VEZA KOZMIKE
Njė kontribut pėr problemin e simboleve prototipe
Nė histori,teoria dhe kritika e artit modern, elementi i ndėrprerjes,i tė resė dhe ndryshimet ne marredheniet me artin e lashte kane dale ne pah jo shume vjet me pare.
Ēeshtja kryesore, ika qene kushtuar strukturave te reja formale dhe origjinalitetit te shprehjes artistike.Prandaj, kohet e fundit ne jemi b te reja formale dhe origjinalitetit te shprehjes artistike.Prandaj, kohet e fundit ne jemi bere shume te ndjeshem karshi ketyre elementeve dhe funksioneve te aktivitetit modern krijues, ku vazhdimesia me artin e antikitetit mund te vihet re qarte.
Problemet e tradites dhe analizat e kuptimit u bene qendrat e interesit ne vend te kriterit te evolucionit formal qe ishin me pare.
Si rezultat i ketij ndryshimi ne jemi te ndergjegjshem se ne artin modern ekzistojne simbole te shumta te cilat paraqiten ndryshe ne shume vende jo-Evropiane dhe ne kulturat e lashta, kuptimi i te cilave mund te kosiderohej si universal.
Kuptimi i vertete dhe interpretimi i drejte i ketyre simboleve,eshte bere e mundur nga psikoanaliza analitike e Gustav Jungut, veēanerisht nga teoria e tij per prototipin qe eshte aplikuar gjeresish ne shkencat e ndryshme humanistike para se gjithash ne kritiēizmin letrar dhe ne antropologjine kulturore.
Disa historiane te artit si pershembull Henri Frenkfort (Prototipi ne Psikologjine analitike dhe ne Historine e Fese) dhe Xhen Bialostoki (Die Ramenthemen und die archetypischen Bilder) kane kundershtuar furishem teorine e Jungut, duke theksuar\ se ajo po humb ēdo trajtim historik e cila duhet te jete pjesa me e rendesishme e ēdo metode te historise se artit.Shumica e kritikes vjen pra nga moskuptimi ose nga zbatimi siperfaqesor i psikolņogjise se Jungut.
Ne qofte se duam te kemi nje perdorim te suksesshem te teorise se Jungut ne duhet te kemi parasysh ndarjen e tij te prototipit. Perkohesisht para se gjithash ekziston nje prototip ne vetvehte i cili eshte i paperceptueshem, potencial i jashtem prej te cilit ne paraqesim prototipin. Kjo do te thote se nje imazh prototipi rrjedh aty ku struktura potenciale dhe berthama e prototipit eshte perfytyruar qarte dhe manifestuar.Prototipi ne vetvehte eshte nje lloj i paraqitjes se jashtme , nje dispozite funksionale (e supozuar sikur eshte dhene ne kushte te pershtateshme) dhe kjo eshte ne ēdo kohe aktuale.
Prototipi mund te penetroje ne ndergjegjen tone vetem si nje imazh prototipial.
Jungu thekson gjithashtu se paraqitja e jashtme e prototipit, kjo do te thote se imazhi prototipial vazhdimisht ndryshon formen e tij n varesi tenje situate te dhene historike, duke kerkuar keshtu gjithmone interpretime te reja.
Kuptimi i imazhit eshte duke ndryshuar vazhdimisht, bile ne qofte se gjate gjithe kohes ka zene rrenje ne te njejten berthame origjinale semantike. Ky fakt kundershton qortimet e Frenkfortit, sikur Jungu nuk kuptonte as jeten historike te simbolit.
Veē kesaj Erik Neumani,pasuesi i Jungut ishte me ketye problem te veēante ne kumtesen etij Arti dhe Koha, ku ai zbatoi teorine e prototipit me nje sukses te mrekullueshem.
Per me teper,duhet te theksojme se jo ēdo simbol duhet te jete i nje natyre prototipe, kjo
varet gjithmone nga fakti se sa thelle jane ngulitur keto simbole ne menyre te pandergjegjshme. Jungu thoshte se sa me i thelle dhe sa me i vjeter te jete nje simbol, kjo do te thote se sa me i lidhur te jete me proēeset psikologjike, aq me kolektiv dhe me universal eshte.Gjithashtu ai kerkon me shume per karakterin e nje prototipi.Nje nga imazhet prototipe, i cili ndodhet shpesh ne artin modern eshte imazhi i Vezes Kozmike.
Esenca prototipe e ketij imazhi mund te provokohet nga fakti se ai ekziston ne forma dhe kuptime te ngjashme ne shume dokumente dhe vende te ndryshme gjate gjithe historise se njerezimit.
Veza si simbol paraqitet ne shume mite te lashta kozmologjike te te gjitha kombeve dhe me shpesh si nje embrion krijues i Universit, Veza e Botes, Veza e Pare ose Veza Kozmike.
Keshtu kjo njihet ne Kine, Japoni, Tibet, Vietnam, Indonezi, Babiloni, Iran, Asiri, Polinezi,Australi, ne kulturat pre kolumbiane te Amerikes vaēanerisht ne Peru, ne Afrike nga Dogons dhe Bombars e Malit, ne Fino Ugrian dhe ne mitologjine sllavonike ne Lituani ,Estoni etj.
Imazhi prototip i Vezes Kozmike na jep ne pergjithesine e ketyre miteve idene e totalitetit, unitetit, fillesen dhe aktin inicial te krijimit.
Veza megjithate nuk paraqitet si epara absolute. Ajo rrjedh nga koherat ne mitet in illo tempore duke u shfaqur qe ne ujerat e qemoteshme, kaosi ose erresira,qenga principet fillestare, ose nga shkaku i pare (shpesh i personifikuar nga gjarperi). Kjo qendron per unitetin origjinal ne te cilin ajo ruan te padallueshem si njeriun ashtu edhe boten. Ajo eshte ne te njejten kohe imazhi i gjithesise qe fsheh ne vetvehte zanafillen e ndryshimeve te metejshmeqe ekzistojne ne gjendjen e vertete.Ndarja e vezes sinjifikon manifestimin e pare te te qenit ne hapesire dhe ne kohe.Kjo lind boten te shprehur nga principi dualistik i qiellit dhe tokes,qe do te thote se vsza lind hapesiren e manifestuar se pari nga treguesi hapesinor (poshte lart) te Kozmosit te diferncuar, ose te njeriut te pare, ose Zotit , nje hermafrodit primitiv duke qene nje androgjen i cili eshte stergjyshi i te gjitha qenieve. Ai eshte bile prindi i kohes, i kohes mitologjike te matur nga gjeneratat e zoterve e pare.
Ne me shume nga te gjitha mitet e permendura me siper prototipi i vezes kozmike eshte ruajtur ne traditat gojore pa ndonje dokument te shkruar ne artet vizuale. Ne te kundert ekzistojne shume perfaqesime grafike dhe plastike te vezes kozmike, te cilat jane,me te vjetra se sa te gjitha kozmogonite qe kane arritur tek ne,duke na demostruar keshtu ne menyre te besueshme origjinen prototipe te ketij imazhi. Rilievi enigmatik i paraqitur ose si figure e dyfishte ose si dy figura (nje androgjen ose dy figura te bashkuara) ndertuar nga nje forme vsze gjetur ne shpellen e njohur te sanksionuar ne Lansel, ku kulmi i pjellorise eshte profesionuar?,eshte ndoshta monumenti me i hershem, i njohur dhe i kombinuar ne menyre hipotetike me vezen kozmike.Ajo ka rrjedhur rreth 30.000 vjet me pare, ne kohen e Gravetianit.
Se pari, mitet kozmologjike, duke treguar krijimin e botes dhe fillimin e jetes te cilat kane dale nga veza kozmike, duhet te kene ekzistuar aq heret sa dhe paleolitiku.
Nga fundi i mezolitikut dhe ne neolitikun ato kane kerkuar gati nje forme me shume komplekse tek te cilat paraqitja e vezes kozmike ne kulturat parahistorike te Evropes se Lashte ka qene e dukshme.
Shembuj te shumte te ketyre vezeve parahistorike na sjell Maria Gimbutas ne librin e saj Zotat dhe Zonjat e Evropes se Vjeter, 7000 3500 vjet para eres sone. Me te vjetrat prej ketyre jane skulpturat me format e vezes nga fillimi i mileniumit te 6-te para eres sone, gjetur ne Lepenski Vir ne Jugosllavi.
Ato nuk jane gje tjeter veēse disa popale ranore te nxjerra e te punuara prane Danubit,te veshura me disa dekorime te qarta ne formen e nje peshku antropomorfik qe korespondon me idene se veza kozmike rrjedh nga ujerat e qemoteshme.Ne nje forme disi me abstrakte veza kozmike paraqitet brenda nje sistemi dekorativ te neolitikut, tek qeramikat e Kukutenit ku kjo eshte zakonisht e rrethuar nga uji si elementi i pare, gjithashtu dhe nga gjarperi simbol i energjise vitale.
Disa nga vezet e zgjedhura jane te ndara ne gjysma dhe ne kete forme motivi hyn ne kulturen Minoane.
Nje variant tjeter i ketij motivi paraqet skenen ku veza ka qene vendosur nga nje zog uji, grafikisht i dekumentuar ne kulturat neolitike te Evropes se Lashte dhe me vone ne Artin Kikladik Minoan dhe Heladik.
Me tej gjenden disa rajone kulturore ku imazhi prototip i vezes kozmike ka qene ruajtur jo vetem ne artet plastike por edhe ne traditat gojore. Keshtu pershembull ne mitologjine komplekse te Indise, veza kozmike paraqitetne disa rrole te ndryshme. Ne artet plastike ajo eshte paraqitur si e perdredhur nga Ananda, gjarperi i perjetesise, ose si nje Hiranjagarba, nje embrion prej floriri qe noton ne ujerat prej nga ku lindi Brahma ne formen e nje zambaku uji, dhe ne fund si Prajapati, zoti i krijimit i cili polli, gelltiti dhe ēeli ne vend qe te rilindte nga veza.
Imazhi prototip i Hiranjagarbes, veza kozmike e mitologjise Indiane ekziston nga Tantrizmi e deri me sot,dhe jo vetem ne pikture por edhe ne skulpture ne formen e nje lingami, nje gur i lemuar i latuar ne formen ovale i cili simbolizon unitetin fillestar duke qene ne te njejten kohe nje simbol falik i Shives.
Ne Tantrizem mund te duket qarte nje imazh arkaik i vezes kozmike te ciles i perdridhet nje gjarper.
Kjo kohe simbolizon ne te njejten kohe lindjen e kozmosit dhe zgjimin e aktivitetit fizik njerezor.
Imazhi i vezes kozmike rreth se ciles perdridhet nje gjarper gjendet edhe ne Egjypt.Ketu emri i gjarperit eshte Tom, ai eshte shfrytezimi i thellesive te tokes dhe aiduhet te jete plaga e paraqitur ne pelqimin e Auroborusit.
Zoti Ptah i Memfisit, tregon dhenien e formes se vezes diellore mbi rrotat poēare,ne nje riliev nga tempulli i ishullit te Filaes, duke qene nje variant tjeter i motivit tone.
Veē kesaj, veza ishte e varur ne tavanet e tempujve te Egjiptit per te na kujtuar krijimin e botes.
Ne Greqine e Klasike miti i vezes kozmike ishte pjese e kozmologjise Orfike ne te cilen megjithate, gjenden gjithashtu shume motive orientale,nje fakt i papranueshem per ndjenjat artistike te grekerve.
Prandaj shfaqjet e saj jane te rralla dhe ne te njejten kohe te pamjaftueshme, nje nga shembujt e pakte eshte nje dhendje ne gur qre paraqet Erosin karnelian te ulur ne gjysmen e vezes kozmike.Ky version korespondon me versionin antropomorfik te mitit morfik te Aristoanit, Ketu perbindeshi oriental (Fani) ishte zevendesuar gjithashtu nga erosi klasik.
Si shembull tjeter mund te sherbeje edhe poema qe i thur lavde erosit e kompozuar nga Simias ne formen e vezes kozmike
Vetem sinkretizimi i Artit dhe i Fese Romake, te pershkuara nga shume ndikime orientale mundi te riaktivizoje ne menyre te suksesshme disa elemente origjinale arkaike te ideve Orfike te cilat ekishin te pamundur te shpreheshin brenda sferes se Artit grek. Nje deshmi e qarte pe keto mund te jepet nga Muzeu i Modenes qe paraqet Fanen midis dy gjysmave te vezes kozmike.
I tille paraqitet nje yll i formuar mithraik i gjetur ne Borkovikum, Angli, ku elementet mitraike jane te perziera me ato orfike.
Qe nga kohet prehistorike, veza ka qene nje objekt i ngulitur ne mendjet dhe ne imazhet e njeriut me nje fuqi magjike unike, keshtu duke kerkuar shume funksione dhe kuptime simbolike te cilat per pjesen me te madhe ishin vetem aspekte te pjeseshme te kuptimit te tij origjinal kozmik nga ku ato kane rrjedhur. Shpesh mund te konsiderohet si pjese e kultit te vdekjes ne formen e nje dhurate varri (ose nje veze e vertete, ose nje imitim isaj prej guri,disa here i zbukuruar me ornamente) duke qene simbol i jetes, i pavdekesise, i rilindjes dhe i ringjalljes.Pastaj ajo mund te takohet edhe ne folklor,ne pranveren e Nju Jorkut, ose ritualet e tjera bujqesore ku veza sherben si simbol i natyres se riperteritur, ky rrol i vezes eshte ruajtur bile edhe ne shoqerite e civilizuara deri ne shekullin e XX-te.(Vezet e Pashkeve, Rilindjes).
Ne qofte se veza kozmike mbetet nje koncept i gjalle dhe plot kuptim deri ne fund te antikitetit klasik, me lindjen e Kristianizmit, kuptimi i saj duket te jete erresuar gradualisht,me qellim per ta zhdukur plotesisht. Megjithate ajo nuk mundi te humbase plotesisht. Ajo dote akzistoje ne forma te ndryshme ne folklor dhe ne traditat ezoterike te sekteve te ndryshme fetare dhe te shkencave hermetike.
Ne shekujt e pare te eres sone vazhdimesia eshte ndermjetesuar nga Gnostiēizmi (Teoria e Njohjes) icili e bashkoi vezen kozmike me simbole te tjera universale ne sistemin spekulativ. Ne mund ta gjejme ne Basilide por me shpesh ne Ofitet ku bashkimet e njohura me gjarperinjte shfaqen perseri.
Ne alkimi veza luan nje rol veēanerisht te rendesishem. Alkimia gjithashtu ndihmoi te ruhej vazhdimesia e imazhit nga Antikiteti deri ne kohet moderne. Brenda kesaj sfere, veza kozmike adaptohet ne formen e Vezes Filozifike, me shpesh ajo paraqitet si nje vazo alkimikale e mbyllur hermetikisht, ne te cilen ndodh proēesi i transformimit te gjendjes primare kaotike ne ate te Gurit te Filozofeve, simboli i unitetit dhe i kuintesences.
Ne vepren e tij Psikologjia dhe Alkimia, Jungu ka demostruar se proēeset alkimikale nuk jane gje tjeter veēse nje paralel konseguent me proēesin e individualizimit,rezultati i te cilit eshte i ri, nje personalitet i integruar psikik.
Prandaj, Veza e Filozofeve nuk eshte vetem nje vazo, por eshte dhe imazhi i nje rregulli shpirteror qe transformon Kaosin ne Kozmos,ose nga e paorganizuara dhe e pakrijuara ne te organizuaren dhe te dukshmen Veze Kozmike, duke qene perseri modeli i reduktuar i Krijimit.
Ne kend veshtrimin kristian, veza nuk ehumb terheqjen esaj magjepese dhe vlerat e saj te shumta.Kuptimi i saj u kristianizua komplet dhe ne te njejten kohe u alegorizua.
Kjo do te thote se objektet e shenjta ekzistonin (ashtu siē jane relikat e shumta mesjetare dhe thesaret e kishes), por mos saktesimi i ketij kuptimi origjinal i ka detyruar mendimtaret e kishes te ndertojne nje kuptim te ri ne kundershtim me kanunin bashkekohes kulturor.
Spekullime te tilla teologjike ēuan natyrisht ne shumezime te shumta kuptimesh te cilat arriten kulmin ne koleksionet e hershme te Barokut,te predikimeve dhe emblemave te Veriut, ku veza eshte bere pothuajse simbol i ēdo gjeje. Por kjo nuk ka qene gjithmone si rregull. Ne Mesjete dhe ne Rilindjen e Hershme simbolikat kristiane te vezes perfshinin tre sfera te kuptimit.
1 Lindes. 2 Ngjalljes. 3 Pjellorise.
Nje nga keto prototipe ekziston akoma. Kjo mund te provohet nga referimet e gjendjes se shpeshte te vezes ne pikturat e hershme ne lidje me temen e Ringjalljes se Krishtit, vuajtesi? Ose vezet e varura ne koken e Madones dhe femijes negrupin e pikturave te italianeve te Rilindjes ku shquhen sidomos veprat e Piero de la Franēeskos, ne Altarin e Paqes ne Brera.
Zbulimi me i madh i simbolikes se vezes usuall ne pikturat e Hieronimus Boshi-it, icili ishte i mirenjohur me doktrinat esoterike te kohes se tij si dhe me ikonografine alkimike ku ai arriti te depertonte shume natyrshem ne veprat e tij enigmatike. Ne pikturat e tij ne mund te veme re te gjitha serite e vezeve me te gjitha format e ndryshme te kuptimit. Me shpesh veza paraqitet e thyer duke paraqitur keshtu shprehjen e pjeses tjeter negative dhe anen shkaterrimtare te prototipit kozmik te vezes.Veza e Boshit, eshte veza e shkaterrimit dhe simbolizon dizintegrimin, shkaterrimin, vdekjen, mallkimin e perjetshem, fitoren e vesit, kthimin e kaosit fillestar dhe fundin e botes.Keto aspekte demoniake vezesh te thyera, uparaqiten me vone dhe me shpesh ne veprat e pasuesve te Boshit si, Jan Mandyn, Pieter Huys dhe me shume ne ato te Pieter Brueghel-it. Ne periudhen e manierizmit (pershembull, ne format ovale te planeve te kishes) rivaliteti i shkurter i imazhit prototip te vezes kozmike mori fund.Tek periudha e Barokut, ne lidhje me rivendosjen e kanunit te doktrinave kulturore, ky imazh gati pushoi se ekzistuari. Edhe ne qofte se u shfaq disa here, shfaqja ishte gjithmone ne disa kontekste esoterike, si pershembull ne vepren e William Blejk-ut.
Simboli i Vezes Kozmike u shfaq gjeresisht vetem ne shekullin e XX.
Tani ky simbol nuk eshte ndermjetesuar nga nje tradite e ndergjegjeshme apo esoterike por nga tradita e pavdekesise duke u kthyer nga arti modern, ne ate kryesoren, primaren, arkaiken, ne format dhe imazhet te cilat jane ngulitur ne menyre te pandergjegjshme ne memorien kolektive te Njerezimit.Veza Kozmike u riaktivizua ne artin modern ne me shume raste te pakten si nje imazh tipik i inspiruar ne menyre te pandergjegjeshme ne imazhin prototip.
Ishte pikerisht Paul Klee i cili ne pikturen e tij Ab ovo (1917), per here te pare, ne menyre instiktive gjeti kuptimin origjinal te vezes, duke e sugjeruar kete jo vetem nga titulli por me shume nga format ovale, nga origjina e jetes dhe ate te botes nga veza.
Kostantin Brankusi arriti ne konceptin e vezes, sinje forme primare, kryesore organike midis te gjitha menyrave te tjera. Reduktimet formale dhe elementarizimi i te gjitha serive te statujave ne fillim te te cilit qendronte Rodeni i krijuar nga Muza qe fle (Sleeping Muse 1906) e sollen ate prane formes absolute te Fillimit te Botes (1924) e cila eshte aq perfekte, e barabarte e nje shprehje te nje imazhi, prototip te vezes kozmike sa jane dhe lingamet Tantrike. Rezultatet analogjike bile ne nje forme me pak brilante nga konstruksionet e rrepta te ndertimit, midis te cileve Katarzyna Kobro me Kompozimet e Varura, (The Hanging Composition 1921) qe u quajt e para. Format ovoide jane gjetur gjithashtu edhe ne kostruksionet trasparente te Naum Gabos dhe Ahtoine Pevsner. Negativisht thellohen jashte sugjerimeve te formave te vezes dhe kjo duket qarte ne skulptureat e Henri Murit (Moore) dhe te Barbara Hepworth.
Kjo eshte vetem nje deshmi e qarte qe imazhi prototip i vezes kozmike paraqitet me shpesh ne veprat e artisteve (te orientuar drejt imagjinates). Keta u perpoqen te riaktivizojne elementet mitologjike, te aktivitetit psikik njerezor, duke zbritur qe nga fillesat e njerezimit ecila shtrihet thelle, poshte shtreses siperfaqesore te ndergjegjes se diferencuar moderne. Kete e veme re ne te gjitha llojet e pikturave te Jozef Simes, ku nje veze e bardhe , e paster duke fluturuar ne hapesiren e pafundme, jep gradualisht lindjen e qenieve te para sikur ajo te ishte Veza Orfike e Antikitetit.
Per imazhin e vezes u kthyem edhe nje here ne mes te viteve 30-te. Ne kete kohe duke i dhene nje kuptim tjeter duke e paraqitur kete negative, veza e Boshit, e vesit dhe e shkaterrimit, e nxjerre nga duart e panjohura prapa ne ujerat e qemoteshme, ne oqeane pandergjegjshmerie, ku instiktet e erreta agresive jane duke pritur qe te lihen te lira ne vend qe te triumfojne kozmosin e organizuar te rregullit boteror ne nje kaos konfuz te luftes se Dyte Boterore.
Bile Max Ernst e perdor vezen kozmike ne nje grup te pikturave te tij te quajtura Ne brendesi te shikimit: Veza (1929), por mbi te gjitha ne skulpturat (boulder like) te punuara vetem ne reliev ne kopeshtin Giakometi ne Maloja (1934). Ketu Ernsti, gati perseriti ne fakt nje veper krijuese te qemoteshme nga Lepenski Vir.
Piktura e Salvador Dalise Femija Gjeopolitik duke pare lindjen e njriut te ri (1943) nuk eshte gje tjeter veēse nje aktualizim direkt i Mitit Orfik qe na paraqet qeniet e para Erosin qe sapo ka lindur nga thyerja e vezes kozmike te cilat ne pikturen e Dalise kane formen e sheshte te globit oval.
Nje variant te ketij motivi paraqet objekti prej letre i Krasnos Veza Neofosile (1972).
Perfaqesimi i ndergjegjshem i mitit te vjeter kozmogonik mund te gjendet ne Vezen Kozmike (1942) nga Andre Masson i cili eshte i mirenjohur me simbolet mitologjike midis surrealisteve ne saje te bashkepunimit para luftes me Georges Bataille. Format ovoide i perkasin elementeve konstantete te unitetit organik te Juan Mirose, te cilat jane konkretizuar dhe ne serite e vezeve qeramike dhe ne Monumentin e Madh (1970) e cila duhet te kuptohet si nje lloj homazhi qe i behet vezes kozmike. Shume shembuj te ngjashem duhen te nxirren nga arti bashkekohor i orientuar ne menyre imagjinare te Czech- ut.
Imazhi i vezes kozmike eshte duke jetuar ne menyre te barabarte midis perfaqesuesve te korenteve moderne te artit bashkekohor, te cilet nuk mund te ndahen nga prmbajtja tradicionale e shprehjes, ne pikture dhe ne skulpture.
Prototipet kalojne te gjitha ndryshimet revolucionare te opinioneve artistike, duke qene se mund te manifestojne vetvehten ne ēdo sfere te artit modern,ndersa ata i perkasin kryesores, elementeve te pandashem te ekzistences njerezore. Kjo mund te provokohet pershembull nfa format ovale te koncepteve hapesinore te Lucio Fontanes tek Veza (1972),tek Jiri Kolar nje objekt i holluar ne pjesen e siperme me fragmentet e trupave qiellore , ne pjsen e poshteme me atlaset tokesore, ne menyre te pandergjegjeshme duke evokuar imazhin e gjysmave te vezes kozmike ne qiell dhe ne toke. Dy variante kryesore te vezes kozmike qe kane lindur nga oqeanet primitive dhe nga boshlleku primar jane gjetur ne projektet e Herbert Distelit, njerit prej perfaqesuesve te artit konceptual.
Ai propozoi se nje veze polisterine duhet te kete ardhur nga oqeani atlantik, ndersa nje e dyte duhet te jete vendosur ne hapesiren kozmike , e cila nuk eshte gje tjeter veēse nje variant i mitit kozmogonik, nje veshje bashkekohore, nje perseritje e aktit primitiv te krijimit te botes kozmike.
Principi muzikal eshte kombinuar me formen e nje veze nga Alex Mlynarēik ne Akustacionin Monumental (1969), nje strukture muzikore e programuar ne formen e nje veze, ka preēedentet historike si dhe ato mitologjike me kuptimet kozmike.
Nje artist tjeter i cili perdori median dhe teknlogjine moderne me qellim qe te aktivizoje shtresen prototipe te veprimtarise psikike eshte edhe kanadezi Edmond Allien. Introskafi i tij (1974) eshte nje kabine e programuar me format ovale ku njeriu eshte paraqitur si nje stimul polisensual dhe nje stimul audiovizual kompleks per nje kohe te shkurter. Integrimi psikofdizikal me kete forme voide ndermjetesoi ndjenjat e kthimit tek gjendja prenatale, ne ate qe nje here e pergjithmone humbi thellesine (ndjesine) e sigurise. Keshtu Introskafi behet nje insrument terapeutikal duke ndihmuar qe te rivendoset uniteti origjinal psikik. Nje funksion te ngjashem terapeutikal kane bile edhe disa forma arkitekturale ovoide si pershembull projekti i nje shtepie me forma ovoide nga Sanford Hohauser (1959),ose projekti i realizuar nga Paskal Hausermann.
Gjendja e shpeshte e nje imazhi prototip te vezes kozmike ne artin modern nuk eshte diēka e rastit. Imazhi ka pikerisht nje cilesi e cila eshte per ne i nje rendesie vitale ndersa ajo rilidh mendjen tone te zhvilluar, te ērrenjosur, te njeaneshme, te arsyetueshme me rrenjet me te thella te ekzistences tone, duke hedhur keshtu ne ndergjegjen (koshiencen) tone te dallueshme ne tradite.
Shpend Bengu
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt