Brenga

[gentius]

Në hartimin e shkëlqyer të Zhan Pol Sartrit “Ç’është intelektuali”, autori bën dallimim mes shkencëtarit, dijetarit dhe intelektualit. “Nëse duhet një shembull për këtë koncept, që është i përbashkët për të gjithë intelektualët, unë do të thoja se nuk mund të quhen “intelektualë” shkencëtarët që punojnë në ndarjen e atomit për ta përsosur armën për luftën bërthamore: ata janë shkencëtarë të thjeshtë. Por, kur po ata shkencëtarë, të frikësuar nga forca destruktive e armës, prodhimin e së cilës ata e mundësojnë, bashkohen dhe nënshkruajnë manifestin në të cilin ia tërheqin vëmendjen opinionit për rrezikun e përdorimit të bombës atomike, atëherë ata bëhen “intelektualë”. Duke lexuar shkrimin e Ismail Kadaresë “Riparimi i së keqes” sërish u binda për funksionimin e tij si intelektual në rastin e ngjarjeve të fundit që ndodhën në Kosovë. Ishte një reagim tipik intelektual, i përshkuar me brengë për fatin e ideve, të njerëzve dhe të proceseve.

Në këtë artikull mishërohej një ide, po aq e thellë dhe gjeniale e poetit Gëte, e cila thotë “Mbi popullin është humaniteti”. Shkrimtari ynë i njohur e mbrojti nga vetë shqiptarët humanitetin, duke dhënë porosi të qarta se pa këtë vlerë ideja shqiptare bëhet e pavlefshme. Brenga që e shfaq Kadareja është një tregues i fuqishëm se populli shqiptar ka kapacitete morale, intelektuale dhe politike ta njohë dhe të distancohet nga e keqja. Nuk duhet harruar po ashtu se fenomeni i brengës, në fillim të shekullit të 20-të u shndërrua në kategori filozofike, veçmas në veprat e filozofit të madh, Seren Kirkegard. Ngjashëm me Kadarenë shumë intelektualë, publicistë dhe politikanë shqiptarë nga të gjitha viset tona u distancuan pa hezitim nga kjo dhunë, jo vetëm nga brenga, por dhe nga habia se si mund të ndodhë diçka e tillë që nuk i takon traditës kulturore dhe kombëtare shqiptare. Si mund të digjen ato kisha që deri dje, shekuj me radhë janë mbrojtur nga vetë shqiptarët?! Natyrisht ka shumë mënyra për ta shpjeguar këtë zbrazje të mllefit, mirëpo nuk do t’i hyjmë kësaj analize meqë nuk duam të lëmë përshtypjen se orvatemi të arsyetojmë diçka të tillë.

Me këtë rast e shohim të dobishme të bëjmë disa krahasime: si reagoi faktori shqiptar, faktori serb dhe ai ndërkombëtar? Elita shqiptare reagoi shpejt, duke dënuar dhe duke u distancuar nga dhuna, nga aktet vandaliste, nga shkurtpamësia politike etj. Dallimi i vetëm mes tyre ishte përkufizimi i rrjedhës së ngjarjeve: dikush i cilësonte si spastrim etnik, dikush si tentativë për spastrim etnik e dikush tjetër manifestim i dhunës…Por gjithsesi, pa përjashtim të gjithë i dënuan këto ngjarje tragjike të 17 marsit. Në këtë kontekst vlen të veçohet reagimi i prindërve të fëmijëve të mbytur, të cilët apeluan të ndërpriten protestat, të vendoset qetësia, rendi dhe qendrueshmeria në shoqëri. Prindërit e fëmijëve të mbyrtur, të dërrmuar nga dhimbja, gjetën forca morale ta ngrejnë zërin kundër hakmarrjes ndaj serbëve. Ata porositën: MJAFT!

Si reaguan serbët, populli që ka hartuar në 100 vitet e fundit elaborate shumë precize për shfarosjen sa më efikase të shqiptarëve, madje dhe për pushtim të hapësirave gjeografike të Shqipërisë së Veriut në emër të idesë naciste për hapësirë jetësore (lebensraum)? Reagimet e elitës serbe ishin ekzaltuese. Ata, as që përpiqeshin ta fshihnin entuziazmin nga djegia e shtëpive, kishave, vdekja e njerëzve. Të gjitha reagimet e tyre ishin në permase të një shfrytezimi morbid politik. Ata me ngazëllim shfrytëzuan këto ngjarje irracionale të Kosovës për të arritur të paktën dy qëllime utilitare: - T’i dënojnë sërish sulmet e NATO –s në caqet ushtarake të armatës jugosllave që në mënyrë brengosëse dëshmon se ata ende nuk janë distancuar nga politika gjenocidale e Millosheviqit, se ata nuk arrijnë intelektualisht dhe moralisht ta zbulojnë fajin dhe turpin në vetvete, ashtu si bëri Ismail Kadare.

Në vijë të këtij konstatimi vetvetiu krijohen dy paradigma, ajo e nobelistit serb Ivo Andriç, i cili harton rezoluta për shfarosje të shqiptarëve dhe ajo e shkrimtarit të madh shqiptar Ismail Kadare që dënon ashpër vandalizmin shqiptar dhe kërkon riparim urgjent të së keqes; - Të kërkojnë që të pranohet projekti i ndarjes së Kosovës mbi baza të shpifura etnike. Përderisa shqiptarët, të zhgënjyer nga vetja, të dëshpëruar deri në mazohizëm, kërkonin shpjegime, madje dhe duke prodhuar teori të ndryshme të konspiracionit, shprehnin qartazi distancën nga këto akte, reagimet serbe ishin përfituese, shfrytzuese.

Si reagoi faktori ndërkombëtar? Me zhgënjim të skajshëm, që në kontekstin e spjegimeve serbe-maqedonase na dukeshin edhe më të errëta. Në ajër pezullonin akuza të tipit “e kafshuat dorën që ju ushqente”, “sulmuat ata që ju morën në mbrojtje”, “jeni bukëshkelë” dhe vlerësime të tjera të ngjashme. Edhe pse këto fjali nuk u përmendën nga asnjë diplomat i huaj, megjithatë u vendos një nderlidhje që ishte e padrejtë ndaj shqiptarëve: Ose do të jeni 100% të mirë, ose do t’ju dënojmë 100%. Pra, imponohej teza e dënimit të skajshëm të shqiptarëve duke marrë qëndrimin negativ ndaj statusit të Kosovës. Këto ide qarkullojnë në një kohë të gjatë dhe janë të padrejta si politikisht ashtu dhe moralisht ndaj shqiptarëve, ngaqë ata, thënë më saktë, elita e tyre, jo vetëm që nuk e prodhoi krizën, por dhe u distancua fuqishëm nga ajo. Edhe popujt e tjerë, shumë më të qytetëruar se shqiptarët kanë momente të derdhjes irracionale të mllefit ku vandalizohet gjithçka. Me këtë rast do të përmendim përleshjet e përgjakshme mes emigrantëve, “të huajëve” indusë, pakistanezë me anglezë të një qytezë të Britanisë së Madhe vite më parë, ose shkaterimet e tifozave të skuadrave të ndryshme anembanë qyteteve të Evropës. Me këtë nuk dëshirojmë të hyjmë në pasqyrim të përimtësuara të paaresyeshmerise të kokëkuqëve, apo të satanistëve euro-amerikanë që ndjegin kisha dhe shtëpi anekënd Evropës.

Është e padrejtë kërkesa që shqiptarët duhet të jenë të shenjtë, shembullorë, të mos kenë cene. Gjithsesi, ata nuk janë të tillë dhe as që kanë qenë dikur. Madje, shpeshherë manifestojnë sjellje të mbrapshta që ua nxinë shpirtin edhe shqiptarëve më të mëdhenj, të cilët nga zemërplasja shpesh kanë deklaruar: “le të dijë bota mbarë se X.Y. nuk është më shqiptar”. Është e çuditshme qasja e faktorit ndërkombëtar ndaj elementit boshnjak dhe atij shqiptar, ndaj popujve më të persekutuar të kësaj periudhe historike: kërkohet prej tyre sjellje e përsosur. Kohë më parë ndoqa një intervistë në BBC “Hard talk” me ulemanë tepër të moderuar të bashkësisë islame boshnjake, Dr. M. Ceriq. Gazetarja agresive, në kuadër të klimës tashmë të krijuar se Bosnja është trampolinë e mundshme e terrorizmit islamik, kërkonte nga ai konfirmim ose mohim të akuzës se në Sarajevë ka ose nuk ka baza të Al-Kaedës. Gazetarja kërkonte me çdo kusht, si një police përgjigje të saktë, të cilën i gjori ulema nuk mund t’ia jepte, ngaqë nuk posedonte informacione të atij lloji. Megjithatë, problemi nuk qëndron te cilësia e informacionit që duhet të ketë ulemaja, por te qasja e padrejtë e gazetares ndaj tij që nënkuptonte konfirmimin e kërkesës për pafajësinë qindpërqindëshe të boshnjakëve ndaj fenomenit të terrorizmit global duke harruar faktin se Al-Kaeda ka thurur folenë e vet nëpër të gjitha metropolet e Evropës dhe se me të bashkëpunojnë pjesëtarë të popujve dhe të përkatësive të ndryshme fetare. Do të ishte mirë që boshnjakët të bëjnë përjashtim, por në parim nuk kemi të drejtë morale të kërkojmë nga ata që të jenë imun ndaj këtij virusi planetar.

Pra, shqiptarët me këto ngjarje të 17 marsit treguan se nuk janë idealë, treguan se janë te pa aresyeshem, shkaterrues ndaj vetes dhe ndaj të tjerëve. Por ama, ata njëkohësisht dëshmuan se kanë mundësi për vetshikim moral dhe ndjenjen e turpit. Turpi manifeston njohjen e së keqes, distancën nga ajo, pra edhe përmirësimin e gabimit. Ky gabim trashanik, irritues zgjati 2 -3 ditë dhe nuk u shndërrua në sistem. Nga ana tjetër, duhet kuptuar qartë se populli serb, qasjen e vet të gabueshme e ka shndërruar në sistem që funksionon më se 100 vite, saqë ata nuk kanë forcë të distancohen nga ajo. Duke kritikuar sulmet e NATO -s ata nuk arrijnë ta njohin, të turpërohen, ta dallojnë krimin e Millosheviqit ndaj shqiptarëve. Ata, sot e kësaj dite e fshehin Karagjiqin dhe Mlladiqin duke i trajtuar si heronj kombëtar. Pra, unë nuk jam i befasuar nga menyra e shfaqjes së zhgenjimit kombëtar shqiptar, nga shkaterrueshmeria e tyre, por diçka tjetër më duket se duhet të na shqetësojë: çështja e vendimmarrjes politike. Populli shqiptar i viseve jashtë shtetit amë në një kohë të gjatë ka vepruar në ilegalitet për shkak se nomenklaturat politike kanë qenë në funksion të regjimeve të huaja.

Kjo mënyrë e veprimit politik vazhdon sot e kësaj dite edhe pse tashmë kemi përfaqësues të popullit, të zgjedhur me procedure demokratike dhe ata, sipas rregullit do të duhej të ishin vendimmarrësit legalë dhe legjitimë. Ajo që duhet të na brengosë dhe të na vërë në veprim është vazhdimi i praktikës së marrjes së vendimeve të mëdha kombëtare në ilegalitet. Nuk duhet të shtrohet pyetja se çfarë kulture manifestuan shqiptarët në protesta, por duhet të fokusohemi te një çështje tjetër: ku merren vendime për kryengritje, për djegie shtëpish, kishash, sulmesh mbi UNMIK-un dhe KFOR-in? Nëse një popull nuk merr vendime në institucionet legale dhe legjitime demokratike, atëherë kjo do të thotë ose nuk e kontrollon dot veten, ose nuk i fuknsionojnë institucionet demokratike. Pra, në këtë mënyrë vetvetiu hapet çështja e kapaciteteve, e energjive, apo aftësive shtetformuese. Kjo është shumë më me rëndësi se sa vetullat e vrenjtura të Solanës apo të Patenit.

Këto vendimmarrje në zona të hirta, apo në ilegalitet drejtpërsëdrejti vënë në pyetje çështjen e shtetësisë së Kosovës, pra të statusit të saj. Një popull fiton të drejtën e posedimit të sistemit, të qeverisjes në të, vetëm atëherë nëse ofrohen garanca për vetëkontroll, për respektim të vazhdueshëm të standardeve, të parashikuara në dokumentet ndërkombëtare. Kjo do të thotë, se respektimi i të drejtave të serbëve, qarkullimi i lirë i tyre në Kosovë, respektimi i trashëgimisë së tyre kulturore nuk është vetëm interes serb, por para së gjithash është interes shtetëror i Kosovës dhe me këtë interes kombëtar shqiptar.



Arbër Xhaferri