Haruki Murakami

[Xhuxhumaku]

Sa e njohim ne burrat vetveten?!

HARUKI MURAKAMI

Tani do t’ju rrëfej pak për veten time. Sigurisht, kjo histori është për Sumirën, jo për mua. Megjithatë, unë jam ai me sytë e të cilit tregohet historia-rrëfenja, se kush është Sumirja e çfarë a bërë ajo, ndaj dhe duhet të shpjegoj pak gjëra edhe për narratorin. Me fjalë të tjera për veten time.

E kam shumë të vështirë të flas për veten. Përherë zihem gafil nga paradoksi i përjetshëm kush jam unë? Padyshim,askush nuk di më shumë për mua se sa unë vetë. Por kur flas për veten, gjithë llojet e faktorëve të tjerë - vlerat, standardet, caqet e mia si vëzhgues më bëjnë mua, narratorin, të përzgjedh dhe eliminoj gjëra rreth vetes sime, subjekt i narracionit. Gjithmonë më ka përndjekur mendimi se nuk do të jap një tablo shumë objektive të vetes.

Kjo gjë duket se nuk e shqetëson shumicën e njerëzve. Kur u jepet rasti, njerëzit janë të drejtpërdrejtë në mënyrë të habitshme kur flasin për veten. “Unë jam i ndershëm dhe i hapur gjer sa të shqyhesh gazit”, të thonë, ose “Kam dy pare cipë unë dhe nuk para marr lehtë jetën”. Ose: “Jam shumë i zoti për të kuptuar ndjenjat e vërteta të të tjerëve”. Por edhe shumë herë të tjera kam parë njerëz që thonë se të tjerët i lëndojnë lehtësisht pa ndofarë arsyeje për të qenë. Njerëz të vetëquajtur të ndershëm dhe pa komplekse, pa e kuptuar se çfarë po bëjnë, përdorin gjithë ngazëllim justifikime egoiste për të arritur çka duan. Dhe ata “të zotët për të kuptuar ndjenjat e vërteta të të tjerëve”, mbyten në lajkat më të tejdukshme. Vetëm kaq më mjafton të pyes: sa mirë e njohim në të vërtetë vetveten?

Sa më shumë që e mendoj, aq më shumë më pëlqen të bëj një kontroll të temës unë. Dua të di më shumë rreth të vërtetës objektive të gjërave jashtë meje. Sa e rëndësishme është bota e jashtme për mua, sa e mbaj unë masën e ekuilibrit kur kam të bëj me të. Kështu do të kisha një kuptim më të qartë të asaj se kush jam unë.

Këto janë llojet e ideve që më bredhërinin në mendje kur isha adoleshent. Si një mjeshtër ndërtimi që shtrin të tendosur spangon dhe vendos tullat njëra pas tjetrës, edhe unë ndërtova këtë këndvështrim - një filozofi jete, për të fuguar më shumë. Arsyeja dhe spekulimi kanë luajtur pjesën e vet në formimin e këtij këndvështrimi, por në më të shumtën ai është ushqyer në përvojat e mia. Dhe, meqë ra fjala për përvojën, shumë episode të dhimbshme më mësuan se përçimi i këtij këndvështrimi te njerëzit e tjerë nuk ishte gjëja më e thjeshtë në botë.

Rezultati i gjithë kësaj ishte se në fëmijëri fillova të skicoj një kufi të padukshëm mes vetes sime dhe të tjerëve. Pavarësisht me kë kisha të bëja, unë mbaja një largësi të paracaktuar, duke vëzhguar me kujdes sjelljen e personit që ai të mos afrohej më shumë. Nuk e gëlltisja dot lehtë atë që më thoshin të tjerët. Pasionet e mia të vetme ishin librat dhe muzika. Siç mund ta merrni vet me mend, bëja një jetë të vetmuar.

Familja ime nuk shquhej për ndonjë gjë të veçantë. Normale deri në rëndomësi dhe në fakt, nuk di nga t’ia nis... Unë vetë u linda në Suginami, por u shpërngulëm në Tsudanuma... Lagja ishte plot me familje nëpunësish si e jona. Ime motër ishte përherë më e mira dhe nuk dilte as një milimetër jashtë fushës së saj të interesit. Ajo nuk e nxori kurrë shëtitje - qoftë dhe një herë të vetme - qenin tonë.

Unë isha e kundërta e motrës sime, s’e çaja kokën fort për mësimet apo i sati isha në klasë. Nuk doja që prindërit të pikëlloheshin, ndaj bëja si bëja dhe shkoja në shkollë, mësoja minimumin e mundshëm dhe sa për të kaluar. Pjesën tjetër të kohës luaja futboll dhe plandosesha në shtrat kur kthehesha në shtëpi, duke lexuar romane të tërë. Asnjë kujdestar, asnjë orar i rëndë studimi pas shkolle. Edhe me këtë regjim notat e mia nuk ishin aspak të këqija. Atëherë, me sa kuptova, me këtë nivel, mund të shkoja në një universitet të hajrit, pa u stërmunduar me studime e provimin e pranimit. Dhe ndodhi pikërisht kështu.

Fillova universitetin dhe zura një apartament të vogël më vete. Edhe kur jetoja në shtëpinë në Tsudanuma, as nuk kisha bërë ndonjë bisedë të ngrohtë me familjen time. Vërtet jetonim nën një çati, por prindërit dhe motra më dukeshin si të huaj dhe as që i kisha idenë se çfarë kërkonin nga jeta. E njëjta gjë ishte edhe për ata - as që ia kishin idenë se ç’njeri isha unë apo se çfarë doja të bëja. Jo se unë vetë e dija ç’kërkoja në jetë - as unë nuk e dija. Më pëlqente të lexoja romane për të hequr mendjen, por nuk shkruaja aq mirë sa një shkrimtar; edhe të qenit një botues apo redaktor nuk diskutohej, sepse shijet e mia ishin ekstreme. Romanet duhej të ishin thjesht për shijim personal, arsyetoja unë, jo pjesë e punës apo e studimit të njeriut. Kjo ishte dhe arsyeja pse u diplomova për histori dhe jo për letërsi. Nuk kisha ndonjë interes të veçantë për historinë, por si fillova të studioj, m’u duk një subjekt shumë interesant. Nuk planifikoja të vazhdoja më tej studimet pasuniversitare dhe t’ia kushtoja jetën historisë apo diçkaje tjetër, edhe pse udhëheqësi im ma këshillonte një gjë të tillë. Më pëlqente shumë të lexoja dhe të mendoja, por zor se mund të quhesha tipi i akademikut. Siç e thotë edhe Pushkini:



Nuk kishte shtysë të rrëmonte për fitore

Thellë në pisllëkun që kishte shtruar koha.



Gjithë sa më sipër nuk nënkuptonte që unë të gjeja punë në një kompani normale, të mbërthehesha në rrugën e konkurrencës së pamëshirshme dhe të përparoja hap pas hapi në rrëpirën rrëshqitëse të piramidës kapitaliste.

Ndaj, si proces i eliminimit, përfundova mësues. Shkollën e kam vetëm pak stacione larg me tren. Ndodhi që im ungj ishte pjesëtar i bordit të edukimit në atë qytet dhe më pyeti në doja të bëhesha mësues. Si kisha ndjekur të gjitha leksionet e detyrueshme për pedagogji, ndaj më punësuan fillimisht si asistent: por pas një periudhe të shkurtër punë, u kualifikova si mësues me kohë të plotë. Nuk e kisha bërë me plan të bëhesha mësues, por pasi u bëra, zbulova një respekt më të thellë dhe dobësi për profesionin që as e imagjinoja se mund ta kisha. Në të vërtetë, më me saktësi, duhet të them se ndodhi që zbulova vetveten.

Unë rrija para klasës, ku në ciklin e ulët jepja mësim mbi gjëra themelore, si gjuha, jeta, bota dhe zbulova se në të njëjtën kohë, po i mësoja vetes edhe njëherë këto fakte elementare- të përthithur mes syve të mendjeve të këtyre fëmijëve. Kur bëhej në mënyrën e duhur, kjo ishte një përvojë rigjallëruese. Madje dhe e thellë. Shkoja mirë me nxënësit, nënat e tyre, si dhe me kolegët e mi mësues.

Por ende më pengonte pyetja qendrore: Kush jam unë? Çfarë po kërkoj? Për ku jam nisur?

Iu afrova me shumë përgjigjeve të këtyre pyetjeve kur bisedova me Sumirën. Edhe pse, më shumë se duke menduar për veten, e dëgjoja shumë i përqendruar atë që tregonte. Më bënte gjithfarëlloj pyetjesh dhe po të mos i përgjigjesha ose nëse përgjigja ime nuk kishte kuptim, ajo më thoshte troç. Ndryshe nga të tjerët, ajo donte të dëgjonte ndershmërisht, sinqerisht, çfarë kisha për t’i thënë. Bëja ç’ishte e mundur t’i përgjigjesha dhe bisedat tona më ndihmonin t’i hapesha më shumë për veten - në të njëjtën kohë, t’i hapesha edhe vetes sime.

Kalonim orë të tëra duke folur. S’lodheshim kurrë së biseduari, nuk dilnim kurrë nga temat - romanet, bota, peizazhi, gjuha. Bisedat tona ishin më të hapura dhe intime si të çdo çifti të dashuruarish.

Përfytyroja se sa e mrekullueshme do të ishte po të ishim menjëmend të dashur. Digjesha për ngrohtësinë e lëkurës së saj mbi timen. E përfytyroja sikur ishim të martuar dhe jetonim bashkë. Por duhej të përballesha me faktin se Sumirja nuk kishte ndjenja të tilla romantike për mua, e jo më pastaj interes seksual.

Kishte raste që edhe flinte në banesën time, pasi kishim biseduar deri në orët e vona, por nuk ishte shfaqur kurrë as shenja më e vogël e romancës. Si vinte ora 2 a 3 e mëngjesit, asaj i hapej goja dhe plandosej në krevat, zhyste kokën në jastëkun tim dhe e zinte gjumi menjëherë. Ndërsa vetë hapja ndonjë shtrojë në dysheme dhe shtrihesha, por nuk më zinte gjumi, kokën e kisha plot fantazi, mendime të pështjelluara, të neveritura mbi veten. Ndonjëherë, reagimet e pashmangshme fizike më pikëllonin pa masë dhe rrija zgjuar si një mjeran gjersa të zbardhte.

Ishte shumë e vështirë të pranoja se ajo nuk kishte pothuajse asnjë ndjenjë, ndoshta fare-fare, për mua si burrë. Nganjëherë kjo më lëndonte aq shumë, sa më dukej sikur dikush më gërryente angrrat me thikë. Megjithatë, koha që kaloja me të ishte më e çmuar se gjithçka tjetër. Ajo më ndihmoi të harroja ngjyrat e vetmisë së jetës time.

Zgjeroi zgripet e jashtme të botës sime, më ndihmoi të bëja frymëmarrje të thellë, të lehtësuar. Vetëm Sumirja do ta bënte këtë për mua. Që të lehtësoja dhimbjen dhe më shpresën të zhdukja çdo tension seksual mes meje dhe Sumirës, fillova të shkoja me femra të tjera. S’po them se isha një talent i madh me gratë: nuk isha. Nuk isha ai që mund të quani mashkull që çmend femrat dhe nuk kisha pretendime për ndonjë bukuri të veçantë. Megjithatë, për çfarëdo arsye, disa gra tërhiqeshin prej meje dhe zbulova se po t’i lija gjërat të merrnin rrjedhën e vet të natyrshme, nuk ishte shumë e vështirë që ato të më vinin pas. Këto spërdredhje të vogla nuk ma ndezën kurrë pasionin e zjarrtë, më së shumti një lloj rehatie.

Marrëdhëniet e mia nuk ia fshihja Sumirës. Jo se dinte çdo gjë me detaje, thjesht në vija të përgjithshme. Kjo gjë dukej sikur nuk e bezdiste fare...

Fragment nga romani “E dashura ime Sputnik”.


12/08/2009

STANDART

[Xhuxhumaku]

Haruki Murakami; Njerëzit si vezë në murin e pamposhtur: sistemi

PëRKTHEU: RAJASA SIMONI


Haruki Murakami është romancieri më i famshëm japonez. Sapo ka përfunduar së shkruari një roman lumë, më i gjati nga të gjithë: të paktën nëntëqind faqe. Por për të cilin nuk do të rrëfejë dramën. “Sepse është e pamundur për ta shpjeguar, si në të gjithë librat e mi. Ky roman pastaj është akoma më kompleks, plot personazhe, mistere, ndryshime të papritura...”. Janë edhe disa skena terrori, por përgjithësisht bëhet fjalë për një histori dashurie. Titullin e ka zgjedhur para pak javësh: “1Q84”, një homazh dedikuar George Orwell. Ajo që ndryshon është Q misterioze në vendin e 9-ës, por “në japonisht ideogramat Q dhe 9 shqiptohen në të njëjtën mënyrë”, - shpjegon





Vizita e Haruki Murakami nuk ka kaluar pa rënë në sy. Pavarësisht rekomandimeve të tij, - i urren turmat, vuan nga agorafobia dhe i krijon vuajtje fotografimi, - shtëpia botuese e tij spanjolle nuk ka arritur ta mbajë të fshehtë. Kanë ardhur dhjetëra kërkesa për një intervistë. E kemi arritur rastësisht, duke e takuar ndërsa bënte vrap në plazhin e Barcelonës. Romancieri i famshëm vinte këmbë për herë të parë në Spanjë: gazetarë dhe lexues formonin radhë të gjata në portat buzë vendeve ku parashikohej prezenca e tij.

Por, është tashmë shumë i njohur diskrecioni i tij. “Nuk dua që imazhi im të përhapet tepër”, - shpjegonte në një prej pauzave mes një takimi dhe një tjetri, për të justifikuar refuzimin për ta fotografuar. “Më mjafton që lexuesit të vazhdojnë të blejnë librat e mi dhe t’i duan ata. Në Tokio zakonisht më dallon kush jam vetëm një person në javë, në New York një në ditë, nuk kam aspak qëllim ta rris këtë media”.

Dëshiron të jetojë i qetë Murakami. Çdo mëngjes zgjohet në orën 04:00, noton dhe vrapon të paktën një orë, sepse, mendon, “të jesh në formë fizikisht është mënyra më e mirë për të qenë në formë mendërisht”. Menjëherë më pas i vihet punës në studion që mban emrin e një prej personazheve më të adhurueshëm të Zogut, që udhëtonte jetët e botës: Cinanamon Inc. Në këtë zyrë, të vendosur në lagjen luksoze Omete-Sando, gjenden të paktën tre persona të impenjuar në menaxhimin e fenomenit Murakami.

“Ndonjëherë ndjehem një ndërmarrje, një makinë që nuk ndal së prodhuari, e menaxhuar dhe e drejtuar nga të tjerë”, - rrëfen. Në Spanjë, autori i “Tokyo Blues” (Norwegian Wood) erdhi të merrte një çmim të caktuar nga studentët e Universitetit të Santiago de Copostela. “Një njohje e veçantë, me një juri të re. Jo si Nobel-i, një çmim për të moshuar, se mos jam unë kaq i vjetër...”, thotë. Ndihet i tërhequr nga njohja për të cilën kritikët e gjithë botës e mbështesin prej vitesh? Aspak, përkundrazi, nuk e ka të nevojshme. Sapo ka përfunduar së shkruari një roman lumë, më i gjati nga të gjithë: të paktën nëntëqind faqe. Por për të cilin nuk do të rrëfejë dramën: “Sepse është e pamundur për ta shpjeguar, si në të gjithë librat e mi. Ky roman pastaj është akoma më kompleks, plot personazhe, mistere, ndryshime të papritura...”.

Janë edhe disa skena terrori, por përgjithësisht bëhet fjalë për një histori dashurie. Titullin e ka zgjedhur para pak javësh: “1Q84”, një homazh dedikuar George Orwell. Ajo që ndryshon është Q misterioze në vendin e 9-ës, por “në japonisht ideogramat Q dhe 9 shqiptohen në të njëjtën mënyrë” - shpjegon.

Është edhe për këtë arsye (sepse pas dy vjetësh punë të pandërprerë e kishte të nevojshme të bënte pushime), që Murakama ka pranuar të ndërpresë izolimin dhe të vizitojë një vend ndaj të cilit ka ushqyer gjithmonë një kuriozitet të madh. Në Galicia qëndroi më pak se dy ditë, koha e duhur për t’u dashuruar me kuzhinën vendase dhe për t’i lejuar bashkëshortes, Yoko, të njohur në universitet dhe gruaja e vetme me të cilën ka pasur një marrëdhënie sentimentale, të blejë ndonjë veshje. Në Madrid, Murakami thotë të jetë emocionuar para Guernikës së Pikasos dhe penduar që nuk kishte mundur të vizitonte Muzeun e Prados. Ka arritur megjithatë të bëjë një vrap të përditshëm mëngjesi (në Itali do të dalë në vjeshtë “Për çfarë flas kur flas për të vrapuar”, them për “Einaudin”), ashtu si i kishte këshilluar trajnuesi i tij personal, një japonez që në 1992 kishte arritur i dyti në Olimpiket e Barcelonës.

Dhe qyteti që e ka befasuar më tepër ka qenë kryeqyteti katalan: “I bukur, i pastër dhe plot me njerëz me syze dielli dhe trendi”, referim i turistëve italianë që enden nëpër qytet dhe kuptojnë vetëm fare pak.

“Ky tipi insiston të shkojë në këmbë kudo”, - thoshte nëpër gazeta, i dëshpëruar shoferi i tij, Jordi Castella. Edhe ai shofer, një njeri jo dosido: në karrierën e tij ka sjellë rrotull e shëtitur nëpër Barcelonë, mes të tjerëve, Bruce Springsteen, Mick Jagger, Tom Cruise dhe Leonardo Di Caprio, por si ky japonez nuk kishte parë kurrë. I turpshëm, i heshtur dhe i dashuruar me sportin dhe muzikën. Jordi edhe i ka organizuar Murakamit një vizitë, sigurisht në këmbë, në dyqanet me disqet më të mira të qytetit. Me sa duket shkrimtari, që i ri drejtonte një bar jazz, Peter Cat-in (nga emri i një prej maçokëve të tij të adhuruar), ka sjellë në shtëpi disa bizhuteri të blera posaçërisht nga Amerika Latine. Tani që koleksioni i tij prej dhjetëmijë disqesh do të pasurohet edhe më tepër, dhe proza e tij do vazhdojë të rrjedhë si një melodi.

“Ritëm, harmoni dhe improvizim, janë tre elementët që jazz-i më ka transmetuar dhe që unë aplikoj në të shkruar”, - thotë. Anekdota për të treguar mbi eksperiencën spanjolle të Murakamit ka plot. E sigurt është që në Barcelonë hijen e tij sugjestive e ka bërë të kumtojë, e ka bërë të dallohet.

Regjisorja katalanase, Isabel Coixet, që e ka intervistuar në një konferencë në të cilën kanë asistuar 320 persona, ndërsa jashtë ambientit 500 njerëz të tjerë prisnin të hynin, ka qenë ndër të parat që ka deklaruar se ky autor i ka ndryshuar jetën, pasi pat thënë që filmi që regjisori Anh Hung Tran-ai i “Era e papajës se gjelbër”, që po xhiron në Japoni nga “Norwegan Wood”, do të kishte dashur pikërisht ta kishte bërë ajo. Sepse Murakami di të përshkruajë si asnjë tjetër eksperienca orinike dhe udhëtime purifikuese, gjithnjë në limitet mes realitetit dhe imagjinatës, edhe duke u vetëquajtur se është “personi më normal dhe më pak ëndërrimtar” që njoh.

Ka filluar të shkruajë vonë, pothuajse tridhjetë vjeç. Iluminimi i buron ndër deje, rrëfen, një ditë pranvere, ndërsa pinte një birrë dhe ndiqte një ndeshje bejsbolli në televizion.

Një person i çuditshëm, i jashtëzakonshëm dhe mrekullisht normal në të njëjtën kohë. Para se ta njohë, një njeri mund të mendojë për Murakamin njëmijë gjëra: somnambul, i pagjumë, paranojak dhe i nxituar.

Për stilin e jetës së tij Murakami flet duke transmetuar mërzi. Kur i bëhet një pyetje që ka të bëjë me një roman të tijin, thotë me pafajësi çarmatosëse, dhe mes heshtjesh të gjata, që nuk di për se bëhet fjalë. Por, thotë, “nëse jeni i sigurt ju, e besoj: problemi është që nuk rilexoj kurrë atë që shkruaj, dhe kam një tendencë të tmerrshme për të harruar”.

Po të mos ishte ndërhyrja me vend dhe gjithnjë shumë e pikasur e së ëmblës bashkëshorte Yoko, do të ishim akoma duke diskutuar se si quhet ai tipi që flet me macet buzë plazhit tek “Kafka”.

E pastaj, Murakami fsheh çdo lloj teorizimi mbi punën e tij: “Nuk kam ndjerë kurrë nevojën për t’i komunikuar apo raportuar e thënë diçka botës. Vetëm pasi është në Evropë dhe në Shtetet e Bashkuara kam kuptuar që populli japonez jeton në një sistem që izolon njerëzit. Nëse nuk bën pjesë në një ndërmarrje, nuk je askushi. Kur jam kthyer në Tokio, kam menduar se njerëzit janë si vezë që thyhen përkundër një muri të pamposhtur: sistemi”.

Por përbetohet se nuk dëshiron ta ndryshojë botën me veprën e tij. Për këtë, ka shumë mundësi, nuk do marre kurrë një “Nobel”. Pak i impenjuar dhe tepër i mirëqenë, edhe pse Underground-i i tij i mençur ka arritur të verë në lëvizje ndërgjegjen e shumë njerëzve në Japoninë e tij.

Por nëse konsiderohet kaq normal, si ia bën për të krijuar histori dhe personazhe kaq të veçantë? “Vijnë jashtë dhe shfaqen vetë, kur shkruaj më presin në një lloj pylli të errët ose zbres në një pus të errët për të vizituar anën time të errët, natësore, dhe për të takuar alteregon time”, - shpjegon duke iu referuar disa prej elementëve me të hasur në romanin e tij, “por me përfundimin e punës dal gjithnjë që aty, sepse jam një prefesionist. Nëse do të jetoja në pyllin plot me rreziqe apo në pusin pa dritë, ka shumë mundësi që nuk do të mund ta përshkruaja kurrë këtë eksperiencë timen”.

Nga gazeta “Il Venerdi”, Barcelonë


19/09/2009

standart