Sor Juana Inès de la Cruz

[Fiori]

Njihet si figura kryesore e letërsisë baroke në Meksikë. Gjithashtu si rrjedhoje e studimeve të saj të vazhdueshme rreth gjithçkaje që e rrethonte, studimeve filozofike si dhe deklarimit dhe mbështetjes së vazhdueshme të të drejtave të grave (veçanërisht shkollimit të tyre), ajo njihet dhe si filozofe.

Sor Juana indi në vitin 1648, në fshatin San Miguel Mepantla, pranë Mexico City si fëmija e jashtëligjshme e Pedro Manuel de Asbaje dhe Isabel Ramirez. U rrit pjesërisht nga i gjyshi Pedro Ramirez dhe halla duke qënë se i jati e braktisi dhe e jëma u martua përsëri.

Në moshën 3 vjeçare, ndoqi të motrën në një shkollë për vajza, ku dhe mësoi të shkruante. Më pas nën influencën e të gjyshit dhe librarisë së tij zgjeroi njohuritë e saj filozofike/njerzore. Gjatë viteve të adoleshencës dëgjoi rreth universitetit të Mexikës dhe ju lut të jëmës që ta dërgonte në shkollë të veshur si djalë (në atë kohë këto universitete ishin shkolla vetëm për djem), por ajo nuk pranoi kështu si rrjedhojë Juana ju kthye përsëri librarisë së së gjyshit.

Kjo ishte dhe koha kur me insistim filloi të mësonte dhe latinsht. Gjatë studimit të latinishtes ndodhte që kur nuk arrinte të fiksonte diçka të re, shkurtonte flokët e saj si një mënyrë ndëshkimi për veten. Vite më vonë në një letër shkruar Sor Philotheas në lidhje me këtë ritual shprehej : - "Ndodhi që flokët të rriteshin shpejt dhe unë të mësoja ngadalë. Si rrjedhoje i preva fare floket si ndëshkim ndaj injorancës së kokës, pasi nuk më dukej e drejtë që një kokë kaq bosh nga njohuritë, të stolisej me flokë. Sepse njohuria është bizhuteria më e bukur."

Vdiq në 17 Prill, 1695 pasi ishte kujdesur për motrën e saj të sëmurë.



You men

Silly, you men-so very adept
at wrongly faulting womankind,
not seeing you're alone to blame
for faults you plant in woman's mind.
After you've won by urgent plea
the right to tarnish her good name,
you still expect her to behave--
you, that coaxed her into shame.
You batter her resistance down
and then, all righteousness, proclaim
that feminine frivolity,
not your persistence, is to blame.
When it comes to bravely posturing,
your witlessness must take the prize:
you're the child that makes a bogeyman,
and then recoils in fear and cries.
Presumptuous beyond belief,
you'd have the woman you pursue
be Thais when you're courting her,
Lucretia once she falls to you.
For plain default of common sense,
could any action be so queer
as oneself to cloud the mirror,
then complain that it's not clear?
Whether you're favored or disdained,
nothing can leave you satisfied.
You whimper if you're turned away,
you sneer if you've been gratified.
With you, no woman can hope to score;
whichever way, she's bound to lose;
spurning you, she's ungrateful--
succumbing, you call her lewd.
Your folly is always the same:
you apply a single rule
to the one you accuse of looseness
and the one you brand as cruel.
What happy mean could there be
for the woman who catches your eye,
if, unresponsive, she offends,
yet whose complaisance you decry?
Still, whether it's torment or anger--
and both ways you've yourselves to blame--
God bless the woman who won't have you,
no matter how loud you complain.
It's your persistent entreaties
that change her from timid to bold.
Having made her thereby naughty,
you would have her good as gold.
So where does the greater guilt lie
for a passion that should not be:
with the man who pleads out of baseness
or the woman debased by his plea?
Or which is more to be blamed--
though both will have cause for chagrin:
the woman who sins for money
or the man who pays money to sin?
So why are you men all so stunned
at the thought you're all guilty alike?
Either like them for what you've made them
or make of them what you can like.
If you'd give up pursuing them,
you'd discover, without a doubt,
you've a stronger case to make
against those who seek you out.
I well know what powerful arms
you wield in pressing for evil:
your arrogance is allied
with the world, the flesh, and the devil!


(Español)
Hombres necios que acusáis
a la mujer sin razón,
sin ver que sois la ocasión
de lo mismo que culpáis:

si con ansia sin igual
solicitáis su desdén,
¿por qué quereis que obren bien
si las incitáis al mal?

Combatís su resistencia
y luego, con gravedad,
decís que fue liviandad
lo que hizo la diligencia.

Parecer quiere el denuedo
de vuestro parecer loco,
al niño que pone el coco
y luego le tiene miedo.

Queréis, con presunción necia,
hallar a la que buscáis,
para pretendida, Thais,
y en la posesión, Lucrecia

¿Qué humor puede ser más raro
que el que, falto de consejo,
el mismo empaña el espejo
y siente que no esté claro?

Con el favor y el desdén
tenéis condición igual,
quejándoos, si os tratan mal,
burlándoos, si os quieren bien.

Opinión, ninguna gana:
pues la que más se recata,
si no os admite, es ingrata,
y si os admite, es liviana

Siempre tan necios andáis
que, con desigual nivel,
a una culpáis por crüel
y a otra por fácil culpáis.

¿Pues cómo ha de estar templada
la que vuestro amor pretende,
si la que es ingrata, ofende,
y la que es fácil, enfada?

Mas, entre el enfado y pena
que vuestro gusto refiere,
bien haya la que no os quiere
y quejaos en hora buena.

Dan vuestras amantes penas
a sus libertades alas,
y después de hacerlas malas
las queréis hallar muy buenas.

¿Cuál mayor culpa ha tenido
en una pasión errada:
la que cae de rogada
o el que ruega de caído?

¿O cuál es más de culpar,
aunque cualquiera mal haga:
la que peca por la paga
o el que paga por pecar?

Pues ¿para quée os espantáis
de la culpa que tenéis?
Queredlas cual las hacéis
o hacedlas cual las buscáis.

Dejad de solicitar,
y después, con más razón,
acusaréis la afición
de la que os fuere a rogar.

Bien con muchas armas fundo
que lidia vuestra arrogancia,
pues en promesa e instancia
juntáis diablo, carne y mundo.



p.s. sot doli në shitje dhe libri i Paul Anderson, kushtuar figurës dhe jetës së Sor Juanas, titulluar "Hunger's Brides".

[Cupke_pe_Korce]

Octavio Paz ka mjaft shkrime interesante mbi kete.