Nji shkrim i Eugjen Merlikes:
"Dukuria qe vret"
http://www.albanovaonline.com/module...hp?storyid=215
Nji shkrim i Eugjen Merlikes:
"Dukuria qe vret"
http://www.albanovaonline.com/module...hp?storyid=215
O BO BO o zot ...... , Edhe themi ne te ece shqiperia drejt zhvillimit kur degjoj qe kemi midis nesh difoze dhe trima qe maren hakun mbas 100 vjet , tregojne dhe trimeri sikur kushedi cfare bene , vrasen njeres shqiptare ,thone dhe te mbrojne traditat e bukura qe kane .
Me qe jane kaq katila per jeten e njeriut , le te shkojne atje ne irak , ndoshta keshtu i sjellin ndonje te mire ne shqiperi , se sa te me rine kembe kryq me pushke ne dore , te mbyllur ne koteca
Alba ne qofte se ty te vjen keq qe ne svleresojme kanunin (dhe jo historine ) mua me vjen me shume keq, kur degjoj qe ti perkrah tradita te tilla , qe sjellin shume pengesa te medha ne zhvillimin e nje shteti .Postuar më parë nga ALBA
Cme duhen mua tradita dhe vlerat e saj , une shekoj se njerzit atje "sdine" se ceshte bashkimi europian . etj. Dhe me vjen shume keq qe te tille njerez perkrahin tradita te tilla , dalen dhe flasen per politike,
DHE SHAN PASTAJ QEVERINE PSE SFUTET NE B.E. KUR TI LEXON LIBRAT E KANUNIT
je dhe studente alba
SHqiptarve i takon ajo qeveri qe eshte, se populli shqiptar ose jane
dembela dhe svrasin mendjen ,ose jetojne me tradita te prapambetura qe nuk i lejon te zhvillohen ne ritem te duhur ( per shumicen )
Ermal,
Un jam i mendimit se Kanuni eshte dicka qe duhet rrespektuar, dhe se Alba eshte "acaruar" pikerisht se Kanuni nuk rrespektohet. Nuk po thote njeri eshte gje qe sduhet me apo duhet, por ne Veri te Shqiperise rriten qysh te vegjel me ndjenja teper patriotike dhe luftarake, pasi jeta i ka bere te tille. Po te shofesh dhe muziken e kane te lavdishme per ato toka qe kerkojn. Ta heqim Kanunin si fenomen te demshem per shoqerine e tanishme eshte nje gje, por ama te fillojm dhe te flasim me pasion kundra ketyre ligjeve me duket pak si teper, pasi aty ne Veri nuk ka dhe nuk do kete Shtet kshu sic po ecin punet. Vete i kan mbajt kufijte e tyre ato vende dhe po vazhdojn ti mbajne.
Duhet me rrespekt ndaj tradites, pasi Evropa nuk eshte gjithshkah. Edhe ne Jug te Italise te zhdukin deri ne kushuri 2 a 3 andeja nga Jugu, por Italia ne Evrope eshte. Spo shof pse Shqiperia duhet te NDRYSHOJ TRADITEN qe te integrohet ne Evrope. Cti besh kur fillojn e vihen tabela Greke e budalliqe te tilla, pse jo ta heqim dhe Kanunin, ti themi Arif Vladit mos kendo me kenge patriotike o Arif, mos incito per luften e UÇK-së , mos u lodh kot se ste do Evropa kshu !!!
Ndryshuar për herë të fundit nga Hyllien : 28-05-2004 më 23:11
"The true history of mankind will be written only when Albanians participate in it's writing." -ML
Ne qofte se ke deshire te marresh pjese ne kete teme , lexoje nga fillimi temen , dhe jo disa mesazhe te vogla ku jane vetem pergjigje per ata ,qe keqintrpretojne ligjet e kanununit . Nuk ka thene njeri qe kanuni te zbatohet sot , por ama ngjarjet banale qe ndodhin sot me vrasje , nuk kan fare lidhje me kanunin .
Ne fakt shume" te prapambetura" kan qene traditat Shqiptare , se dikur nuk kan arrit te shesin njerez e sot jane modernizu , ka arrit ta marrin vajzen apo motren me dhune , dhe nuk je i zoti t'ja maresh se te vrasin .Pa me thuaj mos jan trashiguar dhe keto vrasje nga kanuni .
Edhe nje here po ta shpjegoje se une jam me bashkimin Evropian , dhe nuk them qe kanuni te zbatohet sot ne kete shekull , por ama ata pushtetaret qe keqinterpretojn se sot vrasjet behen simbas kanunit , kjo nuk eshte e vertete , por ata fshehin poshtersit , korrupsionin e tyre , ku popullin e ka mbyt skamja e varferia , te cilet i futen vjedhjeve , mashtrimeve , dhe arrijn deri aty sa dhe te vrasin njerez . Ky pra eshte shteti sot ku keto krime banale , thote se jane pasojat e kanunit . Ky pra eshte kuptimi qe kam dash te tregoje qe nga fillimi ne kete teme , por ka njerez qe nuk me kan kuptuar .
Alba
"Jeten duhet ta paguash me cmimin e vuajtjes."
.
Kanuni eshte nje mbrekulli me vlera te jashtezakonshme historike, etnike dhe shoqerore. Vlerat historike burojne nga fakti se Kanuni ne vetvete perben Kodin e Nderit te shqiptareve. Kodi i Nderit njihet edhe si BESA, dhe kjo i dallon shqiptaret nga te gjitha rracat dhe grupet etnike te tjera te botes. Shqiptaret kane jetuar me nje kod moral te larte dhe fakti qe ky kod moral eshte i gjalle edhe sot e kesaj dite, flet qarte per trashegimine e paster gjenetike dhe kombetare te malesise shqiptare, qe ndryshe nga krahinat e tjera te Shqiperise, u prek shume pak nga ndikimi asimilues i pushtuesve.
Kanuni ka sherbyer si LIGJ qe ka rregulluar gjithe viset shqiptare ne veri ne vendit, edhe atehere kur shteti nuk kish lindur ende si koncept. Ne kete aspekt, trashegimi dhe ruajtja si e shenjte e ligjeve te kanunit nga brezat shqiptare, tregon qarte se pavaresisht ndasive te theksuara midis fiseve shqiptare, kanuni dhe ligjet e tij respektoheshin njesoj nga te gjithe.
Nese do ta permblidhja me një fjale mesazhin qe percjell Kanuni i Lekë Dukagjinit, ai do te qe se ME MIRE I VDEKUR SE SA NJE JETE PA NDER! Kjo ne vetvete ushqen nje ndjenje krenarie dhe fisnikerie qe eshte produkti final i jetes sipas Kanunit. Shume pak popuj ne historine e njerezimit kane manifestuar kete shkalle fisnikerie pasi te mos lejosh dike qe te te preki nderin, eshte forma me e vjeter e manifestimit te fisnikerise.
Kanuni qe merr jete njerezish dhe lind hasmeri
Nese me vret, une do te vras. Nese me prek nderin apo me pret ne bese, ti je i vdekur. Jane keto akte brutale sipas standarteve te sotme te jetes moderne, por ne vetvete qellimi i tyre i vertete nuk ka qene krijimi i hasmerive dhe gjakderdhjes, por parandalimin e tyre. Sa me i ashper ndeshkimi i nje ligji, aq me te veshtire e kane njerezit qe ta thyejne ate. Per aq kohe sa malesoret shqiptare kane jetuar me Kanunin, numri i vrasjeve dhe gjakmarrjes ka qene shume here me i vogel se sa numri i konflikteve me te gjera qe Kanuni ka shmangur. Problemet me Kanunin linden pikerisht atehere kur pushtuesit nderhyne per te perdorur Kanunin si nje mjet per te percare shqiptaret. Ky ndikim ka bere qe Kanuni i Leke Dukagjinit te krijoje nje numer te madh hasmerrish midis shqiptareve.
Duhet te keni parasysh qe Kanuni nuk eshte shkruajtur as per greket, as per serbet, as per turqit, as per arrumunet, as per goranet, as per malazezet, ai eshte shkruajtur per shqiptaret. Mos u habisni kur lexoni ne kete teme komente nga njerez qe shkruajne shqip, por nuk jane shqiptare. Ata nuk mund te kuptojne Kanunin pasi as e kane marre mundimin ta lexojne ate. Eshte e njejta fare qe u mboll ne rradhet e shqiptareve ne 1945, ajo fare e keqe qe e mori frymen Shqiperise per 50 vjet dhe u mundua me te gjitha menyrat qe te cnderoje malsoret shqiptare duke u marre armet e duke i burgosur e internuar.
Por a mund te perdhosesh e shtypesh krenarine e malesoreve shqiptare qe nuk e shtypen e perdhosen dot as turqit per 500 vjet dhe as komunizmi per 50 vjet?!
Ligji i Kanunit u aplikua edhe ne Luften e Ftohte
Duke qene se shume nga ju me lart keni zene ne goje shoqerine moderne dhe sa e respekton ajo jeten e cdo qenie te gjalle, une po ju sjell disa mesime nga historia jo fort e larget. Per rreth 40 vjet te luftes se ftohte midis SHBA dhe Rusise, protokolli i vetem i armeve nukleare midis dy superfuqive ishte ai i "deterence" (shmangies) se perdorimit te armeve berthamore. Protokolli bente fjale se ne rast se njera nga superfuqite leshon nje arme nukleare kunder territorit te superfuqise tjeter apo aleateve te saj, si kunderpergjigje pala tjeter kish te drejte te shkaterronte 1/2 e gjithe popullsise se pales agresore. Pra te dy superfuqite ishin te pergatitur qe te hakemerreshin jo duke vrare 1 njeri te atij fisi, por qindra miliona njerez ne pune sekondash. Edhe sot e kesaj dite, armet nukleara jane gati per leshim ne ajer, toke dhe det ne cdo moment.
Ta kene nxjerre valle kete mesim nga libri i Leke Dukagjinit?
Apo edhe amerikanet e ruset jane po aq te "prapambetur" sa malesoret shqiptare?
E dini se perse Kanuni i Leke Dukagjinit vazhdon te aplikohet edhe sot e kesaj dite?
"Babai i shtetit është Ismail "Qemali", e zbuloi Edvin shkencëtari!"
Pajtohem me Albon në lidhje me vlerat e Kanunit por mendoj se në botën e sotme moderne nuk mund të zbatohet. Mendoj se ligjvënësit shqiptar mund të moderojnë ndonjë ligj nga kanuni duke ia përshtatur kushteve të sotme të jetesës por në përgjithësi mendoj se duhet ta lëmë vetëm si vlerë historike sepse sot kemi ligje më moderne dhe që rregullojnë më mirë marrëdhëniet shoqërore bazuar në kushtet e sotme të jetesës. Kjo është njëlloj sikur që asnjë nga ne sot nuk vesh veshjet e dikurshme kombëtare por ato i ka lënë në muze dhe i përdor vetëm në raste të veçanta dhe në shumicën e kohës përdor veshjet moderne që janë më të lehta për ti mbajtur dhe më komfortabile shikuar në çdo aspekt.
Kanuni deri në fund të viteve të 80-ta është përdorur edhe në disa krahina në Kosovë por atje Anton Çetta me një ekip të madh intelektualësh bënë një tur fshat më fshat dhe detyruan të gjithë ti falin gjakun njëri tjetrit dhe i dhanë fund aplikimit të Kanunit në këto krahina. Mendoj se një lëvizje e tillë i duhet edhe disa krahinave në veri dhe të çlirojmë edhe ata njerëz të ngujuar atje që janë duke jetuar me frikë e kërcënime të përditshme për gjëra koti.
Për punën e të huajve që nuk janë shqiptarë, nuk është hera e parë që po të kundërshtoj Albo, por me këtë duhet të kemi kujdes. Fqinjtë tanë gjithë kohën janë duke u munduar që të marrin gjak tonin me metoda më të fëlliqura të asimilimit kurse ju me atë deklaratë vetëm po ndihmoni atë proces. Prandaj, mendoj se duhet të keshë kujdes në të ardhmen të mos bësh deklarata të tilla. Ne vet e dijmë se sa shqiptari është asimiluar në të kaluarën dhe duhet ta luftojmë këtë dukuri shumë negative tek kombi jonë dhe jo ti japim përkrahje kësaj me këso lloj deklaratash. Edhe pse tash e tutje kombi shqiptar është më se i vetdijësuar kombëtarisht dhe nuk i han më foret e tilla të asimilimit nga fqinjtë tanë por edhe ne ama duhet ti japim shkelmin e fundit dhe të mos kemi probleme të tilla më në të ardhmen.
Leje mos m'trano, pashe zotin!!!!
Rrofte Shqiperia Etnike
Për disa në këtë temë, por edhe nga ata që e paragjykojnë po ditur fare se çfarë është 'Kanuni,' por thjeshtë tregojnë me gisht dy vrasje, dhe thonë 'ja ky është kanuni i malsorve, i atyre katnarve nëpër male.' Me siguri mund të them, 'më katnar është ai që shpiku fjalën "katnar" pikësëpari.' Po sjell një artikull të shkurtër, po patët dëshirë të lexoni ju të civiluzuarit, po ditët të lexoni shqip dhe jo veç 'tironçe,' mund të lexoni këtë artikull rreth Kanunit:
Përmbledhje e Shpejtë e Kanunit të Lekë Dukagjinit!
Kanuni është një monument kulturor historik i së drejtës tradicionale të shqiptarëve. Shqiptarët kanë trashëguar deri në shekullin e 20-të dy kanune: "kanunin e lekëve" - Kanunin e Lekë Dukagjinit, që kishte pushtet në viset mbi lumin Drin; "kanunin e gegëve" - Kanunin e Skënderbeut, që kishte pushtet në gjithë pjesën tjetër të Shqipërisë veriore. Në viset jugore të Shqipërisë e drejta zakonore tradicionale ka mbërritur fragmentare. Modeli më i plotë i organizimit tradicional të jetës së shqiptarëve është Kanuni i Lekë Dukagjinit.
Kanuni nuk kishte vlerë pa kuvendin, pa pleqtë e stërpleqtë, pa dheun që mblidhej për të ndarë të drejtën. "Canon et convente", kanun e kuvend (marrëveshje), ky është thelbi i së drejtës zakonore shqiptare. Vetë fjala "kanun" është huazuar nga greqishtja "canon", që do të thotë rregull, kufizim. Po ashtu edhe fjala "kuvend", që do të thotë "parlament", është huazuar nga një rrënjë neolatine "convente", marrëveshje.
Tradita vendëse e zgjidhjes së problemeve të së drejtës është dëshmi lashtësie e qytetërimi. Vetëm një popull i ngulitur prej kohësh mund të arrinte të përpunonte në atë shkallë me të vërtetë të lartë elementët e vetëdisiplinës dhe të autopërgjegjësisë. Një popull që arrin të krijojë një kod të normuar bashkëjetese duhet të ketë zotëruar më parë një kulturë të ngulitur etnike. Një mënyrë bashkëjetese e pranuar pa kushte nga të gjithë do shekuj të tërë të rregullohet me norma të njësuara. Kanuni shpreh ekzistencën e një jete urbane qytetare dhe të një ndërgjegjeje bashkësie të hershme.
Kanuni i malësisë, që lidhet me emrin e Lekë Dukagjinit, por në shumë elementë mund të jetë edhe më i vjetër se kjo figurë e njohur e historisë, është një univers juridik i lashtë, nënshtresa të të cilit, për nga burimi, shkojnë deri në antikitet. Formulat e betimit nuk zënë në gojë hyjnitë me emër. Betimi "për qiell e dhe", "për kët? gur", "për kët? peshë", "për kët? bukë", shpreh një besim mitologjik. Vetëm një gjë me të vërtetë shumë e vyer mund të kapërcente shekuj të tërë për të ardhur gjer në ditët tona. Këto betime janë të njëjta me ato të grekëve të vjetër: Për Uranin (për qiellin), për Demetrën (për tokën) etj. Dhjata e re ia ndalon kategorikisht birit të njeriut të betohet për to. Kurse betimi për bukën të kujton kultin hebraik për "manna-n", ushqimin e shenjtë hyjnor.
Ishte ky kanun jo vetëm e drejta e rregullimit të bashkëjetesës (convente), por edhe e drejtë familjeje, e drejtë civile, e drejtë pune e procedure, një ansambël i vërtetë drejtësie, ku përcaktoheshin në mënyrën më të sintetizuar raportet e njeriut me familjen, me fisin, me miqësinë, me flamurin e me atdheun.
Dihet se normat morale, rregullat e ndërtimit të jetesës së përbashkët, në popuj të ndryshëm, sipas përkatësisë së tyre fetare, janë identifikuar shpesh me përcaktimet e librave të shenjtë. Tek shqiptarët nuk vihet re një gjë e tillë. Kategori të tilla themelore të etikës popullore, si nderi, dinjiteti, respekti, mirësjellja, mikpritja etj. ndër shqiptarët janë përcaktuar nga "nomet e të parëve".
1. Barazia dhe Pabarazia në Kanun
Me gjithë ashpërsinë e tij, Kanuni ka mundur t?i mbajë shqiptarët në kushte të një barazie të rreptë ndaj rregullit, "qoftë edhe i Gjomark", që do të thotë, qoftë dhe i shtëpisë që kishte për detyrë mbikëqyrjen e kanunit. Sipas kanunit, "jeta e të mirit asht nji me jetën e të keqit", dhe "gjaku shkon për gisht", që do të thotë të njëjtën gjë.
Shkrimtari I. Kadare ka folur për hapësirën juridike tradicionale të popullit tonë, të ruajtur në Kanunin e Lekë Dukagjinit, duke vënë në dukje një gjymtim të saj, përjashtimin e gruas nga çdo lloj veprimtarie që kishte të bënte me përcaktimin, ndarjen, dhënien apo fitimin e së drejtës, duke përfshirë edhe kuvendin në odën e miqve. Kanuni, del nga barazia edhe në një përcaktim tjetër: të pozitës së privilegjuar të klerit në kuvend. Kanuni sanksionon që "prifti nuk bjen më gjak e nuk çohet në be" (nyje 4, § 10). Edhe "me ndollë qi meshtari të çohet në be, a për me dlirë vendin a për porotnik (dëshmitar), ky vetëm do të njihet e do të zehet për 24 vetë" (po aty). Po kështu, sanksionohen edhe favoret e kishës si institucion. Ajo "nuk giobitet e s?ka peng më kend" (nyje 1, § 2), pra, qendron mbi kanun. Kanuni i Lekë Dukagjinit, sikurse të gjithë kanunet, është produkt dhe pasqyrë e së drejtës feudale. Dy përjashtimet prej barazisë: përjashtimi i kishës prej detyrimit ndaj bashkësisë (krahinës, flamurit) dhe pozita jashkëkanunore e gruas, janë gjurmë të kohërave mesjetare. Të tjerët, "me qenë edhe i kullës së bajrakut", i nënshtrohen njësoj të njëjtit rregull. ("Edhe pse pari a krye, pengun do t?a lëshojë n?dorë të pleqve e t?vogjlis, po bani kush vaj me të"- nyje 141 § 1014). Paragrafë të tillë, si "çmimi i jetës së nierit asht nji" (nyje 124, 1 887); "secili mbahet rrumbull katërqind derhem në kandar (në okë) të vet" (§ 889); përmbajnë një barazi të ashpër të njerëzve.
Mund të pohohet pa druajtje se barazia e rreptë që ka sanksionuar e marrë në mbrojtje kanuni është një vlerë e kryehershme e tij, natyrisht paramesjetare.
Në anën tjetër, edhe privilegjet e pabarazitë e kanunit janë relative. Sepse në traditën shqiptare kanuni nuk mund të ndahej nga kuvendi. Çfarë e ndalonte njëri mund ta lejonte tjetri. Çfarë e lejonte njëri, mund ta pezullonte tjetri. Ndonëse kanuni e nënçmonte e nuk e lejonte gruan të rrinte në odën e burrave, shpesh kuvendi e ka pranuar atë, duke i vlerësuar mençurinë dhe zotësinë për të ndarë të drejtën.
2. Mikpritja në Kanun
Kanuni ka sanksionuar kultin e mikut dhe të mikpritjes tek shqiptarët. Kulti i mikut shenjohet në përkufizimin e shtëpisë, si "e zotit dhe e mikut" ("Shtëpia e shqiptarit është e zotit dhe e mikut"). Në kanun zoti dhe miku para shtëpisë barazohen. Nuk mund të ketë hyjnizim më të madh se ky për mikun. Kulti i mikut, i shprehur edhe në formulime të tilla, si: "shtëpia e shqiptarit - e mikut dhe e shtegtarit", "dera e shpisë i hapet kujdo qi ia msyen, me kenë edhe përdersi" (lypsi), përmban një mendësi të lashtë, parakristiane, judaike, biblike, që vjen prej kohërash profetët mund të shfaqeshin në dyer besimtarësh me rrobën e një shtegtari të mjerë. Në mendësinë e shqiptarit, miku që troket në portë duhet pritur me të gjitha nderet që i takojnë, sepse "nuk dihet a asht lypsi a shenjti".
Në traditën shqiptare miku nuk kërkon leje për të hyrë në një shtëpi, por "ia mësyn", që do të thotë se i zoti i shtëpisë është i detyruar t'ia hapë portën me dëshirë të vet, sepse, për ndryshe, miku ka të drejtën e vet "me hy".
Privilegji më i madh i mikut në kanun është ndorja. Kjo do të thotë se miku nuk bjen në gjak dhe është i mbrojtur prej hasmit sa kohë që "asht me bukë të të zotit të shtëpisë". Nëse miku binte në pusinë e hasmit, mjafton të thërriste: "jam me bukë të filanit" apo "jam ndorja e filanit" - domethënë e të zotit të shtëpisë që e kishte pritur, dhe kjo i jepte siguri, i shpëtonte jetën, i hapte rrugën.
3. Nderi në Kanun
Nga kohëra shumë të hershme vjen përmes kanunit kulti i nderit. Nderi tek shqiptarët ndryshon nga kodet e kalorësisë europiane të pragut të Rilindjes. Bëhet fjalë për një nder të ashpër, por dinjitoz e madhështor në ashpërsinë e tij. Nderi në kanun nuk është një kategori morale në kuptimin e ngushtë. Për kuptimet e ngushta kanuni kishte ndalime të tjera. Një familje shqiptare, para se të vendoste pranimin e një krushqie të re, duhej të hetonte nëse largësia midis brezave të gjakut e të tamblit (në linjë mashkullore dhe femërore), ishte më shumë se shtatë breza. Kishte rajone që duhej të kalonin 12 breza.
Për vendin që i ka dhënë popullsia malësore nderit, që shkrinte dy kulte, atë të bujarisë (të mikut) dhe të urtësisë (të pleqve), mjafton t?u referohemi dy paragrafëve të njëpasnjëshëm të kodit:
"Ndera e marrun ka gjakun" (nyje, § 598);
"Ndera i merret burrit me i than kush se rren faqe burrave në kuvend".
Vetë kuvendi i burrave ka etikën e vet të mbipushtetshme, që përbën kodin e spektaklit, të një spektakli që shfaqet gjithnjë vetëm një herë dhe nuk përsëritet më, të një spektakli që nuk njeh provë gjenerale. Eshtë kjo etikë që ka krijuar atë dendësi të mendimit përherë të pranishëm në bisedën malësore, atë mirësjellje fisnike, atë dialog aq të kulturuar, që vë në peshë urtësitë dhe mban në eficiencë të plotë mekanizmin e kërkimit të së vërtetës.
"Shqiptari rron për dy gisht nder", "Dy gisht nder e faqen e bardhë", janë dy përcaktime themelore për nderin në kanun.
Nderi në të drejtën zakonore shqiptare është e kundërta e turpit. Po të krahasohen "zonat" e nderit dhe të turpit në kanun, del se hapësira e nderit ka qenë shumë e ngushtë dhe brenda kësaj hapësire njeriu shqiptar duhej të krijonte individualitetin e tij. Kjo sepse kanuni përmban një varg të gjatë ndalimesh e tabush, që e mbronin njeriun prej "zonës së turpit".
Nderi bën shtëpinë, thuhet në kanun, por shtëpia nuk bëhet me një brez. Për të ngritur një shtëpi duhet një faqe, domethënë tre breza nder radhazi.
Pushteti i nderit mbi shqiptarin ishte mbi pushtetin e faltores dhe të shtetit.
4. Besa në Kanun
Me kultin e nderit është i lidhur kulti i fjalës së dhënë, ose, siç njihet ndër shqiptarët, "kulti i besës". Kjo është një fjalë që nuk ekziston në shumicën e gjuhëve të botës. Në gjuhët ballkanike ekziston si fjalë e huazuar nga gjuha shqipe. Shpesh, në përkthime prej shqipes, fjala "besë", duke mos pasur barazi kuptimore me një fjalë a frazeologjizëm të gjuhës tjetër, jepet në formë shënimesh shpjeguese, si një dukuri e botës shqiptare, si albanizëm.
Besa, ose kulti i fjalës së dhënë, lidhet në burim me mitin biblik të fjalës: "Në fillim qe fjala!". Më parë se të ishte shkrimi, kontrata, marrëveshja, noteria, gjyqi, shteti, popujt, njeriu, bota vetë, ishte fjala. Ky kult madhështor, i cili, në popujt euro-perëndimorë, pak nga pak mori karakterin e një idiome fetare kishtare, tek shqiptarët ruajti gjurmën e burimit.
Lidhja në fjalë (për fjale) përbënte për kanunin autoritetin më të lartë. Të gjitha marrëdhëniet: në gjini, në fis, në famulli, në bajrak dhe në nivelin e bashkësisë etnike, madje edhe marëdhënie ndëretnike, mbaheshin në fjalë.
Besa është testamenti moral i shqiptarëve qysh prej periudhave mitologjike. Dy baladat më të rëndësishme të folklorit shqiptar, me motivin e murimit dhe motivin e ringjalljes (flijimi për ngritjen e një ure dhe ngritja e vëllait nga varri për të kthyer motrën në familje) lidhen me mbajtjen e fjalës së dhënë.
Në kanun thuhet se "e folmja asht e falme": çfarë premtohet, duhet të kryhet.
Besa shqiptare, e njohur tek bullgarët dhe rumunët pikërisht me emrin "besa", kurse tek sllavët e jugut si "arbanaska vjera" (fj. për fj. "ajo që besojnë shqiptarët") është virtyt themelor i tyre, trashëguar prej të parëve.
5. Kanuni ose "Jus Albanicae"
Shqipëria qe e pushtuar për pesë shekuj nga perandoria otomane, por Kanunin ajo nuk arriti ta nënshtrojë. Në shekullin e 19-të në Shkodër funksiononte një zyrë e veçantë, që njihej me emrin "Xhibali", dhe që kishte për detyrë të hetonte se ku nuk përputheshin ligjet e perandorisë dhe të sheriatit me kanunin, për t?u tërhequr para konfliktit. E drejta zakonore shqiptare mund të jetë e vetmja ndër ato të popujve ballkanikë që mbeti si e drejtë paralele. I. Kadare, në një ese të tij, figurativisht këtë e ka quajtur "jus albanicae".
Sot kanuni është një "opus finita" një herë e përgjithnjë, është "një botë e mbyllur". E. Çabej, qysh në vitin 1935, në veprën "Elemente të literaturës dhe të gjuhës shqipe", e përfshiu Kanunin në antologjinë e vlerave letrare të përzgjedhura për nevojat e shkollës. Në këtë parashtresë Kanuni gjithashtu do të shihet si një botë juridikisht e mbyllur dhe artistikisht e pasur. Kanuni u përcoll nga brezi në brez me të njëjtin mekanizëm si gjuha apo folklori, si një traditë orale, në qarkullim të shumëfishtë gojor.
Kanuni nuk u botua dot deri në dekadat e para të shekullit që jetojmë. Kjo ka shpjegimin e vet. Në radhë të parë, nuk duhet harruar që e drejta zakonore e malësisë pothuajse gjithnjë ka qenë një e drejtë ilegale, që nuk njihej nga pushtetet zyrtarë, sado kalimtare që kanë qenë. Përveç kësaj, kanuni mësohej përmendësh si një trashëgim kulturor i madh, njësoj siç mësoheshin rapsoditë, legjendat, rrëfenjat. Ai ishte edukata juridike dhe ndërgjegjja juridike e malësorëve, zgjedhja e përbashkët e mënyrës së jetesës. Mbi bazën e tij ndërtohej e ndryshohej morali. Prandaj pasqyrimi i vlerave shprehëse të bisedës në odën e miqve, i frymës së përcaktuar të procedurës dhe rregullave të saj të brendshme, duke dëshmuar qytetërimin e popullit tonë, mbron historinë e sulmuar të tij, pra, mbron të drejtën e ekzistencës dhe të zhvillimit të lirë të tij.
Një popull që e ka rregulluar me norma të njësuar bashkëjetesën që së lashti, një "popull me aftësi të shquara ligjvënëse", siç do të shprehej Kadareja; tregon se ai di të vetëqeveriset, pa pasur nevojë të marrë mësime dhe shansi i tij nuk gjykohet nga momenti i krizës. Shansi i tij mund të jetë përpara.
Vepër e përbashkët e një populli të tërë, e përvojës historike shumëshekullore të tij, kanuni është lidhur ngushtë me emrin e një duke të përmendur të arbërve të shekullit të 15-të, me emrin e Lekë Dukagjinit. Kronikat e kanë treguar atë si një nga figurat e shquara të qendresës antiosmane, prijës e komandant të malësorëve, bashkëluftëtar të Skënderbeut. Por edhe pa këto cilësi, pa trimërinë dhe titujt e fisnikërisë që i atriubon historia, pa pjesëmarrjen në luftërat për mbrojtjen e trojeve arbërore dhe vetëdijen e të qenit arbër, Lekë Dukagjini do të mbetej njësoj i lavdishëm nëpër kohëra vetëm me atë nder që i bëri populli duke preferuar në vend të anonimatit emrin e tij si autor për kanunin e malësisë.
S?ka dyshim që as Lekë Dukagjini dhe as ndonjë individ tjetër nuk mund të kishte një aftësi të tillë prej ligjvënësi, sa të hartonte një - asnjë fjalë tjetër nuk do të ishte kuptimisht e mjaftueshme - një univers të tërë juridik, lakonik e të kompletuar, siç është kanuni i malësisë. Shumë-shumë, ai mund të ishte një Gjeçov i pesë shekuj të shkuar, por një Gjeçov që e sistemoi me gojë e jo me shkrim të drejtën arbërore. Ajo u përcoll nga një shekull në tjetrin si një testament juridik. Në mesjetë, në epokën e qendresës së madhe ndaj perandorisë otomane, ndoshta u bë normimi i parë i saj, duke e ngritur atë mbi kanunet me përdorim të ngushtë krahinor. Integrimi politik i arbërve përballë rrezikut të përbashkët sigurisht e lehtësoi këtë proces.
Një karakterizim lakonik i ka bërë kanunit gjuhëtari i shquar E. Çabej, në një nga punimet e tij më të hershme, pikërisht në tekstin "Elemente të gjuhësisë e të literaturës shqipe", botuar më 1935. Në këtë libër ai thekson shprehimisht:
"I ndjeri baron Nopsca ka lënë edhe ky një vepër dorëshkrim mbi kanunin. Pas këtij dijetari burimi i kanunit duhet kërkuar në ligjet gjermane të Langbardëve, të cilat hyjtën në Shqipëri me anën e Venetikut. Mirëpo ne jemi të mendimit se nga ekzistenca e gjurmëve të forta të kanunit në Labëri na del një vatër e re e këtij ligji në Shqipërinë Jugore. Me këtë del i besuarshëm një burim mjaft i vjetër dhe shqiptar i këtij kanuni. Përveç kësaj ky kanun duhet krahasuar, besojmë, jo vetëm me ligjet gjermane të Italisë, por edhe me ligjet e popujve të Ballkanit".
Për herë të parë kanuni u mblodh, u sistemua dhe u botua në shqip prej at Shtjefën Gjeçovit në vitin 1933. Gjeçovi ishte një prelat i shquar i kishës romane, prift i urdhërit franceskan, që jetoi midis malësive të veriut dhe ishte në kontakt me veprimin e së drejtës së kanunit mbi marrëdhëniet në shoqëri. Kanuni kishte pushtet jo vetëm mbi autoritetet laike, por edhe mbi kishën, sido që të pjesshëm. Gjeçovi kishte kulturë të shëndoshë filologjike, teologjike, arkeologjike dhe juridike. Ai përktheu vepra të letërsisë botërore në shqip dhe shkroi letërsi origjinale vetë. Ishte një prej koleksionistëve të parë të gjetjeve arkeologjike shqiptare. Fati i koleksionit të tij nuk dihet. Kanuni i Lekë Dukagjinit u përkthye fillimisht në gjuhën italiane, pastaj serbisht, frëngjisht, rusisht, anglisht dhe në ndonjë gjuhë tjetër.
Shkruar nga Dr. Shaban Sinani
Siç thuhet edhe mësipër, por edhe siç kam dëgjuar, ekziston edhe një Kanun Çam apo Lab, me etikat e tyre të të jetuarit, çka do të thotë se Kanuni nuk është një etikë që ekzistoj vetëm në Veri të Shqipërisë, por edhë në Jug të saj, domethënë në Toskëri.
Gjithësesi, e di se kjo temë është e zjarrtë, ndaj po ju sjell edhe foton e një motorri (pasi i kam shumë qjef) të markës Kanun, markë e cila prodhohet në Turqi. Gjatë perandorisë osmane, 26 kryeministra të saj ishin shqiptarë, sikurse vetë Ismail Qemali që ngriti flamurin e pavarsisë në Vlorë ishte një kryeministër i asaj perandorie. Shumë shqiptarë jetuan aty, dhe akoma jetojnë në Turqi. A thu të kenë ndikuar në emërtimin e kësaj marke 'Kanun'?
Alba , mos ki frike se zonat nga malesia zbatojne traditat dhe ndjekin ligjet e kanunit sic kan qene , prandaj jane shume te zhvilluar"
Gjakmariet qe behen nga malesia ,po ta analizosh nga ana psikologjike do kuptosh se fajtori" jane ligjet e kanunit , qe lejohi njerzit e malesise te ndjekin nje ruge te tille ( gjakmarje )dhe kjo vin nga besnikeria dhe ndershmeria e tepert qe mesuan ata , nga ligjet e kanunit
Dhe kur dhua qe te mos harojme vlerat , dhe traditat e kanunit , eshte sikur te na bindesh qe kanuni ska as nje lidhje me keto qe behen andej nga malesia , dhe
kerkon qe ne te interesohemi per tradita te tilla , por e di se cfre rol te madh lozin
traditat ne zhvillimin e nje vendi ? kur ato jane shume te prapambetura dhe njerzit i ndjekin ,?< e shekon dhe vete se ne cgjendje jane atje> Do qe te na lesh te prapambetu ,( JO ME QELLIM )
Me sa shekoj ti Alba dhe ti Albo vazhdoni nje shkolle dhe kini lexuar te njejtin liber
Sa per temen e kuptova shume mire , dhe sme ben shume pershtypje qe kanuni
ka nje kulture te ndershme , (ndershmeria ka parenergji te padukshme" )
Ermali, lexoje Kanunin, bisedo dhe njihu edhe me malsoret shqiptare, vizito edhe viset shqiptare ne veri te vendit dhe pastaj hajde ne forum te japesh mendim per Kanunin dhe per malsoret shqiptare. Jo me kot Kadareja ne 1999 shkruajti esene e tij "Ra ky mort dhe u pame" pasi ja tek kemi nje popull e nje komb te ndare per dekada me rradhe. Kjo nuk duhet te thote se jemi te huaj per njeri-tjetrin.
Gjaku asnjehre nuk behet uje, po ke gjak shqiptari nuk ben dallim midis shqiptareve, qofshin keta nga Kosova, Malesia, Dibra Shqiperia e Mesme, Toskeria apo Cameria. Problemi juaj eshte se keni mesuar me ende ne shkollat ku shkoni shume mbi jeten ne Perendim, por nuk keni marre mundimin te njiheni me trashegimine tuaj kombetare si shqiptare.
Albo
P.S Drini, te falenderoj per shkrimin qe ke sjelle.
"Babai i shtetit është Ismail "Qemali", e zbuloi Edvin shkencëtari!"
Regullat e Postimit
Krijoni Kontakt