Rrefehet per historine ish hetuesi i kohes se komunizmit Kristofor Martiro

[Albo]

Hetuesi: Kiço Ngjela akuzohej se me mallrat tona kishte çarë bllokadën imperialiste

NGA: FATOS VELIU

TIRANE-Folëm gjatë zoti Martiro, nga numri i kaluar, për akuzat kryesisht ndaj Kiço Ngjelës dhe Vasil Katit në lidhje me tregtinë e bërë me shtetin Jugosllav të Titos. Sot do të doja të kaloja në vazhdën e hetimeve të mëtejshme ndaj tyre, që sigurisht kanë të bëjnë me akuzat në tregtinë e asaj kohe, që me sa shohim konsiderohej "herezi" nëse guxoje të blije apo të shisje në vende që nuk përputheshin ideologjikisht. Pra zoti Martiro, për të konkretizuar çka po them, dua të di se kush ishte akuza që vijoi mbi Kiço Ngjelën dhe grupin e tij pas asaj që porsa cituam?
Pas saj, për të pandehurit vijonte akuza lidhur me zhvillimin e marrëdhënieve tregtare me firmat ekonomike amerikane.
Ku bazohej kjo lloj akuze?
Nga Kontrolli i Shtetit në ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme, rezultonte se në 5-6 raste, këto ndërmarrje kishin bërë veprimtari tregtare me disa firma amerikane në Evropë, apo me kapital të përbashkët me firma evropiane.
Dhe si u konsiderua kjo lloj tregtie?
Këto marrëdhënie tregtare me këto firma, u konsideruan si veprime armiqësore, si kundërvënie të direktivave të partisë bërë me qëllim.
Pse, kush ishte mendimi politik i kohës, që kjo konsiderohej kundërvënie?
Partia kishte deklaruar në kongreset e saj se: "Me superfuqitë, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimin Sovjetik revizionist, nuk do të kemi asnjë marrëdhënie politike dhe ekonomike".
Po, dhe?
E vërteta është se "de facto", marrëdhënie tregtie me firma amerikane ishin bërë.
Çfarë thonin të pandehurit në lidhje me këtë lloj veprimi, të guximshëm do ta konsideroja? A mundën të justifikoheshin?
E pyetëm Kiço Ngjelën dhe Vasil Katin, nëse kishin dijeni apo ishte marrë miratimi i tyre, për këto veprime të zhvilluara nga ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme.
Ata deponuan se ishin në dijeni për disa veprime tregtare me këto firma për shitjen e blerjen e mallrave.
Me firmat amerikane?
Veç të tjerash, ata përmendën se i kishin shitur rregullisht një firme amerikane që ishte në Evropë, bimën e sherbelës.
Fshehtas kishin marrë kontakt me këtë lloj firme të Perëndimit, aq më shumë amerikane?
Ata na deklaruan se nuk ishte fshehur, por për këtë lloj tregtie me këtë firmë ishin në dijeni si udhëheqja e partisë, ashtu dhe qeveria. Pra vetë ato kishin dhënë miratimin për këtë veprim, që ishte me leverdi shumë të madhe ekonomike për vendin, pasi sigurohej për buxhetin valutë e thatë aq e domosdoshme për Tregtinë e Jashtme.
Jo vetëm kaq, por udhëheqja e lartë që tashmë kishte përcjellë akuzën ogurzezë për kreun e Tregtisë, kishte pasur dijeni edhe për faktin e blerjes së disa pajisjeve për Televizionin Shqiptar, në një firmë amerikane që quhej "Tomson" e që ishte dislokuar në Zvicër.
Shpjegimi i Ngjelës për këto lloj iniciativash kaq të mprehta për kohën, pavarësisht se kishin vënë në dijeni?
Sipas shpjegimit të tyre, këto pajisje kërkoheshin urgjent, pasi do të transmetohej në atë kohë një kongres i Partisë së Punës dhe këto pajisje nuk gjendeshin në firma të tjera të vendeve perëndimore.
Paskan qenë më se të detyruar me sa shikoj. Këto ishin rastet e firmave amerikane për të cilat kishin marrë përsipër akuzën më të rëndë të kohës, që cilësoheshin "armiq"?
Përveç këtyre rasteve, të pandehurve Kiço Ngjela e Vasil Kati nuk u kujtohej që të ishin bërë veprime tregtare me firma të tjera amerikane.
U njohën me aktet e Kontrollit, të cilat i kishin penalizuar në këtë farë feje?
Po, u njohën me aktet e Kontrollit të Shtetit, ku thuhej se ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme kishin bërë dhe në tri-katër raste të tjera shitje e blerje mallrash me firma amerikane dhe se ata Kiçoja e Vasili ishin vënë në dijeni nga drejtuesit e ndërmarrjeve të Tregtisë, të cilët i kishin miratuar këto veprime me shkrim.
Reaguan?
Si i pandehuri Kiço Ngjela, ashtu dhe Vasil Kati, pranuan menjëherë dhe pa ekuivok se ata ishin vënë në dijeni për këto marrëdhënie tregtare me këto firma dhe kishin dhënë miratimin e tyre.
Si kishte mundësi?
Në fakt, në mes të kësaj tregtie ishte një leverdi e madhe për ekonominë tonë. Pra flitej për marrëdhënie me leverdi të madhe.
Po a i kishin parasysh parimet politike të shtetit që i shërbenin? Si e shpjeguan veprimin e tyre, aq më shumë që, mendoj se e dinin që Enver Hoxha nuk të falte në kësisoj rastesh?
Kur u pyetën këta të pandehur "Ishin këto veprime në kundërshtim me politikën e partisë, se nuk duhej të bëhej asnjë veprim, qoftë dhe ekonomik me superfuqitë?", Kiço u përgjigj se, "unë e njihja politikën e partisë, se nuk duhej të bëhej tregti me imperializmin amerikan dhe revizionizmin sovjetik. Veprimet tona formalisht binin në kundërshtim me politikën e partisë, por unë nuk kam pasur asnjë qëllim që t'u kundërvihesha këtyre direktivave, pashë anën e leverdisë ekonomike".
Mund të shmangej veprimi i atëhershëm nga politika aktuale që udhëhiqte gjithçka?
Në këtë pikë ai shpjegoi:
"Unë nuk bëra marrëveshje për zhvillimin e marrëdhënieve tregtare me administratën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, por me firma të dislokuara në Evropë e me kapital të përbashkët me firmat evropiane. Përderisa ishte miratuar shitja e sherbelës një firme amerikane, përse të mos veprohej edhe me firma të tjera me leverdi ekonomike?" - deponoi ai. Gjithashtu, deponoi se kishte qenë i mendimit se zhvillimi i tregtisë me firma të huaja nuk duhej të kishte pengesa, por të shikohej me përparësi vetëm interesi, leverdia ekonomike.
Në fakt, nga hetimet që bëtë, rezultonte leverdia e demonstruar nga të pandehurit e përmendur?
Në fakt, sipas dokumenteve dhe shpjegimeve të punonjësve të ndërmarrjeve të Tregtisë së Jashtme, zhvillimi i marrëdhënieve tregtare me këto firma kanë qenë me leverdi ekonomike. U është shitur edhe një sasi duhani, më me leverdi nga firmat e tjera. Po ashtu ishin blerë edhe mallra me leverdi, duke kursyer valutë.
Pas gjithë kësaj herezie për kontaktin me amerikanët, si vijonin akuzat e mëtejshme ndaj të kryqëzuarve të Byrosë Politike?
Pas kësaj, për të cilën besoj se ju fola me shumë hollësi, ne vijuam me pistën e akuzave ndaj të pandehurve Kiço Ngjela e Vasil Kati, për sabotimin e orientimeve të partisë për të çarë bllokadën imperialisto-revizioniste, me mallrat tona në tregjet e tjera të Evropës, Azisë e Afrikës.
Pra me akuza për sabotim të vijës së partisë?
Po, po, sabotim të vijës së partisë, që do të thoshte se nuk mund të gjeje besoj më të rëndë se kjo, nëse do të mendojmë në kushtet për të cilat flasim.
Mbi çfarë baze po lëshohej ky ciklon vdekjeprurës?
Në akuzat e materialeve të partisë dhe aktet e Kontrollit të Shtetit, në dikasterin e Ministrisë se Tregtisë dhe Ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme, theksohej se ishin sabotuar direktivat e partisë për të çarë me mallrat tona bllokadën imperialisto-revizioniste, duke gjetur tregje në Evropë, Azi apo Afrikë.
Pra ishin para një akuze konkrete?
U quajt ky, një veprim i qëllimshëm armiqësor, në bashkëpunim me sabotatorët e tjerë, Abdyl Këllezi, Koço Theodhosi, në bashkëpunim edhe me armiqtë e jashtëm.
Pra s'qenkëshin gjë akuzat për amerikanët para kësaj që po i vinte më mbrapa?! Po ju si hetues, çfarë konstatuat nga gjithë sa thuhej?
Kjo akuzë përbënte një nga drejtimet kryesore të procesit hetimor ndaj këtyre të pandehurve. Në lidhje me atë çka konstatuam ne, ishte se nga këqyrja e dokumenteve, relacioneve, statistikave e kontratave rezultonte se zhvillimi i tregtisë në tregjet e Evropës Perëndimore, zinte rreth 10-15% në volumin e përgjithshëm të tregtisë me jashtë.
Me kë ishte zhvilluar kjo tregti, e drejtuar nga Kiço Ngjela?
Kryesisht kjo tregti ishte zhvilluar me Italinë, ku ishte eksportuar mineral kromi, bitum, naftë e bakër, dhe këto në sasi të vogla. Ishin transportuar dhe pak metrazhe, si beze, fanellatë, dhe këto, si lëndë e parë e cila përpunohej nga industria italiane. Në Francë ishin eksportuar me kamionë sasi të vogla me midhje, kërmij, bretkosa e ndonjë mall tjetër në sasi të vogla. Ndërsa në disa vende të tjera të Evropës ishin eksportuar kryesisht sasi jo të mëdha me perime, si domaten e hershme, fruta si bostan, mollë e ndonjë frut tjetër.
Sërish jam kurioz zoti Martiro, të di se si e justifikonte vetë Ngjela këtë lloj kurajoje apo guximi ta quajmë, për të bërë ndryshe direktivave politike për tregtinë?
Gjatë hetimit, të pandehurve Kiço Ngjela e Vasil Kati, iu kërkuan shpjegime përse ata kishin vepruar kundër direktivave të partisë për të hyrë me mallrat tona në tregjet e tjera për të çarë bllokadën imperialisto-revizioniste.
Dhe përgjigjja e tyre?
Ata shpjeguan se marrëdhëniet tregtare me vendet e Perëndimit dhe tregjet e tjera filluan të zhvillohen pas prishjes së marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik dhe vendet e tjera të Evropës Lindore. Ata shpjeguan se kur ishim anëtarë të KNER-it, pjesa dërmuese e mallrave tona tregtohej me këto vende. Me Bashkimin Sovjetik marrëdhëniet tregtare zinin rreth 60% në volumin e përgjithshëm të tregtisë, një përqindje të rëndësishme zinte tregtia dhe me shtetet e tjera të Demokracisë Popullore. Me këto vende tregtia zhvillohej në formën e kliringut. Pas prishjes së marrëdhënieve me këto vende dhe lidhjes së marrëdhënieve të ngushta me Kinën, tregtia me këtë vend zinte rreth 40% të volumit të përgjithshëm të tregtisë me jashtë.
Sipas deponimit të tyre, ata ishin përpjekur për të gjetur tregje në vendet Perëndimore e gjetkë; për këtë qëllim u vendosën atashe tregtarë në Itali e gjetkë.
Kush ishin marrëveshjet me Italinë?
Me Italinë u bënë disa marrëveshje, u lidhën disa kontrata për shitblerje të mallrave. Kryesisht janë shitur mallra që quheshin të forta, si mineral kromi, bitum, naftë e bakër, e ndonjë mall tjetër. Kemi importuar mallra të ndryshme për nevojat ekonomike dhe për konsum të gjerë, si lavatriçe, frigorifer e të tjera mallra.
Dua të njihem me deponimin e Kiço Ngjelës për këto fakte. E mbani mend apo shënuar në ditarin tuaj të kujtimeve?
Patjetër që e kam. "Unë dhe gjithë kuadrot e Tregtisë së Jashtme, - deponoi Kiço, - kemi qenë të predispozuar dhe mjaft të shqetësuar për gjetjen e tregjeve të leverdishme për shitjen e mallrave tona dhe importimet e mallrave në përgjithësi. Për këtë qëllim kemi dërguar kuadrot tanë në vendet e Evropës Perëndimore, në vendet aziatike, në Afrikën Veriore deri në Japoni, por ne hasnim në vështirësi, për shkak të sasisë së vogël të mallrave që kishim për eksport dhe cilësisë së tyre të dobët. Eksportuam një sasi konfeksione në Austri e vende nordike, por nuk u pëlqyen, u kthyen mbrapsht për cilësinë e tyre të dobët.
Jua tregonte arsyet pse mallrat tona, megjithëse mjaft cilësore, shiteshin në tregjet e huaja me çmime të lira?
Sipas shpjegimit të Kiço Ngjelës, për shkak të ambalazhimeve jo të mira humbnim gati gjysmën e çmimit të mallit.
Për shembull?
Eksportonim reçelra, komposto apo perime të konservuara, me të njëjtin kavanoz e me cilësi të dobët estetike. Apo të njëjtën shishe për pijet, verën etj., madje dhe ato, me cilësi shumë të dobët.
Çfarë kishin bërë për ta rregulluar këtë problem?
Kishte kërkuar nga qeveria që të ndërtohej një kombinat për ambalazhimet në Sarandë, e cila i nxirrte shpejt shpenzimet e saj, por nuk u aprovua. "Kam kërkuar, -shpjegoi Kiçoja, - që të bliheshin edhe dy avionë për të transportuar perimet e frutat në vendet e Evropës, me të cilat ishin lidhur edhe kontrata që të eksportoheshin të freskëta e pa firo. Transporti me kamionë kushtonte më shtrenjtë, prishej dhe cilësia e mallit. Por edhe ky propozim nuk m'u aprovua".
Kam dëgjuar se kanë marrë kritika edhe për importin e mallrave, dhe jo vetëm për eksportin. Është e vërtetë?
Kur nga Italia ishin importuar disa mallra të konsumit të gjerë, si frigoriferë, lavatriçe, të cilësisë së lartë, punonjësit e ndërmarrjeve të Tregtisë së Jashtme ishin kritikuar rëndë nga organet e partisë, duke e cilësuar si propagandë e qëllimshme për mallrat e vendeve kapitaliste.
Çfarë ju ka deponuar Vasil Kati?
Sipas deponimeve të Vasil Katit dhe dëshmive të kuadrove të tregtisë, ai ndiqte zhvillimin e tregtisë në vendet e ndryshme të botës, ishte njohës i mirë i këtij zhvillimi. Si i tillë, ai kishte bërë disa informacione me të dhëna të ndryshme për zhvillimin ekonomik e të tregtisë në tregjet e bursat e tyre, të cilat ia kishte dërguar edhe kryeministrit, me kërkesën e tij. Vasili ishte dhe njeriu më i shqetësuar për sigurimin e mallrave që kërkoheshin me urgjencë, se mbeteshin ndërmarrjet pa punë e për pasojë do të përgjigjeshin për këto mungesa. "Gjejini mallrat shpejt, - u kërkonte punonjësve të ndërmarrjeve të Tregtisë, - se do të na fusin në burg" etj., etj.
Si vijuat më tej?
Vijuam një hetim të ri, që kishte specifikë të veçantë. Sipas një të dhëne, Kiço Ngjela akuzohej se kishte bërë një studim për të zhvilluar tregti me tregun e përbashkët europian.
I pyetur për këtë problem, Kiçoja shpjegoi se kishte bërë një studim për tregun e përbashkët europian, ku do të kishte një leverdi të dukshme ekonomia jonë. Klauzolat e tij, kishin të bënin me faktin që të gjenin mundësinë e eksportimit të mallrave në anëtarët e këtij tregu, të cilët nuk pengoheshin nga marrëveshjet e shteteve që bënin pjesë në tregun e përbashkët evropian.
Studimin, e kishte bërë të ditur lart?
"Këtë studim, - theksoi ai, - e kam dërguar edhe në aparatin e KQ të Partisë dhe në qeveri". "Kopja e këtij materiali - më tha Kiçoja - është në Ministrinë e Tregtisë".
E verifikuat?
E kërkova këtë material dhe në të vërtetë e gjeta. Ishte i arshivuar. E njoha Kiçon me të dhe më tha se ai ishte materiali. Ishte e vërtetë që ky material i ishte dërguar KQ të Partisë dhe Kryeministrit. Kështu që, e dhëna që e ngarkonte Kiçon për veprime kundër vijës së partisë nuk qëndronte.

(Vijon nesër)

[Albo]

Kiço Ngjela: Nga peshqeshet që vinin nga jashtë, fituan familjet e Bllokut, jo unë

NGA: FATOS VELIU

TIRANE-Jemi në vazhdën e procedurës hetimore ndaj Kiço Ngjelës, Vasil Katit dhe grupit të cilësuar “sabotatorë dhe armiq të ekonomisë sonë kombëtare”, Koço Theodhosit dhe Abdyl Këllezit. Nga numri i kaluar folëm për akuzën e ngritur ndaj Kiço Ngjelës për tregtinë me firmat perëndimore, kryesisht me ato amerikane, të ardhura në Europë, që ishte bërë në kundërshtim me vijën e partisë, të konstatuara nga Kontrolli i Shtetit. Ajo për të cilën doja t’ju pyesja në këtë numër është nëse ka akuza të tjera të ngritura në bazë të këtyre lloj konstatimesh nga ky Kontroll i Shtetit për të cilin folëm më parë?

Kontrolli i Shtetit në Ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme, i konsideroi të gabuara dhe në kundërshtim me direktivat e partisë, zhvillimin e marrëdhënieve tregtare me disa firma kapitaliste për qepjen e konfeksioneve me materialin e porositësit, të cilët paguanin vetëm punën. Ishin lidhur kontrata me dy firma të huaja, një holandeze e një gjermane, për qepjen e konfeksioneve, si pardesy, kostume, fustane e të tjera, duke sjellë mallin e tyre, copat, deri te penjtë e komçat, në ndërmarrjet e veshjeve Korçë, Elbasan e Tiranë.

Pse ishte i dënueshëm ky veprim?

Ky veprim i ndërmarrjeve të Tregtisë së Jashtme u konsiderua shfrytëzim kapitalist i punëtorëve tanë.

E kush ishin deponimet e Kiços në hetuesi ndaj këtyre pretendimeve të kthyera në akuza?

Të pandehurit Kiço Ngjela e Vasil Kati, lidhur me këtë problem, deponuan në hetuesi, se ata nuk e shikonin si gabim e kundërvënie të orientimeve të partisë. Ata kishin menduar se një veprim i tillë ishte në interes të vendit, pasi u futën në punë shumë gra e vajza, u specializuan punëtorët për të qepur me cilësi të lartë dhe për tregun e brendshëm, por edhe tregun e jashtëm, me prodhimet tona. Firmat e jashtme sollën dhe makineri për qepjen e konfeksioneve, me një teknologji të lartë.

Duke parë këtë leverdi, sigurisht që ata nuk mund të binin dakord për mbylljen e këtij aktiviteti?

Mbylljen e këtij aktiviteti, si Kiço Ngjela e Vasil Kati, por edhe kolektivi punonjës i ndërmarrjeve të Tregtisë së Jashtme që u morën me këtë problem, e konsideruan të dëmshëm për ekonominë shqiptare. Sipas tyre, po të zgjerohej kjo veprimtari, për të cilën kishte kërkesë nga firma të huaja, punësoheshin mjaft punonjës, njëkohësisht thithej dhe valutë e huaj.

E shikoj se qenka një fushë interesante ajo për të cilën janë hetuar dhe gjykuar Kiço Ngjela, Vasil Kati etj., pasi ka të bëjë me fakte krejt të panjohura dhe shumë interesante për progresin e ekonomisë sonë të centralizuar, por që gjithsesi parimet ideologjike paskan bërë hatanë të themi, duke prishur çdo nismë leverdisëse për ekonominë dhe punonjësit e kohës. Pyetja ku dua të ndalem për të plotësuar detajet e përmendura është se, si ka qenë sipas Ngjelës, në atë kohë, interesimi i firmave të huaja për investime në Shqipëri?

Si nga deponimet e Kiço Ngjelës e Vasil Katit, ashtu dhe nga thëniet e punonjësve të Tregtisë së Jashtme, rezultonte se firma të huaja nga vendet perëndimore kishin kërkuar që të bënin investime në objekte të ndryshme prodhuese në Shqipëri.

Për shembull?

Disa specialistë nga Finlanda kishin kërkuar të dinin se si e shfrytëzonim ne rrëshirën e pishave, si e merrnim e sa merrnim nga trungu i pishës. Kur e panë se si merrej rrëshira nga trungu, kishin thënë se kjo është një metodë primitive. “Ne, - kishin thënë këta specialistë, - jemi në veri me një klimë të ftohtë, por duke shfrytëzuar në mënyrë shkencore, marrim rrëshirë nga një trung pishe shumë herë më tepër nga sa merrni ju që keni një klimë më të nxehtë”.

E çfarë kërkese bënë këta?

Finlandezët kërkuan që të investonin për të krijuar një kombinat për përpunimin e rrëshirës dhe halat e pishës, për të prodhuar letër me cilësi të lartë. Me shitjen e këtij produkti të lahej gradualisht investimi i tyre. Ka pasur edhe propozime të tjera për investime.

Dhe çfarë ju kanë deklaruar në hetuesi vetë të pandehurit për këto lloj propozimesh që u shkonin nga këta kontraktorë?

Sipas deponimeve të Vasil Katit, atyre u pëlqente propozimi i tyre, që të zhvillohej ekonomia, të futeshin njerëzit në punë...

Po atëherë?
Por ata nuk mund ta bënin një propozim të tillë në organet e partisë dhe në qeveri, sepse kishin frikë se do t’i akuzonin për veprime kundër direktivave të partisë, se mund të interpretohej si kundërvënie, si marrie kredie.
Ku qëndron gabimi këtu?
Ka qenë e ndaluar me ligj marrja e kredive nga vendet kapitaliste e revizioniste.

Ju ka treguar Ngjela për oferta interesante për blerje mallrash apo për bërje importi?

Ka pasur propozime nga firma të ndryshme të vendeve perëndimore, sidomos nga firmat italiane, që të eksportonin në vendin tonë mallrat e tyre dhe vlefta t’u shlyhej pas shitjes.

Po, dhe si është vepruar?

Edhe këto kërkesa u janë refuzuar, sepse ashtu si në rastin që përmendëm, kjo konsiderohej si marrie kredie e që binte në kundërshtim me politikën e partisë, me Kushtetutën e Shqipërisë, që ndalonte në mënyrë kategorike marrjen e kredive nga vendet kapitaliste-revizioniste të tregtisë dhe ekonomisë. Refuzimi i këtyre propozimeve e frenonte në një shkallë të konsiderueshme tregtinë me këto vende dhe zhvillimin ekonomik të vendit.

Qartë zoti Martiro. Hetimi i mëtejshëm i tyre?

Vijuam zhvillimin e hetimeve, për akuzën që u bëhej të pandehurve Kiço Ngjela e Vasil Kati, se kishin zhvilluar punë armiqësore, duke i sjellë një dëm të madh ekonomisë popullore dhe se kishin depozituar valutë jashtë shtetit në dobi të tyre.

Si ishte ajo akuza e depozitimit të valutës, që përmendët paksa më parë?

Kiço Ngjela, Vasil Kati dhe punonjës të tjerë të Tregtisë së Jashtme, akuzoheshin nga materialet e partisë, se kishin depozituar valutë jashtë shtetit në emër të tyre.

Dhe çfarë deklaruan për këtë akuzë?

Të pyetur në hetuesi për këtë akuzë, të pandehurit Kiço Ngjela e Vasil Kati, mohuan në mënyrë kategorike një veprim të tillë nga ana e tyre dhe nuk dinin që ndonjë kuadër i Tregtisë së Jashtme të kishte depozituar valutë jashtë shtetit në emër të tyre.

Vërtet nuk iu zbuluat gjë?

Në fakt, me përjashtim të asaj që thuhej në materialet e partisë, nuk kishte asnjë provë, asnjë të dhënë, qoftë nga organet e zbulimit e kundërzbulimit apo dhe të dhëna të tjera, që të mund të vërtetohej kjo akuzë.

Tani dua të kuptoj nëse nga ky Kontrolli i Shtetit që ju përmendët, nuk paska pasur asnjë akuzë të saktë, por vetëm gënjeshtra?

Në aktet e Kontrollit të Shtetit, zhvilluar në ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme, viheshin në dukje mjaft shkelje e veprime, me pasoja të dëmshme për ekonominë, si monetare ashtu dhe materiale, për të cilat ngarkoheshin me përgjegjësi drejtuesit e këtyre ndërmarrjeve dhe përgjegjësit e këtij
dikasteri, Kiço Ngjela e Vasil Kati.

Për shembull?

Sipas këtyre akteve, nga mosorganizimi i mirë i punës për shkarkimin në kohën e duhur të anijeve me mallrat që importoheshin, ishin paguar disa mijëra dollarë gjobë. (Përmendeshin rastet e këtyre shkeljeve dhe shuma e valutës së paguar.) Gjithashtu, përmendeshin dëmet në valutë, nga gjobat e vëna nga firmat e huaja për mosrealizimin në kohë e me cilësi të kontratave me këto firma. Ose për neglizhencë ishte prishur një sasi domatesh e destinuar për në Austri, për të cilat ishte paguar valutë për groposjen e tyre jashtë shtetit etj.

Si i justifikonin këto?

Të pyetur për këto veprime e dëme të ekonomisë sonë, të pandehurit Kiço Ngjela e Vasil Kati, deponuan se zhvillimi i tregtisë nuk shkon vaj; ndodhì të tilla janë të pashmangshme për arsye objektive e subjektive. Shkarkimi i anijeve nuk varej nga ne, por nga Drejtoria e Portit. Gjobat për mosrealizimin e kontratave, kanë ardhur edhe pse mallrat e kontraktuara për eksport, nuk kanë qenë të prodhuara në kohën e duhur, apo për cilësi të dobët të tyre. Edhe në ndërmarrjet tona i kanë paditur e gjobitur firmat e huaja për mosrealizimin e kontratave në kohë apo për cilësi të dobët. Në këto veprime nuk përjashtohen edhe të metat e dobësitë e punës, të neglizhencës apo paaftësisë. Por në këto veprime e dëme nuk ka asgjë të qëllimshme për të dëmtuar ekonominë tonë.

Po puna e çmimit të mallrave të blera, për të cilat është aluduar shumë dikur, është përmendur në akuzë apo në hetimet tuaja?

Në aktet e Kontrollit të Shtetit, në ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme dhe në vetë dikasterin e Tregtisë, përmendeshin fakte për blerjen e mallrave nga firmat e huaja, me çmime më të shtrenjta, kur ka pasur oferta nga firma të tjera për t'i blerë me çmime më të lira, veprime këto që i kishin sjellë dëme ekonomisë në valutë. Sipas akteve të Kontrollit, këto veprime ngarkonin me përgjegjësi drejtuesit e ndërmarrjeve të Tregtisë së Jashtme, por edhe Kiço Ngjelën e Vasil Katin, si ministër e zëvendësministër të Tregtisë.

Deponimi i tyre?

Të pyetur për këto çështje, të pandehurit Kiço e Vasil, deponuan se ishte parim si për blerjet, edhe për shitjen e mallrave; janë kërkuar oferta edhe telegrafisht në ato firma që dispononin ato mallra, për çmimin dhe kriteret e tjera të leverdishme. Po kështu është vepruar edhe për shitjen e mallrave tona, për të cilat merreshin të dhëna në tregjet botërore për çmimin e këtyre mallrave e të tjera. “Firmat e huaja, - shpjeguan ata, - për shitjen e mallit të tyre, i bëjnë reklamë mallit në buletine e oferta, duke përmendur edhe çmimet e kushte të tjera, por këto oferta e reklama nuk janë statike, por periodike, dhe çmimet në bursa lëvizin me orë dhe jo me ditë e muaj”. Kiço Ngjela përmendi se, “neve si dikaster dhe ndërmarrjeve të Tregtisë së Jashtme, na mungonin aparatet e nevojshme për të marrë njoftime për lëvizjen e çmimeve të mallrave në tregjet e botës”.
Ata deponuan gjithashtu, se jo rrallë, mallrat janë kërkuar të blihen urgjentisht, mungesa e të cilave rrezikonte prodhimin e ndërmarrjeve tona. Në këto raste mallrat janë blerë më shtrenjtë, se dhe sigurimi i tyre nuk ishte i lehtë në tregjet e jashtme.

Ju deklaruan ndonjë shembull?

Midis të tjerave përmendën edhe një rast, kur disa uzinave të shkrirjes së mineraleve, rrezikohej t’u shuheshin furrat e tyre për mungesë të mineralit, qymyrit të kokësit, që ishin me shumë pasoja për ekonominë. Në këtë rast u veprua me urgjencë që të gjendej malli për ta blerë dhe u ble me çmime më të shtrenjta.

Këta justifikonin çdo akuzë dhe nuk lanë vend për asnjë pranim të paktën të ndonjë faji, qoftë dhe të dorës së dytë?

Si Kiço Ngjela, ashtu dhe Vasil Kati, nuk mohuan se në ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme kishte dhe të meta e dobësi, për të cilat ata kishin marrë masa, por kishte dhe arsye objektive që e vështirësonin punën e tregtisë me jashtë. Kjo, për mungesën e mallrave në sasi e në cilësi të eksporteve tona, por edhe për mungesën e përvojës të kuadrove të këtij sektori.

Kishte pasur ndikim në këtë lloj tregtie prishja e marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik?

Para prishjes me Bashkimin Sovjetik dhe me Kinën, shumica e mallrave tona eksportohej në këto vende në formën e kliringut dhe pak njiheshin e tregtohej në tregjet e valutës së lirë. Mallrat tona të destinuara për eksport ishin të pakta dhe shpesh cilësia e tyre nuk ishte e standardeve që kërkoheshin në tregjet e valutës së lirë. “Ne, - theksoi Kiço Ngjela, -eksportonim një sasi të konsiderueshme mineral kromi, por cilësia e mineralit tonë ishte më e dobët se e mineralit të kromit që nxirrej në minierat e Turqisë, Rodezisë apo Bashkimit Sovjetik, por edhe si sasi ishte më e pakët. Tregun e dominonin këto vende, kështu që edhe çmimin në tregjet botërore e përcaktonin ato. Ose nafta jonë ishte me cilësi më të dobët, përmbante shumë squfur dhe çmimi ishte më i vogël, me vështirësi sigurohej edhe treg për të etj.

Kalojmë sërish te akuza e shpërdorimit të valutës?

Kiço Ngjela e Vasil Kati akuzoheshin nga Kontrolli i Shtetit se i kishin shkaktuar dëm ekonomisë në valutë, nga tejkalimi i ditëve të miratuara për qëndrimin jashtë shtetit të punonjësve të Tregtisë së Jashtme, jashtë atyre të planifikuara e të miratuara nga organet e qeverisë, ku është dhënë miratimi nga ata.

Deponimi?

Këtë e justifikuan me nevojat e tregtisë. Lidhjen e marrëveshjeve tregtare, kontraktimet, zhvillimin e arbitrazheve e të tjera.

Kishte pasur raste kur ishte zgjatur artificialisht afati i qëndrimit?

Në fakt, si nga deponimet e tyre, edhe nga shpjegimet e kuadrove të Tregtisë së Jashtme, rezultonte se kishte edhe raste që u ishte zgjatur afati i qëndrimit jashtë shtetit punonjësve, jo për arsye pune, por për qëllime përfitimi, për të marrë ndonjë plaçkë për vete, apo për t’u sjellë ndonjë peshqesh të tjerëve, veprime këto që ishin bërë nga Vasil Kati.

Për se akuzoheshin tjetër në lidhje me shpërdorimet?

Në aktet e Kontrollit të Shtetit, të pandehurit Kiço Ngjela e Vasil Kati, akuzoheshin edhe për shpërdorime të tepërta për pritjen e përfaqësuesve të firmave të huaja tregtare, ardhur për probleme të tregtisë, marrëveshjeve tregtare, lidhjen e kontratave, apo për bisedime, duke u servirur atyre ndonjë pije, dhënien e ndonjë dreke apo darke, çuar për vizitë në ndonjë qendër turistike e të tjera.

U habit Kiço Ngjela për këto lloj akuzash?

Këto akuza Kiço Ngjela i quajti qesharake. “Shpenzimet tona për afaristët e huaj kanë qenë minimale, - shpjegoi ai. - Shpenzime që ishin të planifikuara në buxhetin e Ministrisë e të ndërmarrjeve të Tregtisë së Jashtme.”

Akuzë tjetër?

Këta të pandehur akuzoheshin edhe për shpërdorim e përvetim, të mostrave apo të ndonjë peshqeshi që dërgonin firmat e huaja, si blloqe, kalendar apo ndonjë pije etj. “Unë kam qenë ministër, - deponoi Kiçoja, - nuk jam marrë me këto sende, me shpërndarjen e blloqeve apo kalendarëve e të tjera. Nga këto mostra e peshqeshe kanë përfituar familjet e Bllokut.

(d.b/GazetaShqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Kiço Ngjela në hetuesi: Kam kundërshtuar Kombinatin Metalurgjik

NGA: FATOS VELIU

Le të vijojmë në intervistën e radhës për procedurat e hetimit ndaj Kiço Ngjelës, për të cilin juve zoti Martiro u caktuat pikërisht njeriu që do të artikulonit akuzat e ndërtuara në instancat më të larta të shtetit të asaj kohe, madje nga vetë Enver Hoxha. Pra, ndërsa folëm për akuzat e shpërdorimit të vlerave monetare të dikasterit dhe abuzimit me to, gjatë procedurave të tregtimit me firmat e jashtme, ju vijuat më tej me pyetjet ndaj të pandehurit që ju kishin ngarkuar, Kiço Ngjelës. Si vijuan akuzat dhe pyetjet e radhës për të cilat Ngjela duhej të jepte shpjegime?
Pas pyetjeve që ju cituat, vijuam zhvillimin e hetimeve për akuzën që u bëhej të pandehurve për goditjen e drejtimit të centralizuar të ekonomisë, futjen në drejtimin e ekonomisë sonë, forma e metoda të vetadministrimit titist e të ekonomisë kapitaliste.
Dhe si operuat në këtë pistë hetimi?
Një drejtim tjetër kryesor në procesin e hetimit, me të pandehurit ishte dhe akuza, që u ishte bërë nga udhëheqja e Partisë, se me veprimet e tyre, grupi armiqësor i Abdyl Këllezit, Koço Theodhosit e Kiço Ngjelës u përpoqën të shtrembëronin e të pengonin zbatimin e politikës ekonomike të partisë.
Më çudit fakti se në ç'mënyrë një ministër Tregtie, kushdoqoftë, mund të ketë mundësi të pengojë politikën e një Partie- Shtet? Ku qëndronte thelbi ku ishte mbështetur kjo akuzë?
Akuzoheshin se me këtë pengim të zbatimit të politikës ekonomike të partisë do të arrinin të goditnin parimin e drejtimit të centralizuar të ekonomisë, duke futur metoda revizioniste të decentralizimit e të vetadministrimit titist dhe të ekonomisë kapitaliste, të cilat gjenin pasqyrimin edhe në materialin "Mbi metodën e planifikimit dhe të furnizimit materialo-teknik".
Nga kush ishte përpiluar ky material, që ashtu si në rastin e ushtarakëve, qenkësh kthyer në akuzë?
Materiali "Mbi metodën e planifikimit dhe të furnizimit materialo-teknik" të sipërcituar ishte përpiluar nën drejtimin e Abdyl Këllezit.
Dhe në çfarë plenumi u dënua ky material në atë kohë?
Materialet e përmendura i dënoi Plenumi i 7-të i KQ të PPSH-së, duke i quajtur se në to ishin futur metoda revizioniste jugosllave.
I pranoi Kiço Ngjela këto akuza?
Si Kiço Ngjela, ashtu dhe Vasil Kati nuk e pranuan këtë akuzë, se ata nuk kishin vepruar kundër politikës së partisë në ekonomi për metoda revizioniste të tipit jugosllav.
Po deklarimi i tyre për materialin?
I pyetur për dy materialet e përgatitura nga Abdyl Këllezi, "Mbi metodologjinë e planifikimit" dhe atë të "Furnizimit materialo-teknik", të cilat ishin dënuar nga Plenumi i 7-të i KQ të partisë dhe për pikëpamjet e tij për dy materialet e mësipërme, Kiço Ngjela shpjegoi se me porosi nga udhëheqja e partisë dhe ajo shtetërore, u krijua një grup pune nën drejtimin e Abdyl Këllezit, ish-kryetar i komisionit të Planit të Shtetit, për të studiuar metodën e planifikimit e të shpërndarjes së valutës për mallrat e importit e për ta përmirësuar atë.
Kush kishte marrë pjesë në këtë grup?
Kiço deklaroi: "Në këtë grup pune merrnin pjesë edhe zëvendëskryeministri, kuadro nga KQ i Partisë që merreshin me ekonominë, ministra ku bëja pjesë dhe unë - tha ai. - Qëllimi ishte që të përmirësohej planifikimi i ekonomisë dhe përdorimi i valutës në blerjen e mallrave, duke u dhënë më shumë kompetenca dikastereve dhe ndërmarrjeve prodhuese".
Pra, fjala ishte te decentralizimi për planifikimet materiale?
Sipas deponimeve të tij, ai ishte plotësisht dakord që të përmirësohej metoda e planifikimit material dhe shpërndarja e valutës për blerjen e mallrave të planifikuara, në këtë aspekt duhet t'u jepeshin më shumë kompetenca dikastereve dhe ndërmarrjeve prodhuese.
Duhej të bëhej një farë decentralizimi i kompetencave për përdorimin e valutës për importin e mallrave dhe sigurimin e tyre.
Pse duhej të lëvizte nga metoda ekzistuese, kur nuk i paskësh kaq të plota kompetencat?
I pandehuri Kiço Ngjela shpjegoi se metoda ekzistuese e planifikimit material dhe shpërndarja ishte tepër e centralizuar, kështu që në praktikë krijonte shumë pengesa e vështirësi.
Pra, në mos gabohem, ka pasur qëllim që t'u kalonte valutën dikastereve dhe ato ta përdornin për nevojat emergjente që konstatonin vetë dhe jo t'ua gjenin të tjerët?
Ai kishte shprehur dhe ishte i mendimit që valuta e planifikuar për blerjen e mallrave nga importi sipas planit, t'u vihej në dispozicion dikastereve dhe ndërmarrjeve prodhuese dhe ato të kontraktonin me ndërmarrjet e tregtisë së jashtme dhe ato vetë të përgjigjeshin për mbulimin e nevojave me mallrat e importit të planifikuar.
Po pra, me fondin në valutë të merrej vetë dikasteri, që kishte në vartësi ndërmarrjet prodhuese?
Kjo do të thoshte që të mos merrej direkt Komisioni i Planit të Shtetit për të kontraktuar e siguruar gjithë gamën e mallrave të importit të planifikuara për çdo dikaster e ndërmarrje prodhimi, por t'u shpërndahej dikastereve sasia e valutës e planifikuar për blerjen e mallrave të nevojës së tyre.

Ju pyeta dhe pak më lartë për praktikën ekzistuese deri në atë kohë. Pse nuk ishte dakord Kiço Ngjela? Pra, çfarë ju ka deklaruar për këtë problem në ditët që ju i bënit hetuesinë?
Kiço Ngjela shpjegoi se praktika e ndjekur deri atëherë kishte sjellë anomali në importin e mallrave të planifikuara për çdo dikaster dhe shpërndarja e tyre dëmtonte ekonominë.
E citon dot saktësisht?
"Sipas kësaj praktike, - deklaroi ai, - plani i importit të mallrave u vinte ndërmarrjeve të tregtisë së jashtme nga Komisioni i Planit të Shtetit, sipas planeve të miratuara për çdo dikaster. Këto lidhnin kontrata me firmat e huaja për sigurimin e këtyre mallrave dhe vendoseshin në Bazën Grosiste Durrës. Por jo pak raste kishte që dikasteret dhe ndërmarrjet prodhuese nuk dinin se çfarë malli u ishte siguruar e importuar nga të planifikuarat dhe kërkonin importimin, bile dhe me urgjencë po të atyre mallrave që në fakt ishin të siguruara dhe qëndronin në bazat grosiste. Jo rrallë ishin konstatuar që në depon e mallrave të një dikasteri, të gjendeshin edhe mallra që nuk kishin të bënin me këtë dikaster".
Pra, për këto paradokse banale që cenonin rëndë faktorin ekonomik, ai ju deklaronte se ishte shprehur saktësisht dhe me zhurmë?
Sipas deponimeve të tij, që unë jua shpreha disi më lartë, madje dhe në shumë raste, duke e cituar rigorozisht, ai kishte shprehur mendimin e tij si në organet e partisë, ashtu edhe në qeveri, që ndërmarrjet e naftës, kromit, bitumit e ndonjë tjetër të kishin kompetenca, të kontraktonin vetë me ndërmarrjet e tregtisë së jashtme për shitjen e mallit të tyre sipas planifikimit e miratimit të tyre dhe t'u lihej atyre që ta përdornin për investime, zgjerimin e prodhimit dhe përmirësimin e cilësisë së mallrave të prodhuara për tregun e jashtëm.
Ju ka shpjeguar se ai si specialist i mirëfilltë i tregtisë globale të vendit kishte bindje për progresin e asaj që propozonte?
Ndërsa ia kemi bërë këto lloj pyetjesh teksa vijonim procesin e hetimit në këtë akuzë, ai deklaroi se ky do të ishte një stimul për shtimin e prodhimit dhe për të ardhurat e shtetit, por edhe të kolektivave. "Unë kam menduar, - u shpreh Kiçoja, - në të mirë të zhvillimit të ekonomisë. Këto mendime e propozime nuk kanë asgjë të përbashkët me pikëpamjet vetadministruese revizioniste. Akuzat që më bëhen për këto çështje janë pa asnjë bazë. Mendimet e mia për këto çështje i kam shprehur hapur në parti dhe qeveri".
Jam kurioz të di zoti Martiro se këto lloj materialesh që punoheshin në këtë ministri, pavarësisht se flitej për progres dhe lehtësi procedurash, a ishin miratuar në qeveri? Pra, dua të them, a ishte njohur kryeministri me këtë lloj studimi efikas për mënyrën e tregtisë së thjeshtë?
Kiço Ngjela nuk përmendi asnjëherë, nëse dy materialet mbi "Metodën e Planifikimit dhe "Furnizimit materialo-teknik" ishin parë apo miratuar nga kryetari i qeverisë, Mehmet Shehu. As unë nuk e kam pyetur dhe as mund ta pyesja.
Gjithsesi, derisa ishin kritikuar do të thoshte se ishin bërë prezente, apo jo?
Të dyja materialet e mësipërme ishin kritikuar e dënuar jo nga qeveria, por nga Plenumi i KQ të Partisë, dhe pikërisht nga Plenumi i 7-të.
Për pikëpamjet?
Po, ishin kritikuar për përmbajtjen e tyre me pikëpamje revizioniste.
Por më vonë unë u akuzova se kisha qëllime armiqësore, që nuk zhvillova hetime me të pandehurin Kiço Ngjela dhe për veprimtarinë armiqësore të Mehmet Shehut.
Kur u arrestuat vetë pas dënimit të figurës së Mehmet Shehut dhe arrestimit të Kadri Hazbiut?
Po, po. Jua kam thënë dhe në fillim që unë pas kësaj u arrestova vetëm për faktin se Enver Hoxha deklaroi se Mehmet Shehu kishte qenë qendra e këtyre grupeve sabotatore dhe armiqësore të vëna në shërbim të zbulimeve të huaja. Këtu ka qenë fjala që nga grupi i Beqir Ballukut, gjë për të cilin unë u arrestova me akuzën që nuk paskësha zbardhur deklarimet e Beqirit se në krye të grupit qenkërkan Mehmet Shehu dhe Kadri Hazbiu. Pra, unë kisha mbuluar dhe vonuar zbulimin e tyre, që e paskish bërë partia më vonë. Mund të betoheshe e përbetoheshe tërë kohën se nuk ka deponuar asgjë Beqir Balluku në lidhje me ketë fakt, por kujt t'ia thoshe!? Po ta thoshte Enver Hoxha nuk donte mëdyshje fare se nuk ishte e vërtetë. Pra, me këtë akuzë unë u arrestova brenda në zyrën time si kryetar i një dege tepër të rëndësishme në sigurimin e shtetit. Tani që t'ju dal te tema që operonim në këtë bisedë, si u arrestova dhe m'u komunikuan një sërë akuzash si i pandehur që isha marrë, një prej këtyre akuzave ka qenë edhe ajo se "kisha qëllime armiqësore, që nuk zhvillova hetime të plota me të pandehurin Kiço Ngjela".
Ose se ashtu si Beqir balluku edhe Kiço Ngjela kishte deponuar edhe për pikëpamjet armiqësore të Mehmet Shehut e ishin fshehur nga hetuesi (unë).
Pra, kohë më mbrapa kur Kiço Ngjela ishte në burg, ju ishit i pandehur. Jua kanë sjellë si dëshmitar Kiçon në gjyq?
Në gjyqin kundër meje u thirr si dëshmitar Kiço Ngjela, i cili vuante dënimin me burg. Kur kryetari i gjykatës e pyeti nëse ishte keqtrajtuar gjatë hetuesisë së tij në hetuesi? Kiço Ngjela iu përgjigj: "Jo, nuk jam keqtrajtuar" dhe kur u pyet se çfarë kishte thënë në hetuesi për veprimtarinë armiqësore të Mehmet Shehut dhe nuk ishin pranuar nga hetuesi! Kiço Ngjela u përgjigj me nervozizëm: "As nuk kam thënë gjë në hetuesi dhe as nuk kam ditur për ndonjë veprimtari armiqësore të Mehmet Shehut". Ishte një akuzë idiote e bërë kundër meje.
Pra, qëllimi ishte ajo që citova më lartë?
Qëllimi ishte që të vërtetonin atë që kishte thënë Enver Hoxha se, në krye të të gjitha grupeve "armiqësore" të zbuluara nga partia ishte poliagjenti Mehmet Shehu.
Pra, më së shumti në atë lloj hetuesie që bënit ndaj ish-ministrit Kiço Ngjela kishin një vijë si e ish- ministrit Beqir Balluku, të cilin po ashtu e hetuat ju. Ju më së shumti jeni marrë me hetimin e mendimit të tyre, të kthyer në akuzë në instancat e larta të politikës së kohës?
U përqendruam ndër të tjerash te mendimet e ish-ministrit të Tregtisë, Kiço Ngjela, për zhvillimin ekonomik të vendit tonë.
Si e vijuat këtë start hetimi?
Si gjatë hetimit dhe bisedave të lira me të, Kiço Ngjela ka shprehur mendimet e tij për problemet ekonomike në Shqipëri. Mendime që sipas tij, i kishte thënë hapur në parti dhe qeveri. Ai ka qenë i mendimit që në vendin tonë të zhvillohej më shumë industria e lehtë dhe ajo ushqimore si për plotësimin e nevojave të tregut të brendshëm, ashtu edhe për eksport, me qëllim që të sigurohej valutë për zhvillimin e mëtejshëm të ekonomisë. Ishte për ngritjen e komplekseve, për rritjen e gjedhëve për mish, të pularive për të plotësuar nevojat e konsumit të brendshëm dhe të shkurtohej importi i këtyre prodhimeve, për sigurimin e të cilave shpenzohej shumë valutë.
Po për industrinë e rëndë, që i mëshonte personalisht Enver Hoxha, ka qenë shprehur?
Kiço Ngjela është shprehur se ai ka qenë kundër ndërtimit të Kombinatit Metalurgjik të Elbasanit, këtë mendim e kishte shprehur edhe në organet e larta të partisë e shtetit, por që ishte kundërshtuar e kritikuar për këto mendime.
Cilat ishin argumentet profesionale të kundërshtimit?
Sipas tij, ndërtimi i kombinatit ishte antiekonomik. Vetëm për blerjen e qymyrit të koksit në tregjet e jashtme duheshin 30 milionë dollarë në vit.
Po dhe ku ishte problemi?
Ai theksoi se të ardhurat që do merreshin nga toka që ka zënë kombinati do të ishin më të mëdha nga të ardhurat e prodhimeve të uzinës.
Ka pasur propozime studimore për ekonominë? Çfarë ju ka deponuar në atë proces hetimor?
Kishte propozuar që të shfrytëzohej uji i burimit të Bistricës, që derdhej në kanalin e Çukës për anijet e huaja tregtare që lundronin në detin Mesdhe. Vetë ekuipazhi i këtyre anijeve, firma të transportit detar kishin kërkuar që të furnizoheshin me ujin e Bistricës, për pirje e për nevojat e tjera të tyre.
S'kishte gjetur mbështetje?
Ky mendim ishte i miratuar edhe nga qeveria dhe ai kishte menduar të vendoste dy apo tre bote të mëdha për të ankoruar anijet nga të cilat do të sigurohej mjaft valutë. Por ky veprim ishte anuluar nga instancat e larta të partisë, duke e konsideruar të dëmshëm nga ana politike.
Juve si hetues zoti Martiro, ishit i bindur në akuzat që hetonit mbi të dhe a kishit besim personalisht se ai ishte nga specialistët më të mirë të tregtisë dhe ekonomisë sonë të asaj kohe?
Kiço Ngjela, si ekonomist i vjetër e njohës i problemeve ekonomike të vendit, ishte i preokupuar për zhvillimin e ekonomisë së vendit, gjë që e shprehte si gjatë hetimit dhe gjatë bisedave të lira me të, por edhe pas dënimit të tij.
Në ç'mënyrë?
Në kohën që vuante dënimin në Burgun 313 të Tiranës, më ka kërkuar mua që të takohesha me të, si ish-hetuesi i tij. Veç bisedave më ka dhënë edhe disa fletore të shkruara, me mendimet e tij për disa probleme të zhvillimit ekonomik të vendit.
Çfarë është bërë me këto shënime?
Me këto shkrime e propozime të tij për çështjet ekonomike janë njohur përgjegjësit e Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe me sa di unë, janë dërguar edhe lart në udhëheqjen e partisë e të qeverisë. Këto shkrime janë arkivuar e mund të ndodhen në arkivin e Ministrisë së Punëve të Brendshme apo në arkivin e shtetit.

(Vijon nesër)

[Albo]

Hetuesi i Kiço Ngjelës: Spartak Ngjela bënte një jetë të shthurur

NGA: FATOS VELIU

Zoti Martiro, teksa më folët nga numri i kaluar për relatat që ju keni pasur me të pandehurin tuaj të dikurshëm, ish ministrin e tregëtisë Kiço Ngjela, çuditem shumë me etiketat dhe përshkrimin që ju ka bërë i biri i tijë Spartak Ngjela në serialet e botimeve të tij me kujtime. Konkretisht në vëllimin e dytë "Përkulja dhe rënia e tiranisë shqiptare, 1957-2010", botim i "UET Press", avokati Spartak Ngjela teksa tregon vitet e tij brenda qelive të burgut, mes të tjerash flet me shumë hollësi për të mos thënë me mllef për dy hetues, Elham Gjika dhe Kristofor Mërtiri. Madje siç dhe duhet ta kesh lexuar, për emrin tuaj ai përdor një zhargon shumë më të ashpër se për hetuesin e tij Elham Gjika. Si e shpjegoni ju këtë?

Eeee, e di dhe jam shumë i revoltuar për faktin se ai abuzon dhe abuzon shumë me të vërtetën. Unë me këtë rast meqenëse flas me kaq hollësi për publikun e gjerë aq më shumë që kam qëllim të qartësoj çdo abuzim jo vetëm me veten time, por me të vërtetat historike që është bërë me hetimin dhe të veçantat e figurave të dikurshme që kanë kaluar në qelitë e burgut, për t'u viktimizuar nga politika gjakatare e Enver Hoxhës, kam përgatitur dhe një përgjigje për Spartak Ngjelën. Paraprakisht po ju them vetëm kaq, që unë kur jam arrestuar nga kolegët e mi, me një mori akuzash siç kanë pasur dhe të pandehurit që dikur unë hetoja, jam akuzuar se kam zbutur luftën e klasave për veprimtari armiqësore dhe në këtë zbutje është cilësuar me një vëmendje të veçantë mbështetja që i kam dhënë familjes së Kiço Ngjelës, konkretisht të shoqes dhe të bijës në internim. Por për akuzat dhe procesin tim do t'i bëj të qarta më mbrapa, sipas radhës së kësaj interviste, ku ju do të shikoni se një pikë është edhe ajo që të thash për zbutjen e luftës së klasave ndaj familjes së Kiço Ngjelës. Ndërkohë që Spartak Ngjela gënjen që në fillim kur thotë se unë nuk isha jurist, ndërkohë që kisha mbaruar shkëlqyer Fakultetin e Juridikut, ndërkohë që kisha qenë dhe pedagog dhe shef katedre në shkollën e kuadrove të Ministrisë së Brendshme. Për më tepër po ju vë në dispozicion diplomën për t'ia bërë të qartë lexuesit për të bindur Spartak Ngjelën që kam mbaruar vetëm shkëlqyer. Ndërkohë që po ju vë në dispozicion replikën e përgatitur, të cilën duhet ta botoni me pikë dhe presje, siç e kam shkruar.

(Marrë nga dora e z. Martiro kopjen e diplomës së Fakultetit Juridik, ku spikasin notat maksimale dhe materialin replikues për Z. Ngjela, të cilin e botojmë në vijim të kësaj interviste, shënimi im F.V)

Në përgjigje të
Z. Avokat Ngjela

Zoti avokat Ngjela, në librin e tij me një gjuhë rrugaçërie, shpif e trillon e më ofendon publikisht mua, Kristofor Martiron.
I kam hedhur e i hedh poshtë me neveri këto shpifje e trillime të ndyra të bëra nga një njeri delirant, mburravec e demagog.

Zoti Ngjela gënjen e mashtron, mburret për procesin e tij hetimor, duke shitur mend e trimëri në librin e tij. Kristofor Martiro nuk ka marrë pjesë në hetimin e tij.
Z.Ngjela gënjen.
Për mua si ish-hetues i Kiço Ngjelës, s'kishte asnjë interes, se s'kishte se çfarë të mësoje prej tij vetëm se sa dru kishte ngrënë nga i ati për jetën e tij të shthurur.

Z.Ngjela në opinionin shoqëror, njihej si një njeri mendjemadh e kapriçioz, mospërfillës ndaj të tjerëve. I rritur në bollëk me të gjithë të mirat që i siguronte brenda dhe jashtë vendit nga pozita e prindërve të tij, ku moshatarët e tij nuk i shikonin as në ëndërr e për ta ishin të ndaluara. Bënte një jetë të shthurur e orgji, e bashkë me shokët e tij i thurnin lavdi Partisë e Zeusit.
Kur ra nga fiku, ju lag prapanica në ujë se nuk i kishte më privilegjet. Pas kësaj, filloi të çirrej e të ulërijë për regjimin totalitar e tiranik.
Kristofor Martiro e kolegët e tij nuk ishin injorantë, siç shkruan ti, por kuadër me arsim të lartë juridik e me diplomë shkëlqyeshëm, të marra me punën e tyre. Nuk i kanë marrë notat "shumë mirë" me ndërhyrjen e prindërve, me maturitetin e tyre.
Kristofor Martiro nuk ka qënë kurrë arrogant, kriminel, bandit, siç shkruan ti. Këto epitete ti marrësh mbrapsh, të përkasin ty, ti je i tillë. Ti u bën thirrje njerëzve, demonstruesve të kryejnë akte dhune e të derdhin gjak për përfitimet e tua të paligjshme.
Kristofor Martiron e njohin mijëra kuadro e njerëz të thjeshtë atje ku ka punuar e jetuar. E njohin për edukatën, karakterin e tij, për sjelljet njerëzore e humane. E njohin dhe zotin avokat që vetëm mburret e shet e shet mend, por që nuk i pranon njeri se janë boshe e bien erë të keqe.
Kristofor Martiro, 40 vjet si kuadër në Organet e Punëve të Brendshme, nuk i ka dhënë kujt një shuplakë apo ta ketë kërcënuar, pa le ta ketë dhunuar. Edhe në procesin e Beqir Ballukut, Kiço Ngjelës e Vasil Katit ku kam qënë i komanduar për të kryer detyrën e hetuesit, marrëdhëniet me ta kanë qënë mjaft korrekte e njerëzore, të shprehura nga ata në proceset gjyqësore.
Kristofor Martiro në karrierën e tij si kuadër nuk është kritikuar e akuzuar për sjellje arrogante, për keqtrajtimin e njerëzve.
Përkundrazi është akuzuar e dënuar për sabotim të vijës së Partisë në zhvillimin e luftës së klasave duke mbrojtur elementë armiq. Këta elementë armiq ishin familjet ,gratë e fëmijët e atyre që ishin dënuar si elemente antiparti, komplotiste, sabotatorë etj, përfshi dhe familjet e Kiço Ngjelës e Vasil Katit.

Në vendimin e Gjykatës Ushtarake për dënimin tim, midis të tjerave akuzohem:
"I pandehuri Kristofor Martiro duke zbatuar porositë e armikut Kadri Hazbiu e Feçor Shehu, të mara nga agjenti Mehmet Shehu që në maskën e zbatimit të ligjit, të tregohej kujdes me elementët e dënuar si bashkëpunëtorë konsekuent të armikut Mehmet Shehut. Ka bërë përpjekje me të gjitha forcat e tij, për të shmangur nga goditje elementë armiq e me predispozicion armiqësor, që ndaj tyre të mos merreshin masa të përpunimit agjenturor, gjë që do të çonte në zbulimin e plotë të veprimtarisë armiqësore... .
Të tillë janë bërë……… Pra në këtë mënyrë janë përpjekur të shmangin nga goditja elementë armiq, e për të goditur më fort vijën e Partisë."

U konsideruan armiqësore veprimet e Kristofor Martiros dhe Llambi Peçinit që Vera Ngjela të ushtronte detyrën e mjekes në vendin e internimit, miratuar nga kryeministri Mehmet Shehu.

U konsideruan armiqësore veprimet e Kristofor Martiros dhe Llambi Peçinit që Vera Ngjela të ushtronte profesionin e laborantes.
U konsiderua veprim armiqësor, kërkesa e Kristofor Martiros dhe Llambi Peçinit për t'i hequr masën e internimit vajzës së Vasil Katit, që ishte e sëmurë, e duhej të ishte e lirë për t'u kuruar.
Po kështu Kristofor Martiro u akuzua se për qëllime armiqësore, djali i armikut Vasil Kati nuk u internua.

Këto janë akuza të bëra në gjyqin e Kadri Hazbiut, e që janë botuar në shtyp.
Kristofor Martiro u akuzua dhe u dënua se kishte mbrojtur e përkrahur familjet e të dënuarve për "puç", "komplot" e "sabotatorë".
Sipas akuzuesve, këto familje ishin në pozita armiqësore dhe duhej t'i trajtoja si të tilla, t'i keqtrajtoja, t'i arrestoja.
Jo, me bindje e ndërgjegje nuk i kam konsideruar armiq të popullit e atdheut. Kuadrot e lartë e u dënuan dhe familjet e tyre luftuan me armë në dorë dhe dhanë gjithçka për çlirimin e atdheut nga okupatorët fashistë dhe për zhvillimin e mbrojtjen e atdheut.
Kiço Ngjela e Vasil Kati u akuzuan nga Udhëheqja e Partisë në Plenumin e 8 të KQ të PPSH, për veprimtari armiqësore, diversioniste e sabotuese. Si agjentë në shërbim të të huajve. Ata mbanin lidhje me agjentura armike, jepnin informata dhe sabotonin ekonominë. Pra Kiço Ngjela, Vasil Kati e të tjerë armiq e sabotatorë, ishin në shërbim të të huajve, theksohet në fjalën e udhëheqësit të Partisë.

Unë si hetues i Kiço Ngjelës e Vasil Katit nuk kisha prova për të vërtetuar akuzën e rëndë të të qënit agjent në shërbim të agjenturave të huaja. E për të vërtetuar këtë akuzë të udhëheqësit të partisë, pa fakte e prova, ishte rruga e ushtrimit të dhunës së egër fizike mbi ta që të detyroheshin të pranonin se ishin agjentë në shërbim të të huajve.
Kështu, akuza largpamëse e udhëheqësit do të provohej dhe hetuesi do të merrte dekoratë.
Hetuesi Kristofor Martiro nuk ndoqi këtë rrugë dhe nuk mund ta ndiqte me gjithë konsekuencat që mund të kish.
Ndaj tyre nuk u shtrua asnjë lloj dhune, nuk ishte në karakterin tim, në edukatën time përdorimi i dhunës. Kështu nuk mora dekoratë, por mora burgun për mbrojtje të elementit armik.
Kiço Ngjela i thirrur si dëshmitar në procesin tim gjyqësor, i pyetur nga trupi gjykues nëse ishte përdorur dhunë gjatë hetimit të tij nga i pandehuri Kristofor Martiro, u përgjigj se nuk ishte përdorur dhunë ndaj tij nga i pandehuri Kristofori.
Këto janë fakte z. avokat dhe jo shpifjet e tua. Zoti avokat, duhet të kërkosh publikisht falje për shpifjet e ofezat ndaj meje, Kristofor Martiro.

(Vijon nesër)

[Albo]

Hetuesi: Kiço Ngjela në qeli fliste me mllef për udhëheqësit e lartë

Nga: FATOS VELIU

Zoti Martiro, teksa folët për shumë pista hetimi ndaj të pandehurit Kiço Ngjela, ish-ministër i rëndësishëm dhe jetëgjatë i shtetit të asaj kohe, ndoshta mund të ndaleshim paksa dhe te marrëdhëniet tuaja personale me të. Pra zoti Martiro, kush kanë qenë marrëdhëniet tuaja si hetues me të pandehurin Kiço Ngjela?
Kur u ngarkova të zhvilloja hetimet me të pandehurin Kiço Ngjela, ministri Kadri Hazbiu më porositi: "Ki kujdes në hetimin me Kiçon, është kapriçoz e mospërfillës, mund të mbajë një qëndrim të tillë ndaj hetimit për atë që akuzohet. Ti zhvillo hetimet sipas planit, i qetë e korrekt si gjithnjë, gjakftohtë ndaj përgjigjeve të tij" etj.
Dhe si ishte Kiço Ngjela?
Fillimisht, si nisa hetimet, Kiçoja i reflektoi këto cilësi. Pra ai ishte i tensionuar, impulsiv e fliste me mllef e mospërfillje.
Po më mbrapa?
Por gjatë zhvillimit të hetimeve, duke më parë mua në një qëndrim korrekt, pa ofendime e përdorim të mjeteve joligjore për ta detyruar të pranonte akuzat që i ishin bërë, se deponimet e tij fiksoheshin në procesverbalin e posaçëm absolutisht sipas thënieve të tij, e të tjera, Kiçoja ndryshoi qëndrim, u qetësua dhe dha shpjegime për ato që akuzohej. Pas kësaj, gjatë gjithë kohës së hetimit të tij ai mbajti një qëndrim dinjitoz, nuk e uli veten, nuk u ligështua, por kishte një mllef për arrestimin e tij, mllef për udhëheqësit lart.
Pranonte gabime?
Pranonte se në punën e tregtisë kishte të meta dhe gabime. Por kuadrot e tregtisë kishin punuar për të kapërcyer vështirësitë e mëdha në punën e tyre, për të gjetur mallra e tregje për eksport, që ekonomia të mos mbetej pa lëndën e parë. Sidomos kjo, pas prishjes së marrëdhënieve të Bashkimit Sovjetik e më vonë me Kinën.
I ka shitur vartësit e vet gjatë hetimeve Kiço Ngjela?
Kiço Ngjela, asnjëherë nuk u mundua t'ua linte fajin për të metat e gabimet kuadrove të tjerëve të tregtisë. Asnjëherë nuk u mundua t'i implikonte ata me pa të drejtë.
Ia keni vënë ndonjëherë në dukje këtë gjë, apo i keni kërkuar të denonconte vartësit?
Gjatë një bisede të lirë, i thashë Kiços se "ty të akuzojnë se ke qenë arrogant me punonjësit e tregtisë, se ke bërë një politikë personale me këta kuadro, dikë e ke përkrahur e dikë e ke luftuar, e ke hequr nga tregtia".
Përgjigjja?
Qeshi pak dhe vijoi: "Po, unë kam qenë i rreptë në kërkimin e llogarisë, nuk kam bërë dallime, por nuk i kam shitur kuadrot e mi. Këta që më akuzojnë janë njerëz të dobët, që duan të përfitojnë diçka duke u bërë servilë. Unë nuk kisha të drejtë të pushoja nga puna, apo të merrja në punë një pastruese, pa le një kuadër".
Pse?
Të gjitha kompetencat i kishte Komiteti i Partisë së rajonit nga ku ne vareshim. Ky komitet miratonte njerëzit që do të shkonin jashtë shtetit për punë, për marrjen në punë apo largimin e tyre, për dekorime etj.
Si e vlerësonte atë komitet?
Fliste me njëfarë përçmimi për punonjësit në këtë aparat të partisë. Me një farë përçmimi fliste edhe për disa kuadro që ishin ngritur në përgjegjësi të larta e që nuk kishin merita, natyrisht duke i krahasuar me veten.
Ju, ia transmetonit thashethemnajat jozyrtare për të?
Kur i thashë gjatë një bisede Kiços, se "ty të akuzojnë se ke marrë në një punishte disa kavanoza me reçelin e arrave", m'u përgjigj: "Pse të mos i merrja, me para i mora, dhe ministrit i pëlqenin gjërat e mira". Qeshi dhe shtoi: "Edhe këtë e kanë raportuar?!"
Çfarë ju ka folur tjetër në bisedat e tij të lira?
Gjatë bisedave të lira, e kam pyetur Kiçon dhe ai më ka folur për aktivitetin e tij gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, për shpërndarjen e Brigadës së Dytë Partizane, ku ai ishte zëvendëskomisar i kësaj brigade për kuadrot e asaj kohe.
Për kë prej kuadrove të luftës ka pasur më shumë respekt Kiço Ngjela?
Për Gogo Nushin kishte debulesë e nostalgji. Më ka folur për vetëvrasjen e Nako Spirut, që sipas tij në atë moment ishte në zyrën e tij. Fliste me shumë nostalgji për të. E shumë biseda të tjera.
Nga pasqyra e akuzave që kanë rënduar mbi grupin "armiqësor" të Ekonomisë, kam konstatuar se ju keni ushtruar hetim mbi Kiço Ngjelën dhe për akuzën ndaj tij, "Bashkëpunim me agjenturat e huaja". Jam i saktë?
Po, po, saktë. Rreth kësaj akuze, u përqendruan dhe hetimet me të pandehurit Kiço Ngjela e Vasil Kati.
Me çfarë kishte të bënte kjo akuzë?
Ajo ishte një akuzë që kishte të bënte me tradhti të lartë ndaj atdheut e popullit, në bashkëpunim me agjenturat e huaja.
Në ç'mënyrë u ishte ngarkuar një akuzë e tillë, që të çonte drejt ekzekutimit tragjik?
Në fjalimet e raportet e udhëheqësit të partisë dhe materialet e Plenumeve 7-të dhe 8-të, të pandehurit Kiço Ngjela e Vasil Kati e të tjerë akuzoheshin se:
"Në Tregtinë e Jashtme është zhvilluar një veprimtari armiqësore, diversioniste dhe sabotuese, nga spiunë dhe elemente në shërbim të të huajve. Ky sabotim në fushën e tregtisë është i koordinuar me ish-drejtuesit e Komisionit të Planit të Shtetit, Abdyl Këllezi e Koço Theodhosi. Në kohën e Tregtisë së Jashtme, elemente spiune mbanin lidhje me agjenturën armike, jepnin informata dhe sabotonin ekonominë. Në Tregtinë e Jashtme janë mbajtur 5 kuadro, të martuar me gra sovjetike, spiunë të KGB-së e të tjera".
Kjo nuk qenka akuzë por ekzekutim, po të mendosh se ç'do të thoshte një etiketim i tillë në atë kohë dhe aq më shumë kur ta bënte vetë Enver Hoxha. Jam i saktë?
Vërtet ishte një akuzë tepër e rëndë për këta të pandehur. Në qoftë se kjo akuzë provohej, atëherë ishin të provuara të gjitha akuzat e tjera që u bëheshin atyre.
Po a ekzistonte një veprimtari e tillë armiqësore kaq e rëndë?
Iu bënë pyetje të pandehurve dhe kërkuan shpjegime prej tyre. Si i pandehuri Kiço Ngjela, ashtu dhe i pandehuri Vasil Kati, nuk e pranuan një akuzë të tillë.
Çfarë deponuan saktësisht?
Deponuan se nuk kishin zhvilluar asnjë veprimtari armiqësore, nuk kishin pasur lidhje me agjenturat e huaja. Kishin pasur kontakte të shumta me të huajt për problemet e tregtisë, me delegacione e afaristë, por duke mbrojtur interesat e vendit, kurrë për veprimtari spiunazhi.
Ku mbështeteshit juve për të vërtetuar akuzën?
Hetuesia nuk kishte asnjë material, asnjë dokument, asnjë të dhënë për të vërtetuar akuzën, me përjashtim të materialeve të partisë. Por këto materiale nuk u referoheshin fakteve, të dhënave se ku bazoheshin për këto akuza, me përjashtim të konkluzioneve.
A u kërkuat materiale faktike ku të bazonit hetimin tuaj?
U kërkova drejtuesve të dikasterit të Ministrisë së Punëve të Brendshme, në takimet që bëja me ta dhe u raportoja për ecurinë e hetimit, që mundësisht të na vinin në dispozicion të dhënat mbi bazën e të cilave mbështeteshin akuzat për të pandehurit nga organet e partisë. U kërkuan nga organet e zbulimit e kundërzbulimit, nëse dispononin të dhëna për veprimtari spiunazhi të të pandehurve me zbulimet e huaja. Por nuk kishte asnjë dokument të tillë.
Po baza e dëshmisë gojore nga persona që mund të mendonit të pyesnit, ju ndihmonte në atë që ju kërkonin të vërtetonit?
U pyetën shumë dëshmitarë, kuadro të tregtisë e të tjerë që kishin marrëdhënie pune me dikasterin e tregtisë, por nuk doli asnjë fakt e asnjë provë që të vërtetonte akuzën.
Po vetë Koço Theodhosi u pyet?
Po, po. U pyetën dhe të pandehurit Koço Theodhosi e Abdyl Këllezi, të cilët akuzoheshin për këtë veprimtari së bashku me të pandehurit e tregtisë, por nuk rezultoi një veprimtari e tillë spiunazhi.
Unë di se janë akuzuar si agjentë në atë kohë personat që kishin marrë bashkëshorte të huaja. Ka pasur në dikasterin e tyre të tillë?
Në dikasterin e tregtisë dhe në ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme, kishte kuadro që kishin mbaruar në Bashkimin Sovjetik studimet dhe ishin martuar me gra sovjetike. Me akuzën që u bëhej nga partia se ato ishin agjente të KGB-së, mund të përfundonin në burg së bashku me burrat e tyre.
Dhe të tillë ishin konsideruar që nga lart të gjithë ata që ishin martuar jashtë, apo jo?
Nuk do të kishte prokuror që të guxonte e të mos sanksiononte arrestimin e tyre, kur akuza ishte bërë nga udhëheqja e lartë e partisë.
Gjithmonë pa fakte flasim, apo jo?
Ashtu është. Nuk kishte asnjë të dhënë nga organet e zbulimit e kundërzbulimit të Sigurimit të Shtetit për veprimtari spiunazhi të tyre. Nuk kishte asnjë provë, asnjë fakt për këtë veprimtari.
Megjithatë u arrestuan, apo jo?
Pati kërkesa për arrestimin e tyre, me qëllim që të vihej në vend, pra të zbatohej dhe të argumentohej akuza që u bëhej nga udhëheqja e partisë.
Që do të thoshte?
Hetuesia t'i zbërthente, sipas tyre, për këtë veprimtari.
Pra vetëm se ishin cilësuar nga lart, të gjithë të martuarit jashtë?
Po ore. Ata rrezikoheshin të arrestoheshin vetëm se ishin akuzuar nga lart, megjithëse nuk kishte prova për akuzën që u bëhej.
I njihnit ju personalisht?
Unë personalisht, pak i njihja këta kuadro, por shokët e mi i njihnin mirë. Familjarisht ata ishin të lidhur me Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare, madje disa prej tyre ishin edhe familje dëshmori. Jo vetëm kaq, por kryesisht ishin edhe specialistë shumë të mirë për sektorët që mbulonin. Si të tillë duheshin shpëtuar, këto ishin sugjerimet e shokëve të mi.
Dhe?
Ishte e vështirë në këtë situatë, por dhe duhej vepruar, të shpëtoje ç'mund të shpëtoje, duke pasur edhe bindjen se këta kuadro akuzoheshin si armiq, si agjentë.
Po lart, nuk raportonit për faktin që nuk vërtetonit dot akuzën?
Në një mbledhje në zyrën e ministrit Kadri Hazbiu, ku ishte prezent dhe zëvendësministri Feçorr Shehu, grupi operativ, propozoi që të arrestoheshin disa gra sovjetike dhe burrat e tyre, e të merrej hetuesia me ta, për të zbuluar veprimtarinë e tyre të spiunazhit, për të cilën akuzoheshin nga materialet e partisë.
Dhe?
Ministri m'u drejtua edhe mua se çfarë mendimi kisha, meqë merresha me hetimin e të pandehurve Kiço Ngjela e Vasil Kati. Iu përgjigja, se "neve nuk kemi asnjë provë, asnjë të dhënë në rrugë agjenturore dhe do të jetë e vështirë të zbërthehen në hetuesi, pa pasur prova e fakte. Mendoj që të vazhdojë përpunimi i tyre në rrugën agjenturore-operative, në rrethet ku ata janë vendosur, të zhvillohet edhe një hetuesi më intensive me të pandehurit e arrestuar, të mund të sigurohen edhe të dhëna të tjera zbulimi, dhe vetëm mbi bazën e këtyre të dhënave të vendoset për arrestimin e tyre".
E miratoi ministri propozimin tuaj, apo ngeli te mendimi për arrestimin e tyre?
Po Hazbiu atë qëllim kishte që kërkoi mendimin tim, që të mos përfundonte te arrestimi, por nuk donte ta thoshte vetë, se kuptohej, por donte që të dilte mendimi nga vetë ne ekipi i hetimit, kështu që, si ministri, ashtu dhe zëvendësministri, e miratuan këtë propozim dhe dhanë udhëzimet për veprimet e mëtejshme.
Dhe i arritët provat?
Këto prova nuk u siguruan as nga puna agjenturore e operative, as nga hetimi me të pandehurit që ishin arrestuar.

HETUESI I BEQIR BALLUKUT DHE KIÇO NGJELES
Kristofor Martiro. Një prej kuadrove të spikatur të Sigurimit të Shtetit të periudhës komuniste, i cili do të bëhej viktimë e makinës shkatërruese të gjuetisë së shtrigave, të cilës i kishte shërbyer me idealizëm ekstrem duke besuar verbasi në propagandën politike për interesat e popullit dhe të atdheut. Ai është pikërisht personi, i cili në dhjetorin e vitit 1974 u mor që nga Korça ku kryente detyrën e nënkryetarit të Degës së Punëve të Brendshme të atij rrethi, për të kaluar në grupin hetimor për të hetuar posaçërisht akuzën e veprimtarisë armiqësore të ministrit historik të Mbrojtjes së asaj kohe, Beqir Ballukun. E ndërsa për 11 muaj Kristofor Martiro u detyrua të punonte me nerva të tendosura për të formuluar dosjen e njeriut që njihej si atentatori i flaktë i kohës së luftës dhe shtetar shumë i lartë deri në atë periudhë, kur gjatë procesit nuk gjente asnjë element të tradhtisë që i kishte denoncuar Enver Hoxha. E megjithëse Beqir Balluku vetëm 11 muaj pas arrestimit do të shkonte para skuadrës së pushkatimit, për të cilën nuk kishte kurrfarë mëdyshje se nuk do shpëtonte nga Enver Hoxha, edhe vetë Kristofor Martiro do të bëhej viktimë e hetimit apo rolit të tij në këtë ekzekutim. Kjo do të ndodhte jo më shumë se gjashtë vjet pas ekzekutimit të gjeneralëve të lavdishëm të luftës, kur do të vinte në darën e gjuetisë vetë Mehmet Shehun me Kadri Hazbiun. Do të mjaftonte akuza e artikuluar nga Enver Hoxha, që e cilësonte Mehmet Shehun si kreun e grupit armiqësor edhe të ekipit të Beqir Ballukut, që të binte në pranga edhe vetë hetuesi i tij, Kristofor Martiro. Ishin kolegët e tij që do hynin në zyrën hijerëndë të godinës së Ministrisë së Punëve të Brendshme për ta prangosur me akuzën banale që ka fshehur deklaratat e Beqir Ballukut, i cili paskish denoncuar si kryetar të grupit vetë Mehmet Shehun. Në këtë mënyrë Kristofor Martiro, pa marrë parasysh që ishte një nga pionierët e luftës Nacionalçlirimtare në të cilën kishte marrë pjesë që në moshën 15-vjeçare, pavarësisht se kishte qenë një nga kuadrot e devotshëm të vetë Ministrisë së Punëve të Brendshme, pavarësisht se kishte qenë hetues edhe i njeriut të rëndësishëm të ekonomisë shqiptare, Kiço Ngjelës, pavarësisht se kishte menaxhuar gjithë situatën e familjes së Mehmet Shehut pas vdekjes së kryeministrit, do të merrte mbi supe akuzën më të rëndë, e cila kishte rënduar edhe mbi të pandehurit e mëdhenj që ai vetë kishte hetuar. Kristofor Martiro, pra sipas akuzës politike të lëshuar pamëshirshëm mbi të, kishte bërë të mundur fshehjen e grupit të Mehmet Shehut dhe Kadri Hazbiut, të cilët i kishte denoncuar gjatë hetimit vetë Beqir Balluku. Mosregjistrimi i kësaj dëshmie të Ballukut në procesverbalin e formuluar nga Martiro sipas asaj akuze, kishte shpëtuar poliagjentin më të rrezikshëm të historisë shqiptare, pra Mehmet Shehun. Kjo do të thoshte që Martiro nuk mund të dëgjohej më dhe as të pretendonte të bindte kënd se Balluku s'e kishte përmendur askurrë Mehmet Shehun dhe Kadri Hazbiun.
Kështu, ish-pionieri i njësiteve guerile të kryeqytetit të drejtuara nga Balluku, ndërkohë që ishte rreshtuar në radhët e formacioneve partizane të Luftës Nacionalçlirimtare, ish-pjesëmarrës i luftës Nacionalçlirimtare që në moshën 15-vjeçare, ish-hetuesi i Beqir Ballukut e Kiço Ngjelës, ish-drejtuesi i strukturave qendrore të Ministrisë së Punëve të Brendshme, që kishte menaxhuar largimin dhe internimin e familjes së Mehmet Shehut pas vdekjes së tij, do të përfundonte mbrapa hekurave të qelive të sigurisë tepër të lartë, ku kishin qenë edhe të pandehurit që ai kishte hetuar. Nuk do ta kishte parë i gjallë ditën e lirisë jashtë burgut nëse nuk do të vinte viti '91, kur Kristofor Martiro do të lirohej me të dënuarit politikë, që kishte kërkuar Partia Demokratike e porsakrijuar.

(Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Hetuesi: Kiço Ngjela në qeli më rrëfeu ngjarjen e panjohur të '72-shit në Kinë

Nga: FATOS VELIU

Folët gjatë në fillim të këtij cikli rrëfimesh zoti Martiro, për një akuzë tepër specifike që rëndonte mbi të gjitha grupet e arrestuara deri në atë kohë, ku etiketoheshin si "bashkëpunëtorë në veprimtari të organizuar armiqësore, të nxitur dhe në shërbim të agjenturave të huaja". Nuk e di nëse u shpreha qartë? Pra, ekziston një akuzë e tillë?
Nga sa ju kam folur më lartë në lidhje me akuza të kësaj natyre, është ajo që mes të tjerash ne si grup hetimor i grupit armiqësor të ekonomisë, nisëm procedurat edhe në një pistë të tillë hetimi, ku mbështesnim pikërisht akuzën e veprimtarisë së përbashkët armiqësore të të pandehurve me udhëheqësit kinezë".
Si ishte konceptuar akuza?
Sipas akuzës së udhëheqjes së partisë, grupi i Abdyl Këllezit, ku përfshihej edhe Kiço Ngjela e Vasil Kati, mbështetej në ndihmën e udhëheqësve kinezë, të cilët nxitnin veprimtarinë tradhtare, kundërrevolucionare të grupit, siç kishte vepruar edhe me grupin e Beqir Ballukut. Sipas akuzës politike, thuhej se këta persona bënë përpjekje për të sabotuar, në bashkëpunim me kinezët ndërtimin e veprave të reja etj.
Pra, në kontekstin e asaj që ju pyetët, jam duke ju shprehur se hetimi u përqendrua edhe për këtë akuzë, që ishte dhe një nga akuzat e rëndësishme në ngarkim të tyre.
Me sa shikoj, zoti Martiro, atyre njerëzve që deri në atë kohë kishin drejtuar me përkushtim sektorë tepër të rëndësishëm të jetës së vendit po iu përgatitej në mënyrë të pashmangshme humnera tragjike, apo jo?
Tamam ashtu është, se bëhej fjalë për veprimtari të përbashkët armiqësore me udhëheqësit e partisë e Qeverisë kineze për likuidimin e sistemit socialist në Shqipëri, gjë që ishte tmerrësisht e rëndë për ligjet e kohës aq më shumë kur këto "breshëri" vinin nga zyrat e Zeusit të shtetit, që do të thoshte që hetuesisë, prokurorisë dhe gjykatës nuk i ngelej tjetër veç t'i mbanin iso asaj që këndohej i thonë një fjale.
Qëndrimi i tyre në hetuesi përballë këtij kataklizmi vrastar?
Të dy të pandehurit, Kiço Ngjela e Vasil Kati nuk e pranuan në mënyrë kategorike këtë akuzë, deponuan se nuk kishin bërë asnjë punë armiqësore, apo të ishin nxitur nga udhëheqja kineze për sabotimin e ekonomisë sonë.
Çfarë shpjegimi bënin?
Sipas shpjegimit të tyre, pas prishjes së marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik, u lidhën shumë marrëdhënie ekonomike me Kinën dhe marrëdhëniet tregtare me të zinin vendin e parë. Rreth 40% e tregtisë zhvillohej me këtë vend. Kina konsiderohej si një vend që ndërtonte socializmin dhe ishte miku më i madh i Shqipërisë.
Megjithëse jemi të gjithë në dijeni për mbështetjen kineze të asaj kohe, por gjithsesi do të doja të dija se cila ishte dhe si u bë kjo lloj tregtie me Kinën, për të cilën tashmë akuzoheshin?
Gjatë hetimit në lidhje me sa më thoni, ata përmenden se në Kinë shkuan shumë delegacione të nivelit të lartë partiak e shtetëror dhe u lidhën shumë marrëveshje edhe në fushën ekonomike. Me ndihmën e kreditë e tyre u ndërtuan shumë vepra industriale e bujqësore.
Pra, ishin marrëveshje efikase për ekonominë tonë. Atëherë përse guxohej të akuzoheshin?
Patjetër që ashtu siç thoni ju është. Bazuar në këto ndihma e kreditë kineze, që nuk ishin të pakta, u arrit të stabilizohej e të zhvillohej ekonomia shqiptare në të gjitha fushat, industri, bujqësi, transport, tregti etj. Nga Kina sigurohej edhe valutë e huaj për të blerë mallra në tregjet e Perëndimit, si për objektet industriale ashtu edhe për konsum, ushqime.
Ju kanë folur saktësi shifrore, pra të dhëna konkrete nga kjo lloj mbështetjeje kineze?
Sipas tyre, me kreditë kineze bliheshin rreth 200 mijë ton grurë në Kanada, disa ton mish në Argjentinë, gjalpë në Norvegji, djathë apo dhe lopë race në Holandë. Me kreditë e Kinës bliheshin në tregjet perëndimore pjesë këmbimi për industrinë e naftës, bakrit, industrinë kimike, atë elektrike, bujqësore e të tjera.
Shpjeguan se në Kinë nga pala shqiptare eksportohej bitum, pak mineral kromi, bakër, cigare e ndonjë mall tjetër. Rieksportoheshin edhe ato mallra që nuk mund të shiteshin në tregjet e tjera për shkak të cilësisë së dobët të tyre, siç ishin cigaret e konfeksionet me cilësi të tillë. Por eksportet tona nuk i mbulonin kurrsesi importet nga Kina. Ato mbuloheshin me kreditë që jepte Kina:
Që të kuptoj unë, pasi jam shumë i paqartë. Akuza ndaj tyre ishte që bënin tregti, apo nuk bënin tregti. Pra, ku qëndron thelbi i gjithë kësaj meseleje që konsideroheshin si të nxitur për të sabotuar ekonominë e vendit?
Zhvillimin e marrëdhënieve ekonomike, sigurimin e kredive nga Kina, Kiço Ngjela e shihte si një domosdoshmëri për zhvillimin e ekonomisë në Shqipëri.
Pra, s'ka qenë dakord me mendimin e kreut të shtetit apo Zeusit, siç kishe qejf ta etiketoje ti, apo jo?
Ai m'u shpreh, "prishja e marrëdhënieve me këtë vend ka pasoja të rënda. Ndihma e tyre për vendin tonë ishte e madhe".
Çfarë ju ka thënë për ftohjen me Kinën në ato momente hetimi për këtë problem ndaj tij?
Gjatë hetimit, i pandehuri Kiço Ngjela shpjegoi se marrëdhëniet me shtetin e madh kinez, aq të mira, me ndihma të pakursyera prej tyre filluan të ftohen me vajtjen e Presidentit të Shteteve të Bashkuara për vizitë në Kinë. Kjo, nga kritikat e udhëheqjes së partisë sonë për pranimin e kësaj vizite, duke e quajtur atë si bisedime me superfuqinë imperialiste, si pajtim me të, antirevolucionare e tjera.
Dhe sigurisht, tashmë nga qelia ai ju ka treguar për incidentet që mund t'i kenë ndodhur pas kësaj situate, pasi normal, goditja vendimtare i erdhi së pari ekonomisë. Çfarë ju ka dëshmuar qoftë edhe në biseda shoqërore?
Në vitin 1972, Kiço Ngjela kishte shkuar në Kinë në krye të një delegacioni të tregtisë së jashtme, për arsye se kishin filluar vonesat në importimin e mallrave të kontraktuara për veprat industriale e tregtare e për të vazhduar më tej marrëdhëniet ekonomike, për sigurimin e kredive të reja.
"Por - theksoi Kiçoja, - udhëheqja kineze na priti ftohtë, nuk ishte më ajo përzemërsi e ai entuziazëm siç ishte më përpara".
Pra reagonin?
Kinezët ishin të zemëruar për kritikat që udhëheqja jonë u kishte bërë për Presidentin amerikan në Kinë.
Ua kishin kujtuar faktin e qejfmbetjes, veç reagimit të heshtur?
Gjatë bisedave me udhëheqësit kinezë, të nervozuar i thanë troç shefit të delegacionit të tregtisë, Kiço Ngjelës:
"Ne nuk marrim mësime dhe as eksperiencë nga udhëheqja shqiptare".
Sigurisht, kontrata e mallrave nuk është plotësuar ndërsa bëhej kjo lloj deklarate?
Këtë radhë, - theksoi Kiçoja, - nuk na i plotësuan të gjitha kërkesat tona dhe për vonesat për dërgimin e mallrave e pajisjeve për industrinë kishin si shkak, vështirësitë që hasnin në sigurimin e tyre.
Importi i mallrave, objekteve industriale, kreditë në valutë të lirë, filluan të ulen nga viti në vit, veçanërisht në vitet 1974-1975.
E çfarë ju kanë deponuar të pandehurit e lartpërmendur në lidhje me vështirësitë e krijuara në funksionimin e ekonomisë së vendit pas kësaj situate?
"Prishja e marrëdhënieve me Kinën, - deponuan të pandehurit, - solli vështirësi të mëdha në fushën ekonomike, për ndërtimin e objekteve të tjera që kishin filluar të ndërtoheshin me mallrat e kreditë kineze, për blerjen e mallrave për konsum, grurit e mallrave të tjera ushqimore, që siguroheshin me kreditë në valutë të lirë që jepte Kina. U krijuan vështirësi të mëdha, - u shprehën ata - për tregtinë për sigurimin e këtyre mallrave. Vlefta e mallrave tona për eksport arrinin shumën rreth 200-500 milionë dollarësh, kurse për mallrat e importit duheshin rreth 400-500 milionë dollarë.
Jam i interesuar zoti Martiro, nëse ish-figurat e larta të ekonomisë e fajësonin veten sadopak në këtë anomali, që erdhi në tregtinë kineze?
Kiço Ngjela e Vasil Kati thanë se çrregullimet në ekonomi në këtë kohë nuk erdhën për neglizhencën apo veprimtarinë e tyre armiqësore, siç akuzohen, por për mungesë të kredive, valutës, për sigurimin e mallrave, të lëndës së parë për të gjithë sektorët e ekonomisë.
Për mungesë të valutës janë blerë mallra me çmime të larta, se ato kërkoheshin urgjent e që nuk kishte mundësi të siguroheshin në kohën e sezonit të tyre, apo sipas ofertave të ofruara në këtë kohë.
Pra, ju flisnin se u ishte zënë fryma për të mundësuar tregti të leverdishme?
Kiçoja, duke folur për vështirësitë nga mungesa e valutës, njëherë tha: "Vetëm për të siguruar disa ton llamarinë për fuçitë e bitumit, u bënë disa mbledhje me pjesëmarrjen e kryetarit të Komisionit të Planit të Shtetit, zëvendëskryeministrit, ministrit të Industrisë e Minierave, duke qenë dhe unë (Kiçoja) prezent, për të gjetur mundësinë e gjetjes së valutës për të blerë këtë llamarinë, e cila shpesh nuk sigurohej dhe bitumi që dilte nga përpunimi i naftës, derdhej nëpër gropat".
Dhe si ia arrinin ta siguronin përfundimisht?
Ata theksuan, në atë kohë, se për të siguruar pak valutë, kemi eksportuar edhe mallra që ishin destinuar për tregun e brendshëm. Kemi eksportuar edhe domaten e hershme, që ishte destinuar për tregun e brendshëm. Kemi eksportuar edhe një sasi arrash apo kumbullën e Tropojës, që ishte planifikuar për tregun e brendshëm e disa mallra të tjera.
Nga se vinte tjetër kjo mungesë valute, çfarë ju ka thënë personalisht Kiço Ngjela?
Vështirësitë për sigurimin e valutës vinin edhe nga mosrealizimi i nxjerrjes së naftës, kromit, bakrit e mallra të tjera, por edhe për shkak të cilësisë së tyre të dobët. Mosrealizimi i prodhimit të këtyre mallrave në sasi e cilësi sollën shumë anomali me firmat e huaja, me të cilat ishin kontraktuar për shitjen e këtyre mallrave. Për këto mosrealizime janë paguar edhe penalitetet sipas kontratave.
Pra, mungesa e valutës do të thoshte bllokim të menjëhershëm të tregtisë, pasi me sa di, nuk lejohej edhe marrja me kredi apo s'është kështu?
Nga mungesa e valutës nuk mund të importoheshin edhe mallrat e domosdoshme të konsumit për tregun e brendshëm, për furnizimin e popullatës me këta artikuj, siç ishin vezët, mishi, gjalpi, djathi e të tjera. Të gjitha këto anomali në ekonominë shqiptare ishin për shkak të prishjes së marrëdhënieve me Kinën e madhe.
Pra, këtu ka qëndruar gjithë faji te vetë Enver Hoxha, që prishi marrëdhëniet me Kinën. Ata e deklaronin këtë fakt?
Të pandehurit, kryesisht Kiço Ngjela, thoshin faktin e pamohueshëm se "Ndihma e shtetit kinez për Shqipërinë për vite të tëra ka qenë e madhe. Marrëdhëniet ishin të shkëlqyera, miqësi e madhe midis Shqipërisë dhe shtetit të madh kinez, përderisa nuk ishin prishur marrëdhëniet nga Enver Hoxha. Pasi ishin vjelë mirë e mirë mallrat kineze në formën e ndihmave e kredive, investime këto që ishin bërë në sektorë të ndryshëm të ekonomisë, ai i prishi këto marrëdhënie, duke gjetur pretekst vizitën e Presidentit amerikan në Kinë.
Thua të ketë kërkuar pretekst?
Enver Hoxha, që dikur i kishte thurur lavde udhëheqjes kineze, popullit kinez, tani i quante revizionistë dhe për më tepër kishte "zbuluar" dhe veprimtarinë armiqësore të tyre ndaj Shqipërisë, në bashkëpunim me "komplotistët" e "sabotatorët". Pas prishjes së këtyre marrëdhënieve, Shqipëria do të zhytej në një kolaps ekonomik. Enver Hoxha deklaronte "bar hamë dhe parimet nuk i shkelim", e kjo do të thoshte varfëri, vetën varfëri për popullin, për shtetin, shkatërrim i gjithçkaje që ishte ndërtuar, diskreditim i sistemit socialist, vetëm e vetëm për kapriçot e tij, apo dhe për realizimin e qëllimeve të tij strategjike. Donte t'i diktonte, pa pikë modestie një shteti të madh, një populli të madh miliardësh.
Zoti Martiro. Ju pyeta në fillim të kësaj interviste për akuzën e rrezikshme që rëndonte mbi të pandehurit tuaj, apo mbi grupin armiqësor në ekonomi, siç përdorej rëndom atëherë. Unë tashmë dua t'ju pyes për t'u përgjigjur me shumë sinqeritet: në të vërtetë juve si hetuesi, a konstatuat që të ekzistonte i ashtuquajturi "grup i sabotatorëve në organizimin shtetëror dhe ekonomi". A ishte i lidhur ky "grup" me armiqtë e jashtëm? A po mbështetej në ndihmën e udhëheqësve kinezë për veprimtari tradhtare e kundërrevolucionare kundër udhëheqjes e shtetit socialist në Shqipëri, siç akuzoheshin?
Për vërtetimin e dokumentimin e këtyre akuzave, unë si hetues zhvillova një hetim të gjithanshëm. Studiova të gjitha materialet në ngarkim të tyre, të cilat nuk ishin të pakta. Kërkova nga organet e zbulimit e kundërzbulimit, nëse dispononin të dhëna për veprimtarinë armiqësore në ngarkim të të pandehurve, i kërkova ministrit Kadri Hazbiu, në takimet që bëja me të kur i raportoja për hetimet e procesin hetimor, që mundësisht të më viheshin në dispozicion të dhëna mbi bazën e të cilave ishin mbështetur akuzat mbi të pandehurit në materialet e plenumeve të KQ të PPSH-së. U pyetën shumë dëshmitarë, kuadro të tregtisë së jashtme, apo dhe të tjerë që kishin marrëdhënie me këtë dikaster. Por nuk pati asnjë të dhënë për gjithçka përmenda më sipër, asnjë dokument që të vërtetonin këto akuza. Zhvillova një hetim të gjithanshëm me të pandehurit për të dhënë shpjegime rreth akuzave dhe për bashkëpunimin e tyre me të pandehurit e tjerë, por edhe nga hetimi nuk doli asgjë për aktivitetin e tyre armiqësor e sabotues të lidhura me agjenturat e huaja, nuk doli asgjë që këta të pandehur të ishin lidhur, apo nxitur nga udhëheqësit kinezë për veprimtari tradhtare kundërrevolucionare. U bënë ballafaqime me të pandehurit e tjerë, por nuk rezultoi që të ishte bërë një punë e përbashkët sabotuese në drejtim të shtetit dhe ekonomisë së vendit.
Pra, thënë shkurt fare nuk ishin armiq?
Unë ju flas me gjuhën juridike, që bazuar në të gjithë procesin hetimor nuk rezultoi ekzistenca e një grupi armiqësor e sabotues, siç akuzohej nga udhëheqja e partisë. Këto akuza të tyre nuk ishin të bazuara në dokumente e materiale që të vërtetonin fajësinë, por në gjykime subjektive të udhëheqjes.
Pra si përfundim, gjykimi i tyre u bë vetëm në bazë të konkluzioneve politike ta themi?
Gjykimet e këtyre të pandehurve u bë vetëm mbi bazën e këtyre konkluzioneve, mbi bazën e materialeve e plenumeve të KQ dhe fjalimeve të Enver Hoxhës. Hetimi dhe gjykimi i tyre ishin mjaft formalë, për t'u dhënë ngjyrën juridike ligjore, kurse në fakt hetimi, pretenca dhe dënimi i tyre ishte përcaktuar po nga udhëheqja e Partisë. Gjykata e Lartë i dënoi Abdyl Këllezin e Koço Theodhosin, me pushkatim Kiço Ngjelën me 20 vjet heqje lirie dhe Vasil Katin me 15 vjet heqje lirie. Të tjerë kuadro u dënuan, u burgosën u internuan, dëbuan etj. "Fshesa e hekurt" ra mbi punonjësit e tregtisë së jashtme.


ENVER HOXHA KUNDËR VETES
KINA

7 NËNTOR '71
KINA, KRENARIA JONË
Ne jemi krenarë që kemi aleat e miq popullin 700 milionësh kinez, Republikën Popullore të Kinës dhe Partinë Komuniste të Kinës, me udhëheqësin e tyre të madh, mikun më të shtrenjtë të popullit shqiptar, kryetarin Mao Ce Dun në krye. Miqësia e madhe revolucionare shqiptaro-kineze, uniteti dhe bashkëpunimi i gjithanshëm vëllazëror midis Shqipërisë dhe Kinës të bazuar në mësimet e marksizëm- leninizmit e në internacionalizmin proletar, të kalitura në luftën e përbashkët kundër imperializmit, revizionizmit dhe gjithë reaksionarëve u kanë bërë ballë të gjitha provave dhe u kanë sjellë të dyja vendeve tona suksese e fitore të mëdha.

(Raport në Kongresin e 6-të të PPSH faqe 44, 7 nëntor 1971)

3 MUAJ MË VONË

13 SHKURT 1972
"Partia Komuniste e Kinës, në pozita revizioniste"
"Kina duke bërë politikë joparimore nuk mund të konsiderohet si një vend i fuqishëm socialist dhe Partia Komuniste e Kinës si një parti e patundur marksiste-leniniste që mbron parimet. Përkundrazi, politika aktuale e Kinës bëhet nga pozita revizioniste, që do të thotë se Partia Komuniste e Kinës është në pozita revizioniste. Prandaj politika që ndjek nuk mund të jetë politikë e vërtetë e një shteti socialist".

("Shënime për Kinën", faqe 67)

(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Martiro: Para vdekjes së Mehmetit, Ramiz Alia na urdhëroi për informata mbi familjen e tij

Nga: FATOS VELIU

Zoti Martiro. Juve si ish-drejtues i lartë i organeve të Sigurimit të Shtetit, jeni një nga protagonistët e veçantë të ngjarjes që përfshiu familjen e Mehmet Shehut pas vdekjes së tij natën e 17 dhjetorit të vitit 1981. Me sa kam dijeni, sipas detyrës që ju ngarkuan instancat më të larta të shtetit të asaj kohe, ju keni organizuar mbikëqyrjen dhe menaxhimin e familjes së tij, kur ka dalë nga vila ekzistuese në Bllok, deri në vendosjen e saj në zonën e internimit në Belsh të Elbasanit. Madje nuk e di sa jam i saktë, por është pikërisht kjo periudhë, kur pas arrestimit dhe të Kadri Hazbiut, do të binit edhe ju në prangat e kolegëve tuaj, me akuzat më të rënda të natyrës që kishin pasur me figurat e larta, të cilët ju i kishit hetuar kohë më parë, duke dominuar superakuza se kishit fshehur deponimet e Beqir Ballukut dhe Kiço Ngjelës, që paskëshin deklaruar për ekzistencën e grupit armiqësor të Mehmet Shehut, por ju e kishit fshehur. Nuk e di nëse jam shprehur qartë, por gjithsesi gjithçka them do të saktësohen gjatë kësaj bisede të hollësishme që bëjmë së bashku, dhe për të mos e vonuar më tepër, do t'ju drejtohesha me pyetjen se, si e kujtoni momentin e vdekjes së kryeministrit të hekurt të kohës, Mehmet Shehu?
Të pashlyeshme më kanë mbetur në kujtesë ngjarjet e para pas vdekjes tragjike të kryeministrit Mehmet Shehu. Ngjarje këto tronditëse, të dhimbshme e me pasoja të mëdha për vendin tonë.
Çfarë detyre keni pasur në atë kohë, zoti Martiro?
Në këtë kohë unë kryeja detyrën e kryetarit të degës së veçantë në Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit, në Ministrinë e Punëve të Brendshme.
Për shkak të detyrës që kryenit, u morët me menaxhimin e situatës në familjen e Mehmet Shehut?
Për shkak të detyrës, u mora dhe me veprime operative e hetimore që kishin të bënin me këto ngjarje.
Mund të ma përshkruani situatën e asaj kohe me shumë hollësi, duke e filluar që nga dita e fundit e jetës së kryeministrit Shehu? Pra si një kuadër shumë i lartë i Sigurimit të Shtetit, çfarë përjetuat dhe si e ndoqët gjithë atë kataklizmo ta quajmë?
Në mbrëmjen e datës 17 dhjetor të vitit 1981, aty nga ora 17.00 apo 17.30, së bashku me djalin tim, Melsin, i cili kishte ardhur nga Vlora, ku kryente detyrën e punëtorit operativ të Sigurimit në Shkollën e Aviacionit, dolëm për një shëtitje çlodhëse në Tiranë. Si bëmë një xhiro të zakonshme, shkuam në klubin e Ministrisë së Punëve të Brendshme. Mbaj mend që kemi marrë nga një meze dhe nga një gotë verë. Nuk kemi ndenjur shumë gjatë. U ngritëm aty rreth orës 18:30 dhe vijuam për një xhiro në bulevardin "Dëshmorët e Kombit" në drejtim të ndërtesës së Kryeministrisë. Para ndërtesës së Komitetit Qendror të Partisë, pamë disa makina të udhëheqësve të partisë dhe shoqëruesve të tyre.
Ju ishit duke kaluar në xhiro të zakonshme, siç bëhej rregullisht në atë kohë?
Po, po. Ndërsa ecnim në shëtitore, jashtë vumë re pamjen që të thashë, ndërkohë që ngadalësuam hapat duke parë me vëmendje zyrat e ndërtesës së Komitetit Qendror të Partisë. Kishte drita vetëm në katin e dytë, në anën e zyrës së Enver Hoxhës.
Po në godinën e Kryeministrisë?
Në ndërtesën e Kryeministrisë, që ishte karshi ndërtesës së Komitetit Qendror apo godinës ku sot është Kryesia e Parlamentit, nuk kishte drita në asnjë zyrë. Kjo ndërtesë dukej si e zymtë, e errët. Gjithë ambienti të linte përshtypjen e diçkaje të frikshme. Të sundonte gjithë qenien një parandjenjë ankthi dhe kobi.
Ju bëri përshtypje?
Të dyve na bëri përshtypje kjo gjendje.
Mua dhe lexuesit na duhet pak a shumë statusi juaj si njerëz të Sigurimit. Ju, në atë çast, keni ditur gjë për problemet e krijuara në familjen e kryeministrit?
Pak a shumë, për vetë detyrat që kryenim, ne e dinim situatën e krijuar në nomenklaturën më të lartë të shtetit pas prishjes së fejesës së djalit të Mehmetit.
Dhe ndërsa patë atë situatë ogurzezë në godinat kryesore të shtetit, teksa ishit me tët bir në shëtitore, çfarë bëtë?
Nuk vazhduam më tej xhiron, por u kthyem menjëherë mbrapsh. Madje tashmë që bënim rrugën e kthimit, pa e kuptuar po nxitonim hapat si të mos thuash se ishim në një xhiro, por sikur donim të arrinim diçka që nuk priste. Çuditërisht edhe fjalët na ishin prerë dhe nuk na dilte as zë, megjithëse nuk mund të rrinim pa përmendur ngjarjet e fundit në udhëheqje, për të cilat pakkush ishte në korrent. Si të ishim marrë vesh me sy, ecnim e ecnim dhe teksa i afroheshim shtëpisë, më shtohej ajo parandjenja e frikshme për diçka të keqe që po ndodhte.
Çfarë parandjetë saktësisht, që u bëtë me aq fiksim sa ç'po më tregoni?
Më bëhej se në ndërtesën e Komitetit Qendror të Partisë së Punës po përgatitej diçka më shumë se e keqe. Një kob i zi. U kthyem drejt shtëpisë të shqetësuar, duke biseduar për ngjarjet.
Pra, ju parandjenjën e kishit pikërisht për Mehmet Shehun?
Po, po, për Mehmet Shehun. Parandieja se diçka e kobshme thurej pikërisht ndaj tij në atë ndërtesë, ku unë pashë drita vetëm në katin që ishte zyra e Enver Hoxhës, ndërsa bulevardi anë godinës ishte mbushur me makina zyrtare të nivelit të lartë.
Pra ankthi juaj e kishte zanafillën nga informacioni që kishit për atë që kishte ndodhur?
Ankthi që u krijua tek unë lidhej me të gjitha me ato çka kisha parë e dëgjuar, si prishjen e fejesës së djalit të Mehmetit, Skënderit, me Silva Turdiun; marrëdhëniet e ftohta midis Enverit e Mehmetit; komentet që bëheshin nën zë; të dhënat e agjenturës; interesimi i aparatit të Komitetit Qendror për të siguruar të dhëna për familjen e Mehmetit e të tjera.
Gjithsesi, nuk besoj se ishit i bindur se mund të përmbysej Mehmet Shehu në atë formë që ndodhi, apo jo?
Të gjitha sa përmenda më sipër e dija shumë mirë që synonin Mehmet Shehun, por, mendoja se Enveri nuk do të ishte në gjendje ta 'hante' kryeministrin, ta likuidonte dhe atë ashtu siç kishte bërë me kuadrot e frontit ideologjik e të kulturës, kuadrot e lartë të ushtrisë dhe atyre në ekonomi.
Pse mendonit kështu?
Mehmeti ishte trim dhe kishte një reputacion të madh në popull, në kuadrot e luftës e të punës.
Po shokët e tu të sferave të larta të Sigurimit, të cilët ishin në dijeni të asaj që po ndodhte me njerëzit më të fuqishëm të shtetit, e kishin një mendim të tillë për përfundimin e atij dueli?
Të këtij mendimi ishin dhe dy shokët e mi, K.L. e S.M., me të cilët shkëmbeja mendime, por koha tregoi se ne ishim gabuar. Enver Hoxha i 'hëngri' të gjithë me shumë dinakëri e tradhti.
Mund të mos dihej për më tej, por sidoqoftë fejesa e të birit të Mehmet Shehut ishte marrë vesh në opinion, apo jo?
Në Tiranë u mor vesh nga të gjithë fejesa e djalit të Mehmetit dhe prishja e saj pas pak ditësh.
Me pëshpëritje?
Natyrisht, gjithçka ishte nën zë. Filluan pëshpëritjet e njerëzve vesh më vesh e në rrethe të ngushta. Dëgjoja të shprehura dhe hamendje nga më të ndryshmet.
Për shembull?
Flitej se Enver Hoxha e prishi këtë fejesë për arsye se Silva, e fejuara e Skënderit, kishte dajallarë të arratisur, kriminelë. Kisha dëgjuar të thuhej se Enveri e kishte thirrur me urgjencë Mehmetin nga Korça - ku ndodhej për të marrë pjesë në një mbledhje të plenumit të partisë - të kthehej në Tiranë, dhe se ai e kishte kritikuar ashpër për këtë fejesë etj. Fejesa u prish. Pas kësaj, siç e dini, filloi procesi i kritikës, i goditjes dhe analizës së shkaqeve se pse Mehmeti pranoi ta bënte këtë fejesë, apo pse arriti të shkelë mbi ligjin e luftës së klasave.
Nga sa ka ndodhur me Mehmetin në atë plenum, përgjithësisht opinioni është i njohur, por ajo që do të kërkoja nga ju si drejtues i lartë i Sigurimit, është se çfarë ndodhte me Fiqretin në këtë kohë?
Edhe pse ishte anëtare e Komitetit Qendror të PPSH-së, filloi gjykimi i saj në organizatën bazë të partisë, në Shkollën e Lartë të Partisë, ku Fiqret Shehu ishte drejtoreshë. Në mbledhje merrte pjesë Simon Stefani, ish- sekretar i Komiteti Qendror të Partisë.
Keni ndonjë informacion të veçantë në lidhje me atë mbledhje, që nuk njihet për publikun?
Sipas bisedave që kam pasur me disa pjesëmarrës në këtë mbledhje, Fiqreti u kritikua rëndë për fejesën. Sipas diskutantëve, ajo ishte përgjegjëse për këtë akt, që ishte flagrant kundër vijës së partisë në zhvillimin e luftës së klasave, se e njihte mirë familjen e Turdive, sepse me nënën e Silvës kishte mbaruar shkollën "Nëna Mbretëreshë". Organizata sugjeroi që të shihej pozicioni i saj në krye të Shkollës së Lartë të Partisë dhe i anëtares së Komitetit Qendror të PPSH-së. Gjykimi në organizatë i Fiqretit, drejtohej në fakt kundër Mehmet Shehut. Kjo ishte një taktikë e njohur.
Pra jemi në fushatën para vrasjes së Mehmetit?
Po, para kësaj. Ju shpjegova se në datën 17, në mbrëmje, kur unë pashë atë situatë që ju shpjegova më lart, kishte ndodhur kjo që po ju shpjegoj. Pra po ju rrëfej se kështu filloi fushata për të përgatitur opinionin në parti e në popull kundër Mehmet Shehut.
Sigurisht, kjo fushatë kishte filluar më herët?
Jemi pak më para. Jemi në kongresin VIII kur u duk kjo gjë. Gjatë zhvillimeve të punimeve të Kongresit të 8-të të PPSH-së gjërat u dukën edhe më qartë. Në kongres Mehmeti ishte i stresuar dhe i zymtë. Ky fakt ra edhe në sy të delegatëve dhe të të huajve pjesëmarrës atje.
Dukeshin marrëdhëniet jo të mira?
Marrëdhëniet Enver-Mehmet nuk ishin të mira. Qëndrimi i Enverit ndaj Mehmetit e tregonte haptas këtë.
Për shembull, ku e kuptuat më shumë juve këtë divergjencë?
U pa qartë se në tribunën e Kongresit ata nuk shkëmbyen asnjë bisedë mes tyre, ndryshe nga herët e tjera ku qeshnin e bisedonin përzemërsisht. Ishte bërë traditë që, pas mbajtjes së raportit në tribunën e Kongresit, Mehmeti takohej e përqafohej me anëtarët që ishin në presidium, e në veçanti me Enver Hoxhën. Në këtë Kongres, pas mbarimit të raportit, anëtarët e presidiumit dhe vetë Enver Hoxha, vetëm sa i dhanë dorën.
Ju, ishit personalisht në ambientet e Kongresit?
Unë, si dhe shumë kuadro të Ministrisë së Punëve të Brendshme, ishim të komanduar me shërbim në ambientet e Kongresit.
Çfarë vutë re veç sa më thatë?
Kur udhëheqja doli te kolonat e Teatrit të Operës për në tribunën ku do të bëhej mitingu, vumë re se Mehmeti ishte tepër i mërzitur e i mënjanuar. Dëgjova në atë moment (isha afër tribunës) Mehmetin të thoshte:
"Po unë, ku e kam vendin?" Ishte fjala për në tribunë.
Tjetër?
Fjalën e rastit në publik nuk e mbajti kryeministri Mehmet Shehu, sipas traditës pas mbylljes së Kongresit, por Kadri Hazbiu. Kjo iu bëri përshtypje njerëzve.
Ç'do të thoshte kjo?
Ky ishte një sinjal, një paralajmërim. Për mua kjo ishte taktika e Enver Hoxhës, të krijonte opinionin se Kadriu ishte njeriu i tij, besnik i tij dhe jo i Mehmetit. Në atë kohë u fol se Kadri Hazbiu do merrte detyrën e kryeministrit. Këto fjalë u përhapën me qëllim nga njerëz të aparatit të Komitetit Qendror të PPSH-së, për të neutralizuar Kadriun e dashamirësit e tij.
Ju, e besonit këtë alibi?
Unë isha i bindur për këtë taktikë të Enver Hoxhës, duke u nisur nga ngjarjet në ushtri, ku pas goditjes së Beqir Ballukut, Enver Hoxha lavdëroi e i ngriti në përgjegjësi Petrit Dumen e Hito Cakon, duke u dhënë postet e zëvendësministrave të lirë të Mbrojtjes, dhe jo shumë larg në kohë i akuzoi si bashkëpunëtorë me Beqir Ballukun për 'puç' e 'komplot', i arrestoi dhe i pushkatoi së bashku me të.
Kështu bëri dhe me Mehmetin apo Kadriun?
Ashtu është. Në Kongresin e 8-të, Mehmet Shehu u rizgjodh anëtar i Byrosë Politike.
Pse?
Enver Hoxha, nuk mund ta godiste pa përgatitur opinionin në parti e popull, pa e diskredituar dhe ia ulur vlerat e tij të mëdha në mënyrë graduale. Siç dihet, Mehmeti deshi të bënte autokritikë për fejesën e djalit, Skënderit, me vajzën e Turdive në Kongres, por nuk e la Enver Hoxha. Ky i fundit i tha se do ta analizonte njëherë Byroja Politike e PPSH-së. Po kështu, skenari i Petrit Dumes do të vijonte dhe me Feçorr Shehun, që në atë kohë ishte ministër i Punëve të Brendshme. Në Kongres ai u rizgjodh kandidat i Komitetit Qendror të PPSH-së, kurse Raqi Iftica u zgjodh anëtar i Komiteti Qendror të Partisë, megjithëse ishte zëvendësministër në Ministrinë e Punëve të Brendshme.
Pra vazhdonte skenari?
Sigurisht që kjo nuk u bë pa qëllim, por për të krijuar opinionin se Feçorr Shehu nuk do të ishte ende ministër i Brendshëm, pasi ai ishte njeriu i afërt i Mehmet Shehut, dhe se kishte gabuar për fejesën e djalit të Mehmetit.
Dua veprimet tuaja si Sigurim i Shtetit. Çfarë bëtë pas Kongresit?
Pas Kongresit të 8-të të PPSH-së, nga aparati i Komitetit Qendror u kërkuan të dhëna rreth komenteve në publik të fejesës së djalit të Mehmetit, për prishjen e saj, e të tjera. Në këtë moment kritikohej udhëheqja e Ministrisë së Punëve të Brendshme, për mosmarrjen e të dhënave të tilla.
Çfarë bëri Feçorri në këto momente?
Në këtë valë Feçorr Shehu mblodhi kryetarët e degëve në Ministrinë e Brendshme dhe kërkoi drejtimin e agjenturës për të marrë informacion mbi prishjen e fejesës, për qëndrimet e udhëheqësve në Kongres e të tjera. Ministri u shpreh se këto të dhëna i kërkon Komiteti Qendror i PPSH-së, personalisht Ramiz Alia, i cili në atë kohë mbulonte dhe organet e Punëve të Brendshme.
Juve personalisht?
Të dhënat në rrugën operative që sigurova për komentet e njerëzve rreth fejesës së Skënder Shehut me Silva Turdiun, për prishjen e saj, komente rreth Kongresit të 8-të të PPSH-së, marrëdhëniet midis Enverit e Mehmetit etj., ia dhashë ministrit, Feçorr Shehut.
Ju, ishit i bindur që ishte Ramiz Alia ai që dirigjonte këtë grumbullim?
Isha në zyrën e ministrit, pra të Feçorrit, kur ai mori në telefon Ramiz Alinë. I tha se "kemi disa të dhëna për fejesën e djalit të Mehmetit" e tjera. Ramizi i tha Feçorrit që t'ia dërgonin atij këto të dhëna dhe iu dërguan.
Pra me sa shoh, Ramiz Alia kishte marrë situatën në dorë?
Ramiz Alia, në këtë situatë kishte marrë në dorë punët dhe tregohej shumë i zellshëm për të siguruar të dhëna për familjen dhe vetë Mehmet Shehun. Sigurisht që ishte marrë miratimi i Sekretarit të Përgjithshëm të Partisë.
Kush ishte platforma e Sigurimit në këto çaste?
Platforma e organeve të Punëve të Brendshme, e miratuar nga KQ i PPSH-së e ndalonte në mënyrë kategorike që të merreshin të dhëna nga çdo rrugë agjenturore apo hetimore, për anëtarët e KQ të PPSH-së e të tjerë kuadro të nomenklaturave të larta.
Dhe si mund të bëhej një veprim i tillë si po bënit juve?
Një veprim i tillë mund të bëhej vetëm me miratimin e Sekretarit të Përgjithshëm të Partisë, Enver Hoxhës. Pra, Mehmet Shehu dhe familja e tij ishin vënë nën kontrollin edhe të organeve të Punëve të Brendshme, në përpunim agjenturor. Kjo tashmë ishte e qartë për ne.
Pra, pas Kongresit të 8-të u shtua kontrolli politik mbi Sigurimin?
Ashtu është. Pas Kongresit të 8-të, u shtuan kontrollet nga aparati i Komiteti Qendror të PPSH-së në organet e Sigurimit të Shtetit, në krye të të cilit ishte Rexhep Kolli, që në atë kohë ishte në zyrën e KQ që mbulonte organet e Punëve të Brendshme.
Ku bëheshin këto kontrolle?
Ai, me një ekip të aparatit të Komitetit Qendror të Partisë, kontrolloi edhe në Drejtorinë e Hetuesisë, për të analizuar me tendencë një problem hetimor të kësaj drejtorie, problemin, procesin "Thikat".
Qëllimi?
Kontrolli ishte me tendencë për të goditur kuadrot e kësaj drejtorie dhe vetë ministrin Feçorr Shehu. Në këtë situatë, filluan të lëvizin e të bëhen aktivë kuadro që ishin kritikuar apo dhe larguar nga organet e Punëve të Brendshme, për gabime e qëndrimet e tyre jokorrekte në punë e në jetë. Kishte dhe nga ata që po u 'qeshte buza', u bënë flamurtarë në kritika tendencioze ndaj kuadrove të Sigurimit të Shtetit, për të përfituar nga kjo situatë poste e privilegje.
Kur i krijuat saktësisht këto bindje?
Këto bindje m'u forcuan me veprimet që po kryheshin kundër Mehmet Shehut dhe kuadrove të tjerë të shëndoshë e revolucionarë në aparatit shtetëror dhe organet e Punëve të Brendshme.
Pra në këtë situatë njohjeje dhe veprimtarie si kuadër kryesor i Sigurimit, juve erdhët në darkën e 17 dhjetorit, për të cilën po më rrëfenit në fillim të kësaj interviste?
Po, po, atë natë që ju shpjegova, që dola me tim bir dhe që pashë atë situatë, fillova të dyshoj se natën e 17 dhjetorit 1981, në Komitetin Qendror të PPSH-së po përgatitej një tjetër kob i zi. Ndjenjat e asaj nate nuk më janë ndarë gjatë gjithë jetës sime, dhe që fatkeqësisht u vërtetuan. Jo vetëm unë, por edhe shokët e mi me të cilët shkëmbeja mendimet për ngjarjet e situatat e krijuara në drejtim të Mehmet Shehut, ishim të shqetësuar.
Pra ju keni menduar se nuk mund të shkohej deri në eliminim të Mehmetit?
Mendimet ishin nga më të ndryshmet. Enveri, i cili i 'hëngri' shokët e luftës, mund të bënte të njëjtën gjë edhe me Mehmetin, edhe pse mendohej se nuk do të ishte kollaj me këtë të fundit, sepse kishte shumë reputacion. Më vonë, unë dhe dy shokët e mi K.L. dhe S.M., me të cilët shkëmbenim mendime, u arrestuam e u dënuam.
Po ministrin Feçorr Shehu, me të cilin punonit në ato çaste, si e përshkruani teksa ndodhte kjo gjë me kryeministrin?
Në këtë situatë, të shqetësuar dukeshin dhe mjaft kuadro të Ministrisë së Punëve të Brendshme. Pas prishjes së fejesës së Skënder Shehut me Silva Turdiun, shqetësimi shihej edhe te ministri Feçorr Shehu. Ai nuk kishte gjallërinë që kishte më parë. Nuk bënte më ndonjë shaka me kuadrot apo punonjësit civilë në ministri, siç bënte më parë në klubin e ministrisë, kur pihej kafe apo hahej mëngjesi.
(Vijon nesër)

(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Martiro: Në internim siguronim familjen e Mehmetit nga rrëmbimi i zbulimeve të huaja

NGA: FATOS VELIU

Zoti Martiro. Për t'ju kujtuar paksa për ndërprerjen e bisedës së numrit të kaluar, ishte pikërisht momenti kur ju me djalin tuaj që banonte në Vlorë, në pasditen e datës 17 dhjetor bëtë një xhiro në shëtitoren "Dëshmorët e Kombit", ku konstatuat se diçka po ndodhte në godinën e Komitetit Qendror, poshtë së cilës ishin radhitur makinat e zyrtarëve më të lartë të politikës komuniste, ndërsa në godinën e Kryeministrisë patë që gjithçka nxinte, pasi nuk ishte ndezur asnjë dritë dhe nuk pipëtinte asnjë lloj gjallese. Një situatë kjo që për ju si zyrtar i lartë i Sigurimit të asaj kohe, me njohuritë që kishit për atë që ndodhte me dy burrat e fuqishëm të shtetit, parandjetë një kob të zi që po ndodhte mbi kryeministrin. Me këtë ndjenjë u rikthyet në shtëpi, duke folur me tët bir për situatat e krijuara në udhëheqjen e lartë. Pyetja ime është se, si vijoi veprimtaria juaj, si veprimtaria e spikatur e një zyrtari shumë të lartë të Sigurimit të Shtetit, në ato orë kur kryeministri historik ecte drejt vdekjes së organizuar?
Bëtë mirë që e rikujtuat sadopak atë ndjenjë që m'u shkaktua në pasditen e datës 17 dhjetor kur unë me tim bir bënim xhiro në shëtitoren "Dëshmorët e Kombit", ku ndodhej dhe godina me zyrën e Enver Hoxhës, në të cilën luhej akti i fundit i tragjedisë së rëndë, për të kryqëzuar në mënyrën më brutale një kryeministër që vinte nga një histori lavdie që nga koha e luftës. Unë, teksa bëra xhiron poshtë dritareve të dy godinave kryesore të shtetit, krijova parandjenjën që të thashë, për faktin se në atë kohë kisha shumë dijeni për atë çka ndodhte me Mehmet Shehun, pasi unë, siç e thatë dhe ju, isha zyrtar i lartë i organeve të Sigurimit të Shtetit, ku kryeja pikërisht detyrën e Kryetarit të Degës së Veçantë në Drejtorinë e Sigurimit të Shtetit, në Ministrinë e Punëve të Brendshme. Nuk do t'ju flas më shumë për informacionin që kisha marrë në lidhje me situatën e kryeministrit, por do t'ju sjell në mendje vetëm rastin kur ju përmenda faktin se ne kishim kohë që po zbatonim urdhrin e dhënë nga Ramiz Alia për të mbledhur informata rreth familjes së Mehmet Shehut, apo rastin tjetër, kur unë, i ndodhur me shërbim në sallën e Kongresit VIII të Partisë, e dëgjova kryeministrin me veshët e mi kur tha "Ku është vendi im?" etj. Pra që ta përmbledh në pak fjalë, unë kisha shumë informacion se çfarë ndodhte lart, ndaj dhe kur pashë atë situatë poshtë zyrave të Kryeministrisë, parandjeva një kob të zi, që po vinte në mënyrë të rrufeshme në ato ambiente.
Mund të kalojmë në atë se si vijoi historia juaj derisa mësuat ngjarjen e rëndë?
Të nesërmen e asaj dite që ju shpjegova në numrin e kaluar, që kisha parandier atë që pritej të ndodhte me kryeministrin, unë shkova për në Vlorë. Pra më 18 dhjetor 1981 u nisa me shërbim, të cilin e kërkova vetë. Pa ditur se çfarë kishte ndodhur në mëngjes, saktësisht nga ora 08.00, shkova në zyrën e ministrit Feçorr Shehu për të marrë miratimin e tij dhe pas kësaj u nisa menjëherë.
Çfarë shërbimi organizuat?
Sipas planit, do të shkoja në disa degë të Punëve të Brendshme, në Durrës, Fier, e të përfundoja në Vlorë, ku do të rakordoja problemet e punës së degës që drejtoja.
Jemi në kohën që Mehmet Shehu kishte vrarë veten ndërsa askush nuk dinte gjë. Dua të di se a ndihej i shqetësuar ministri kur ju shkuat për miratimin e lëvizjes?
Nuk vura re asnjë shqetësim te ministri i Brendshëm. Puna vazhdonte normalisht si në ditë të zakonshme.
Nuk ju ra në sy asgjë e dyshimtë apo ndryshe nga ditët e tjera, që të kuptonit atë që kishte ngjarë në dhomën e gjumit të Mehmet Shehut?
Mbaj mend se Rexhep Kolli, i cili vazhdonte kontrollin në Drejtorinë e Hetuesisë së Ministrisë së Brendshme, u largua urgjentisht për në Aparatin e Komitetit Qendror të PPSH-së. Kjo ishte ajo që u duk disi ndryshe atë ditë, megjithëqë askush nuk e mësoi arsyen e largimit të tij me aq urgjencë.
Megjithëse më folët nga numri i kaluar, por edhe për rikujtesë të lexuesit, kush ishte ky Rexhep Kolli?
Rexhep Kolli, në atë kohë ishte në zyrën e KQ që mbulonte organet e Punëve të Brendshme. Ju fola nga numri i kaluar se, pas Kongresit të 8-të u shtuan kontrollet nga aparati i Komiteti Qendror të PPSH-së në organet e Sigurimit të Shtetit, në krye të të cilit ishte pra Rexhep Kolli.
Ju kuptova deri këtu. Pra në Ministrinë e Punëve të Brendshme, madje dhe në zyrën e ministrit, nuk konstatuat asgjë atë mëngjes të 18 dhjetorit kur në shtëpi ndodhej i vdekur trupi i Mehmet Shehut. Si vijuat kur morët konfirmimin e lëvizjes suaj?
Rreth orës 08:30, sipas planit të miratuar të ministrit, u nisëm me shërbim në rrethet që përmendëm më lart. Pasi mbarova punë në rrethet e Durrësit e të Fierit, shkova në mbrëmjen e kësaj dite në Vlorë. Fillimisht shkova në Shkollën e Aviacionit, ku takova në zyrën e tij djalin tim, Melsin, që ju shpjegova se punonte si punëtor operativ.
Këtu e mësuat ngjarjen?
Ngjarjen e mësova fare rastësisht në autobus. Së bashku me Melsin, u nisëm për në shtëpinë e tij, që ndodhej në rrugën e Skelës. I hipëm autobusit urban për në shtëpinë e djalit. Pikërisht këtu në autobus një grua vlonjate tha: "A e morët vesh? Mehmet Shehu vrau veten, lajmin e dha 'Radio Tirana'". Gruaja dukej shumë e tensionuar.
Melsi e pyeti:
- Cili Mehmet moj shoqe?
- Mehmet Shehu, - përsëriti ajo.
Çfarë situate u krijua në autobus përballë këtij lajmi makabër ta quajmë?
Në autobus ra një heshtje vari. Të gjithë mbetëm si të ngrirë. Ngjarja na ra si bombë. Të dy u shqetësuam shumë. Parandjenja e një nate më parë nuk deshi as 12 orë që të na dilte shumë e saktë ...
Çfarë bëtë?
Çfarë do bënim tjetër veçse të shkonim në shtëpi ku ishim nisur. Mbërritëm në shtëpinë e Melsit. Edhe bashkëshortja e tij e kishte dëgjuar lajmin nga radioja. Sa hymë brenda, vumë re menjëherë që ajo ishte shumë e tronditur, ndërkohë na pyeti nëse e kishim dëgjuar lajmin e tmerrshëm. Situata ishte e rëndë. U pamë në sy me të si për t'u kuptuar pa folur, ndërkohë që sytë na u mbushën me lot. Nuk mundëm të shkëmbenim më asnjë fjalë.
Ju desh të niseshit për në ministri pas kësaj që mësuat?
S'kaluan as disa minuta dhe në shtëpinë e tim biri erdhi së bashku me të shoqen oficeri Bashkim Kozeli, i cili ishte shoku i djalit. Edhe ata ishin të shqetësuar me lajmin e marrë nga "Radio Tirana". Spikeri i radios kishte dhënë njoftimin fare shkurt:
"Pas një krize nervore, natën e datës 17 dhjetor duke gdhirë data 18 dhjetor, vrau veten Mehmet Shehu".
Pas këtij njoftimi, radioja dha muzikë klasike.
Kuptuat gjë nga muzika ju?
U kuptua menjëherë domethënia e kësaj muzike. Neve të paktën që i dinim mirë si funksiononin gjërat, e kishim shumë të qartë që nga udhëheqja e partisë Mehmet Shehu ishte cilësuar "tradhtar".
Nuk u nisët për në Tiranë juve, përderisa mbanit një detyrë të tillë në Ministrinë e Brendshme?
Desha të nisesha menjëherë për Tiranë, por nuk kisha mjet lëvizjeje, pasi makinën me të cilën kisha ardhur me shërbim e nisa të rikthehej në dikaster, pasi kisha menduar të qëndroja në Vlorë nja dy ditë, edhe pse e kuptoja dhe e parandieja se tashmë plani do të anulohej.
Po nga ministria, nuk ju urdhëruan të riktheheshit?
Natyrisht që do më njoftonin dhe s'e vija në dyshim, megjithëse siç të thashë, unë e mësova lajmin e kobshëm. Në mesnatë erdhi korrieri i Degës së Punëve të Brendshme të Vlorës, i cili më njoftoi se ishte dërguar urdhër të kthehesha urgjent në ministri.
Po?
Të nesërmen, që herët në mëngjes, shkova në Degën e Punëve të Brendshme të Vlorës për të gjetur ndonjë mjet për në Tiranë. Kryetari i Degës kishte dalë po ashtu herët dhe e takova në zyrë.
Kush ishte Kryetar i Degës së Brendshme të Vlorës në atë kohë?
Ishte Llambi Peçini. E gjeta në zyrë shumë të shqetësuar. Ai gjithashtu më komunikoi urdhrin që më kishte vënë në dijeni korrieri, se më kishin kërkuar të kthehesha urgjentisht në ministri.
U larguat?
Pas pak erdhi një makinë e ushtrisë. Ishte një "Gaz" kinez. Në të ishin tre oficerë, midis tyre dhe oficeri Haki Gjondeda, që e kisha të njohur pasi më parë kishte punuar si oficer në Ministrinë e Punëve të Brendshme. U përshëndetëm me ta. Edhe ata, ashtu si unë, kishin ardhur me shërbim në Vlorë dhe ktheheshin për në Tiranë pas lajmit që kishin dëgjuar. Hipa në makinën e tyre. Gjithë rrugës nga Vlora për në Tiranë, megjithëse njiheshim, për të mos thënë që nuk folëm fare, shkëmbyem shumë pak biseda me njëri-tjetrin.
Pse kështu, kur ju të gjithë në atë makinë ishit oficerë?
Secili prej nesh kishte mendimet e veta rreth kësaj ngjarjeje tragjike, kësaj gjëme të madhe...
Po; mbërritët në Tiranë. Ku shkuat?
Kur mbërrita në Tiranë, m'u duk se kishte rënë një perde e zezë; njerëzit kalonin rrugës me kokën ulur, të heshtur. Tamam ditë zie popullore për Mehmet Shehun, këtë Flero të Popullit, kuadër të aftë që drejtoi qeverinë për disa dekada. Shumë njerëz mendonin se nuk do të përsëritej më figura e tij. E dija mendimin popullor, se, po të ishte ky në krye të shtetit, do të ndryshonin gjërat në interesin e popullit dhe atdheut.
Le të vijojmë me nxitimin tuaj pas mbërritjes në kryeqytet. Ku shkuat?
Pas mbërritjes në Tiranë, shkova menjëherë për të takuar Kadri Gojashin, i cili ishte Drejtor i Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit.
Po?
Në fytyrën e tij lexova menjëherë lodhjen dhe shqetësimin. Sa u takuam, Kadriu më tha se më kërkonte ministri në zyrë, pra Feçorr Shehu. Ashtu bëra; pa vonuar shkova menjëherë në zyrën e tij, ku e gjeta së bashku me Kadri Hazbiun, në atë kohë ministër i Mbrojtjes.
Situata e tyre?
Të dy dukeshin tmerrësisht të shpërfytyruar. Ishin në një gjendje të papërshkrueshme, saqë mbanin kokën me duar pa ditur çfarë të thonin. Në fytyrën e tyre dallohej qartë një prerje tejlodhëse dhe një zverdhje torturuese për atë që kishte ngjarë e po ngjante.
Çfarë të thanë?
Pasi më thanë diçka për ngjarjen, u përqendruan te porosia e shokëve të Komitetit Qendror të PPSH-së, për largimin brenda asaj dite të familjes së Mehmet Shehut nga vila (banesa e tyre që ishte brenda Bllokut të Udhëheqjes) dhe vendosjen e saj në vilën nr.3 në Rrugën e Elbasanit. Më porositën që, së bashku me Drejtorinë e Tiranës, të merrnim masa për sigurinë e tyre.
Dhe si vepruat?
Ne, Dega e Veçantë, së bashku me Degën e Pestë të Sigurimit të Shtetit, për lëvizjen e familjes së kryeministrit nga vila ekzistuese, morëm disa masa sigurie.
Çfarë masash?
Në vilën nr.3 vendosëm roje policie dhe një skuadër të punonjësve të survejimit të Drejtorisë së Tiranës. Pra bëmë një rrethim të saj për mbikëqyrje dhe izolim.
E zhvendosët?
Atë pasdite, sipas urdhrit u bë lëvizja e familjes për në vilën që të shpjegova, pra numër tre, të ndodhur në Rrugën e Elbasanit. Pra te ajo banesë, atë pasdite u vendos familja e Mehmetit, e përbërë nga Fiqreti dhe djemtë, Ladi e Bashkimi, me familjet e tyre.
Po Skënderi?
Skënderi ndodhej në Suedi. Pritej të vinte nga çasti në çast. Ai ishte njoftuar të kthehej, se gjoja i kishte prindërit të sëmurë. Atë e shoqëronte Gani Kodra, kuadër i Drejtorisë së Dytë të Sigurimit. Kur isha në zyrën e ministrit, Feçorr Shehu shprehu shqetësimin për mbërritjen e Skënderit. Madje ai disa herë mori në telefon ambasadat tona në Suedi dhe pikat kufitare të Kapshticës. Me të drejtë ai kërkonte të dinte nëse ishte nisur nga Suedia dhe a kishte mbërritur në Greqi e më pas në Kapshticë.
Erdhi?
Skënderi, i shoqëruar nga Gani Kodra, mbërriti në mbrëmje në Tiranë dhe u vendos në vilën nr.3, ku ndodheshin edhe familjarët e tij.
Pati problem?
Çfarë problemi do kishte?! Ishte e tmerrshme. Nuk më ikën akoma ai ankth që përjetova atë ditë, kur shikoja familjen e njeriut që kishte një histori lavdie më vete, të përdhosej në atë mënyrë. Ata rrinin të gjithë si të mpirë. Ishin si të përçudnuar dhe nuk dinin si të vepronin. Shikohej në fytyrat e tyre vetëm frikë dhe tmerr. Nuk ta përshkruaj dot, se nuk ka penë të përfshijë gjithë atë situatë emocionale që të krijonin ato skena, teksa shikoje fëmijët e vegjël të lebetitur. Mos më pyet për më tepër për këtë skenë, se nuk mundem. I kalon ndjenjat njerëzore.
Në ato momente doli një e papritur e çastit, pasi Fatbardha, gruaja e Vladimirit, djalit të madh të Mehmetit, ishte shtatzënë. Asaj i lindi nevoja për të shkuar menjëherë në spital.
Po?
Po atë mbrëmje ajo u shtrua në maternitet dhe lindi vajzë. "Ç'bën natyra, - thosha me vete, - në të njëjtën shtëpi njëkohësisht ka një vdekje dhe një lindje". Megjithatë lindja e kësaj fëmije të pafajshëm nuk solli gëzim të madh në atë familje, se hidhërimi, gjëma ishte e madhe. Me pëlhurën e zisë nuk ishte mbuluar vetëm kjo familje, por dhe populli mbarë.
Kuptova. Më tej, si operuat me situatën e krijuar?
Të nesërmen, më 19 dhjetor, ministri Feçorr Shehu më kërkoi në zyrën e tij. Aty ishte edhe ministri i Mbrojtjes, Kadri Hazbiu.
Më thatë dhe ditën e parë kur mbërritët nga Vlora, që Kadri Hazbiun e gjetët në zyrën e Feçorr Shehut, ndërkohë që dhe të nesërmen ata ishin bashkë. Pse ndodhej Kadriu në zyrën e ministrit të Brendshëm derisa ai mbulonte Mbrojtjen?
Kadriu ishte ngarkuar nga udhëheqja e partisë të ndihmonte organet e Punëve të Brendshme në këtë situatë. Në të vërtetë, siç edhe u vërtetua, Enver Hoxha kishte tjetër gjë në mendje, për dërgimin e Kadri Hazbiut në këto organe.
Në zyrën e Feçorrit ndodhej edhe kryetari i Degës së Punëve të Brendshme të Elbasanit, Gëzim Hila.
Pse? Një kryetar dege në zyrën ku ishin dislokuar dy ministrat më të rëndësishëm të shtetit?
Aty na thanë se me vendim të aparatit të Komitetit Qendror të PPSH-së (direkt të Ramiz Alisë), familja e Mehmet Shehut duhej të largohej brenda ditës nga Tirana dhe të vendosej në Belsh të Elbasanit. Këtu kuptova arsyen e ndodhjes aty të Kryetarit të Degës së Punëve të Brendshme të Elbasanit.
Gjithë familja do transferohej në Elbasan?
Me porosi të udhëheqësit të partisë, duhej të diferencohej e përkohësisht të qëndronte në Tiranë, djali i madh i Mehmetit, Vladimiri dhe bashkëshortja me fëmijët.
Pra ju ngarkuan juve për të vijuar menaxhimin e familjes së Mehmet Shehut gjatë vendosjes së Belsh. Çfarë instruktimi ju dhanë dy ministrat, të cilët mbikëqyrnin situatën nga e njëjta zyrë?
Të dy ministrat na vunë në dijeni se nga aparati i Komitetit Qendror të PPSH-së ishte njoftuar Komiteti Ekzekutiv dhe Komiteti i Partisë në Elbasan. Ata kishin gjetur shtëpinë ku do të vendosej familja e Mehmetit.
Tjetër udhëzim?
U udhëzuam edhe për itinerarin e lëvizjes së tyre, si dhe masat e sigurisë që duhej të merrnim.
Për çfarë lloj masash bëhej fjalë?
Në Belsh, në vendin e qëndrimit të familjes, do të krijonim një postë policie me efektivë të policisë së Elbasanit dhe do vendosnim një skuadër survejimi, si dhe do të caktonim një punëtor operativ, vetëm për masat e sigurimit të tyre.
Pse të gjitha këto masa?
Të gjitha këto masa synonin evitimin e ndonjë arratisjeje të familjarëve të Mehmet Shehut, apo ndonjë tentativë rrëmbimi nga zbulimet e huaja e ndonjërit prej tyre.
Në çfarë ambientesh do të vendosej saktësisht familja e Mehmet Shehut?
Familja e Mehmet Shehut do të vendosej në katin e parë të një pallati, në qendër të Belshit, në një apartament një dhomë e një kuzhinë. Në të do të banonin, Fiqret Shehu, djemtë, Skënderi dhe Bashkimi, Marjeta, gruaja e Bashkimit dhe dy fëmijët e tyre.
Ishte i pajisur me mjetet elementare të jetesës apartamenti?
Ndërtesa ishte krejt bosh, nuk kishte asnjë orendi. Fiqreti me fëmijët nuk kishin me vete asnjë shtresë e mbulesë, kishin vetëm disa sende të pakta personale dhe veshmbathje. Kishin mundur të merrnin një televizor të vogël bardhezi e një magnetofon po të vogël. Ata nuk kishin asnjë enë për të gatuar, për t'u larë apo për të mbushur ujë.
Dhe si ia bëtë?
Katër krevate, dyshekë e batanije, i morëm në spitalin e Belshit. Ata ishin të traumatizuar edhe nga mbikëqyrja kureshtare e banorëve dhe nga vëzhgimi i survejuesve.

(Vijon nesër)

[Albo]

Martiro: Si e shpëtova nga burgu gruan e Bashkim Shehut

NGA: FATOS VELIU

Kur u ktheva nga Vlora pas lajmit për vdekjen e kryeministrit Mehmet Shehu, ministrin Feçorr Shehu e gjeta së bashku me Kadri Hazbiun, në atë kohë ministër i Mbrojtjes.
* Të dy dukeshin tmerrësisht të shpërfytyruar. Ishin në një gjendje të papërshkrueshme, saqë mbanin kokën me duar pa ditur çfarë të thonin. Në fytyrën e tyre dallohej qartë një prerje tejlodhëse dhe një zverdhje torturuese për atë që kishte ngjarë e po ngjante.
* Pasi më thanë diçka për ngjarjen, u përqendruan te porosia e shokëve të Komitetit Qendror të PPSH-së, për largimin brenda asaj dite të familjes së Mehmet Shehut nga vila (banesa e tyre që ishte brenda Bllokut të Udhëheqjes) dhe vendosjen e saj në vilën nr.3 në Rrugën e Elbasanit. Më porositën që, së bashku me Drejtorinë e Tiranës, të merrnim masa për sigurinë e tyre.
* Po atë mbrëmje nusja e të birit u shtrua në maternitet dhe lindi vajzë. “Ç’bën natyra, - thosha me vete, - në të njëjtën shtëpi njëkohësisht ka një vdekje dhe një lindje”.
* 19 dhjetor 1981, më thërret sërish në zyrë ministri Feçorr Shehu, ku prapë e gjeta me Kadri Hazbiun.
* Aty na thanë se me vendim të aparatit të Komitetit Qendror të PPSH-së, (direkt të Ramiz Alisë,) familja e Mehmet Shehut duhej të largohej brenda ditës nga Tirana dhe të vendosej në Belsh të Elbasanit. Ndërsa, me porosi të udhëheqësit të partisë duhej të diferencohej, e përkohësisht të qëndronte në Tiranë, djali i madh i Mehmetit, Vladimiri dhe bashkëshortja me fëmijët.
* Në Belsh, në vendin e qëndrimit të familjes do të krijonim një postë policie me efektivë të policisë së Elbasanit dhe do vendosnim një skuadër survejimi, si dhe do të caktonim një punëtor operativ, vetëm për masat e sigurimit të tyre. Të gjitha këto masa synonin evitimin e ndonjë arratisjeje të familjarëve të Mehmet Shehut, apo ndonjë tentativë rrëmbimi nga zbulimet e huaja e ndonjërit prej tyre.
* Familja e Mehmet Shehut do të vendosej në katin e parë të një pallati, në qendër të Belshit, në një apartament një dhomë e një kuzhinë. Në të do të banonin, Fiqret Shehu, djemtë, Skënderi dhe Bashkimi, Marjeta, gruaja e Bashkimit dhe dy fëmijët e tyre. Ndërtesa ishte krejt bosh, nuk kishte asnjë orendi. Fiqreti me fëmijët nuk kishin me vete asnjë shtresë e mbulesë, kishin vetëm disa sende të pakta personale dhe veshmbathje. Kishin mundur të merrnin një televizor të vogël bardhezi e një magnetofon po të vogël. Ata nuk kishin asnjë enë për të gatuar, për t’u larë apo për të mbushur ujë.

(Vijon nga numrat e kaluar)

Pra, thamë në fund të intervistës së kaluar për transportimin e familjes së Mehmet Shehut në Belsh të Elbasanit, ku do të rrinte në kushtet e internimit, nën masa të rrepta sigurie apo jo?

Po ashtu është, ndërkohë që ju shpjegova se të gjitha këto masa synonin evitimin e ndonjë arratisjeje të familjarëve të Mehmet Shehut, apo ndonjë tentativë rrëmbimi nga zbulimet e huaja e ndonjërit prej tyre.
Familja e Mehmet Shehut do të vendosej në katin e parë të një pallati, në qendër të Belshit, në një apartament një dhomë e një kuzhinë. Në të do të banonin, Fiqret Shehu, djemtë, Skënderi dhe Bashkimi, Marjeta, gruaja e Bashkimit dhe dy fëmijët e tyre, ndërkohë që ndërtesa ku do të banonin ishte krejt bosh, nuk kishte asnjë orendi, kur Fiqreti me fëmijët nuk kishin me vete asgjë.

Dhe si ia bëtë për t’i sistemuar?
Katër krevate, dyshekë e batanije, i morëm në spitalin e Belshit. Ata ishin të traumatizuar edhe nga mbikëqyrja kureshtare e banorëve dhe nga vëzhgimi i survejuesëve.
I ngacmoi kush?
Jo, jo. Askush nga banorët nuk i shau, nuk i përbuzi.
Mirë materiale dhe orendi të banesës që nuk kishin, po të holla, a kishin rezervë?
Familja Shehu nuk kishin as të holla të mjaftueshme për të përballuar gjendjen ekonomike. Fiqreti kishte me vete vetëm 70.000 mijë lekë të vjetra, që i mbante në një çantë, të cilën e merrte kudo me vete. Mbi 30.000 lekë të vjetra nga këto i pagoi Shtëpisë së Pritjes Tiranë, për disa mungesa të konstatuara dhe që ata ia kërkonin. Ajo i pagoi menjëherë këto para.
Po si ia bënë për të jetuar, i sistemuat në punë?
Për të përballuar disi jetesën, me interesimin tonë dhe me miratimin nga udhëheqja e ministrisë, Skënderi dhe Bashkimi u sistemuan me punë në SMT (Stacionin e Makinave dhe Traktorëve), që ndodhej pranë qendrës së Belshit.
Si ju dukej ajo situatë në të cilën u katandis familja VIP e Shqipërisë?
Unë me kryetarin e Degës së Punëve të Brendshme të Elbasanit, Gëzim Hila, në të vërtetë e shikonim me keqardhje gjendjen e kësaj familjeje. Gjatë muajit dhjetor deri në Vitin e Ri 1982, shumicën e kohës, së bashku me Gëzimin, e kalova në Belsh.
I mbikëqyrnit?
Gjatë gjithë kësaj kohe shkoja në ministri, raportoja për gjendjen dhe masat e marra për sigurimin e tyre, merrja udhëzime dhe kthehesha në Belsh.
Me kryetarin e Degës së Elbasanit, kishit qenë njohur më parë?
Me Gëzimin ishim shokë të vjetër, kishim besim te njëri-tjetri dhe shkëmbenim lirisht mendime të ndryshme.
Cilat ishin temat e bisedave tuaja në ato çaste, si dy kuadro të besuar të Ministrisë së Brendshme?
Temat e bisedave tona, ato që na preokuponin më shumë, ishin ngjarjet e kohëve të fundit, të cilat sigurisht lidheshin me Mehmet Shehun dhe familjen e tij.
E ç’mendim kishit për grupet e njëpasnjëshme që po këputeshin periodikisht si armiq të sofistikuar?
Ishim të një mendimi, se grupet “armiqësore” të ushtarakëve, “sabotatorëve” në ekonomi dhe në organizimin shtetëror ishin vetëm sajime, plane të një strategjie të udhëheqësit të partisë në bashkëpunim me zbulimet e huaja, për t’i likuiduar këta kuadro besnikë e revolucionarë të atdheut e pushtetit socialist.
E mendonit në ato çaste, teksa mbikëqyrnit familjen e Mehmet Shehut në Belsh, se do t’i vinte radha dhe vetë ministrit tuaj, Feçorr Shehut apo Kadri Hazbiut?
Gjatë bisedave tona e kemi menduar qartë dhe saktë edhe këtë skenar, të cilin tashmë ne e kuptonim shumë qartë. Në atë kohë kemi shprehur shqetësimin se, Enver Hoxha, siç ‘hëngri’ edhe Mehmetin, do të likuidonte edhe Kadri Hazbiun dhe se sëpata do të binte dhe mbi organet e Punëve të Brendshme.
Pra, eksperienca juaj në detyra ju kishte bërë parashikues thua?
Duke qenë për një kohë të gjatë në bazë, e njihnim mirë gjendjen e keqe ekonomike, në veçanti atë të fshatit. “Reformat e dhallës e të pulave”, që ishin aplikuar atje, kishin për qëllim të diskreditonin sistemin socialist në sy të fshatarëve e popullit në tërësi. Teoria e luftës së klasave, ashpërsimi artificial i saj kishte krijuar një gjendje frike e pasigurie. Për rrjedhojë ishte krijuar urrejtje në popull, që e kuptonim se do të shpërthente një ditë.
Çfarë mendonit për vdekjen e Mehmet Shehut?
Kemi pasur bindjen se Mehmet Shehun e kanë vrarë dhe se likuidimi i tij ishte një humbje e madhe për popullin e atdheun. Enver Hoxha për të likuiduar Mehmet Shehun e më vonë Kadri Hazbiun, qëllimisht grumbulloi në aparatin e Komitetit Qendror të PPSH-së dhe në Byronë Politike, njerëzit më negativë, të cilët Mehmet Shehu i kishte kritikuar, apo edhe pushuar nga puna për paaftësi drejtimi, si Ramiz Alinë kur ky ishte ministër i Arsimit, Lenka Çukon, një mjelëse e paaftë, Hajredin Çelikun e të tjerë. Ai solli në Byronë Politike, për të realizuar strategjinë e tij, njerëzit e paaftë si Hekuran Isain, një fugist të pashkollë, Simon Stefanin, një fanatik injorant, Pali Misken, ish-shofer, me një horizont të ngushtë kulturor, e të tjera.
Zoti Martiro, mendoni se ju, si njerëz të strukturave të larta të Sigurimit të Shtetit, keni qenë përdorur për të realizuar qëllimet e Enver Hoxhës, të cilat me sa po shikoj, ju tashmë i urreni me një neveri fanatike?
Kemi shprehur mendimet se ne, punonjësit e Sigurimit të Shtetit që kemi punuar me ndershmëri e përkushtim për interesat e atdheut dhe të sistemit socialist, nuk e dinim se në duart e kujt ishim dhe kujt i shërbenim. Kemi qenë të bindur se edhe në organet e Punëve të Brendshme do të binte “fshesa e hekurt”.
Ku bazohej kjo bindje?
Ishim të sigurt se Enver Hoxha kishte të tjera organe informative, agjentë të tij, që kontrollonin e informonin atë për gjithçka, që mbanin evidenca për kuadrot e grumbullonin materiale për ta, me qëllim goditjeje.
Ke pasur parandjenjë se dhe ti vetë do të bije në prangat e qelive vrastare, ashtu siç ndodhi në të vërtetë, me akuzat më të rënda me të cilat po eliminoheshin të gjitha këto grupe njëri pas tjetrit?
Ishim të bindur se edhe ne ishim në shënjestër të këtij organi, ndaj duhej të ishim të kujdesshëm dhe të udhëhiqeshim në punën tonë nga motivi: “Shpëto ç’mund të shpëtosh nga kuadrot besnikë të popullit, të atdheut, që rrezikohen të goditen”.
E zbatuat në të vërtetë këtë parim?
Në punën tonë e zbatuam këtë parim, por dhe na kushtoi. Ne e shikonim familjen e Mehmetit me keqardhje e brengë. U përpoqëm t’u vinim në ndihmë, aq sa kishim mundësi. Ishim të bindur se ishin viktima e terrorit të Enver Hoxhës.
Ku i bënit bisedat tuaja, kur dihet se kudo mund të ishit nën efektin e përgjuesve?
Bisedat tona i kemi bërë në natyrë të hapur dhe asnjëherë në ambiente, zyra apo lokale, pasi dyshonim për gjithçka.
Si vepruat pas sistemimit dhe organizimit të sigurimit dhe mbikëqyrjes së familjes së Mehmet Shehut në internim, pra në Belsh?
Pas kësaj ne si përfaqësues të Sigurimit të Shtetit, që na ishte ngarkuar detyra e kësaj mbikëqyrjeje, organizuam veprimet operative dhe hetimore në drejtim të Mehmet Shehut dhe familjes së tij.
Ku do konsistonte ky përpunim?
Menjëherë pas vdekjes, Enver Hoxha e cilësoi Mehmet Shehun agjent e poliagjent në shërbim të zbulimeve të huaja. Pas kësaj filloi ethshëm puna për të grumbulluar materiale në drejtim të tij, apo për t’i sajuar ato.
Konkretisht?
Sektori përkatës në aparatin e Komitetit Qendror të PPSH-së, që kontrollonte organet e Punëve të Brendshme, me në krye Rexhep Kollin dhe vetë Ramiz Alia, Sekretar i Komitetit Qendror dhe që mbulonte edhe organet e Punëve të Brendshme, ishin në lëvizje dhe aktivitet të madh në këtë drejtim.
Si do të organizohej ky grumbullim?
Në Ministrinë e Punëve të Brendshme u krijua grupi operativ, i cili nëpërmjet veprimeve operative, të grumbullonte prova në drejtim të Mehmet Shehut dhe familjes së tij.
Rruga tjetër ku do përqendroheshit për këto informata implikuese për ish-kryeministrin?
Nga arkivi i Ministrisë së Punëve të Brendshme u nxorën disa materiale, që bënin fjalë për takimet e Mehmetit pas çlirimit, me misionarët anglezë e amerikanë, që ishin në atë kohë përfaqësues të vendit të tyre në Shqipëri, takime këto legale në rrugë diplomatike.
Qëllimi i këtij superangazhimi?
Qëllimi ishte të akuzonin Mehmetin si bashkëpunëtor të tyre.
Çfarë u arrit?
Dega e Pestë në Ministrinë e Punëve të Brendshme, sektori i survejimit, nxori nga arkivi disa të dhëna operative të takimit të familjarëve me të huaj, që mund të kenë qenë për arsye të ndryshme dhe jo për implikimin dhe përdorimin që do t’u bënte grupi i hetimit për të vërtetuar akuzën e Enver Hoxhës.
Në të vërtetë kishte fiksuar survejimi i dikurshëm takime të familjarëve me të huaj, kur ka qenë gjallë Mehmeti?
Ishin fiksuar nga survejimi se familjarë të Mehmet Shehut ishin takuar me persona të huaj edhe në territorin pranë Universitetit të Tiranës apo në Durrës e gjetkë. Takime këto që ishin bërë para vrasjes së Mehmetit, por që nuk i ishin bërë prezente Mehmetit e familjes së tij.
Çfarë arrinit me këtë fakt?
Në këtë mënyrë familjarëve të implikuar në këto takime, normal që u vihej menjëherë etiketa e agjentit apo agjentes.
Si vepruat juve, ndërsa jeni njohur me këto situata?
Në radhë të parë, unë doja të shpëtoja disa prej familjarëve nga burgu. E vetmja mënyrë ishte që të operoja me përpunimin operativ që njihnim neve, që do të thoshte se e marrim në bashkëpunim. Kjo do të thoshte se ai person që i miratohej bashkëpunimi, i shpëtohej arrestimit.
Për kë e arritët?
Arrita të shpëtoj nusen e të birit, Marjetën nga burgu.
E bëtë bashkëpunëtore?
Çfarë bashkëpunëtore do të behej ajo. Përse do na hynte në punë dhe çfarë ishte në gjendje të na siguronte. Por ashtu u konsiderua, pasi kishte fëmijën e vogël.
Çfarë bëtë konkretisht?
Pasi u njoha edhe unë me materialet e survejimit dhe përpunimit operativ të Marjetës, iu thash se më lindi mendimi që, për të zbuluar të vërtetën e këtyre takimeve, por edhe për të shpëtuar - Marjetën dhe të shoqin Bashkim Shehun, të punonim me Marjetën dhe ta tërhiqnim atë në shërbim të organeve të Sigurimit. Qëllimi ishte që ta futnim në kombinacione për të parë reagimin e zbulimeve të huaja.
Ju kërkova veprimin konkret ju lutem?
Këtë mendim ia shpreha ministrit Feçorr Shehu, ku prezent ishte edhe Kadri Hazbiu, i cili në këtë kohë më shumë qëndronte në Ministrinë e Brendshme se në atë të Mbrojtjes. E diskutuan të dy këtë propozim dhe u shprehën se ishin dakord, por duhej të bisedohej edhe në aparatin e KQ të partisë.
Dhe si u vendos?
Pas pak ditësh më thirrën në zyrën e tyre dhe më thanë se edhe aparati i KQ të PPSH-së ishte dakord. U diskutua se si do të veprohej mbi bazën e udhëzimeve të tyre. U hartua plani i veprimit, i cili u firmos nga zëvendësministri Mehmet Çaka dhe u miratua nga ministri Feçorr Shehu.
Plani?
Sipas planit, për të realizuar takimin me Marjetën, unë, në prezencën e punëtorit operativ që merrej me sigurimin e tyre, do të takoja një e nga një pjesëtarët e familjes së Mehmetit, do t’i pyesja për ngjarjen e vetëvrasjes së ish-kryeministrit dhe për fejesën e djalit, Skënderit. Në këtë mënyrë do të takoja Marjetën, të cilën mes pyetjeve dhe përgjigjeve do ta shtija në përpunim operativ, ku do të veproja në vijim sipas reagimit të saj. Mbi këtë bazë do të veprohej më vonë.

(d.b/GazetaShqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Martiro: Fiqiret Shehu në internim më tregoi për natën e vdekjes së Mehmetit

NGA: FATOS VELIU

TIRANE-Zoti Kritsofor, më folët nga numri i kaluar për situatën e familjes së Mehmet Shehut, si u vendos në internim në Blesh të Elbasanit, ndërkohë që u mor ndaj saj masa e mbikëqyrjes së rreptë, aq sa vendosët një postë të posaçme policie për të siguruar kryesisht dhe ngado një ndërhyrje e mundshme e zbulimeve të huaja.
Si vijuat më tej pas këtyre veprimeve?
Pas kësaj, ne do të merreshim me përpunimin e familjarëve. Kishte folur Enver Hoxha me akuzat më të rënda, kështu që siç ua thashë dhe nga numri i kaluar, ne do të na duhej t'i materializonim këto akuza. Konkretisht familjarët veç e veç, pa pasur dijeni as për njëri-tjetrin do të mund t'i pyesnim dhe të bisedonim gjerë e gjatë, kjo edhe në konfidencë. Fillimisht unë fillova të zbatoja kombinacionin mbi bashkëshorten e Mehmet Shehut, Fiqiretin.
Kur e filluat këtë kombinacion mbi Fiqiretin?
Nga fundi i muajit dhjetor 1981.
Doja t'ju ndalja dhe një herë. Vetëm e bënit këtë kombinacion, apo dhe në prezencë të dikujt?
Këtë veprim e bëra dhe në prezencë të punëtorit operativ që merrej posaçërisht me sigurimin e tyre.
Por sigurisht ai nuk kishte dijeni për qëllimin tuaj tepër sekret si zyrtar i lartë i sigurimit, apo jo?
Sigurisht, as që bëhej fjalë për të ditur ai qëllimin e këtij takimi që po bëja me Fiqiret Shehun.
Dhe si vijuat?
E thërrita në takim gjoja si rastësisht, por që ishte tepër sekret, aq sa nuk dinin dhe familjarët e tjerë se unë po bisedoja me të.
Po?
Fillimisht shkriva bisedën dhe e ktheva në një bisedë më shumë konfidenciale. Sigurisht, biseda do të niste me përshkrimin sipas saj, si dëshmitarja okulare e gjithë historisë që u kishte ngjarë, kryesisht situata dhe rrethanat e vdekjes së të shoqit.
Jam shumë kurioz në këtë pikë zoti Martiro, pasi deri tashmë kanë folur shumë dëshmitarë, por vetë e shoqja e Mehmet Shehut mendoj se ka shumë rëndësi, për t'u ballafaquar me këto dëshmi të dhënë herët. Pra, si jua ka përshkruar ajo ato momente të natës së 18 dhjetorit kur i shoqi u gjet i vdekur në dhomën e gjumit?
Kur e pyeta për rrethanat e vetëvrasjes së Mehmetit, Fiqireti tha: "Mbrëmjen e datës 17 dhjetor, Mehmeti erdhi në shtëpi i mërzitur, më tregoi fare shkurt për mbledhjen e Byrosë Politike. Nuk deshi të hajë darkë dhe tha se do të shkonte lart në studio, do të përgatitej për mbledhjen e Byrosë, që do të vazhdonte të nesërmen. I thashë që të flinte, se të nesërmen kishte kohë për t'u përgatitur, por Mehmeti nuk deshi. Shkoi lart në studio, që ishte ngjitur me dhomën e tij të fjetjes. Kur shkova unë rreth orës 22.30, lart, për të fjetur në dhomën time, që është pranë dhomës së Mehmetit, pashë që kishte dritë në dhomën e tij. Në mëngjes u ngrita rreth orës 07:30, por Mehmeti nuk ishte ngritur. Kur vajti ora rreth 08:00 dhe pashë se Mehmeti nuk po ngrihej, hyra së bashku me djalin, Ladin, në dhomën e tij për ta zgjuar, por pamë se ai kishte vrarë veten. Thirrëm Ali Çenon dhe doktorin, ata erdhën lart dhe panë Mehmetin të vdekur. Mehmeti kishte lënë një letër, të cilën e mori Kadriu kur erdhi për ngjarjen në mëngjes. Kadriu me nervozizëm tha: 'Çfarë bëri ky njeri kështu? Byroja kishte vendosur t'i jepte vetëm një vërejtje'. Nuk i bëra pyetje për më gjatë për këtë çështje".
Po për fejesën e djalit, që i çoi në katastrofë, çfarë të ka thënë në atë takim aq konfidencial që paskeni bërë gjatë asaj kohe?
Për fejesën e djalit, Skënderit, Fiqireti u shpreh: "Këtë punë e morëm vesh në muajin korrik 1981 kur ishim me pushime në plazhin e Durrësit. Djali, Skënderi, i tregoi të atit, Mehmetit, se njihte një vajzë dhe mendonte të fejohej me të. Mehmeti e pyeti se kush ishte ajo vajzë, e bija e kujt ishte. Skënderi i tha se kush dhe e kujt ishte dhe po ashtu i tregoi se kishte dajallarë të arratisur".
Po çfarë të tha për reagimin e Mehmetit kur mësoi këtë fakt të djalit?
Mehmeti iu përgjigj Skënderit se "duhet të pyesnim". Skënderi gjithashtu më shpjegoi edhe mua dhe unë i thashë se "ka dajën të arratisur, pra Arshi Pipën, dhe pyesni për të".
Veprimi i Mehmetit?
Mehmeti thirri Feçorrin dhe e vuri në dijeni për këtë çështje. Feçorri i tha që të pyesim. Më vonë ky, sipas porosive të marra, i solli të dhëna për familjen e Turdive.
Çfarë të dhënash operative kishte çuar Feçorri sipas Fiqiretit?
Feçorri i tha Mehmetit se "vajza e quajtur Silva Turdiu është shumë e mirë, është studente në Universitetin e Tiranës, është volejbolliste në klubin 'Dinamo'. I ati i saj është njeri shumë i mirë. Profesor në Universitetin e Tiranës dhe i dekoruar me 'Çmimin e Republikës'. Ka dajallarë të arratisur dhe dy vëllezërit e babit të larguar me kohë jashtë vendit, por pa aktivitet politik kundër vendit tonë".
Kur Mehmeti i tha se "si të bëj, ta jap pëlqimin apo jo për fejesën?", Feçorri i tha të pyeste partinë.
Çfarë thoshte për më tej?
Mehmeti u nxitua dhe e dha pëlqimin për fejesën, e cila u bë në fillim të muajit shtator, në shtëpinë e re.
Dua të di dëshminë e Fiqiretit zoti Martiro, në lidhje me atë që ka ndodhur me Enver Hoxhën pas shpalljes së fejesës. A i uroi Enver Hoxha, siç është pretenduar?
Fiqireti, kur e pyeta hollësisht për këtë fakt, e pohoi një veprim të tillë. Konkretisht ajo më tha: "Erdhi për vizitë edhe Enver Hoxha me Nexhmijen, si dhe fëmijët e tyre. Në shtëpinë tonë ishte gjithashtu prezent dhe djali Neli me Silvën. Pas vizitës së Enver Hoxhës bëmë së bashku një fotografi".
Po dëshmia e saj për reagimin e Enver Hoxhës?
Për këtë detaj, për të cilin e kam pyetur me shumë hollësi, bashkëshortja e ish-kryeministrit, në atë gjendje terrori dhe paniku që ishte, vijoi të shpjegonte me një sinqeritet absolut, duke më deklaruar:
"Mbas tri-katër ditësh pasi kishte bërë vizitën, Enver Hoxha thirri Mehmetin dhe i tha se ishte bërë gabim kjo fejesë pasi ishte zbutur lufta e klasave duke shkelur rëndë vijën e Partisë, prandaj ai urdhëroi që fejesa të prishej.
Ku ka qenë në të vërtetë Skënderi kur është bërë ky reagim i papritur nga Enver Hoxha? Çfarë ju ka thënë personalisht e veja e njeriut të hekurt?
Për të qenë i saktë nga sa më ka deklaruar Fiqireti për këtë detaj, po ju flas në mënyrë absolute. Konkretisht ajo deklaroi:
"Skënderi dhe Silva ishin në Greqi. Silva kishte shkuar me skuadrën e 'Dinamos' për një ndeshje volejbolli, kurse Skënderi nga Greqia do të shkonte në Suedi".
Po, dhe si kishte vepruar Mehmeti?
Ajo më tregoi:
"U thirrën të dy të ktheheshin në Shqipëri. Mehmeti i shqetësuar i tha Skënderit se 'kemi bërë gabim me fejesën dhe ajo do të prishet'. Pas kësaj ajo konsiderohej e prishur".
Është e vërtetë se Mehmet Shehu ka pasur debulesë për fëmijët, aq më shumë për Skënderin, gjë që ekziston dhe një alibi, se, duke e ditur këtë fakt Enver Hoxha, mund të ketë ndikuar në sajimin e një situate të tillë, ku ishte i vetmi rast ku Mehmeti mund të gabonte?
"Mehmeti, - vijoi Fiqireti, - kishte shumë debulesë për Skënderin. Ai ishte shumë i shqetësuar, kishte frikë se mos pësonte ndonjë gjë djali. Skënderi ishte i sëmurë dhe prishja e fejesës e tronditi shumë, ndaj dhe nuk deshi të kthehej në Suedi për të vazhduar studimet".
Por ai u këshillua dhe nga udhëheqja e partisë që të vazhdonte studimet. Kështu u veprua, me gjithë atë mesele. Ishte një gabim që nuk duhej bërë nga ne. U bë gabim i madh. U nxituam".
Ju ka shprehur ndonjë merak?
Gjatë atij takimi, që ishte shumë sekret por edhe shumë miqësor e konfidencial, Fiqireti më tha se në shtëpinë ku kishte banuar, në Bllok, kishte disa plaçka, disa orendi e veshmbathje të tyre, të cilat nga nxitimi nuk kishte pasur mundësi t'i merrte. M'u lut që t'ia çonim këto sende, se ishin të sajat dhe jo të Shtëpisë së Pritjes.
U interesuat?
Ashtu siç më tha ajo, bëra verifikimin dhe rezultoi tamam ashtu. Ato sende ishin në papafingo e shtëpisë së vjetër, pra të Bllokut. Aty ishin edhe disa orendi të vjetra, një sënduk me sende, veshmbathje të përdorura e të reja dhe copa basme e stofi të paprerë.
Ia çuat?
Nuk mund t'ia çoja dot në kokën time. I raportova për këtë problem personalisht Hekuran Isait, që në atë kohë ishte ministër i Punëve të Brendshme. Pra i thashë për kërkesat e Fiqiretit dhe këto sende të sajat.
Çfarë ju tha Hekuran Isai?
Ministri, nuk deshi që t'i jepej asgjë nga ato.
Po kërkesa apo ankesa të tjera, pati Fiqireti në ato momente tragjike të jetës së saj?
Gjithashtu, Fiqireti u ankua se në shtëpinë ku ishin vendosur ishte tepër ngushtë dhe kërkoi që të vendoseshin në ndonjë ndërtesë tjetër që të kishte dy dhoma e kuzhinë.
E kishit menduar këtë gjë?
Në fakt, ishte planifikuar që, me të mbaruar një ndërtesë në qendër të Belshit, familja e Mehmetit të strehohej aty, - banesë që ishte planifikuar të pajisej me mjete përgjimi. Kështu që unë i thashë edhe Fiqiretit, se, kur të mbaronte ndërtesa disakatëshe do të sistemoheshin aty. I thashë se ishte planifikuar nga pushteti lokal një hyrje me dy dhoma e kuzhinë për familjen e Fiqiretit.
Hynë në të vërtetë?
Jo. Ata nuk arritën të hynin në atë ndërtesë, pasi Fiqireti dhe Skënderi u arrestuan.

(Vijon nesër)