Më 9 prill 1946, në mbledhjen e II të Këshillit të Përgjithshëm të Frontit, u miratua statuti dhe rregullorja e Frontit. Për shkak se kishin filluar devijimet dhe heqjet e para, u riformulua Sekretariati i këtij të fundit, sipas kësaj përbërjeje: Enver Hoxha ‑ president, Koçi Xoxe ‑ n/president, Medar Shtylla ‑ n/president, Hysni Kapo ‑ sekretar i përgjithshëm, Tuk Jakova, Gogo Nushi, Gaqo Tashko, Liri Belishova. Nga këta u shpallën “tradhtarë” të tjerë, edhe Tuk Jakova, edhe Liri Belishova.

Ndërsa Komiteti Ekzekutiv (ku bënin pjesë edhe anëtarët e sekretaritatit) u riformulua, si vijon: Nako Spiru, Pandi Kristo, Kristo Themelko, Naxhije Dume, Bedri Spahiu, Fadil Paçrami, Abdyl Këllezi, Ymer Dishnica, Manol Konomi, Kadri Baboçi, Nexhmije Hoxha, Haxhi Lleshi, Kiço Ngjela (“Bashkimi” 25 shtator 1946).

Fjalën kryesore të mbledhjes në fjalë e mbajti Koçi Xoxe. Në statutin e miratuar me këtë rast, thuhej se Fronti Nacional Çlirimtar ishte “një organizatë politike masash, e cila grumbullon në gjirin e saj të gjitha organizatat dhe elementët demokratikë e antifashistë”, e cila kishte lindur dhe kishte “udhëhequr masat e popullit shqiptar në Luftën ANÇ dhe është sot fuqia kryesore për ruajtjen e fitoreve të LANÇ‑it dhe e ndërtimit të Shqipërisë së re”. Këshilli i Përgjithshëm ishte organi udhëheqës, i cili zgjidhte Komitetin Ekzekutiv e ky, sekretariatin. Kongresi mbahej për çdo 2 vjet dhe anëtarë të Frontit ishin të gjithë shtetasit. Në këtë mbledhje të Frontit u përjashtuan nga radhët e tij, Hysni Peja, Dom Luigj Pici, Kolë Rodhe, Suat Asllani e Dan Kaloshi, të cilët u akuzuan se kishin punuar kundër Frontit (“Bashkimi” 8 ‑ 10 prill 1945).

Nexhmije Hoxha, kryetarja e parafundit e Frontit

Enver Hoxha vazhdoi të ishte edhe kryetar i Fronit Demokratik deri në vitin 1985, kur edhe vdiq. Pasardhësi i tij, jo më kot, por në mënyrë simbolike dhe kuptimplote, ia kaloi këtë funksion, Nexhmije Hoxhës. Në pragun e ndryshimeve të mëdha demokratike, Nexhmije Hoxha dha dorëheqjen për “arsye moshe” dhe këtë detyrë e mori “i riu” gati 70-vjeçar Adil Çarçani, i cili mbylli edhe historinë gati 50-vjeçare të atij që quhej, Fronti Demokratik i Shqipërisë.

‑Martesa e Nexhmijes me Enver Hoxhën, ishte politikë, agjenturë apo dashuri?

‑Miladin Popoviçi lejon dashurinë

‑Njohja e Nexhmijes me Dushan Mugoshën

Nga Fahri BALLIU

Siç e thamë më sipër, vajtja nuse e Nexhmije Hoxhës tek Hoxhajtë, nuk është se u prit si një krushqi e lumtur. Në përgjithësi, kjo fliste në favor të Nexhmijes dhe më tepër akoma, kjo s'mund të gjykohej, ndalohej dhe trajtohej keq nga fisi i Enverit, për shkak se tashmë, ai ishte i pari i vendit dhe nuk i vinte rradha martesës së tij për t'u gjykuar, se sa qindra, mijëra episode të tjera të ditës.

Për plotësimin e figurës së Nexhmije Hoxhës, bashkë me velin e heshtjes dhe mungesës së informacionit, shurdhërisë dhe verbërisë që ajo la dhe lë akoma, lidhur me babain e saj, xhaxhain,fisin dhe marrëdhëniet e tyre me pushtetin jugosllav përpara '44‑ës, është po kaq ne terr dhe plot ekuivoke dhe enigma, martesa e Nexhmijes me Enverin. Natyrisht, numri i femrave të përfshira në lëvizjen komuniste, veçanërisht në hapat e parë të saj, ka qenë shumë i kufizuar, por gjithsesi, Nexhmija nuk ka qenë primaria e kësaj lufte, e kësaj pjesëmarrjeje dhe e kësaj gatishmërie. Nexhmija ka qenë një nga ato, madje do të thoshim se bashkëshortja e Çabeut, apo ndonjë tjetër, si Drita Kosturi, ishin shumë herë më përpara se ajo. Pavarësisht nga këto kjo, na del përfundimisht kryesorja dhe, vetëm pas hyrjes së pluralizmit, u mor vesh për figura të tjera në role shumë herë më të rëndësishme. Retushimi, sfumimi i femrave të tjera nga aktiviteti dhe roli historik i tyre, bën që Nexhmija të mbetet e vetme dhe sikur buron natyrshëm që, këtë, tashmë, njeri nga këta udhëheqës do ta dashuronte. Dhe ndodhi që e dashuroi Enver Hoxha. Ne nuk duam, pa pasur ndonjë dëshmi, që të themi se Enveri u dashurua me Nexhmijen. Por e dimë shumë mirë që Enveri, në këtë fushë, nuk ishte fillestar, si në komunizëm. Ai madje, kishte një jetë fort të lirë dhe tejet moderne për kohën dhe vendin ku kishte jetuar. Kjo të bën të kuptosh se, Enveri kishte velje nga kjo fushë dhe nuk mund të zbulonte me zjarr, apo dhe ta mbulonte me po kaq zjarr, një lidhje dashurie. Aq më shumë, kur qenia e tij ishte e përfshirë në zjarrin e një misioni gati të paimagjinueshëm, siç ishte roli dhe pozicioni në të cilin ai u vu përballë komunistëve shqiptarë. Pra, nga ana e Enverit, as nuk mund të imagjinohet, as nuk mund të jetë e vërtetë, se ai njeri kishte të njëjtin angazhim, pra, se po digjej për një lidhje, siç ishte kjo në fjalë. Nga ana e saj, Nexhmija, qoftë edhe e konceptuar si delikatja, që është një përkëdheli dhe emblemë lavdëronjëse për të, nuk kishte, as moshën, as kohën, as lirinë dhe formimin, për t'u përfshirë po me kaq zjarr në këtë lidhje dashurie. Ndërkohë, ajo nuk ishte praktikisht femra kryesore, ajo që mbulonte, si të thuash, me figurën e saj, pjesëmarrjen e femrës në këtë lëvizje. Ajo ishte një nga ato, e pashquar për cilësira vezullonjëse, të cilat, në dashuri luajnë rolin në krijimin e fushës magnetike, po themi, të tërheqjes dhe të ndezjes të një zjarri flakëpërfshirës. Ndërkohë, ne kishim një lidhje të shpallur të Qemal Stafës me Drita Kosturin. Po Qemali vritet dhe Kosturi humbet. Ndërkohë, dhe Nexhmija nuk ka qenë e palidhur me dikë tjetër, para Enverit, qoftë në marrëdhënie dashurie, qoftë edhe në fejesë. Ndërkohë, kemi urdhër për pengimin e lidhjeve të dashurisë të marrëdhënieve të tilla mes shokësh dhe shoqesh komuniste partizane. Pra, ngado që ta kthesh, këtu mungon indicia, mungojnë parametrat frymëzonjës apo inspirues, për një dashuri, e cila nuk përfill asnjë rrethanë penguese. Gjykuar dhe nga karakteri, nga akullnaja që përmban vetë tipi i zonjës Hoxha, mund të themi se këtu, ne kemi të bëjmë me një martesë të projektuar, ose nga logjika e rrethanave, ose nga një dorë tjetër. Që në krye të herës, duhet të themi që urdhrin për t'u lejuar marrëdhënia e dashurisë, fejesa, martesat në çetat dhe brigadat partizane, apo njësitë e ndryshme politiko‑guerriliere, e ka dhënë Miladin Popoviçi. Lexuesit, historianët, dëshmitarët, njerëzit që kanë parë arkivat, n'daç të duan, n'daç të plasin, duan të pranojnë që martesa e shqiptarëve partizanë dhe dashuria mes tyre, është e lejuar vetëm nga jugosllavi Miladin Popoviç.

Por le të kthehemi tek lidhja e Enverit me Nexhmijen...

Përderisa jeta e Nexhmijes dhe lidhjet familjare farefisnore të vajzërisë së saj, janë të zhvilluara, madje edhe të mbetura deri vonë dhe aktualisht, në një pushtet sllav, jugosllav të dikurshëm, edhe në krushqitë klasike, duhet të mendojmë se ata do të merrnin pjesë në fejesën e vajzës së tyre, pra, do të ishin një soj faktori. Por, kur këtë e lidh dhe e pasuron me faktin më të bujshëm, më real të kohës, që është lidhur me rolin e Miladin Popoviçit dhe Dushan Mugoshës në historinë e Partisë Komuniste Shqiptare, atëhere ke të drejtë të shtrosh pyetjen "a mos janë shkesët e kësaj martese, këta dy njerëz". Njëri më shumë se tjetri, kjo nuk ka rëndësi. Nexhmija, kur kujton letrat e Fiqiretit dhe të Mehmetit, të Dushan Mugoshës, harron se letra më mallëngjyese për të, është e vetë Nexhmijes. Dhe nuk mund të bindë askënd Nexhmije Hoxha dhe askush tjetër, se ndjenjat e miqësisë dhe të mirënjohjes, qoftë të Nexhmijes, qoftë të Fiqiretit, nuk kalojnë nga roli që ka patur Dushani në jetën e tyre personale private, në njohjen e tyre, në lidhjet e tyre dhe përkatësinë e tyre, si besnike, në radhë të parë, të asaj çka përfaqësonte Dushan Mugosha apo Miladin Popoviçi. Edhe Miladini, edhe Dushani, njëri që mbulonte punën e partisë, tjetri shërbimin sekret, vinin nga treva që banoheshin me shqiptarë. Ata i njihnin shqiptarët në mënyrë të përkryer. Edhe Nexhmija ishte një shqiptare e ardhur nga trevat e banuara me sllavë, për shkak të padrejtësisë së kufinjve të '13‑ës. Qoftë Miladini, qoftë Dushani, nuk mund të mos i kishin në dorë të tëra lidhjet e familjes Xhuglini, në pushtetin jugosllav. Përsa i përket raportit të mirëfilltë agjenturor, në të cilin ndodheshin shumë shqiptarë nga trysnia e pushtetit çnjerëzor të mbretërisë jugosllave mbi ata, për këtë, jo vetëm që kanë dalë fakte, të dhëna, studime, libra, por madje, në një botim i fundit prej 600 faqesh që ka lëshuar shërbimi sekret serb, deri në vitin 1953, ke rast të kuptosh shumë mirë se, çfarë beteje e nëndheshme, por voluminoze, tronditëse, është zhvilluar për rekrutimin e shumë shqiptarëve në trojet e tyre, në shtetin amë dhe në diasporë. Askush më shumë, më mirë se Nexhmija dhe Ramiz Alia, nuk mund ta dijë të vërtetën e kësaj çështjeje. Dhe kjo e vërtetë, është një nga pengjet tragjike, dramatike, që e mban mbërthyer Shqipërinë dhe shqiptarët, me një fat të lemerishëm. Dhe kjo fillon që nga koha e lidhjes së Nexhmijes me Enverin dhe vazhdon deri te djegia e kishave serbe në Kosovë, para ca ditësh. Por, le të kthehemi tek vitet kur Nexhmija na u gjend e lidhur me Enverin. Në rastin më të mirë të lidhjes së tyre, mund të thuash se Enveri u mori leje Miladinit dhe Dushanit, për këtë çështje. Por të dy këta janë totalisht themelues, janë totalisht komandues, orientues, krijues të tragjedisë të komunistëve shqiptarë dhe nuk mund të mjaftoheshin me dhënien e lejes. Ata, po kaq natyrshëm mund të ishin rekomanduesit, udhëzuesit, madje mund të ishin ata që vendosën për këtë. Natyrisht, kjo mund të jetë e maskuar, si rekomandim dhe akt‑besimi politik. Por, po të futemi në lëkurën e kohës, ne e ndjejmë se ata ishin gjithçka për Enver Hoxhën dhe për Nexhmijen. Në këto kushte, ata ndjehen më të afërt me Nexhmijen, se praktikisht, ajo vinte nga treva me një shtetësi të përbashkët, por me kombësi tjetër. Prandaj, ata nuk mund të linin kurrsesi Enver Hoxhën, të pamarkuar në jetën e tij privato‑sentimentale. Prandaj, Nexhmija, që në çastin e parë hyn në jetën e Enver Hoxhës, jo me diferencë besimi politik, por si akt besimi, jo me diferencë si preferencë, por përkundrazi, e vetmja e preferuar. Nga ana tjetër, vetë Enveri, si diabolik, nuk mund të mos reflektojë, edhe përmes Nexhmijes, besnikëri ndaj Miladinit dhe Dushanit e të tjerëve më pas. Dhe më shumë akoma, kur Enverit do t'i duhej që, për të mbrojtur pushtetin e tij, të bënte teatrin e prishjes, por të mos kalojmë më tutje.

Miladini dhe Dushani, Partia Komuniste Jugosllave, pra Jugosllavia e ardhshme, shteti i ardhshëm jugosllav, në figurën e Enver Hoxhës, shihte padyshim realizuesin e gjithë projektit të tyre për çështje të mëdha historike, siç ishte ajo e Kosovës, apo siç ishte kalimi i vetë Shqipërisë, Partisë Komuniste të saj, në një njësi administrative jugosllave. Në këtë kuptim, ata nuk mund ta linin kurrën e kurrës Enver Hoxhën pa një fishë besnikërie të palëkundshme rezervë. Në këtë kuptim, ata ndërtuan me Nexhmijen, njeriun e përjetshëm të tyre. Natyrisht, kjo ka përmasa të tilla sa, për hir të së vërtetës, kërkon më shumë argument arkivor, por me shpresë te Zoti, kemi bindjen se ata pak dëshmitarë që kanë mbetur dhe ata që sot luajnë role të rëndësishme politike në transformimin e asaj partie, e dinë dhe e kuptojnë shumë mirë se, të qenit bashkëshorte e Enver Hoxhës, është përputhur me një mision të madh politik, historik të mbrapshtë, që kjo grua ka luajtur për fatet e vendit dhe në momente të caktuara, për fatet e familjes dhe fatin e vetë Enver Hoxhës, kur janë përplasur shërbimet me interesin.

Por gjithsesi, për t'iu përgjigjur pyetjes që u shtrua në kryetitullin e këtij kapitulli, ne mund të themi që, martesa e Nexhmijes nuk ishte dashuri. Dhe në përpjekje për t'iu përgjigjur përfundimisht, do të vazhdojmë nesër në numrat e ardhshëm.

Cilat janë marrëdhëniet e Nexhmijes Hoxhës me Semiramis Alinë?

Nga Fahri BALLIU

Në vazhdim të analizës tonë, për të parë, kuptuar, zbuluar, marrëdhëniet politike të ngushta, si një institucion apo njësi e vetme, të Nexhmije Hoxhës me Ramiz Alinë, mendojmë se në këtë, hedh dritë edhe raporti i marrëdhënieve të Nexhmijes me Semiramisin. Natyrisht, këto marrëdhënie duhet të jenë të një niveli shumë të ngushtë, që të motivojnë edhe marrëdhëniet po kaq të ngushta, bashkëpunuese, konkluduese, të Nexhmijes me Ramizin. A janë në të njëjtin nivel këto marrëdhënie, si me Semiramisin, dhe me Ramizin? Pra, a është e njëjta distancë e Nexhmijes, nga bashkëshortët Ramiz dhe Semiramis?

Që në krye të herës, duhet të themi që Semiramisi nuk ka asnjë marrëdhënie të veçantë, specifike, të dallueshme, me Nexhmije Hoxhën. Ato vijnë të dyja nga origjina krejt të ndryshme dhe nuk mund të themi se kanë pasur ndonjëherë një përputhje, apo që marrëdhëniet e të dyjave të lenë mbresë tek fëmijët, apo dëshmitarët e kohës.

Semiramis Alia vinte nga Elbasani, ishte e krishterë dhe trashëgonte një qytetari, kulturë dhe prirje intelektuale. Ajo është numri 1 i grave të Bllokut, nga '43-shi deri në mbarim të tij, që ka një raport të natyrshëm intelektual me vendin e punës. Natyrisht, brenda vendit të punës së saj, ajo i përket një emërtese politike dhe jo shkencore, por Semiramisi kishte shumë edukatë, ishte shoqërore dhe ka lënë një mbresë dhe një kujtim, ekstremisht në favor të saj, të papërfolur. Madje, për këtë, në kulmin e thashethemeve apo të vërtetave, të ekzagjeruara ose jo, për Bllokun dhe gratë e Bllokut, jo rrallë ajo merrej shpesh si shembull i thjeshtësisë dhe i mirësisë njerëzore.

Natyrisht, një njohje e thellë e saj që, në të vërtetë mungon për ta kryer dikush nga jashtë dhe nga largësia, e bën që statura e saj, të përputhet me atë çka jepte dhe flitej në opinion.

Pavarësisht nga kjo, të bie në sy që, atje ku ajo ushtroi detyrën, ka ndodhur që vendi, Fakulteti i Shkencave të Natyrës dhe dekanati në të cilin ajo ka qenë, të jetë në të vërtetë, një shkollë partie që pergatiti kuadro për politikë, veçanërisht për periudhën pluraliste.

Në radhë të parë, duhet thënë që, tërë këta studentë apo pedagogë që nuk e kishin përkrahjen e Semiramisit, nuk bëheshin ndonjë farë gjëje. Ata që e kishin, u bënë ose dhëndurë, ose politikanë të dëgjuar sot.

Duhet të jetë meritë e Semiramisit, që dy vajzat e saj ajo i martoi jashtë Bllokut dhe sigurisht, është një zgjuarsi e vetë Ramizit, duke i mbajtur vajzat jashtë intrigave apo lidhjeve të oborrit, për aleanca apo kritere politike.

Sidoqoftë, Semiramis Alia nuk mund të jetë pa përgjegjësi ose meritë, për atë drejtim që morën të gjithë të përkëdhelurit e saj, të preferuarit e saj, ata që ajo i simpatizonte apo i çmonte e i ngrinte, nga studentë në pedagogë, në pedagogë të rekomanduar brenda fakuletit.

Duhet ta kuptojmë mirë se çdo përpjekje për t'i paraqitur këta pedagogë të Shkencave të Natyrës që u shndërruan në politikanë, si njerëz të zotë në sferat e tyre shkencore, është një gjë qesharake dhe mashtrim i denjë, vetëm për koncepte provinciale tipike për vendet e pazhvilluara. Shkenca në këtë fakultet të Shkencave, në rastin më të mirë ka qenë një pedagogji e përvetësim i kësaj pedagogjie shkencore, në nivel tamam të zhvillimit të shkencës dhe prodhimit në Shqipëri, të Enver Hoxhës.

Eshtë qesharake t'i drejtohesh biografive të fryra shkencore të këtyre pedagogëve që, nga fizika, matematika, e biologjia, kalojnë drejtpërsëdrejti në zonat elektorale, tavolinat e politikës, funksione organizative partie, etj, etj. Këtu është roli i Semiramisit, i padyshimtë për t'i rekomanduar, veçanërisht inventarit të Ramiz Alisë, kuadro për t'i përdorur ai, në interes të lëvizjeve të tij politike. Një gjë që vihet re tek lënda njerëzore e këtij Fakulteti të Shkencave, që mori detyra në politikë, veçanërisht në periudhën pas vdekjes së Enver Hoxhës, ishte nga të parët që vajti në Perëndim dhe bashkëpunimi mes tyre me shtetin shqiptar, pra me strukturat e Sigurimit, ka qenë një nga normat normale të sjelljes së tyre. Që këtej pastaj, mund të jenë shpërndarë topat pak më thellë e më gjerë, por gjithsesi, këto kishin të bënin pastaj me ca të vërteta lidhëse, në mënyrë të pashlyeshme, gjithë jetën. Pra, nuk mund të themi se Semiramis Alia, në vitet e punës së saj në Fakultetin e Shkencave të Natyrës ka ndenjur duarkryq, përkundrazi, është rezultati që flet për nevojën e një interpretimi dhe hulumtimi të ndonjë të vërtete të kyçur në një sjellje modeste dhe e një mënyre të jetuari pa zhurmë. Nga Fakulteti i Shkencave, po të donte Semiramisi, bëheshe edhe anëtar i KQ-së, bëheshe edhe rektor universiteti, edhe pse, për hir të së vërtetës, duhet thënë që rekomandimet e saj për kohën, ishin nga më liberalët dhe më pozitivët. Sidomos kur i krahason ato, me disa portrete dhe fytyra që vinin nga anë të tjera në politikën e kohës. Por edhe më pas, natyrisht ka raste që për ndonjë person që u ngrit në sferat e larta të politikës pluraliste, individi të ketë kaluar nga rekomandimi i Nexhmijes, në atë të kujdesit të Semiramisit dhe më pas, të vetë Ramizit. E zgjatëm këtë raport të kuptuar, se Semiramisi ishte një grua ekstremisht e vetëkontrolluar në mënyrën e sjelljes në publik dhe në ambientet ku jetonte. Ajo vinte padyshim, nga një familje ku fëmijët nuk kishin pasur fort nevojë të merrnin anën e komunizmit. Por gjithsesi, vëllezërit e saj, vëllai i saj kishte dhënë jetën në luftën antifashiste dhe, siç thoshte dikur në Elbasan, dëshmori i mëpastajmë, Mehmet Bajraktari, tek shtëpia e Ptolemeut, edhe pulat janë të kuqe. Pra, Semiramisi e kishte formimin të fortë komunist. Për më tepër, ajo ishte shkolluar në BS, ku dhe ishte njohur me Ramizin dhe u lidh me të në martesë. Tani, këto shkollat e BS-së, përveç gjuhës dhe ndonjë shkence, nuk kishin kohë që ta mësonin, pasi ato bërthamat politike të tyre, përpiqeshin më së shumti për t'i bërë studentët të ndjeheshin të detyruar ndaj shkollimit dhe sakrificës që bënte populli sovjetik, për kontributin internacional ndaj një vendi apo një tjetri.

Pra, edukimi, kulturimi dhe kubatura komuniste, ishte shumë e plotë tek Semiramisi. Prandaj, ajo ishte krejt e aftë të kryente detyrat politike. Por, thjeshtësia, zakonshmëria e saj dhe një talent i palexuar, arriti që të japë një rezultat dramatik për politikën shqiptare, por pa mundësinë për t'i lexuar lëvizjet dhe kontributet. Ajo e ka komanduar fakultetin dhe, gjithçka aty ka qenë në pushtetin e saj, drejtpërsëdrejti dhe përmes përzgjedhjeve të pagabueshme që ajo ka bërë, kandidaturat që më pas i shohim në politikë.

Natyrisht, Nexhmija kishte krejt tipare të tjera. Një film i padukshëm i mënyrës për të mos u dukur dora në veprimet, është i përbashkët. Por gjithsesi, për më gjerë, duhet pritur akoma.

Pavarësisht nga e tërë kjo, marrëdhëniet e Nexhmijes me Semiramisin, mund të themi se përmblidheshin në atë përcaktimin popullor folklorik, ku thuhet "As ashtu, as ashtu". Ato kishin një komunikim protokollar dhe ishte më e rëndësishmja, Semiramisi thuajse nuk ekzistonte në të gjtihë atë mjedis të Bllokut. Dhe po kështu, Nexhmija kurrë nuk e përmendte atë. Vetë sfera universitare, pikërisht ky fakultet, ishte shumë larg vëmendjes së intrigave të përditshme dhe nevojave politike akute. Por kjo, nuk e pengonte Semiramisin të kryente punë të mëdha. Nexhmija i ruhej ballafaqimit dhe kishte qëndruar larg lidhjeve shoqërore me Semiramisin. Takimet e tyre ishin klishe, të kontrolluara, bile mund të themi se, Nexhmija nuk i sillej ngrohtë Semiramisit. Natyrisht, që tjetra kish pasur kohë ta njihte mirë, si gjëmën që të vinte nga shoqërimi e miqësia me Nexhmijen, ashtu edhe të mirat që mund të sillte influenca e saj. Dëshmitarë që e kanë parë dhe verifikuar raportin e komunikimit të Nexhmijes me Semiramisin, ndërsa flasin për mosdëshirën e Nexhmijes në vlerësimin e Semiramisit, ose më saktë, Nexhmija bënte sikur nuk ekzistonte kjo grua, por ishte një agregat i të shoqit, Semiramisi vetë, ishte shumë e kalkuluar. Ajo përpiqej t'i shpëtonte ditës dhe syrit të keq apo të mirë, duke qenë korrekte, grua e buzëqeshur, me etiketë, me edukatë. Thjeshtësia e saj ishte zakonshmëria e saj. Natyrisht, ajo i ka kuptuar pozitat e të shoqit për t'ia dalë mbanë në atë luginë kobrash që quhej byro politike. Por, ajo s'mund të ishte e paditur për t'u kuptuar, se edhe i shoqi, ishte një kobra. Por këtu, këputet filmi, pasi vetë Ramizi është një arkitekt i jashtëzakonshëm i ndërtimit të marrëdhënieve me jashtë derës së shtëpisë dhe brenda derës. Pra, nuk ka pasur, as dashur, as konflikt midis Nexhmijes dhe Semiramisit. Të gjitha këto i ka mbuluar dhe ka mjaftuar raporti i marrëdhënieve të dukshme e të padukshme të Nexhmijes me Ramizin. Kjo grua, Nexhmija Hoxha nuk e ka patur më të lehtë, më të drejtpërdrejtë, lidhjen me Semiramisin, se sa me Ramizin? Po kjo nuk rezulton. Pra, ajo ka qenë e orientuar ose ka pranuar orientimin dhe domosdoshmërinë e komunikimit dhe të bashkëpunimit me Ramiz Alinë. Prandaj, është ky që e zotëron skenën e komunikimeve me Nexhmijen dhe aspak bashkëshortja e tij, gjë që do të ishte më e natyrshme. Natyrisht, ka pasur momente dhe situata, në të cilat komunikimi midis Semiramisit dhe Nexhmijes mund të ketë qenë i acaruar, ose më i ngrohtë. Por një gjë është marrëdhënia me Nexhmijen, që duhet të ketë qenë një mundim i madh i vetë Semiramisit, e cila vdiq nga një sëmundje që, mes të tjerash, acarohet nga të fshehta të rrezikshme, veçanërisht kur ato jetojnë një kohë të gjatë. Pra të dyja gratë kanë qëndruar në një mënyrë që të mos u bjerë rruga në përplasje dhe ne përballim, se si duket, kanë patur boll mllef ndaj njëra-tjetrës. Natyrisht, ky version qëndron në rastin më të mirë, pasi duhet parë dhe marrëdhënia e vetë Ramizit me Semiramisin, nëse i kishte ato diferenca që kishte çifti Hoxha mes njëri-tjetrit! Shkurt, Semirami, sa dijeni kishte për misionin e të shoqit? A mjaftohej ajo me idenë se kjo ishte një luftë vetëm për ekzistence, apo bënte pjesë dhe ajo në ekip me ngarkesë të plotë për të dalë në krye të luginës së kobrave. Atëherë, edhe kjo grua nuk është se përjashtohet nga skema, për të mos u kuptuar misioni i përbashkët Ramiz-Nexhmije.


--------

gazeta 55