Me poshte po jap nje vaj te nje nene para bijes se vet 20-vjeçare, te vrare nga dora e nje prej pretendeteve te saj per t'u lidhur ne martese.
Vrasja e grave tek shqiptaret eshte dicka jo shume e perhapur. Grate ne malsite shqiptare nuk vriteshin, dhe pikerisht ky zakon jo normal per ne, preket dhe ne vajin qe nena i ben bijes se saj ne vargjet poshte: Burri nusen a â’ ndie kund,/m’e e vrá dekun me nji plumb!/Me hupë erz, me hupë burrní,/
si zakon nuk â’ n’Shqipní?
Gjithnje kur i kam lexuar gjithnje vajet-kujat shqiptare nder libra te ndryshme, me ka habitur perhere forca e vragut te tyre, me ka habitur se si megjithese ne zi, grate shqiptare kane nxjerre nga goja poema te verteta, rima tek to eshte e mrekullueshme. Megjithese ne zi, nenat shqiptare, perveçse qajne bijen/birin e humbur shtrire para syve te tyre, gjejne force e pershkruajne nje histori te ngjarjes, nje histori te krahines apo zones ku ndodhi zija e ku u vra personi, si kane shkuar e si do te jete e ardhmja e vendit....
Ne to, jepet dhe nje pershkrim i zakoneve, tradites, dokeve dhe fese shqiptare....
Thjesht, jane momente plot emocione te forta.
-----------------------------------------------------------------------------------
Pak sqarim mbi ngjarjen per te kuptuar me mire vajin
Ne Grude dora e nje djali shtiu mbi femren qe nuk e morio dot per nuse, per t'u vene nderi i vet (djalit) ne vend e mos ta qeshte njeri ne katund....
Perpjekjet e Pater Anton Harapit per te bindur djalin mos te martohej me vashen, dhe bindur kuvendin e pleqve se kjo pune do zgjidhur me qetesi e paqe mes dy familjeve (djalit & vajzes) shkuan dem fale plumbit qe i mori jeten 20-vjeçares nga Gruda....
Tanime, dy familjet ishin ne gjak me njera-tjetren. Megjithese vajzes per momentin s'kishte kush t'i merrte gjak (xhaxhai [axha] i vet ishte burre plak) djali mori malet dhe vellezrit e tij mbeten per shume kohe te ngujuar ne kullen e tyre.
******
Vaji i nënës për bijën e vrame
Ku â kenë mirë me ndjellun zí, Hêj... hêj...
Mori loke, mori bí?
Qyqja e mjera un n’ket’shpí,
a t’kjajë vedin e t’kjajë tý,
t’kjajë malsín për rreth e çark?
Oj zemra eme, bí! Hêj... Hêj...
Po thërras malin e t’gjimojë,
Lugu i Cemit n’gjamë t’ushtoje,
Zana e Sukës, t’madhe t’vajtojë,
e Deçiqi – i kjosha true!
T’dahet katrash, t’kjajë me mue,
n’fund e n’maje le t’lekundet,
t’kajë mbi tý-o sa ku t’mundet.
Oj e mjera nanë për tý! Hêj... Hêj...
Helm u bâftë po uji Cemit,
i raftë pika të tanët vendit,
kurr mos pá’t as dritë as diell,
gjithherë ndejtë tuj njehun fíll;
edhe dita i kjoftë e zezë,
zjarm në votër mos i u ndezët,
n’mal e n’vrrí e kudo kjoftë,
po s’u gjet kush kryet t’m’a’ shëndoshë,
t’m’ largojë gurë e t’m’ largojë dhé,
le t’hij n’vorr me çikë të ré:
atê dekun e mue gjáll,
t’dyja n’vorr t’na mblojë nji záll.
Loçka eme, bij-oo! Hêj... Hêj...
Shka t’a bâj un t’gjallët pa tý,
si mund t’shoh-o un pa sy,
si rrij n’shpí un pa t’ndie za’n,
si del jashtë kercuna nanë?
Kukú vetëm pa kurrkend,
veç ma kjá si qyqja n’gem!
S’kam pse pres as Kshndellë as Pashkë,
s’ka pse m’thotë kush due me t’dashtë,
zemërplasta nanë për tý,
të tanë jeta m’â lidhë ny’.
Oj lulja e ballit tem-oo. Hêj...Hêj...
Drita e diellit futë e zezë,
rrezja e qiellit gur le t’qesë,
toka qitët bolla e gjarpij,
era fryftë zjarrm edhe thni,
bora n’bjeshkë e zezë u ngriftë,
lulja n’fushë e thát-o biftë,
asajë kurr mos i ardhët era,
m’sa për loke del pranvera!! Hêj... Hêj...
Kshu, moj njome, po t’kján nana,
e po don t’i njehë të tana:
po t’përcjellë sot nuse s’parit
me dý plumbe n’gjoks të pahit,
po t’i mbyllë t’dy syt e ballit,
po t’a vên duvakun krahit,
po t’a vên unazën n’gisht,
po t’i njet dy vâthët në veshë,
petkat t’reja po t’injeshë;
ta tanë pajën tek e ké,
Oj e mjera un për tý! Hêj... Hêj...
Po kush t’qet e t’a njet dorën?
A thue burri, qi t’vrau Orën?
Ku i ké krushqt, ku âsht vëllaznija?
T’kanë prij para atje te hija;
Ké me i gjetë te gryka e vorrit,
si t’m’a lâshë der’n e oborrit.
Tanë janë dekë e fikë e shkue;
‘mjera ti sot me gjith mue,
oj bija eme, lokj-ooo. Hêj... Hêj...
Edhe ‘i punë, o bí, harrova;
Për nji punë Zotin s’ta lëshova;
Shka m’i bâne ti bajrakut,
shka m’i bâne tanë Malsís?...
Burri nusen a â’ ndie kund,
m’e e vrá dekun me nji plumb!
Me hupë erz, me hupë burrní,
si zakon nuk â’ n’Shqipní?
Me u thanë sot ndër tanë bajrakë:
Ç’priti e ç’bâni Gruda e ngratë?
E s’kje kush me hij ndërmjet,
soko! Djalit nuk u gjet,
me t’marrë n’besë me t’marrë me ndore:
i madh e i vogël mbet në kore?
Oj zemër! Oj bí! Hêj... Hêj...
A t’kjajë t’gjallët, a t’kjajë tý dekun,
qyqja un e mbetun vetun?
T’a kjajë vedin me lot gjakut,
t’i bâj gjamën mbarë bajrakut,
t’i thërras t’dekunt me m’ndihmue,
për me njehë eme mjerue,
t’u kallzoj si mbetën shkret,
n’vendin tanë si t’i’m n’gërbet.
Kemi mbetë si vend pa zot,
kemi vojtë si prralla mot:
nji krjal hin e tjetri del,
ai na rrah, tjetri na shkel;
toka e fortë e qiella enaltë,
kemi mbetë si kali n’baltë.
Njeh por t’ramet, struku mbrendë,
s’kemi burra me u përmendë.
Hiq kanû e mos vên ligjë,
kemimbetë si vathë pa grigjë.
T’gjith sa jemi dekë për s’gjallit,
me u mbajtë mend-o djalë mbas djalit;
besa e burr’et, ndera e grues,
lânë mbas doret pa nemuz.
Kemi mbetë – mo’ Zo’ mâ keq!
Porsi t’ki’m përbrî ndo’i dreq,
qi pret ditën me na marrë,
pa lanë farë, as rod Shqiptarit,
tue na hupë gjuhën e t’parit.
Jemi bâ me na kjá shkina;
Mbaruen krenë, e mbaruen kuptina,
Qyqja nanë, qyqja Shqipní,
Hot e Grudë të Malit t’Zí:
Bija eme nën dhé t’zí!!! Hêj... Hêj...
Me tý lokja dhe ‘i fjalë ka,
se për s’shpejtit don me u dá,
me u dá tejet për gjithmonë,
dersá t’shifemi n’Tenzonë.
Kur të shkojsh n’at’ jetën tjetër,
ke me ndeshë ndër burra t’vjetër,
babë e vëllazën e kushri:
m’i merr ngryk-o nji ka nji;
m’u kallzo si shkojmë na jetën:
shëndosh e mirë – me dishrue dekën,
diftou burravet t’Malsís,
si vojt hallit i Shqipnín:
Mbaroi Gruda me gjith Hot,
paçim rá ndore Tenzot!
Qyqja un, pa t’keqe tande,
me mbetë vetëm, pa tý sande.
t’kam pasë shêj, t’kam pasë nishan,
un e mjera morì nanë!
T’deshtën miq e t’deshtën t’huej,
nu’ m’je kenë e keqja e kuj;
kush t’ka njoftë veç ka dijtë,
si t’kam mësue e si t’kam rritë:
me lot lokja t’ka shujtue,
me dashtní nana t’ka mbulue,
bír e bí ti kjé për mue.
T’rrita shtatin me thoj t’duerve,
t’mbatha kambën me lëkurë ftuje,
t’lmova kryet si djalë dishirit,
erdhe e u rrite si mâ s’mirit:
nderë e urtí – si pa’m për piri –
me i lanë babës, ma i lanë vëllaznís,
qi t’lanë mbrapa për nderë t’shpís.
Ti m’u rrite si mollë n’gem,
e m’u bane si t’ paçë n’mend:
bukurija e dheut me u pá,
n’çika tjera n’shêj me u dá.
Ti m’u a dole n’fjalë e nderë,
ti m’u kjé lule n’pranverë;
për tý s’pat kush fjalë as halë,
ti m’kjé zojë për tanë mahallë.
Nuk don nana me t’miklue:
Je për dhé, nuk je për mue.
Nuk flet nana sot për tý,
flet gjithkush t’pat pá sý;
t’dishron vendi – e Këlmendi,
por nanë-lokja s’t’ka te shpija:
Shpírt e korp t’i pasët Lumnija,
T’përcjellë lokja dér tu gropa,
- zemra e nanës bâ copa copa, –
t’shtron do bár e t’vên do gur
mos me t’pá un mâ tý kurr.
T’bekon frati t’mbramen herë,
t’porositë Shêjt’n’e n’eltér,
t’thitë uratë edhe t’bân kryq,
shokët të barin tý në vigj.
Mandej Zoti t’pastë në dorë
Edhe Shêjtënt me kunorë,
të përcjellshin tý n’at’ jetë,
ku lumnín ti ké m’e gjetë.
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt