Rrefehet per historine ish hetuesi i kohes se komunizmit Kristofor Martiro

[Albo]

Hetuesi Martiro: Beqir Balluku penalizoi veten për Tezat e Zeza të mbrojtjes

Nga: FATOS VELIU

Zoti Martiro. Le të vijojmë më tej sërish me ato çka ju keni biseduar me Beqir Ballukun, qoftë në linjë konfidenciale dhe qoftë në atë zyrtare, në lidhje me Tezat e Këshillit të Mbrojtjes dhe "Antitezat" e Ballukut, për të cilat e kishte kryqëzuar Enver Hoxha. Pra, si kanë vijuar rrëfimet apo deklaratat e tij në atë periudhë 11-mujore të qëndrimit të tij në qeli, teksa priste gjakftohtë momentin kur do të ekzekutohej tragjikisht?
Sipas materialit të Këshillit të Mbrojtjes, "Antitezat", ose siç u quajtën ndryshe "Materiali i Zi", përgatitur nga Beqir Balluku binin në kundërshtim me kriteret, parimet e Tezave të Këshillit të Mbrojtjes për realizimin e fitoreve në luftën popullore.
Ku konsistonte kjo divergjencë apo gabim?
Bazë teorike e artit ushtarak për luftën popullore ishte mbrojtja pozicionale aktive, me qëllim mbrojtjen e lirisë dhe pavarësisë, asgjësimin e agresorëve superiorë nëpërmjet luftës popullore me dy shkallë, të shkallës së parë dhe në rast detyrimi, të shkallës së luftës partizane.
Që të na kuptojë dhe lexuesi zoti Martiro, pra që të ketë një ide të qartë mbi akuzat e Ballukut dhe pyetjet që përdornit mbi të gjatë hetimit 11-mujor para se të dilte në gjyq, doja të flisnim shumë më hollësisht dhe konkretisht, kush ishte shkalla e parë e asaj lufte që ishte ndërtuar në teori?
Në shkallën e parë mendohej luftë frontale e rregullt, duke realizuar të gjitha veprimet luftarake taktike-operative moderne dhe me të gjitha forcat e mjetet. Parashikohej që të mos i lihej armikut asnjë pëllëmbë tokë, asnjë shteg depërtimi. Nëse armiku arrinte të penetronte qoftë edhe në një sektor, forcat tona me anën e kundërsulmeve dhe kundërgoditjeve të fuqishme ta asgjësonin atë. Kësaj strategjie i përgjigjej, sipas Tezave të Këshillit të Mbrojtjes edhe struktura e ushtrisë, shpërndarja e saj në shumë pika hapjeje dhe fortifikimi i vendit.
Po faza e dytë?
Nëse shihej se kishte dëme të mëdha në njerëz dhe teknike, do të bëhej tërheqja graduale për ruajtjen e tyre dhe do të kalohej në fazën e dytë të luftës, në aplikimin e luftës partizane në prapavijat e armikut. Kjo metodë lufte parashikonte goditjen e armikut për ta dobësuar, duke ia bërë jetën të padurueshme dhe pasi të krijohej raporti në favorin tonë, do të kalohej në kundërmësymjen vendimtare për të vendosur situatën e plotë.
Unë do të doja të dija se cili ishte në themel të materialit të "Antitezave"?
Në themel të materialit të "Antitezave" ishte mbrojtja mobile, pra e lëvizshme, me front lufte në brezat e mbrojtjes, por njëkohësisht parashikonte edhe tërheqje e luftë në prapavijat e armikut, pra luftë partizane.
Pra, këtu qëndronte gjithë ai ngërçi që u konsiderua tradhti e lartë?
Sipas këtij materiali, në pamundësi për t'u mbrojtur në vijën e parë, për të shpëtuar nga forcat e shumta të armikut, asgjësimin e plotë të forcave dhe teknikës ushtarake, duhet t'i tërhiqnim këto forca në thellësi të vendit, në brezin e mbrojtjes operative e strategjike dhe të luftonim në prapavijë të armikut, duke e goditur dhe sulmuar atë.
Çfarë depononte Balluku për këtë lloj devijimi, që mund ta quash nga teoria ushtarake e Këshillit të Mbrojtjes?
Sipas deponimeve të Beqir Ballukut, atë e shqetësonte bregdeti i Semanit, ku nuk mund të organizohej mbrojtje që në buzën e ujit, në rast të një agresioni. Forcat e Armatosura dhe teknika luftarake mund të asgjësoheshin nga mjetet e shumta të armikut, që mund të zbarkonte me mjete amfibe dhe sulmeve me aviacion të tij. Sipas tij, në zonën fushore nuk mund të mbroheshim, ndaj forcat duhet të vendoseshim në zonën kodrinore të fortifikuar. Këto mendime e shqetësonin dhe e çuan në hartimin e atij materiali.
Doja të dija se çfarë ka pranuar konkretisht Beqir Balluku në procesin hetimor për problemin e antitezave? Pra, ka pranuar fajësi apo çfarë ka sqaruar nga sa akuzohej për atë lloj teorie?
Gjatë procesit hetimor, Beqir Balluku pranonte se materiali i "Antitezave" atakonte Tezat e Këshillit të Mbrojtjes mbi Artin Ushtarak të Luftës Popullore. Këto ishin ide të kundërta për mbrojtjen, përplaseshin me to dhe mund të sillnin pasoja. Për analogji kjo përplasje ngjan me atë të dy vezëve, ku njëra do të thyhej. Ato ishin me pasoja dhe mund të krijonin tek kuadri ushtarak mendime të ndryshme për mbrojtjen e vendit dhe Artin Ushtarak.
Pra, pranonte se kishte ndjekur rrugë të gabuar?
Beqiri thoshte se kishte ndjekur një rrugë të gabuar për përgatitjen e këtij materiali, duke u nisur nga mendimet dhe perceptimet e tij të gabuara për çështjen e mbrojtjes pozicionale-aktive, kryesisht në çështjet taktike, por për rrjedhojë u prekën edhe çështjet operative-strategjike.
Si shprehej konkretisht, kur e keni pyetur ju?
"Unë për këtë, - deponoi Begiri - kam faj. Mendimet e mija të gabuara më vunë në kundërshtim me Tezat e Këshillit të Mbrojtjes. Frymëzues për këtë punë të keqe jam unë, ndaj dhe mbaj përgjegjësi, por mua nuk më ka shkuar asnjëherë në mendje të bëj punë armiqësore, t'u kundërvihem me ndërgjegje tezave të Këshillit të Mbrojtjes, t'i sabotoj ato me qëllim për të përmbysur me puç pushtetin popullor". Ai theksonte se preokupimi i vetëm i tij ka qënë mbrojtja e atdheut. "Gjithnjë kam menduar se e kryej mirë detyrën time ndaj atdheut, ndaj partisë".
Nga numri kaluar më folët për një përplasje që ka pasur Beqir Balluku më Petrit Dumen, kur nisën akuzat ndaj tij. E kam fjalën për momentin kur ai e konsideroi Beqir ballukun gjarpër. Jam kurioz shumë për këto momente, kur ata ishin bashkarisht në qeli më të njëjtat akuza, madje duke u konsideruar si grupazh në veprimtarinë që akuzoheshin, çfarë qëndrimi mbante ai për Dumen apo e fajësonte apo jo atë?
Pyetjeve se a kishin marrë pjesë Petrit Dume dhe Hito Cako në hartimin e atij materiali, apo kanë pasur mendime të përbashkëta për përmbajtjen e tij, Beqiri iu përgjigj negativisht. Beqir Balluku deponoi se për përgatitjen e këtij materiali ishte marrë ai dhe vetëm ai. "Unë e krijova grupin e punës dhe dhashë udhëzime për përgatitjen e këtij materiali. Nuk u konsultova, as me Shefin e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Petrit Dumen, as me Hito Çakon për krijimin dhe udhëzimet që i dhashë grupit për përgatitjen e materialit. Ata morën dijeni më vonë se një grup po punonte një material në zbërthim të vendimeve të Plenumit XII të KQ të PPSh-së. Ata u njohën edhe me disa fashikuj të materialit që po përgatitej nga grupi i punës. Madje, kanë bërë edhe shënimet e tyre mbi këta fashikuj, s'janë dakord me çështjet që shtroheshin në material, por vetëm kaq dhe nuk janë ulur për të diskutuar me mua", - u shpreh gjatë hetimeve Beqir Balluku.
Ju tha se ku mund të ishin shënimet e tyre në lidhje me materialin?
Sipas tij, fashikujt me shënimet e Petrit Dumes dhe Hito Çakos duhet të ishin në arkivin e Ministrisë së Mbrojtjes.
Kërkuat t'i vërtetonit deponimet e Beqirit?
Për të vërtetuar deponimet e Beqir Ballukut kërkova në arkivin e Ministrisë së Mbrojtjes dhe gjeta fashikujt e materialit që po përgatitej me shënimet e Petrit Dumes dhe Hito Çakos, ku ata shpreheshin se ishin dakord me shumë çështje që trajtoheshin në material lidhur me mbrojtjen e vendit.
Po Petriti vetë çfarë ka deklaruar?
Në lidhje me materialin e "Antitezave", i pandehuri Petrit Dume midis të tjerave deponoi se "Beqir Balluku u prek që me daljen e Tezave të Këshillit të Mbrojtjes, që nuk mundi t'i bënte vetë. Ai filloi të fliste menjëherë për disa 'çështje teknike të materialit', të cilat ishin krejt pa rëndësi".
Pra, konkluzioni i deklaratës së tij?
Sipas Petrit Dumes, ai ishte shprehur se Tezat e Këshillit të Mbrojtjes ishin shumë të gjata, me hollësi, e të tjera. "Në vitin 1971, Beqiri pa ditur gjë as unë dhe as Hito formoi një grup pune, i cili do të punonte nën drejtimin e tij, gjoja për të vënë në jetë mësimet e Enver Hoxhës dhe të plenumit. Unë e mora vesh vonë këtë fakt dhe nuk isha dakord me pikëpamjet e tij. Unë kam faj se nuk e bëra problem lart këtë çështje", - u shpreh Petrit Dume gjatë hetimit.
Po Hito Çako në çfarë pozicioni qëndroi në këtë akuzë?
Thuajse në të njëjtën linjë me Petritin ishte edhe deponimi i Hito Çakos.
"Unë kam faj. Nuk e bëra mirë detyrën dhe kam përgjegjësi për këtë, megjithëse materialin e kam konsideruar si kundërvënie të Tezave të Këshillit të Mbrojtjes në shumë çështje dhe të mos mbyllej siç u mbyll po të mos ishim thirrur të tre në raport nga Mehmet Shehu dhe Hysni Kapo. Mua më ka munguar vigjilenca e lartë dhe e rreptë ndaj pikëpamjeve të shtrembra, që paraqiten në këtë material. Beqiri e ka drejtuar drejtpërdrejt punën për përgatitjen e këtij materiali, e ka korrigjuar faqe më faqe. Ai i kishte të vetat konceptet, pikëpamjet që shtrohen në këtë material", - tha Hito Çako gjatë seancave të pyetjeve.
Zoti Martiro, dua të di saktësisht të paktën sot në lidhje me akuzat që bëheshin mbi Beqirin, Petritin dhe Hiton për bashkëpunim. Kam parasysh që jua bëj këtë pyetje për deponimet e kundërta që ata kanë dhënë, ndërkohë që Balluku i mori përsipër të gjitha. Pra, e vërtetuat dot juve akuzën për bashkëpunim?
Gjatë procesit hetimor, nga deponimet e të pandehurve Beqir Balluku, Petrit Dume, Hito Çako dhe Rrahman Parllaku, si dhe të dëshmitarëve, përpiluesve të materialit të "Antitezave" nuk u vërtetua akuza se "Petrit Dume dhe Hito Çako ishin bashkëpunëtorë e bashkëkomplotistë me Beqir Ballukun në përgatitjen e materialit".
Përse akuzoheshin tjetër gjeneralët e arrestuar?
Ushtarakët e arrestuar akuzoheshin për "sabotimin e direktivave të Enver Hoxhës për Shkollat e Lira Ushtarake".
Ku e kishte zanafillën kjo akuzë që ju po hetonit ndaj Ballukut?
Rreth viteve 1970-1971, Hoxha hodhi idenë që kishte lëshuar Lenini në vitin 1921, për krijimin e Shkollave të Lira pranë ndërmarrjeve dhe qendrave të prodhimit nën parullën: "I gjithë populli ushtar".
Ju kuptova. Çfarë thoshte Balluku për këtë akuzë?
I pyetur për këtë akuzë, i pandehuri Beqir Balluku deklaroi se për të vënë në zbatim këtë direktivë nga Shtabi i Përgjithshëm u bënë disa eksperimente, u hapën disa shkolla të lira pranë qendrave të punës, por sipas raportimeve po të Shtabit të Përgjithshëm nuk dhanë rezultate në përgatitjen e ushtrisë për mbrojtjen, prandaj edhe kuadrot e Shtabit e zvarritën aplikimin e tyre. "Për moszbatimin e tyre mbaj edhe unë përgjegjësi, por kurrsesi nuk kemi pasur synim moszbatimin e tyre. Unë u pajtova me mendimet e Shtabit të Përgjithshëm, se nuk duhej të kalonte ushtria në sistemin e Shkollave të Lira", - deponoi për këtë çështje Beqir Balluku.
Pra, ata akuzoheshin se nuk donin të shpërndanin ushtrinë në reparte të vogla, apo jo?
Beqir Balluku dhe të pandehurit e tjerë akuzoheshin se kishin maninë e stërvitjeve të mëdha me trupa, duke lënë pas dore stërvitjet e vogla për kompaktësimin e reparteve të ushtrisë në tërësi.
E pranuan këtë akuzë ata?
Ata nuk e pranuan këtë akuzë.
Si e justifikonin pengimin?
Sipas Beqirit, stërvitjet e mëdha ishin bërë me miratim të Këshillit të Mbrojtjes dhe ishin vënë në zbatim tezat e këtij të fundit. Po ashtu, planifikimi i këtyre stërvitjeve ishte bërë nga Shtabi i Përgjithshëm dhe me zhvillimin e tyre ishte marrë kryesisht Shefi i Shtabit të Përgjithshëm, Petrit Dume dhe vartësit e tij. Madje, në konkluzionet e këtyre stërvitjeve kishin qënë edhe udhëheqës të PPSH-së dhe të shtetit dhe nuk ishin bërë asnjëherë vërejtje e tillë sipas akuzës.
Po deponimet e Ballukut në lidhje me rregulloret ushtarake?
Rreth akuzës "për sabotimin e orientimit të Këshillit të Mbrojtjes për pastrimin e rregulloreve ushtarake nga pikëpamjet e ushtrive të huaja dhe përshtatjen e tyre sipas politikës ushtarake së PPSh-së, Tezave të Këshillit të Mbrojtjes" i pandehuri Beqir Balluku shpjegoi: "Pas prishjes së marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik dhe daljen 'de fakto' nga Traktati i Varshavës, u morën disa masa për të futur në rregulloret ushtarake disa forma dhe koncepte të tjera për të mënjanuar metodat dhe konceptet e huazuara nga ushtria sovjetike. Me këtë punë u ngarkuan drejtoritë sipas profilit që të hartonin rregulloret e reja. Në fakt, u bë njëfarë pune. U bënë disa korrigjime të rregulloreve të vjetra, apo dhe të reja, por këto nuk u shkëputën nga prirjet e rregulloreve të vjetra, për këtë mbaj përgjegjësi edhe unë si ministër, por përgjegjësinë më të madhe e kanë drejtoritë e ministrisë dhe Shtabi i Përgjithshëm, që e kishte detyrë kryesore. Unë nuk jam udhëhequr asnjëherë nga mendimi që të mos pastroheshin rregulloret e vjetra, me influenca të ushtrive të huaja, për të sabotuar udhëzimet e Këshillit të Mbrojtjes".

HETUESI I BEQIR BALLUKUT
Kristofor Martiro. Një prej kuadrove të spikatur të Sigurimit të Shtetit të periudhës komuniste, i cili do të bëhej viktimë e makinës shkatërruese të gjuetisë së shtrigave, të cilës i kishte shërbyer me idealizëm ekstrem duke besuar verbasi në propagandën politike për interesat e popullit dhe të atdheut. Ai është pikërisht personi, i cili në dhjetorin e vitit 1974 u mor që nga Korça ku kryente detyrën e nënkryetarit të Degës së Punëve të Brendshme të atij rrethi, për të kaluar në grupin hetimor për të hetuar posaçërisht akuzën e veprimtarisë armiqësore të ministrit historik të Mbrojtjes së asaj kohe, Beqir Ballukun. E ndërsa për 11 muaj Kristofor Martiro u detyrua të punonte me nerva të tendosura për të formuluar dosjen e njeriut që njihej si atentatori i flaktë i kohës së luftës dhe shtetar shumë i lartë deri në atë periudhë, kur gjatë procesit nuk gjente asnjë element të tradhtisë që i kishte denoncuar Enver Hoxha. E megjithëse Beqir Balluku vetëm 11 muaj pas arrestimit do të shkonte para skuadrës së pushkatimit, për të cilën nuk kishte kurrfarë mëdyshje se nuk do shpëtonte nga Enver Hoxha, edhe vetë Kristofor Martiro do të bëhej viktimë e hetimit apo rolit të tij në këtë ekzekutim. Kjo do të ndodhte jo më shumë se gjashtë vjet pas ekzekutimit të gjeneralëve të lavdishëm të luftës, kur do të vinte në darën e gjuetisë vetë Mehmet Shehun me Kadri Hazbiun. Do të mjaftonte akuza e artikuluar nga Enver Hoxha, që e cilësonte Mehmet Shehun si kreun e grupit armiqësor edhe të ekipit të Beqir Ballukut, që të binte në pranga edhe vetë hetuesi i tij, Kristofor Martiro. Ishin kolegët e tij që do hynin në zyrën hijerëndë të godinës së Ministrisë së Punëve të Brendshme për ta prangosur me akuzën banale që ka fshehur deklaratat e Beqir Ballukut, i cili paskish denoncuar si kryetar të grupit vetë Mehmet Shehun. Në këtë mënyrë Kristofor Martiro, pa marrë parasysh që ishte një nga pionierët e luftës Nacionalçlirimtare në të cilën kishte marrë pjesë që në moshën 15-vjeçare, pavarësisht se kishte qenë një nga kuadrot e devotshëm të vetë Ministrisë së Punëve të Brendshme, pavarësisht se kishte qenë hetues edhe i njeriut të rëndësishëm të ekonomisë shqiptare, Kiço Ngjelës, pavarësisht se kishte menaxhuar gjithë situatën e familjes së Mehmet Shehut pas vdekjes së kryeministrit, do të merrte mbi supe akuzën më të rëndë, e cila kishte rënduar edhe mbi të pandehurit e mëdhenj që ai vetë kishte hetuar. Kristofor Martiro, pra sipas akuzës politike të lëshuar pamëshirshëm mbi të, kishte bërë të mundur fshehjen e grupit të Mehmet Shehut dhe Kadri Hazbiut, të cilët i kishte denoncuar gjatë hetimit vetë Beqir Balluku. Mosregjistrimi i kësaj dëshmie të Ballukut në procesverbalin e formuluar nga Martiro sipas asaj akuze, kishte shpëtuar poliagjentin më të rrezikshëm të historisë shqiptare, pra Mehmet Shehun. Kjo do të thoshte që Martiro nuk mund të dëgjohej më dhe as të pretendonte të bindte kënd se Balluku s'e kishte përmendur askurrë Mehmet Shehun dhe Kadri Hazbiun.
Kështu, ish-pionieri i njësiteve guerile të kryeqytetit të drejtuara nga Balluku, ndërkohë që ishte rreshtuar në radhët e formacioneve partizane të Luftës Nacionalçlirimtare, ish-pjesëmarrës i luftës Nacionalçlirimtare që në moshën 15-vjeçare, ish-hetuesi i Beqir Ballukut e Kiço Ngjelës, ish-drejtuesi i strukturave qendrore të Ministrisë së Punëve të Brendshme, që kishte menaxhuar largimin dhe internimin e familjes së Mehmet Shehut pas vdekjes së tij, do të përfundonte mbrapa hekurave të qelive të sigurisë tepër të lartë, ku kishin qenë edhe të pandehurit që ai kishte hetuar. Nuk do ta kishte parë i gjallë ditën e lirisë jashtë burgut nëse nuk do të vinte viti '91, kur Kristofor Martiro do të lirohej me të dënuarit politikë, që kishte kërkuar Partia Demokratike e porsakrijuar.


(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Hetuesi: Balluku më deponoi se Petrit Dume kishte kundërshtuar heqjen e gradave

NGA: FATOS VELIU

Zoti Kristofor. Një ndër akuzat apo pistat e hetimit tuaj ndaj grupit të gjeneralëve më të rëndësishëm të viteve '70 dhe në veçanti ndaj Beqir Ballukut ka qenë edhe "Sabotimi i Vijës së Partisë së Punës së Shqipërisë, (PPSH-së) në Ushtri".
Pyetja ime pra në këtë numër të radhës, zoti Martiro, është se si vijoi dhe konkludoi hetimi që ju i bëtë Ballukut në drejtim të akuzës për veprimtarinë e tij armiqësore dhe sabotuese të vijës së PPSH-së në ushtri?
Së pari do të doja të qëndronim paksa edhe në lidhje me Tezat e Këshillit të Mbrojtjes dhe "Antitezat" e Ballukut, për të cilat e kishte kryqëzuar Enver Hoxha, ku folëm hollësisht nga numri i kaluar. Për rikujtesë mund t'ju them se sipas materialit të Këshillit të Mbrojtjes, "Antitezat", ose siç u quajtën ndryshe "Materiali i Zi", përgatitur nga Beqir Balluku, binin në kundërshtim me kriteret, parimet e Tezave të Këshillit të Mbrojtjes për realizimin e fitoreve në luftën popullore. Ajo që kam merak është fakti i një lapsusi të bërë nga shkrimi i kaluar pikërisht në momentin kur është rrëfyer nga Beqir Balluku në lidhje me fajësinë e Hito Çakos dhe Petrit Dumes.
Mund ta përsëritësh deklaratën e Ballukut në lidhje me problemin në fjalë?
Balluku i mori përsipër të gjitha dhe doli ashtu si tha ai në të vërtetë. Ai deklaroi se: "Unë e krijova grupin e punës dhe dhashë udhëzime për përgatitjen e këtij materiali. Nuk u konsultova, as me Shefin e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Petrit Dumen, as me Hito Çakon, për krijimin dhe udhëzimet që i dhashë grupit për përgatitjen e materialit. Ata morën dijeni më vonë, se një grup po punonte një material në zbërthim të vendimeve të Plenumit XII të KQ të PPSH-së. Ata u njohën edhe me disa fashikuj të materialit që po përgatitej nga grupi i punës. Madje, kanë bërë edhe shënimet e tyre mbi këta fashikuj. S'janë dakord me çështjet që shtroheshin në material, por vetëm kaq dhe nuk janë ulur për të diskutuar me mua", - u shpreh gjatë hetimeve Beqir Balluku.
Sipas tij, fashikujt me shënimet e Petrit Dumes dhe Hito Çakos duhej të ishin në arkivin e Ministrisë së Mbrojtjes.
Ju thatë se i vërtetuat deponimet e tij dhe dolën të sakta, apo jo?
Pikërisht këtu është dhe lapsusi i djeshëm, se unë për të vërtetuar deponimet e Beqir Ballukut kërkova në arkivin e Ministrisë së Mbrojtjes dhe gjeta fashikujt e materialit që po përgatitej, me shënimet e Petrit Dumes dhe Hito Çakos, ku ata shpreheshin qartë dhe saktë: "Nuk jemi dakord me shumë çështje që trajtohen në material lidhur me mbrojtjen e vendit".
Jua kuptova qartë merakun që shprehni, ndërsa më duhet të rikujtoj pyetjen e radhës, se si vijoi dhe konkludoi hetimi që ju i bëtë Ballukut në drejtim të akuzës për veprimtarinë e tij armiqësore dhe sabotuese të vijës së PPSH-së në ushtri?
Ashtu është. Pas përfundimit të hetimeve në linjën e parë, hetimet me të pandehurit vazhduan me akuzën që iu bëhej atyre nga udhëheqja e lartë e PPSH-së, të cilën sa e përmendët dhe juve:
"Për veprimtari armiqësore dhe sabotuese ndaj vendimeve të partisë;
- Për revolucionarizimin e ushtrisë;
- Për Letrën e Hapur të vitit 1966;
- Për heqjen e gradave;
- Për vendosjen e komiteteve të partisë, komisarëve politikë, vijën e masave në ushtri etj.
Si ishte ajo akuza specifike, për krijimin e një Komiteti politik të posaçëm vetëm për ushtrinë?
Të pandehurit dhe kryesisht Beqir Balluku, hetimin e të cilit e bëja unë, akuzoheshin për krijimin e një Komiteti Qendror të Partisë në ushtri, i cili sipas tyre ndodhej brenda KQ të PPSH-së, si një strukturë e veçantë për realizimin e qëllimeve të tyre armiqësore dhe komplotiste.
Ku synonte aludimi i kësaj akuze?
Pra, aludohej që ushtarakët e lartë, shtatë anëtarë dhe kandidatë të Komitetit Qendror, kishin krijuar edhe organizmin e tyre, që sipas akuzës ishte një Komitet Qendror i veçantë.
Po. Dhe si vijonte kjo akuzë e çuditshme, që për kohën mund të të duket edhe paradoks?
Sipas materialit, këta persona kishin bërë edhe mbledhje si aparat i Komitetit Qendror. Se kishin shtruar probleme, pra ishin shkëputur nga aparati i Komitetit Qendror të PPSH-së.
Çfarë ka deklaruar vetë Beqir Balluku, zoti Martiro, në çastet kur ju e keni pyetur për këtë akuzë kaq të çuditshme të gatuar në zyrat qendrore të politikës së asaj kohe?
Në lidhje me këtë akuzë, të pandehurit deklaruan se kishin udhëzime nga udhëheqja e lartë e partisë, se ata, si anëtarë dhe kandidatë të Komitetit Qendror të Partisë që ishin, të bënin konsultime për problemet që kishin në ushtri. Ndaj dhe kishin bërë disa konsulta, por gjithsesi nuk kishin vepruar si një forum partie dhe nuk merrnin vendime të detyrueshme për t'u zbatuar nga forumet dhe organizatat e partisë në ushtri, apo komandat ushtarake.
Hetimet tuaja për këtë rast?
Nga hetimet e të pandehurve Beqir Balluku, Petrit Dume, Hito Çako dhe Rrahman Parllaku, nuk u vërtetua se ata kishin krijuar një KQ si aparat të veçantë, nga Komiteti Qendror i Partisë së Punës së Shqipërisë dhe udhëheqja e saj.
Pra edhe Beqir Balluku nuk i pranoi akuzat, apo jo?
Ashtu është. Gjatë hetimit, ish-ministri i Mbrojtjes nuk i pranoi këto akuza, duke thënë se ai asnjëherë nuk iu ishte kundërvënë vendimeve të Partisë së Punës së Shqipërisë për revolucionarizimin e ushtrisë. Beqir Balluku u shpreh se kurrë nuk kishte pasur rezervë për vendosjen e masave revolucionarizuese në ushtri dhe se kishte punuar me ndërgjegje për zbatimin e tyre.
Ai kishte qenë dakord plotësisht për heqjen e gradave në ushtri dhe kishte dhënë i pari shembullin për heqjen e tyre.
Në ç'mënyrë kishte dhënë shembullin në heqjen e gradave kur ishin detyruar ta zbatonin të gjithë?
Siç më rrëfente teksa e pyesja, siç po më pyesni ju mua, pas vendimit të partisë për heqjen e gradave ai kishte veshur një uniformë pa gradat e gjeneralit dhe kishte vendosur kapelen e modelit kinez në kokë dhe me këtë uniformë kishte dalë nga zyra e tij në Ministrinë e Mbrojtjes, që të shikonin edhe vartësit, ushtarakë dhe civilë. "Kur dola nga zyra dhe hipa në makinë, i thashë shoferit se si dukesha me uniformën pa grada. Ai më tha se dukesha tamam si një karrocier i mirë. Pas këtyre fjalëve qesha me të madhe", - tha Beqir Balluku, teksa shpjegonte situatën në të cilën u ndodh pas heqjes së gradave.
Mirë për vete ai tregoi se e kishte pritur qetësisht pa kundërshtime dhe e kishte zbatuar menjëherë vendimin politik të heqjes së gradave, po për kolegët e tij, drejtuesit madhorë të dikasterit që drejtonte, çfarë tha për reagimin apo mosreagimin, pasi kam dëgjuar shumë thashethemnaja për atë situatë. Pra, ju ka dëshmuar gjë kur keni qenë në hetimin e asaj situate?
Për qëndrimin e mbajtur nga të pandehurit e tjerë Beqiri deponoi:
"Gjatë një mbledhjeje me kuadrot në kohën kur diskutohej heqja e gradave, Petrit Dume u shpreh se ishte kundër heqjes së gradave, me mendimin se do të dobësohej kështu disiplina në ushtri. Të këtij mendimi ishin edhe disa kuadro të lartë të ushtrisë. Por kur u mor vendimi nga PPSH-ja për heqjen e gradave në ushtri, edhe Petriti dhe të tjerët u solidarizuan me vendimin e marrë".
Po deponimet e Petrit Dumes në lidhje me gradat, kush ishin?
Në të njëjtën linjë ishin edhe deponimet e Petrit Dumes. Ai u shpreh se Beqir Balluku kishte qenë që në fillim dakord me heqjen e gradave në ushtri, ndërsa ai vetë nuk kishte qenë dakord, me mendimin se kjo ndikonte në indisiplinimin e ushtrisë, shthurjen e saj disiplinore, pasi nuk do të kishte hierarki ushtarake. I pandehuri tha se mendimet e tij kishin qenë të gabuara, por pa prapavijë ideologjike, pasi atëherë ishin në fazën e diskutimit, ndërsa kur u mor vendimi ai ishte plotësisht dakord me vendimin e marrë nga PPSH-ja dhe se nuk kishte nostalgji edhe më pas për gradat e gjeneralit.
Po për rolin udhëheqës të partisë në ushtri, për të cilën është akuzuar rëndë në atë kohë, çfarë ju ka dëshmuar vetë Balluku teksa e keni pyetur gjatë asaj periudhe të fundit të jetës së tij?
Lidhur me rolin udhëheqës të PPSH-së në ushtri, Beqir Balluku deklaroi se kishte qenë me ndërgjegje për vendosjen e komisarëve, për rolin e komiteteve drejtuese të partisë, për zbatimin e vijës së masave dhe se ai kishte punuar me bindje për zbatimin e orientimeve të partisë për të vënë në jetë këto masa.
Ore zoti Kristofor! Dua të di nëse ka pranuar ndonjë faj apo gabim të vetin Balluku, apo të gjitha akuzat i ka rrëzuar dhe hedhur poshtë me lloj-lloj arsyetimesh dhe aludimesh? Pra, s'ka pasur asnjë lloj faji nga sa akuzohej?
E vërteta është se ai pranoi se në stilin dhe metodën e tij të punës kishte pasur edhe disa të meta dhe dobësi në luftën kundër disa koncepteve dhe mendimeve të kuadrit oficer, që binin ndesh me orientimet e partisë, siç ishin konceptet e komandës unike ku komandonte vetëm komandanti, pasi kjo sipas tyre ishte më mirë, ndërsa komitetet e partisë pengonin punën e komandave, se në këto komitete bënin pjesë edhe shoferë dhe ushtarë që nuk merrnin vesh nga puna e ushtrisë.
Pra nuk ishte dakord me një vendim esencial që vetë Enver Hoxha e kishte imponuar në mënyrë urdhëruese?
Sipas tij, disa kuadro e quanin jonormale situatën, kur urdhri i komandantit për veprime luftarake duhej të diskutohej njëherë në Byrotë apo Komitetet e partisë. "Kishte shfaqje të mendjemadhësisë e arrogancës në disa kuadro, të cilët, duke mos përfillur vijën e masave, qëndronin larg ushtarëve. Ata e quanin jonormale të hanin e flinin bashkë me ushtarët. Për të gjitha këto shfaqje negative në zbatim të orientimeve të partisë për revolucionarizimin e mëtejshëm të ushtrisë, mbaj unë përgjegjësi në radhë të parë. Për këto të meta jam kritikuar edhe nga udhëheqja e partisë", - depononte Beqir Balluku.
Pra ish-ministri mbante përgjegjësi për vijën e masave në ushtri, që është propaganduar dhe imponuar po me aq forcë?
Ish-ministri kishte qenë dakord me vijën e masave në ushtri, por sipas tij, ndoshta edhe e kishte tepruar në këtë drejtim. Pas daljes së Letrës së Hapur të KQ të PPSH-së, ai kishte mendimin se masat revolucionarizuese binin në kundërshtim me rregulloret ushtarake të disiplinës, të jetës së brendshme e të tjera.
Po, e kishte zhvilluar, apo penguar, atë iniciativë në ushtri, e cila dihej që drejtohej nga vetë Enver Hoxha?
"Për të zbatuar vijën e masave, - deklaroi ai, - dhashë urdhër që të hiqej nga qarkullimi rregullorja e disiplinës, pasi ishte në kundërshtim me këtë parim, por gabova, se heqja e këtyre rregulloreve solli pasoja, si shthurjen e disiplinës ushtarake, dhe u bënë shqetësuese ikjet pa leje nga reparti. Për këto veprime jam kritikuar rëndë nga udhëheqja e partisë dhe mbaj përgjegjësi për to. Mendimi im se gjithçka do të bëhej duke zbatuar vijën e masave, ishte i gabuar. Ushtria nuk mund të ecte pa rregulloren e disiplinës dhe rregulloret e tjera. Këtë e konsideroj faj, por kurrsesi qëllimi im nuk ishte që të dobësoja ushtrinë".
Por mendoj se, ka qenë problemi që te heqja e gradave dhe jo vetëm te momenti i disiplinës ajo shthurje që ai ju dëshmonte për atë situatë?
Në fakt, heqja e gradave minoi hierarkinë ushtarake dhe nuk njihej më oficeri nga ushtari. Mbledhjet e lira ku komandanti vihej nën kritikat e vartësve, heqja e rregullores së disiplinës ku parashikoheshin masa ndëshkimore për moszbatimin e urdhrit dhe rregullave të shërbimit ushtarak, zëvendësimi i tyre me vijën e masave, veshjet prej doku të dala boje dhe të shkurtra (nga larjet) deri te kërcinjtë e këmbëve, udhëzimet që oficerët të hanë dhe flenë bashkë me ushtarët, sollën uljen e ndjeshme të rënies së autoritetit të ushtarakëve të lartë dhe për rrjedhojë një gjendje të rëndë në ushtri. U bënë menjëherë shqetësuese ikjet pa leje të ushtarëve nga repartet e shërbimit. Edhe pse organet e pushtetit lokal dhe ato të rendit i kthenin në reparte, këto fenomene përsëriteshin, pasi mungonin masat ndëshkimore ndaj tyre.
Ka ndonjë shembull pikant do të thoja?
Qarkullonte nëpër repartet e ushtrisë një ngjarje që i kishte ndodhur një komandanti reparti, i cili e kishte pasur mjaft problematik efektivin për largimet pa leje nga ushtria. I kishte vajtur në majë të hundës indisiplinimi i ushtarëve dhe i drejtohej komisarit me fjalët: "Edukoji komisar me vijën e masave, se unë nuk kam çfarë të bëj". Për të mbajtur nën kontroll repartin, aq sa mundte tashmë me situatën e krijuar, ai e rreshtoi efektivin dhe nxori përpara tij ushtarin më problematik, dhe nisi t'i thotë disa herë me zë të lartë: "E di se çfarë të bëj unë?". Ushtarët u shtangën dhe ishin në pritje të asaj që mund t'i bënte komandanti shokut të tyre problematik. Por pas një pauze, komandanti shkon dhe i thotë në vesh me zë të ulët ushtarit të parregullt: "Unë të ha m...". Kjo ngjarje mori dhenë dhe dikur mbërriti në veshin e Mehmet Shehut.
Dhe çfarë i kishte thënë Mehmet Shehu?
Ky i fundit thërriti komandantin dhe nisi t'i fliste me zë të lartë se përse e kishte krijuar një situatë të tillë. Pasi e kishte dëgjuar duke qëndruar gatitur, oficeri i thotë: "Po çfarë t'i bëja o shoku ministër". Mehmet Shehu e pa i vrenjtur dhe i përgjigjet: "Po, nuk kishe se çfarë t'i bëje, vetëm t'i haje m…. Largohu!"


(Vijon nesër)

[Albo]

Beqir Balluku: Le të m'i fusin mua dhe ushqimet e harxhuara nga ushtria. Unë një bark kam

Nga: FATOS VELIU

Zoti Martiro. Ndërsa nga numri i kaluar më treguat mbi atë që ka ndodhur me Beqir Ballukun në ditët kur ju e hetonit për akuzat për veprimtarinë armiqësore dhe sabotuese të vijës së PPSH-së në ushtri, tashmë do të doja të kaloja në një pikë tjetër. Për të mos humbur kohë do të doja të dija se si kanë nisur dhe si vijuan marrëdhëniet tuaja dhe ajo që ka përjetuar ish-ministri kur ju kaluat në hetimin e pistës së radhës së akuzës, pikërisht ato të fushës ideologjike?
Ashtu siç u shprehët dhe ju në pyetjen që porsa më bëtë, pikërisht pas linjës së hetimit për akuzën për veprimtarinë armiqësore dhe sabotuese të vijës së PPSH-së në ushtri, nisi linja e tretë e hetimit.
Ku konsistonte kjo linjë hetimi?
Kjo linjë lidhej me akuzat për veprimtari armiqësore në frontin ideologjik për të sabotuar vijën, parimet e format marksiste-leniniste të partisë, ku të pandehurit akuzoheshin se në ushtri nuk punoheshin materialet e partisë dhe Komandantit suprem Enver Hoxha, ndërsa përhapeshin kontrabandë materiale të përkthyera politike, ideologjike revizioniste dhe borgjeze, kryesisht përkthime nga literatura sovjetike dhe e vendeve të Traktatit të Varshavës.
Ju e dini se interesi ynë dhe i mbarë publikut teksa bisedojmë pikërisht me juve si hetuesi personal dhe njeriu që kontaktonit rregullisht me Ballukun në 11 muajt e burgimit të tij para vdekjes, është të mësojmë mbi reagimet dhe dëshmitë e Ballukut në lidhje me sa akuzohej dhe pyetej. Pra, cilat janë deklaratat e tij kur akuzohej për çështjet e sipërpërmendura?
Lidhur me këtë akuzë, i pandehuri Beqir Balluku gjatë procesit hetimor është shprehur se Ministria e Mbrojtjes kishte një fond të veçantë, miratuar nga lart, për të siguruar literaturë nga ushtritë e huaja, të NATO-s dhe Traktatit të Varshavës.
Ku e kishte idenë e kësaj literature, teksa ishte e ndaluar për kohën?
Ish-ministri mendonte se ishte e nevojshme të sigurohej literaturë për këto ushtri, pasi duhet të njihej nga ana jonë mënyra e organizimit, taktikat dhe veprimeve operative që kryenin, armatimin që përdornin etj. Kjo siç ma shpjegonte ai, ishte arsyetuar për të ditur si t'u kundërviheshim ne armiqve tanë të mundshëm në rast të një sulmi të mundshëm. Pra sipas tij, kjo literaturë përdorej në interes të ushtrisë dhe të mbrojtjes sonë.
Po Beqir Balluku ishte ministër, ku ishte penalizimi që i bëhej atij në lidhje me këtë fenomen, pasi jo për çdo gjë duhej të jepte ai llogari?
Beqir Balluku kishte miratuar fondet për sigurimin e kësaj literature.
Kuptova. Pra, ai fajësohej vetëm se kishte çelur fondin për këtë literaturë, kështu që kujt ia linte pjesën tjetër të akuzës?
Me përzgjedhjen sipas armëve dhe me përkthimin e saj merrej Drejtoria e Dytë (Drejtoria e Zbulimit Ushtarak) dhe Instituti i Studimeve Ushtarake në Ministrinë e Mbrojtjes.
E mbani mend prononcimin e saktë të tij për këtë fakt?
"Unë nuk e kam ditur sasinë e madhe të literaturës, që siç po thuhet, ka hyrë në ushtri, e po njihem me këto fakte tani gjatë hetuesisë. Unë kam dhënë urdhër të përkthehej libri `Strategjia e Ushtrisë Sovjetike', por në pak kopje që të njeheshin kuadrot kryesorë të ushtrisë. Nuk kam dijeni që përkthimi i saj është bërë në shumë kopje, e që ka shkuar deri poshtë në reparte, gjë që është shumë e dëmshme. Unë kam qenë ministër dhe mbaj përgjegjësi për futjen në masë të literaturës së huaj, si dhe për shpërndarjen e saj deri poshtë në bazë dhe faji im është që nuk mora masa sipas udhëzimeve të Plenumit IV të KQ të PPSH-së për ta kontrolluar dhe censuruar, për ta filtruar nga përmbajtja politike dhe ideologjike, pasi edhe kjo literaturë përmban politikën e vendit që e nxjerr. Unë jam përgjegjës për moszbatimin e direktivës së partisë, pasi shpërndarja e kësaj literature ka sjellë dëme në mendjet e njerëzve dhe është diversion ideologjik", - shpjegoi gjatë hetimit ish-ministri.
Pra, në një farë mënyre ai linte të kuptohej se për këtë literaturë kishin qenë të interesuar vetë ushtarakët, apo jo?
E vërtetë. Sipas Beqir Ballukut, për përkthimin e literaturës së huaj kishin qenë të interesuar të gjithë kuadrot e lartë të ushtrisë sipas sektorit të punës së tyre. Në veçanti për t'u njohur me literaturën e Ushtrisë së Bashkimit Sovjetik ishin të interesuar kuadrot që kishin studiuar atje dhe kishin nostalgji.
Çfarë ishte futur konkretisht në ushtri, që tashmë i ishte perceptuar në aktakuzë vetë ministrit?
Nga kontrolli që ishte bërë në ushtri nga aparati i KQ të PPSH-së, dilte se ishte përkthyer dhe futur në repartet ushtarake një sasi e konsiderueshme literature e ushtrive të huaja, veçanërisht sovjetike dhe e vendeve të Traktatit të Varshavës si "Psikologjia e ushtarit", "Mbi pedagogjinë", materiale këto që ishin përkthyer e shpërndarë nga Drejtoria Politike e Ushtrisë.
Cili kishte qenë saktësisht udhëzimi i ministrit për këtë literaturë?
Udhëzimi i Beqir Ballukut kishte qenë që ky material të përkthehej dhe të përdorej nga një rreth i ngushtë kuadrosh brenda Drejtorisë Politike të Ushtrisë, gjë që u dëshmua edhe nga Hito Çako, i cili e kishte udhëhequr atë drejtori. Çako tha se ai vetë e kishte shpërndarë literaturën në repartet e ushtrisë.
Pas kësaj piste, me sa di, ju keni vijuar hetimin ndaj ish- ministrit të Mbrojtjes në një pistë tjetër. Pra, nisi hetimi për akuzën e radhës së tij "për veprime antiligjore në fushën ekonomike në ushtri?"
Pas anës ideologjike, seancat hetimore ndaj Beqir Ballukut vijuan me linjën e katërt, që ishte pikërisht ajo e akuzës lidhur me shpërdorimet në ekonominë ushtarake.
Me çfarë materialesh apo faktesh e njohët para se të fillonit pyetjet ndaj tij?
Ish-ministri u njoh me aktet e kontrollit ekonomik-financiar të bëra në dikasterin e Ministrisë së Mbrojtjes, repartet ushtarake, Ndërmarrjet Bujqësore Ushtarake, në Shtëpitë Qendrore të Ushtrisë në Tiranë, Durrës, Pogradec.
Çfarë ishte konstatuar saktësisht në këto kontrolle?
Në këtë kontroll ishte konstatuar se ishin nxjerrë norma dhe akte juridike në fushën ekonomike, që binin ndesh me ligjet e shtetit. Ishin bërë shpërdorime dhe teprime në shpenzime gjatë stërvitjeve ushtarake, në Ndërmarrjet Ekonomike të Ushtrisë, shpenzime të kundërligjshme në Shtëpitë Qendrore të Ushtrisë, e të tjera që kapnin një shumë të caktuar në vlerë monetare. Kishte material, e të dala këto nga kontrollet e shtëpive të oficerëve të Tiranës, Durrësit, Pogradecit, që ngarkonin me përgjegjësi ushtarakët e lartë dhe patjetër Beqirin.
Në çfarë shkalle ishte ngarkesa ligjore që i faturohej vetë Ballukut nga këto statistika financiere të konstatuara si shkelje?
Sipas materialeve të kontrollit, organet kompetente me këto veprime antiligjore dhe antiekonomike "grupi i puçistëve ushtarakë të lartë kishte vepruar si një shtet brenda shtetit".
Çfarë ka dëshmuar vetë Balluku me këto akuzat ekonomike të shumëpërfolura nga mbarë populli aq sa, me sa mbaj mend i kanë bërë dhe këngë?
Lidhur me këto akuza i pandehuri Balluku deponoi se i kishte firmosur ai rregulloret për çështjet ekonomike të Ministrisë së Mbrojtjes dhe mbante përgjegjësi si titullar i dikasterit që ato binin në kundërshtim me ligjet e shtetit dhe kishin sjellë pasoja ekonomike. Por nga ana tjetër, ai shpjegoi se këto rregullore ishin përgatitur nga vartësit e tij, të sektorëve ekonomikë dhe juridikë, që mbanin përgjegjësi direkt për këtë.
E mbani mend deklaratën e saktë të tij?
"Unë nuk e kam ditur që këto rregullore dhe udhëzime binin në kundërshtim me ligjet e shtetit", - tha ish-ministri. Sipas tij, në shtëpitë e ushtarakëve në Tiranë, Durrës dhe Pogradec ishte konsumuar ushqim gjatë kohës kur ka pasur mbledhje pune, stërvitje e të tjera dhe se ato janë menduar brenda normës ligjore, jo veprime të paligjshme e abuzive.
Në fund ish-ministri tha:
"Mirë, të gjitha këto shpërdorime le të m'i ngarkojnë mua. Le t'i marr unë edhe këto. Unë një bark kam pasur, sa do të haja. Le të m'i faturojnë mua deficitet e tyre. Të venë edhe këto me të tjerat".
Kështu u mbyllën hetimet edhe në këtë linjë, që do të thoshte se ishin hetuar të katërta linjat e planifikuara.
Zoti Martiro, nuk ju pyeta se çfarë raportesh krijonit gjatë hetimit në marrëdhëniet e të pandehurve me njëri-tjetrin?
E vërteta është se gjatë procesit hetimor, vëmendje iu kushtua edhe marrëdhënieve të të pandehurve me njëri-tjetrin dhe për veprimtarinë e tyre të përbashkët armiqësore kundër partisë dhe pushtetit popullor. Për këtë u pyetën edhe të pandehurit. Qoftë nga deklarimet e tyre apo dhe të dëshmitarëve të tjerë u provua se midis tyre, dhe në veçanti midis Beqir Ballukut, Petrit Dumes dhe Hito Çakos marrëdhëniet e punës dhe ato shoqërore nuk kanë qenë të mira.
Çfarë konstatuat në kontradiktat që kishin pasur?
Mes të pandehurve të sipërpërmendur ka pasur mjaft grindje e mosmarrëveshje në punë e sipër në Ministrinë e Mbrojtjes.
Pra, nuk u provua se ata kishin pasur midis tyre frymë grupazhi, siç ishin akuzuar?
Asnjëherë nuk u provua se këta të pandehur kishin vepruar së bashku për qëllime armiqësore. Nuk u provua konkluzioni i udhëheqjes së lartë të partisë se "ata në sipërfaqe grindeshin me qëllim që të fshihnin bashkëpunimin e tyre në përgatitjen e puçit ushtarak".
Ku u bazuat veç të tjerash për akuzat e mëtejshme të tyre?
Dokumente për akuzat në ngarkim të "grupit të puçistëve" ishin materialet e KQ të PPSH-së dhe sidomos ato të Plenumit V dhe VI, raportet dhe fjalimet e Enver Hoxhës, aktet e kontrollit në Ministrinë e Mbrojtjes. Mbi bazën e këtyre dokumenteve u zhvillua hetuesia dhe u përdoren prova për gjykimin e veprimtarisë së tyre "armiqësore".
A patën organet e zbulimit material komprometues për ta nga sa akuzoheshin?
Nga organet e Zbulimit dhe Kundërzbulimit nuk pati realisht asnjë të dhënë që të bënte fjalë për ekzistencën e veprimtarisë armiqësore në bashkëpunim me agjenturat e huaja, për takimet me këto agjentura, apo për marrëveshje të përbashkët me fuqitë imperialiste e revizioniste në realizimin e "komplotit", përmbysjen e pushtetit popullor në Shqipëri. Ato që thuhen apo shkruhen në ndonjë gazetë apo libër, për gjoja takime me agjentura të huaja dhe veprime të përbashkëta me to, janë tërësisht të pabaza dhe gënjeshtra të sajuara për të përligjur dënimin e tyre.
Ju kujtohet ndonjë akuzë drejtpërsëdrejti e Enver Hoxhës, teksa ju vërtetonit të kundërtën?
Në një fjalim të Enver Hoxhës thuhej se "Beqir Balluku ishte marrë vesh me revizionistët sovjetikë që ata të zbarkonin 40 mijë forca ushtarake në Shqipëri për të përmbysur udhëheqjen e partisë dhe të shtetit".
Ju si hetuesi e vlerësuat këtë të dhënë, qoftë dhe retorike?
Kjo e dhënë u vlerësua shumë nga hetuesit e çështjes, pasi nëse rezultonte e vërtetë dhe e marrë nga burime të besueshme, atëherë do të ekzistonte veprimtaria komplotuese e të pandehurit.
Konkluzioni i hetimit?
Por, nga verifikimet në rrugë operative dhe hetimore rezultoi se kjo e dhënë e kishte burimin nga thënia e një fshatari të thjeshtë nga rrethi i Lushnjës, i cili ishte shprehur:
"Beqir Balluku do të jetë marrë vesh me rusët për të zbarkuar në Shqipëri nja 40 mijë ushtarë, e të përmbysnin pushtetin".
Dhe kishte shkuar në fjalimin e vetë Enver Hoxhës?!
Kjo e dhënë ishte transformuar nga "do të jetë marrë vesh me rusët...." në "është marrë vesh me rusët...".
Dhe?
Pikërisht kjo e dhënë, pa u verifikuar, u bë publike, madje ndërkombëtare, nga vetë kreu i PPSH-së, Enver Hoxha. Ky ishte një mashtrim.
Të dhënat e tjera që mund të kishte hetimi?
Në dispozicion të hetimit kishte të dhëna të tjera, të dala nga diskutimet në mbledhjet e aktivave të partisë, organizatave bazë të ushtrisë dhe të terrenit, por në këtë të dhëna nuk bëhej fjalë për ndonjë veprimtari konkrete armiqësore për të pandehurin Beqir Balluku, apo të pandehurit e tjerë të akuzuar.
Po çfarë ishin ato të dhëna atëherë?
Këto ishin çështje thjesht personale e të rëndoma. Kishte të dhëna të shpifura si Beqir Balluku hëngri mish këtu apo atje, se u poqën për të dy apo tri gjela deti, se vrau në Pyllin e Divjakës një dem në vend të një derri të egër, se i sollën një sasi boze nga Mati dhe e vendosi në Shtëpinë e Ushtarakëve në Tiranë, se u shtrua një darkë këtu e atje për miqtë e tij, se ishin bërë mbrëmje në shtëpinë e atij e këtij ku kishte dhe këngëtare. Një nga të dhënat ishte se kishte porositur rroba banje apo mjete për gjuetinë në Itali, e të tjera si këto.
Megjithatë, ai dhe u diskretitua nëpër mbledhjet e kolektivave të ushtarakëve, apo jo?
Në mbledhjet e organizatave të partisë dhe të kolektivave, të deleguarit kërkonin me insistim që secili të reflektonte për "veprimtarinë armiqësore të puçistëve", të zbuloheshin rrënjët e saj dhe bashkëpunëtorët.
Dhe konkludimi?
Pjesëmarrësit të shokuar nga kërkesat, mundoheshin të thoshin ose të sajonin diçka, për të treguar se ata ishin besnikë të partisë dhe udhëheqësit të saj dhe se dënonin "veprimtarinë armiqësore të Beqir Ballukut dhe të puçistëve të tjerë". Edhe në këto mbledhje ndodhte ashtu si në plenumet e KQ të PPSH-së, ku të gjithë i turreshin me pyetje, denigrime, trillime dhe sharje "viktimës", dhe propozonin për "ta shqyer" atë.
Çfarë keni menduar, teksa shikonit këtë sjellje ndaj tij?
Kjo sjellje neveritëse e "udhë-heqësve të partisë" bëhej për t'i bërë qejfin ustait, për të treguar besnikërinë e tyre ndaj tij. Por shpejt u vinte radha edhe atyre të ishin në bankën e të akuzuarve për veprimtari armiqësore dhe antiparti, e të dënoheshin si të tillë me radhë e me radhë. Si nuk doli një burrë dhe t'i ndalte dorën satanait, t'u thoshte "Ndal!" këtyre veprimeve gjakatare, që po "korrte" patriotët, revolucionarët, luftëtarët antifashistë, drejtues dhe heronj të kësaj lufte, përparimtarët dhe njerëzit e ndershëm. Ajo dorë shkatërroi familje e familje, gjymtoi një popull të tërë.
Ju thoni se kemi kohë përpara për të vërtetuar të tjera gjëra nga sa janë thënë?
Koha dhe historia do ta zbardhin enigmën se cila ishte ajo dorë e zezë që e përgatiti, që e ngriti nga hiçi, nga përdhosja morale dhe e fryu deri sa e bën të plotfuqishëm, sa të priste koka sa herë që në mendjen e tij ishte krijuar ndonjë grup armiqësor.
Çfarë i keni kërkuar llogari tjetër veç anës ekonomike apo ideologjike, apo të tjera që jeni shprehur më lartë?
Me udhëzim nga lart, Beqir Ballukut iu kërkuan sqarime gjatë procesit hetimor për marrëdhëniet e tij me jugosllavët, takimin me Titon gjatë kohës që ai ishte Shef i Shtatmadhorisë për qëndrimin e tij në Konferencën e Partisë së Tiranës në vitin 1956, si i deleguar i KQ, qëndrimin pas prishjes së marrëdhënieve me Bashkim Sovjetik dhe marrëdhëniet e tij me udhëheqësit e shtetit kinez, apo problem tjetër.

(Vijon nesër)
(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Balluku: Në '48-ën kam bërë takimin sekret me Titon

NGA: FATOS VELIU

Në intervistën ekskluzive të Kristofor Martiros, vijojnë dëshmitë e pathëna mbi ndodhitë e 11 muajve të qelisë së ish-ministrit historik të Mbrojtjes dhe "Heroit të Popullit", Beqir Balluku.
*- Çfarë tregon Kristofor Martiro për hetimin mbi akuzat ideologjike të Ballukut, të fabrikuara në zyrat qendrore të ish-kolegëve dhe shokëve të tij të luftës.
*- Kush janë dëshmitë e çuditshme të Beqir Ballukut mbi akuzat-surprizë, mbi forcat jugosllave që donte të vendoste në Shqipërinë e jugut.
*- Çfarë ka dëshmuar ai para Kristofor Martiros për vizitën strategjike të gjeneralit të Titos, Kupreshanin, në qytetet e jugut të vendit.
*- Biseda sekrete që Balluku deklaroi para vdekjes, se kishte bërë me Vukmanoviç Tempon kur në vitin '48 kishte shkuar për vizitë ushtarake në Jugosllavinë fqinje.
*- Befasia e tij kur në rezidencën ku ishte vendosur, i kishte shkuar ftesa urgjente e marshallit Tito, i cili e priste posaçërisht në takimin e paplanifikuar.
* Cilat kanë qenë bisedat sekrete që kryeushtaraku shqiptar deklaroi se kishte bërë në atë vit të '48-ës me liderin e supershtetit jugosllav Josip Broz Tito.
*- Befasia e Kristofor Martiros kur nga vetë goja e Ballukut, mësoi të panjohurat e bisedimeve ushtarake jugosllave dhe nxitimi i tij për të shkuar me Kadri Hazbiun në arkivin ku ishte pasqyruar vizita e çuditshme.
*- Dëshmitë befasuese të ish-ministrit në ato ditë të qelisë së vështirë të tij, teksa priste i tensionuar vdekjen e stisur, për urdhrat që lëshoi nga Beogradi në drejtim të komandantit të brigadës së Pogradecit, Feti Smokthina, i cili do lironte me urgjencë ambientet për repartet jugosllave.

(Vijon nga numrat e kaluar)

Zoti Martiro, ndërsa folëm për hetimin që iu bë Ballukut mbi akuzat në fushën ideologjike dhe më shumë për akuzat banale në drejtim të shpërdorimeve ekonomike të ndodhura në ushtri, të cilat i ishin ngarkuar në mënyrën më të padrejtë vetë atij, do të doja të kalonim më tej në radhën e pistave tuaja të hetimit dhe pyetjeve. Pra unë doja t'ju pyesja se ku vijuan paskëtaj hetimet tuaja ndaj ish-ministrit të ushtrisë dhe ish-kryetarit të njësiteve guerile të kryeqytetit të periudhës së luftës, të cilin ju personalisht e keni pasur epror të asaj kohe kur ishit pjesëtar i atyre celulave?
Pas atyre që juve sa cituat, kaluam në hetimin e akuzës së shumëpërfolur, për vizitën e Beqir Ballukut në Jugosllavi dhe për takimin e tij sekret me marshallin Tito, si dhe për diskutimin me të për problemin e vendosjes së divizionit jugosllav në Shqipëri.
Pyetjet që iu bënë Ballukut për këtë fakt?
Beqir Balluku, gjatë procesit hetimor u pyet për marrëdhëniet e tij me ushtarakët jugosllavë që ishin në Shqipëri, për vizitën e tij në Beograd dhe takimin me marshallin Tito, për ardhjen e divizioneve jugosllave në Shqipëri dhe qëndrimin e tij.
Përgjigjja e tij në lidhje me këtë pyetje?
Beqir Balluku, për sa e pyetëm më lart, deklaroi:
"Kur ishte në detyrën e Shefit të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Shqiptare, ishte njohur në Shqipëri me gjeneralin jugosllav Kupreshanin, me të cilin kishte bërë së bashku një vizitë në kufirin jugor të Shqipërisë dhe pikërisht në Gjirokastër e Korçë, për çështjet e mbrojtjes së vendit.
Në vitin 1948, kishte shkuar në Jugosllavi në krye të një delegacioni ushtarak për bisedime për çështjet ushtarake.
Në delegacion merrnin pjesë dhe Kristo Themelko, ish- drejtor i Drejtorisë Politike të Ushtrisë; Tahit Kadare, ish-ushtarak i lartë në Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë, si dhe kuadro të tjerë të ushtrisë.
"Problemet politike të ushtrisë në bisedimet me jugosllavët i trajtonte Kristo Themelko, ndërsa ato ushtarakë i trajtoja unë", - deponoi Beqir Balluku.
Dhe çfarë ju dëshmoi për atë vizitë ushtarake?
Në dëshminë e tij tha se një ditë, kur ishte në rezidencën ku ishte vendosur delegacioni, kishte shkuar Vulunanoviç Tempo, ishte takuar me delegacionin dhe kishte marrë me vete Kristo Themelkon, për të biseduar për problemet politike të ushtrisë.
Më duket se është akuzuar se ka bërë dhe një takim sekret me Titon në atë kohë. Për atë moment jeni duke më folur?
Po, po, aty do dal. Ai dëshmoi se pas ikjes, të nesërmen i kishte shkuar në rezidencë një gjeneral jugosllav, emri i tij për momentin nuk më kujtohet se si ma tha, por që është i fiksuar në procesin e hetimit në çastet kur m'i rrëfente vetë Beqiri.
Çfarë ishte kjo vizitë, kur një ditë më parë kishte qenë një figurë e njohur e Jugosllavisë komuniste të asaj kohe, siç ishte Tempo?
Ajo, sipas dëshmisë që më jepte vetë Beqiri, ishte një vizitë, sa e papritur, aq dhe befasuese. Ishte befasuese, pasi ai i tha Beqirit se e ftonte për një vizitë të posaçme vetë marshalli Tito.
E kishte në plan apo program një takim të posaçëm me marshallin për detyrën që ai kryente në atë kohë, pasi kemi parasysh që ishte vetëm Shefi i Shtatmadhorisë së Ushtrisë?
Sipas tij, nuk e kishte në plan një takim me Titon.
Shkoi?
Po, po. Shkoi në zyrën e Titos. Më tregoi se ishte impresionuar nga pritja e ngrohtë e Titos, pasi atëherë dihej fama e tij e jashtëzakonshme në mbarë botën.
Çfarë ju tha për bisedën e bërë?
Gjatë bisedave, Titoja e kishte pyetur për marrëdhëniet e Shqipërisë me Greqinë, për provokacionet e tyre, - nëse këto ishin të shumta në kufirin shqiptar.
Kemi parasysh se në atë kohë, provokacionet greke ishin të shumta në kufirin shqiptar.
Ju kuptova për periudhën që po flisni, por dua të di se si vijoi ajo bisedë e tij me Titon. Pra çfarë ju ka deklaruar vetë Beqir Balluku në ato ditë të vështira të jetës, kur priste me ditë vendimin e egër që do t'i merrte padrejtësisht jetën?
Ai më tregoi se teksa foli për provokacionet greke, Titoja thirri një gjeneral në zyrën e tij, i cili i solli disa harta, me shenjat ku ishin dislokuar forcat greke në afërsi të kufirit shqiptar. Duke iu drejtuar hartave, Titoja i kishte thënë Beqirit se forcat greke mund të sulmojnë Shqipërinë. I kishte mburrur forcat ushtarake të Shqipërisë, por kishte theksuar se, "në këtë situatë të rëndë, edhe pse ushtria shqiptare është trime, nuk mund ta përballojë një agresion të grekëve."
Ku donte të dilte pas kësaj rezymeje?
Pas kësaj, i kishte thënë se Jugosllavia, si mike e Shqipërisë, duhej të mbronte territorin shqiptar. "Në këtë situatë, - kishte thënë Titoja, duhet të dislokohen disa forca të ushtrisë jugosllave në zonën kufitare me Greqinë". Gjenerali jugosllav që ishte prezent dhe kishte sjellë hartat në zyrën e Titos, tregoi shenjat në hartë se ku duhej të dislokoheshin këto forca.
Dhe çfarë të ka treguar për atë situatë që i ishte paraqitur nga marshalli i Ballkanit?
"Nga paraqitja e kësaj situate, dislokimi i forcave greke në afërsi të kufirit shqiptar, - deklaroi Beqir Balluku, - m'u krijua bindja se grekët do të sulmonin tokën tonë. Si ushtarak mendoja se ishte e mundshme të ndodhte një gjë e tillë, duke marrë parasysh provokacionet, kërcënimet, marrëdhëniet e acaruara me Greqinë".
Pra kishte rënë dakord?
Ai ishte shprehur se ishte dakord me dislokimin e forcave jugosllave në tokën shqiptare.
Si ta kuptoj këtë zoti Martiro, kur Balluku ishte veç një gjeneral i lartë i këtij shteti?
Ju kuptova ku doni të dilni, por sigurisht duhej argumentimi dhe bindja e ushtarakëve që të dilnin te vendimet qeveritare. "Kështu, në lidhje me sa thoni, pikërisht sipas deponimit të Beqirit në procesin hetimor të kësaj çështjeje, i kishte deklaruar marshallit Tito se propozimet e tyre do t'i raportoheshin udhëheqjes shqiptare, Komandantit të Përgjithshëm të Ushtrisë, Enver Hoxhës".
Dhe kë kishte vënë konkretisht në dijeni për këto propozime?
Për këto propozime, Beqiri kishte vënë në dijeni udhëheqjen nëpërmjet ambasadës sonë në Jugosllavi dhe nga Tirana ishte marrë një përgjigje pozitive për çështjen e divizioneve.
Dhe çfarë kishte ndodhur?
Mbi bazën e këtij miratimi, Beqiri, që nga Beogradi kishte urdhëruar që forcat tona të ushtrisë të largoheshin nga kazermat e Pogradecit e të dislokoheshin forca të ushtrisë jugosllave në këtë vend.
Doja t'ju pyesja zoti Martiro, se këto deklarata që ju jepte në qeli vetë Beqir Balluku, ju si hetues, i merrnit të mirëqena, apo bënit edhe balancim dhe ballafaqim me dëshmi apo dokumente shtesë?
Për të vërtetuar thëniet e Beqir Ballukut, që binin ndesh me ato çka ishin thënë nga udhëheqja e partisë për ardhjen e divizioneve jugosllave në Shqipëri, me autorizimin e administratës së KQ të PPSH-së, studiova materialet që ruheshin në arkivin e Komitetit Qendror për periudhën e vizitës së Ballukut në Beograd, në krye të delegacionit ushtarak. Së bashku me mua ishte edhe Kadri Hazbiu.
Dhe?
Materialet i studiova në një sallë mbledhjesh të KQ të PPSH-së. Në morinë e materialeve gjeta një letër, fletë fletoreje, të shkruar me shkrim dore nga ushtaraku Tahir Kadare, ish-anëtar i delegacionit ushtarak që vizitoi Beogradin.
Çfarë ishte ajo letër?
Kjo letër i drejtohej Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë. Në të ishte shkruar bukur urdhri i Beqir Ballukut për lirimin me urgjencë të kazermave të Pogradecit, pasi do të vendoseshin atje forcat e ushtrisë jugosllave.
Ç'bëtë pasi gjetët këtë letër në arkivin sekret të partisë së asaj kohe?
Ia raportova këtë ministrit Kadri Hazbiu, i cili e lexoi dhe kërkoi nga arkivi i KQ të PPSH-së t'i bëhej një kopje.
Çfarë dilte sipas atij dokumenti?
Sipas këtij dokumenti, dilte qartë se ishte miratuar vendosja e forcave jugosllave në territorin e Shqipërisë. Dilte problemi se si ishte realizuar kjo. Ministri më udhëzoi që të njihej me këtë dokument Beqir Balluku, dhe të pyesja për të.
Po?
I pandehuri më tha se kishte dijeni për të. Urdhri ishte dhënë prej tij, kur ishte në Beograd, pas takimit me Titon. Ish-ministri deponoi se urdhri ishte dhënë pasi ishte marrë miratimi nga lart, por nuk përmendi emër.
Bëtë verifikim të këtij fakti?
Në rrugë hetimore dhe operative u bë verifikimi nëse ishte zbatuar në praktikë ky urdhër.
Dhe si rezultoi?
Ky veprim rezultoi i kryer. Kazermat ishin liruar me urgjencë dhe forcat e dislokuara në Pogradec ishin vendosur në Çarshovë të Leskovikut.
Morët dëshmi tjetër paralele për këtë fakt?
U pyet komandanti i Brigadës së Pogradecit, Feti Smokthina, për të shpjeguar atë që kishte ndodhur në të vërtetë. Sipas dëshmisë së tij, me një urdhër të
Ministrisë së Mbrojtjes, kazermat në Pogradec, ku ishte dislokuar brigada, ishin liruar me urgjencë, dhe forcat që ai komandonte ishin vendosur në fshatin Çarshovë të Përmetit, ku ishin në kushte të vështira banimi dhe furnizimi. Pra ishte bërë fakt i kryer largimi i forcave tona ushtarake nga Pogradeci, për t'ua lënë vendin forcave që do të vinin nga Jugosllavia.
E çfarë ju tregonte më tej Balluku për veprimet me divizionin jugosllav, që sigurisht, dihet tashmë që nuk ka ardhur në Pogradec?
Pyeta Beqirin se si ishte vepruar më tej me çështjen e divizioneve jugosllave dhe pse nuk u dislokuan këto divizione në Shqipëri. Ai më tha se, pas kthimit të tij nga Beogradi, pra pas vizitës në Jugosllavi, ishte diskutuar problemi i vendosjes së divizioneve jugosllave në vendin tonë. Sipas Beqirit, të gjithë anëtarët e Byrosë Politike, nisur edhe nga situata e acaruar me Greqinë, ishin dakord me propozimin e udhëheqjes jugosllave. Në mbledhjen e Byrosë ishte menduar se, për situatën e krijuar dhe për masat që ishin marrë në marrëveshje me jugosllavët, të njoftoheshin edhe sovjetikët.
Pra s'kishin qenë dakord sovjetikët?
Qeveria sovjetike ishte shprehur se nuk ishin vënë në dijeni nga pala jugosllave për situatën dhe dyshonin për ndonjë agresion nga pala greke. Me këtë përgjigje u njoh edhe pala jugosllave, e cila hoqi dorë nga kërkesa për dislokimin e forcave të tyre në Shqipëri.
Atëherë nuk ishin dukur kontradiktat e sovjetikëve me jugosllavët?
Më vonë dolën edhe kontradiktat e sovjetikëve me udhëheqjen jugosllave dhe kështu nuk u realizua ardhja e divizioneve jugosllave në vendin tonë. Gjatë hetimit për këtë çështje, rezultoi se ishte dislokuar një skuadrilje avionësh në aeroportin e Tiranës. Kjo, me miratimin e qeverisë shqiptare.

(Vijon nesër)

[Albo]

Beqir Balluku para hetuesit: Në ‘61-shin Enveri më la në duar drejtimin e shtetit

Nga: FATOS VELIU

Vijojnë të zbardhen ngjarjet e ndodhura në qelinë e Beqir Ballukut, kur para ekzekutimit të tij kryhej hetimi 11- mujor.
*- Çfarë deklaron njeriu i posaçëm që bënte takimet e përditshme me ish-ministrin e rrënuar, për dëshmitë e tij në hetimin e akuzës “Për veprimtarinë armiqësore ndaj popullit dhe atdheut”.
*- Si ia ka treguar Kristofor Martiros ngjarjen e vitit ‘56, kur ka qenë i deleguari kryesor i Konferencës së Partisë së Tiranës, të drejtuar nga Fiqiret Shehu.
*- Dëshmia e Ballukut nga qelia ku priste vdekjen e pamerituar, për të vërtetën pse ka thërritur me urgjencë vetë Enver Hoxhën për të ndërprerë pushimet familjare në Vlorë.
*- Si e ka treguar ngjarjen e zhurmshme, kur Enveri i ardhur nga Vlora, ka hyrë vrullshëm në sallën e konferencës, ku diskutantët e guximshëm ishin përgatitur të përplaseshin përballë, për ta akuzuar deri në luksin familjar të tij.
*- Kush kanë qenë kërkesat e diskutantëve, për të cilat Balluku nuk ka qenë dakord me kundërshtimet e Enver Hoxhës?
*- Dëshmitë e vetë Kristofor Martiros, në hetimin e akuzës së bërë nga lideri komunist, se Beqir Balluku ishte marrë vesh me sovjetikët që të zbarkonin në Shqipëri me 40 mijë forca për përmbysjen e pushtetit të tij.


(Vijon nga numrat e kaluar)

Zoti Martiro, një histori e njohur në lidhje me Beqir Ballukun për të cilin e ka akuzuar publikisht Enver Hoxha është dhe ajo e Konferencës së famshme të Partisë së Tiranës në vitin 1956, e cila në atë kohë është quajtur “Njollë e Zezë” në historinë e partisë. Në atë ngjarje enciklopedike ku është guxuar të kritikohet vetë Enver Hoxha, madje zëvendëskomandanti i Shkollës së Oficerëve, Iliaz Ahmeti, ka arritur të bëjë debat të ashpër me të, është shkarkuar nga detyra e sekretares së parë edhe vetë bashkëshortja e Mehmet Shehut, Fiqireti. Që të dalim në temë, në atë ngjarje që unë me të drejtë e konsideroj enciklopedike edhe se Enver Hoxha e ka përmendur rregullisht në shumë e shumë fjalime dhe materiale të shkruara të tij, me sa jam në dijeni unë, i deleguar ka qenë pikërisht Beqir Balluku. Ajo që doja të dija nga ju, si hetuesi i tij personal apo si personi si të thuash i fundit i jetës së Beqir Ballukut me të cilin ai bisedonte lirshëm në 11 muajt e qelisë së tij ku ishte izoluar para se të ekzekutohej, është nëse keni folur për atë ngjarje? Pra zoti Martiro, e keni pyetur apo e keni hetuar ju Beqir Ballukun në lidhje me Konferencën e famshme të Tiranës të vitit ’56 ku ka qenë i deleguar?
Ashtu siç e thatë dhe juve, Beqir Balluku ishte i deleguar i Komitetit Qendror të Partisë në Konferencën e Partisë Tiranë. Përveç tij, në këtë konferencë merrnin pjesë edhe anëtarë të Byrosë Politike, përveç Enver Hoxhës, që siç mund ta dini ka qenë me pushime në Vlorë.
Ju, e pyetët Ballukun për të vërtetën e asaj ngjarjeje që Enver Hoxha e kujtonte gjatë gjithë jetës së tij me një urrejtje të madhe?
Patjetër që u pyet. Ai u pyet për qëndrimin e tij ndaj diskutimeve të delegatëve në këtë konferencë.
Dhe çfarë ju ka thënë?
Balluku tha se situata në atë mbledhje u tensionua nga pyetjet dhe diskutimet e disa delegatëve. Konferenca mblidhej për të analizuar punën e partisë në Tiranë, por kjo përkonte me mbarimin e punimeve të Kongresit XX të Partisë Komuniste të Bashkimit të Republikave Socialiste Sovjetike, ku ishte dënuar kulti i individit dhe ishin përmirësuar marrëdhëniet e Bashkimit Sovjetik me Jugosllavinë e Titos, i cili ishte rehabilituar, si dhe të tjera zhvillime në fushën e marrëdhënieve ndërkombëtare. Në këtë frymë, siç më shpjegonte Balluku, u bënë pyetje apo u diskutua nga delegatët e thirrur në këtë konferencë. Këta të fundit kishin sjellë për diskutim shqetësimet e organizatave të partisë të cilat i kishin deleguar në atë konferencë.
Pak a shumë opinioni është i njohur dhe i qartë mbi atë që ka ndodhur, por ajo që unë doja të dëgjoja nga ju zoti Martiro, është se çfarë ka shprehur vetë Balluku para jush si i deleguar i asaj mbledhjeje. Pra, çfarë pyetjesh ai tregonte se i ishin bërë Enver Hoxhës?
Sipas Beqir Ballukut, disa nga pyetjet e bëra lidheshin: *- Me mosrehabilitimin nga Partia e Punës së Shqipërisë dhe udhëheqja e saj, e Tuk Jakovës dhe Bedri Spahiut.
*- Kërkohej dhe deri rehabilitimi i Koçi Xoxes.
*- Ishin shtruar probleme të përmirësimit të marrëdhënieve me Jugosllavinë.
*- Trajtimi ekonomik i udhëheqjes kur gjendja ekonomike ishte tepër e vështirë.
*- Krijimi i “bllokut” që ndante udhëheqjen nga populli dhe ishte një farë shkëputjeje nga parimet e luftës.
Kuptova deri këtu zoti Kristofor, por a ju ka treguar apo a ju është shprehur Beqiri të paktën në ato momente të fundit të jetës së tij, kur juve ju rrëfente atë ngjarje që në të vërtetë i kushtoi shumë, nëse në atë konferencë kishte diskutantë apo kërkesa që ishin dhe të sakta dhe që duhej të vlerësoheshin me seriozitet nga Enver Hoxha dhe jo të goditej si heretik i partisë?
E vërteta është se Beqiri më shpjegoi se disa nga pyetjet apo diskutimet e asaj konference duhej të ishin vlerësuar. Por në disa të tjera u mor një rrugë e gabuar që binte ndesh me politikën e partisë.
Dua të di se si ju është shpjeguar Balluku për faktin që ka njoftuar me urgjencë Enver Hoxhën, i cili duhej të vinte nga Vlora ku bënte pushimet?
“Unë u ndodha në një situatë të vështirë, pasi nuk isha në gjendje të jepja përgjigje, prandaj kërkova që të vinte në konferencë Enver Hoxha, i cili ishte me pushime në Vlorë. Ky ishte edhe mendimi i anëtarëve të tjerë të Byrosë Politike që ndodheshin në konferencë”, më ka deponuar Balluku.
E ndërsa e kemi dëgjuar nga vetë Enver Hoxha përshkrimin e momentit të ardhjes së tij nga Vlora, doja të disa se si e përshkruante vetë Beqiri hyrjen e Enverit në sallën që ziente nga diskutantët e guximshëm?
“Pas ardhjes së Enverit situata ndryshoi”, - më ka deklaruar ai.
Pra qenka e vërtetë sa ka thënë vetë Hoxha. Por më tërhoqi vëmendjen një deklarim i tiji, të cilin juve sa e cituat, ku në s’gabohem, Balluku, si i deleguar i asaj konference, në vetvete, megjithëse nuk guxonte t’ua bënte të ditur, ka qenë dhe u jepte të drejtë shumë diskutantëve. Pra si e shprehu mendimin e tij, se duhej të merreshin në konsideratë shumë kërkesa të diskutantëve?
Saktësisht nga ajo konferencë, që siç e thoni dhe ju ka qenë shumë e zhurmshme, Beqiri më ka deponuar se personalisht mendonte se duhej të korrigjohej diçka.
Konkretisht ku e vinte theksin, se mund të ishin kërkesa të drejta të asaj kohe të cilat nuk janë bërë të ditura deri sot?
Sipas tij, duhej të rehabilitohej Tuk Jakova, për dënimin e të cilit nuk i kishte ardhur mirë. Pra kishte pasur rezerva për këtë dënim, por nuk i kishte shprehur.
Megjithatë ai nuk u bashkua me ato mendime, madje as të gjente mënyrën që t’i bënte të qarta?
Bazuar në deklarimin e tij gjatë procesit, ai nuk kishte qenë as organizator dhe as nuk ishte bashkuar e dakorduar me këto probleme. Edhe qëndrimi që mbajti ishte në përputhje me vijën e partisë, pavarësisht nga ajo ç’ka ndjerë. Edhe nga hetimi nuk rezultoi se Beqir Balluku ishte implikuar në veprimtari armiqësore në këtë konferencë, pra nuk kishte asnjë të dhënë që ta vërtetonte këtë veprimtari armiqësore.
Kur pamë pistat e hetimit që ndërtuat për Beqir Ballukun, që me arrestimin e tij kur juve ju caktuan të plotësonit dosjen e vështirë, ndër të tjera ishte dhe hetimi në drejtim të qëndrimeve dhe veprimeve të tij në situatën kur Enver Hoxha prishi marrëdhëniet e vendit të tij me Bashkimin e atëhershëm Sovjetik. Pra, e keni pyetur juve për këtë temë?
Hetimet ndaj Ballukut nuk u përqendruan shumë në këtë drejtim, pasi nuk ekzistonte material në dosjen hetimore që ta akuzonte të pandehurin Beqir Balluku për veprimtari armiqësore.
Unë ju fola për një të dhënë jo të vogël, kur ishte përmendur qëndrimi i tij ndaj prishjes së marrëdhënieve në fjalë. Nuk e morët parasysh si çështje hetimore?
E dhëna që ishte shënuar në materialet e Partisë së Punës së Shqipërisë ishte se Beqir Balluku ishte marrë vesh me sovjetikët për zbarkimin në Shqipëri të 40 mijë forcave. U verifikua në rrugë operative dhe u konstatua se nuk ishte e vërtetë.
Si e kundërshtonte këtë akuzë, që do ta quaja të tmerrshme?
Beqiri në hetuesi shpjegoi se ai kishte pasur nostalgji për Bashkimin Sovjetik në kohën e Stalinit, e në veçanti gjatë Luftës së Dytë Botërore, nga ku i mbanin sytë dhe veshët. “Sukseset e sovjetikëve na entuziazmonin në luftën tonë. Andej e shikonim edhe çlirimin e vendit, shkatërrimin e fashizmit”, - deponoi ish-ministri gjatë procesit.
Ju tregoi nëse ishte apo jo dakord me qëndrimin e Enver Hoxhës ndaj Hrushovit?
Sipas tij, pas ardhjes në fuqi të Hrushovit kishte mbështetur vendimet e PPSH-së dhe Enver Hoxhës dhe nuk kishte asnjë rezervë në këtë drejtim.
Pra kishte qenë dakord?
Po, po. Ai deklaroi se kishte qenë plotësisht dakord me qëndrimin që u mbajt ndaj Hrushovit, që kur ky i fundit dënoi Stalinin dhe rehabilitoi Titon.
Bile, ai ka sqaruar edhe qëndrimin që ka mbajtur ndaj provokimit të rusëve, ndërkohë që udhëheqësit e lartë të PPSH-së dhe të shtetit, Enver Hoxha, Mehmet Shehu, Hysni Kapo dhe Ramiz Alia, shkuan në mbledhjen e 81 partive në Moskë.
Është koha kur thuhet se vendi është drejtuar prej tij?
Pra në këtë moment, vendin e drejtoi Beqir Balluku, anëtar i Byrosë Politike dhe ministër i Mbrojtjes. Ai u la në drejtim të shtetit si njeri i besuar. Ai nuk kishte asnjë lëkundje lidhur me prishjen e marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik, edhe kur iu bë një provokacion nga ushtarakët sovjetikë që ishin në Shqipëri, për të ditur se me kë ishte ushtria shqiptare.
Si u ishte përgjigjur?
Ai u ishte përgjigjur pa u lëkundur: “Ushtria është me Enver Hoxhën dhe me popullin shqiptar.”
Pra ju nuk konstatonit asnjë fakt të implikimit të tij armiqësor, siç denoncohej nga vetë Enver Hoxha?
Nëse ish-ministri i Mbrojtjes, Beqir Balluku, do të ishte armik që në Konferencën e Tiranës si bashkëpunëtor me “poliagjentin” Mehmet Shehu, - siç shkruante Enveri në librin e tij “Titistët”, ai e kishte shumë të lehtë që, në bashkëpunim me forcat ushtarake sovjetike në Shqipëri ta likuidonin udhëheqjen e PPSH-së, të merrnin fuqinë në dorë dhe të përmbysnin pushtetin popullor. Këto janë vetëm trillime.

(Vijon nesër)

PISTAT E HETIMIT TE BALLUKUT
Në bazë të planit hetimor, hetimet do të zhvilloheshin në këto drejtime kryesore: 1 - * Mbi veprimtarinë armiqësore të të pandehurve kundër vijës së partisë në ushtri.
* Krijimi prej tyre i Antitezave (materiali i zi), që u kundërvi heshin Tezave të Këshillit të Mbrojtjes për Artin Ushtarak Popullor, për të revizionuar vijën ushtarake të partisë.
* Akuzat për sabotimin e fortifikimeve, stërvitjeve, shkollën e lirë e të tjera.
2 - Një nga linjat e hetimit lidhej me akuzat për sabotimin e vendimeve të Komitetit Qendror të Partisë në vitin 1966;
* Për heqjen e gradave;
* Krijimin e komiteteve të partisë;
* Vendosjen e komisarëve politikë në ushtri, me qëllim që të luftonin vijën ushtarake të partisë dhe ta zëvendësonin atë me një vijë revizioniste e kundërrevolucionare;
* Të asgjësonin rolin udhëheqës të partisë e karakterin revolucionar të ushtrisë;
* Ta kthenin atë në ushtri kazerme;
* Të përshtatshme për puç e komplot ushtarak.
* Ata akuzoheshin se kishin krijuar një Komitet Qendror brenda KQ të PPSH-së, si një strukturë të veçantë, dhe se kishin bërë mbledhje, shtruar aty probleme, duke u shkëputur kështu nga Komiteti Qendror i Partisë së Punës së Shqipërisë.
3 - Linja tjetër e hetimit lidhej me akuzat për veprimtari armiqësore në frontin ideologjik, për të sabotuar vijën, parimet e normat marksiste-leniniste të partisë.
* Të pandehurit akuzoheshin se në ushtri nuk punoheshin materialet e partisë dhe Komandantit suprem Enver Hoxha, ndërsa përhapeshin materiale të përkthyera politike dhe ideologjike, revizioniste dhe borgjeze.
* Për materialet thuhej se ishin kryesisht përkthime nga literatura sovjetike dhe e vendeve të Traktatit të Varshavës.
4 - Problemet ekonomike në ushtri përbënin linjën e fundit në hetimin e të pandehurve. Ata akuzoheshin për veprimtari antiligjore në fushën ekonomike në ushtri.
* Do të hetoheshin sidomos normat;
* Rregulloret që ishin nxjerrë për administrimin ekonomik;
* Shpërdorimet;
* Përvetësimet e të tjera.
Sipas materialeve, dilte se këto norma ishin në kundërshtim me normat e përgjithshme të drejtimit ekonomik, që u konsideruan si “veprime të një shteti brenda shtetit”.

MARTIRO: ISH-MINISTRI KISHTE MUNDËSI TË ELIMINONTE ENVERIN
Nëse ish-ministri i Mbrojtjes, Beqir Balluku, do të ishte armik që në Konferencën e Tiranës si bashkëpunëtor me “poliagjentin” Mehmet Shehu, - siç shkruante Enveri në librin e tij “Titistët”, ai e kishte shumë të lehtë që, në bashkëpunim me forcat ushtarake sovjetike në Shqipëri ta likuidonin udhëheqjen e PPSH-së, të merrnin fuqinë në dorë dhe të përmbysnin pushtetin popullor. Këto janë vetëm trillime.

(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Martiro: Në '75-ën kam çuar në zyrën Enver Hoxhës deklaratat shokuese të Ballukut në qeli

Nga: FATOS VELIU

Vazhdon zbardhja e ngjarjeve të ndodhura me Beqir Ballukun, kur kalonte ditët e fundit të jetës në qelitë sigurisë së lartë të burgut të famshëm numër 313 të kryeqytetit.
*- Cilat ishin deklaratat shokuese që Balluku ka dhënë në ato ditë të fundit të jetës, për vizitën e panjohur të '72-shit në Kinën
mike të asaj kohe?
*- Pse hetuesi Martiro, i shokuar nga deklaratat e Ballukut, nuk mundi të bënte asnjë pyetje, teksa dëgjonte rrëfimet e tij të paimagjinuara, ku tregonte për situatat e pritshme politike të vendit në lidhje me Kinën komuniste.
*- Urgjenca e Kristofor Martiros pas ndarjes me ish- ministrin e pandehur, drejt zyrës së vetë liderit suprem, Enver Hoxhës.
*- Cila ka qenë biseda e bërë me Enver Hoxhën, në çastet kur Martiro i la në dorë deklaratat e fundit të Beqir Ballukut, të firmosura me urgjencë edhe nga ministri Kadri Hazbiu?
*- Çfarë kishte në dëshmitë e Ballukut, të dorëzuara personalisht tek Enver Hoxha, që u bënë shkaku i arrestimit të vetë Kristofor Martiros, ku pak vite me vonë u plas edhe vetë në qelitë e të pandehurve të tij?

(Vijon nga numri i kaluar)

Zoti Kristofor. E ndërsa nga numrat e kaluar ju bëtë prezent për mbarë publikun shqiptar dëshmitë e Beqir Ballukut për shumë pista hetimi ku ju i keni drejtuar pyetjet e shumëpërfolura në publik, në këtë numër do të doja të ndalesha në një tjetër dëshmi të tij. Ajo që do të doja t'ju pyesja janë të vërtetat e bisedave të tij me udhëheqësit kinezë, që ka takuar shpesh nga kryesimi i delegacionit të lartë ushtarak në vendin e Maos, me të cilin gjithashtu do të shpallej divorci. Pra, ju ka dëshmuar ai për takimet që ka bërë me kinezët?
Sipas shpjegimeve të Beqir Ballukut, ai kishte qënë disa herë në krye të delegacioneve ushtarake të Shqipërisë në Republikën Popullore të Kinës.
Kur kishte qenë hera e fundit nga momenti kur ju e hetonit në kushtet e izolimit special të tij?
Hera e fundit kishte qënë vizita e nëntorit të vitit 1972.
Me kë ishte takuar nga liderët e Kinës? Çfarë ju ka dëshmuar?
Gjatë këtyre vizitave, ai është takuar përveç ushtarakëve madhorë të atij vendi, edhe me udhëheqësit e lartë si Mao Ce Dunin dhe Cu En Lain, ku kishte diskutuar me ta për probleme politike, ekonomike dhe veçanërisht probleme të ushtrisë, të mbrojtjes.
Për shembull, në lidhje me bisedimet për ushtrinë, të çfarë prizmi ishin?
Ka shtruar atje problemin e furnizimit me materiale ushtarake për Forcat e Armatosura, me mjete dhe armatime luftarake për rritjen e fuqisë mbrojtëse të vendit.
Kishte diskutuar me udhëheqësit kinezë për problemin e furnizimit me armë të rënda për ushtrinë, si tanke, avionë, raketa e të tjera.
Dhe çfarë ju tregonte për të vërtetën e këtyre bisedimeve? Si shkonin?
Sipas Beqirit, për këtë problem ka pasur mosmarrëveshje me palët kineze. Bile, ish-ministri tregonte se kur u diskutua për aviacionin, kryeministri kinez ishte shprehur se Shqipëria nuk kishte territor për një aviacion të fuqishëm luftarak dhe se duhet të merrnim vetëm disa avionë për parada.
Përse ka pasur përplasje të tjera?
Përplasje pikëpamjesh me kinezët kishte edhe për faktin se këta të fundit mendonin se ushtria shqiptare duhej të pajisej me armë të lehta, sepse kishin bindjen se ne nuk mund të mbroheshim nga koalicione të NATO-s dhe Traktatit të Varshavës. Nga deklarimet e Beqirit, kinezët ishin shprehur se do të na ndihmonin, por ata ishin larg dhe kjo ndihmë konsistonte vetëm në mbështetjen politike dhe me materiale të ndryshme. E vërteta, gjithnjë sipas tij, ishte se kinezët nuk ishin kursyer në furnizimin e ushtrisë sonë me materiale.
Çfarë ju ka deklaruar Balluku për problemet dhe mosmarrëveshjet me udhëheqësit e atëhershëm kinezë, kur në atë vit kur ju bënit hetimet nuk e kishit fare idenë e këtyre mosmarrëveshjeve, pasi Kina në atë moment konsiderohej aleatja dhe mikja e madhe e Shqipërisë?
Beqir Balluku sqaroi gjatë hetimeve disa probleme rreth bisedave me udhëheqësit kinezë. Ai u shpreh se Cu En Lai në disa raste ishte treguar i ngushtë në dhënien e ndihmave për vendin tonë.
Po për kryetarin Mao, çfarë ju deklaroi?
Ndryshe kishte ndodhur me Mao Ce Dunin, pasi ky gjithnjë kishte porositur që të mos kursehej asgjë për të ndihmuar Shqipërinë. Sipas Beqirit, Mao i kishte në konsideratë kushtet e vështira dhe pamundësinë e vendit tonë përballë NATO-s apo Traktatit të Varshavës. Mao pra, ishte më dashamirës dhe më dorëlëshuar në ndihmën e vendit të tij ndaj nesh.
Dua të di se çfarë ju ka treguar Beqir Balluku në ato momente për problemet e mprehta politike?
Ndërmjet të tjerave, Beqir Balluku ka deponuar se me udhëheqësit kinezë ka biseduar edhe për marrëdhëniet mes dy palëve, probleme ndërkombëtare e të tjera. Ai shpjegoi se pas largimit të Hrushovit nga posti i drejtuesit të PK të BRSS-së, kishte shkuar në Kinë, në krye të një delegacioni ushtarak, në vitin 1964. Po, dhe bisedat?
Gjatë bisedave me Mao Ce Dunin dhe Cu En Lain këta i kishin thënë:
"Tani Hrushovi, ky renegat ra dhe në Bashkimin Sovjetik kishin ardhur në pushtet forca të reja politike. Interesi i kampit socialist dhe i lëvizjes komuniste kërkon që ne t'i përmirësojmë marrëdhëniet me BRSS-në".
I kishte kompetencat Beqir Balluku për të vendosur për gjëra kaq madhore të shtetit, siç ishte problemi i aleancave të jashtme dhe marrëdhënieve të shtetit. Çfarë ju ka deklaruar se mendonte dhe është përgjigjur ai personalisht për këtë problem shumë të mprehtë për kohën?
Beqiri tha se personalisht në ndërgjegjen e tij nuk ishte kundër kësaj pikëpamjeje. Por njëkohësisht ai nuk mund t'ua shprehte këtë kinezëve, u la të kuptohej se mendimet e tyre do t'i shtronte në udhëheqjen shqiptare. Po ashtu, kinezët ishin shprehur edhe për përmirësimin e marrëdhënieve të Shqipërisë me Jugosllavinë, Rumaninë, meqë këta konsideroheshin si aleate të Kinës.
Dhe çfarë bëri Beqiri pas këtyre bisedimeve?
Sipas Beqirit, kur mbërriti në Tiranë kishte bërë si zakonisht raportin për udhëheqjen e lartë të PPSH-së, ku sqaronte me detaje edhe bisedat që kishte zhvilluar me udhëheqësit kinezë dhe problemet që ishin shtruar në to, propozimin e tyre për të përmirësuar marrëdhëniet me PK të BRSS-së, por pa diskutim asgjë rreth bindjeve të tij.
A e dinit se Enver Hoxha nuk do të binte kurrsesi dakord me këto ide, pasi kishte qenë vetë ai që i kishte krijuar këto marrëdhënie?
Ai e kishte të qartë se Enver Hoxha nuk do t'i pranonte këto propozime. Madje, Enveri reagoi rreptë ndaj propozimeve kineze, duke u shprehur se nuk do të kishte asnjë marrëdhënie me revizionistët sovjetikë dhe as me revizionistët jugosllavë.
Pra, propozimet kineze u hodhën poshtë nga udhëheqja shqiptare?
Në deklarimet e tij, i pandehuri Balluku tha se vitet e fundit marrëdhëniet shqiptaro-kineze ishin ftohur shumë.
Ku ishin konstatuar?
"Kishte mes nesh divergjenca ideologjike e politike, që u reflektuan edhe në marrëdhëniet ushtarako-ekonomike", deklaroi Beqiri. Sipas tij, në vizitën që kishte bërë në Kinë në nëntor të vitit 1972, e kishin pritur shumë ftohtë dhe nuk ishin të gatshëm të plotësonin kërkesat e paraqitura për ushtrinë.
Rezultuan mungesat?
Patjetër që rezultuan. Siç më dëshmonte Balluku, pas kësaj nuk vinin më furnizimet ushtarake si më parë, por pengoheshin me arsyetime të ndryshme. Kështu ndodhte edhe me furnizimet për sektorin ekonomik. Sipas tij, po prisheshin marrëdhëniet e Shqipërisë me Kinën dhe për këtë ishte i shqetësuar.
Siç e thamë edhe më lartë, jemi në kohën që juve as e kishit idenë nga sapo ndodhte me Kinën dhe tashmë po e dëgjonit për herë të parë, apo jo?
Ndërkohë që po hetoja Beqir Ballukun, nuk dija asgjë për ftohjen e marrëdhënieve shqiptaro-kineze.
Jam kurioz tashmë, nëse reaguat ta ndërprisnit apo vijuat me pyetje?
I dëgjova me vëmendje shpjegimet e Beqirit, por nuk i bëra asnjë pyetje, pasi nuk ma lejonte platforma e Organeve të Sigurimit të Shtetit.
Pse, çfarë ishte kjo platformë?
Udhëheqja kineze dhe PKK-ja konsideroheshin në atë kohë në materialet e partisë dhe udhëheqësit të saj si miq të mëdhenj marksiste-leniniste të vendit tonë, aleatë të Partisë së Punës së Shqipërisë.
Megjithatë, ai depononte për një çudi të pakonceptueshme për ju në atë kohë. Pra, mund të themi se ju bënte disa deklarata të papublikuara më parë. Si vepruat kur nuk jua lejonte dhe platforma e Sigurimit?
Konform rregullave të përcaktuara në platformë, nxora shënimet nga incizimi dhe përgatita një informacion për ç'ka kishte deponuar Beqiri për kinezët dhe ia dorëzova ministrit të Brendshëm. Kadri Hazbiut i raportova dhe me gojë për këto deponime dhe i kërkova udhëzime se si të veproja, çfarë duhet të bëja me to, t'i ktheja në proces hetimor apo jo.
Po Hazbiu reagoi?
Ministri e lexoi informacionin, dëgjoi atë që i shpjegova me gojë dhe pas kësaj më tha se do të njoftonte udhëheqjen për këto deponime.
Do shkonte më lartë?
Ishte fjala për te i madhi fare. Informacioni u rishtyp nga sekretarja e ministrit sipas rregullave për udhëheqjen. Informacionin e firmosa edhe unë si hetues i të pandehurit Beqir Balluku. Ministri bën në një copë letër shënimin: "Shoku Enver po të dërgoj një material që ka dalë nga hetimi i Beqir Ballukut, ku bëhet fjalë për problemin me kinezët". Pasi e protokolluan materialin e futën në një zarf, që u vulos në prezencën time. Ministri më tha se duhet ta çoja unë këtë material në KQ të PPSH-së dhe t'ia dorëzoja sekretarit të Enver Hoxhës.
Përfunduat në zyrën e Enverit?
Direkt kam shkuar në Komitetin Qendror, në paradhomën e zyrës së Enver Hoxhës. Ia zgjata zarfin sekretarit të tij, Haxhi Kroi.
Nuk e takuat Enverin?
Po, po e kam takuar. Ka qenë pikërisht momenti kur ju thash se isha në zyrën e sekretarit të tij, Haxhi Kroi. Në këtë kohë doli nga zyra Enveri dhe më përshëndeti. Kroi më prezantoi tek ai, duke i thënë se isha hetuesi i Beqirit dhe se kisha për t'i dorëzuar, me porosi të Kadriut, një material që kishte dalë gjatë hetimit të ish-anëtarit të Byrosë. Ndërkohë që i dha në dorë materialin.
Çfarë biseduat?
Më pyeti si isha. Si i kisha nga shtëpia. A lodhesha etj., etj. Të them të drejtën ka qenë një takim normal dhe më ka respektuar shumë. Nuk di më tej, ashtu siç nuk di si përfundova dhe në burg, duke më mohuar që ia kisha dhënë atë material për të cilin po ju tregoj.
Kaq ishte takimi?
Ai me materialin në dorë, teksa më dha dorën për të ikur në zyrën e vet ngjitur asaj të Haxhiut, më pyeti si me të qeshur: "Hë do marrësh zarfin e firmosur?" dhe u largua duke përshëndetur. Pra, kaloi në zyrën e vet, ku lexoi informacionin, por që siç të thashë, informacioni do të më mohohej më vonë, kur të isha në qeli si i pandehur. Madje do të akuzohesha se nuk kisha informuar dhe shumë deklarata të tjera të Ballukut, që paskish dhënë për Mehmet Shehun, por që i kisha fshehur unë, gjë që s'ishte fare e vërtetë. Ai material ishte disi ndryshe nga rrëfimet e tjera dhe në bazë të rregullit apo platformës së Sigurimit, unë e çova siç e shikoni deri në zyrën e Enverit.
Pas kësaj çfarë bëtë?
Pas kësaj, sipas rregullit, Haxhiu firmosi zarfin që mori materialin sekret me dëshmitë e fundit të Beqir Ballukut, të cilin e mora me vete për ta çuar për protokollim në sekretarinë e ministrit Hazbiu nga ishte nisur materiali.
Pra, firmoseshin zarfet?
Po, po. Kishte rregulla të forta për materialet sekrete që kishin rëndësi të veçantë shtetërore, aq më shumë kur shkonin drejt tek Enver Hoxha. Për shembull, unë për t'ju shuar paksa kuriozitetin, mund t'ju them se kur Hazbiu më nisi për në zyrën e Enver Hoxhës për të çuar dorazi materialin në fjalë, kuptova se kishte telefonuar Haxhi Kroin, pra sekretarin e tij. Kur unë shkova te hyrja kryesore e Komitetit Qëndror ishin në dijeni për shkuarjen time.
Edhe te dera poshtë e godinës së Komitetit Qendror, ku ishte zyra e Enver Hoxhës e dinin arsyen e shkuarjes suaj?
Jo, ata nuk e dinin arsyen, por kur dikush nisej për në zyrë të Enver Hoxhës, Haxhiu njoftonte për të mos pasur as më të voglën pengesë. Kështu unë kalova menjëherë pa as më të voglën vonesë drejt e në zyrën e Haxhiut, i cili më priste në këmbë. Pas kësaj, ai telefonoi tek Hazbiu mbërritjen time. Po kështu e njëjta gjë ndodhi kur më dha zarfin e firmosur, pas marrjes së materialit personalisht nga Enver Hoxha. Pas kësaj, edhe Hazbiu ishte në dijeni për nisjen nga zyra e Haxhiut.
Pra, u rikthyet në zyrën e Kadri Hazbiut?
Po, po. Ai më priste se ishte njoftuar për daljen nga zyra e Haxhi Kroit. Sa mbërrita, i raportova Kadri Hazbiut se e kisha dorëzuar materialin. I dhashë edhe zarfin e firmosur nga sekretari i Enverit, Haxhi Kroi.
Ju ishit në dijeni se ishte bërë telefonata për nisjen tuaj edhe në zyrën e Hazbiut?
Ma tha vetë ministri. Më tha se ai e kishte marrë në telefon, për t'i thënë se e kishte marrë materialin.
Po?
Pas kësaj, e pyeta Kadriun se si të veproja. Pra, fjalën e kisha që të vijoja pyetjet hetimore në lidhje me çështjen e re që na doli në skenë dhe që s'ishte publikuar nga kush? T'i fiksoja deponimet e Beqirit në proces hetimor? Të zhvilloja hetime? Pra, me një fjalë ta pyesja më tej Beqirin për këtë problem apo jo?
Dhe përgjigja e tij tani që u vu në dijeni vetë Enver Hoxha?
Ai më tha se nuk duhet të kryeja hetime me të pandehurin për këtë çështje, por do të më njoftonte më vonë se si do të veproja.
Të njoftoi?
Pas një apo dy ditësh më thërret në zyrë Kadri Hazbiu, ku më thotë se do të shkonim bashkë te Beqir Balluku. Ashtu bëmë.
Pra, Kadriu shkoi në qelinë e Ballukut?
Jo në qeli. Ne shkuam së bashku. Në këto raste urdhëronim thirrjen e tij në dhomën e hetimit dhe e sillnin. Kështu ndodhi atë ditë. E thërritëm Beqirin në hetim dhe Kadriu e pyeti po rreth këtij problemi.
Të kujt saktësisht?
Rreth bisedës që ai kishte bërë me udhëheqësit kinezë.
Dhe përgjigja e Ballukut?
Ish-ministri Balluku përsëriti korrektësisht të njëjtat gjëra që më kishte thënë edhe mua. Më pas Kadriu u largua, ndërsa unë vazhdova pyetjen e tij për probleme të tjera, parashikuar në platformën hetimore.
Nuk më thatë nëse ju dha Kadriu leje për të pyetur rreth problemit kinez?
Pas dy ditësh, ministri i Brendshëm më thërret përsëri në zyrë dhe më tha se këto materiale duhet t'i fiksoja në proceset hetimore sipas rregullave të hetimit, duke firmosur edhe i pandehuri. Ai më udhëzoi që këto procese të vendoseshin vetëm në dosjen hetimore, por jo në atë gjyqësore dhe sipas tij, kjo ishte porosi nga lart, nga udhëheqja e PPSH-së. Kështu veprova, por si Prokurori i Përgjithshëm edhe kryetari i Gjykatës së Lartë ishin njohur me to. Në të njëjtën kohë të gjitha këto materiale shkuan veçmas edhe në aparatin e KQ të PPSH-së.
Si ishte ajo puna e arrestimit tuaj për këto materiale? Nëse e kuptova qartë, juve u akuzuat se i kishit fshehur këto informacione?
Kur "fshesa e hekurt" ra edhe në Ministrinë e Brendshme, pas emërimit si ministër të Brendshëm të Hekuran Isajt, unë u arrestova dhe u akuzova se "për qëllime armiqësore nuk u vendosën deponimet e Beqir Ballukut në dosjen gjyqësore". Çfarë idiotizmi!? Për deponimet e të pandehurit ishte vënë në dijeni të plotë Enver Hoxha dhe ishte vepruar plotësisht sipas udhëzimeve të tij.

(Vijon nesër)

(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Kristofor Martiro: Balluku para vdekjes ruante respekt për Enverin

Nga: FATOS VELIU

Si vijuan hetimet mbi Beqir Ballukun, gjatë kohës që po arrestoheshin armiqtë e radhës të Shqipërisë komuniste, për akuzat e sabotimit të ekonomisë socialiste.
*- Urdhri urgjent për Kristofor Martiron, që të zbulonte lidhjen organizative të kryegjeneralit të famshëm, me ekipin e akuzuar të Kiço Ngjelës.
*- Çfarë ka deklaruar nga qelia vetë Beqir Balluku, kur Martiro e pyeste për njohjet e tij personale me Kiço Ngjelën, Abdyl Këllezin dhe Koço Theodhosin.
*- Dëshmitë e Kristofor Martiros për bisedat intime që ka bërë në ato ditë para vdekjes me ministrin historik të Mbrojtjes, Beqir Ballukun.
*- Si bëhej hetimi i përditshëm i tij dhe trajtimi special në orët e tjera, në qelinë misterioze të sofistikuar me rojet vigjilente, që i rrinin ngjitur me kafazin e tmerrshëm të qelisë.
*- Përse ai kërkonte me insistim hetuesin, kur Martiro vononte vizitën në dhomën e pyetjeve apo mendonte të shmangte hetimin e ditës.
*- Shakatë e tij me njeriun e fundit të jetës, me të cilin në dhomën e hetimit bisedonte për orë të tëra për jetën e tij private, dhe amanetet e veçanta që kishte merak pas vdekjes.
*- Kush janë thëniet e Beqir Ballukut për natyrën e Enver Hoxhës, të cilin e kishte njohur që në orët e para të luftës, kur takoheshin si miq të dashur në bazat e celulave komuniste.
*- Përse ai nuk kishte asnjë shpresë te falja e jetës nga ishshoku dhe miku i tij i vjetër Enver Hoxha, kur Martiro i jepte kurajë se mund të ndodhte dhe mrekullia.

(Vijon nga numrat e kaluar)
Zoti Martiro, le të vijojmë te momenti i arrestimit të grupit të radhës së asaj kohe në ekonomi, me Kiço Ngjelën, Abdyl Këllezin, Koço Theodhosin etj., ndërsa ju bënit hetimin e Beqir Ballukut. Me sa di, juve keni qenë edhe hetuesi i Kiço Ngjelës, madje me sa më keni treguar në fillim të këtij cikli intervistash, ju është dhënë dhe një pistë hetimi për funksionimin e të dyja këtyre grupeve në mënyrë të koordinuar. Fjalën e kam te hetimi mbi lidhjet e mundshme të gjeneralëve të arrestuar me të akuzuarit për sabotim në ekonomi. Pra si është e vërteta?
Plenumet VII dhe VIII të Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë që zhvilluan punimet përkatësisht në maj dhe tetor të vitit 1975, dënuan dhe arrestuan Abdyl Këllezin, Koço Theodhosin dhe Kiço Ngjelën, duke i akuzuar "për veprimtari armiqësore e sabotuese në organizimin shtetëror dhe ekonomi".
Ndërkohë, vijonin hetimet mbi ushtarakët e lartë për veprimtari armiqësore?
Pikërisht. Në këtë periudhë vazhdonin hetimet për grupin e ushtarakëve të lartë - për të kemi folur gjithë këto ditë - dhe ashtu siç e thatë dhe ju, që unë jua kam thënë edhe në fillim të këtij cikli botimesh, ne si ekip hetimor ndaj ushtarakëve u orientuam që të zhvillonim hetime me të pandehurit, pra me ushtarakët, për lidhjet e tyre me këtë grup armiqësor në ekonomi.
Kush ishte literatura politike ku juve morët mbështetjen për këtë lloj piste hetimi?
Në materialet e partisë bëhej fjalë për një lidhje midis tyre kundër partisë dhe pushtetit popullor. Flitej për veprimtari të përbashkët armiqësore edhe me atë të fushës ideologjike dhe kulturore, dënuar në Plenumin IV të Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë.
E ku konsistonte kjo veprimtari e përbashkët e tyre sipas materialeve që ju cituat?
Sipas materialeve të partisë, përveç të tjerave, veprimtari e përbashkët e tyre ishte në pikëpamjet e veprimet liberale-oportuniste, shuarjen e luftës së klasave dhe veprimet antiparti.
Çfarë ju ka thënë Beqir Balluku teksa ju filluat pyetjet hetimore për këtë çështje?
I pyetur për marrëdhëniet e tij me të pandehurit e sipërpërmendur, Beqir Balluku tha se të gjithë këta persona i njihte, ishin anëtarë të Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë, Byrosë Politike dhe të qeverisë. Ai shpjegoi se, përveç marrëdhënieve të punës me ta, nuk kishte asgjë tjetër. Theksoi se Abdyl Këllezin dhe familjen e tij i njihte si tiranas, që ishin lidhur me luftën antifashiste. Me Abdylin kishte pasur marrëdhënie më shumë se me të tjerët, kur ai ishte në Komisionin e Planit të Shtetit që lidhej me furnizimin e ushtrisë.
A u provua zoti Martiro, akuza e re për të cilën juve operuat në hetim, pas arrestimit të radhës së njerëzve të njohur dhe figurave të larta të ekonomisë shqiptare të atyre viteve?
Dëgjo këtu. Gjatë procesit hetimor nuk u provua në asnjë rast ekzistenca e ndonjë veprimtarie armiqësore të përbashkët kundër partisë dhe pushtetit popullor siç po akuzoheshin.
Sa vijoi hetimi ndaj ushtarakëve të lartë apo vetë Beqir Ballukut, të cilin e kishit pikërisht juve si të pandehur?
Hetimi për ushtarakët e lartë të akuzuar për "puç" e "komplot" zgjati gati një vit.
Dua sinqerisht ta di nga ju, të paktën sot që kanë kaluar vite e vite të tëra?
Të flas me bindje dhe përgjegjësi absolute, se hetimet mbi Beqir Ballukun u zhvilluan në mënyrë korrekte, sipas udhëzimeve të dhëna nga udhëheqja e Ministrisë së Punëve të Brendshme. Marrëdhëniet e mia me të pandehurin Beqir Balluku kanë qenë krejt normale, ndërsa komunikimi, korrekt dhe njerëzor.
Keni pasur biseda të lira me Ballukun?
Përveç kohës së hetimit, me Beqirin kam pasur edhe biseda të lira, jashtë sferës së hetimit, shpesh kemi bërë edhe shaka, se ai ishte njeri me humor.
Sa zgjasnin këto seancat pyetësore që ju bënit me të?
Seancat e pyetje-përgjigjeve zgjasnin disa orë, por asnjëherë të zgjatura dhe në orët e natës. I pandehuri Balluku pyetej ditën, zakonisht nga ora tetë, nëntë e paradites deri në afërsi të mesditës. Kishte edhe raste kur na duhej të shkonim të pyesnim edhe pasdite, por e theksoj, asnjëherë natën. Për të kryer hetime, siç thashë më lart në këto orë, kishim porosi edhe nga ministri i Punëve të Brendshme, Kadri Hazbiu, që në fakt ishte drejtues i grupit të hetimit.
Ka pasur në ndonjë rast presion?
Ju fola edhe më lart, se Beqirit nuk i është bërë asnjë presion, fizik apo psikologjik, madje as edhe ndonjë ofendim për të ulur personalitetin e tij. Nuk bëheshin hetime të zgjatura e të tejzgjatura me qëllime presioni, lodhjeje, degradimi.
Po më thoni se trajtohej disi ndryshe nga të tjerët?
Hetimet ishin normale dhe trajtimi i tyre nuk ishte si ai i të burgosurve të tjerë. Nuk kisha para meje një të pandehur të rëndomtë, me vese të ulëta apo kriminel, por një babaxhan, me reputacion të madh, njeri korrekt e që gjatë procesit nuk mundohej të mashtronte.
Çfarë synonit në të shumtën e pyetjeve tuaja, zoti Martiro?
Hetimi synonte kryesisht të qartësonte anën subjektive, për veprimet dhe mosveprimet për të cilat akuzohej. Duhej të dilte nëse kishim të bënim me veprime të ndërgjegjshme armiqësore kundër pushtetit popullor apo joarmiqësore, mendime të ndryshme për të përmirësuar drejtimin e ushtrisë, apo me të meta dhe dobësi që cenonin ligjin. Ishte bërë e ditur se "Antitezat" ishin përgatitur nën drejtimin e Beqir Ballukut, dhe ato ishin në kundërshtim me Tezat e Këshillit të Mbrojtjes, por tani çështja shtrohej se cili ishte qëllimi i përgatitjes së këtij materiali. Duhej të mësohej se, qëllimi ishte për të përmirësuar e zhvilluar çështjen e mbrojtjes së vendit, apo synonin sabotimin e Tezave të Këshillit të Mbrojtjes, të zhvillonte punë armiqësore.
Gjithsesi, për shembull një fakt nga sa akuzohej qëndronte, pasi në të vërtetë ishte futur literaturë e huaj në ushtri, apo jo?
Që ishte përkthyer literaturë e huaj dhe që kishte hyrë në ushtri, kjo dihej, por duhej provuar në ishte ky një diversion ideologjik, pra një punë armiqësore, apo kështu synohej njohja e ushtrive të huaja, për t'iu kundërvënë atyre në rast agresioni. Ishte evident fakti se kishte të meta dhe dobësi në ushtri, por duhej provuar nëse këto ishin bërë për qëllime armiqësore apo jo.
Beqiri në të vërtetë, nuk ka pranuar asnjëherë fajësi nga sa akuzohej?
Për të gjitha këto i pandehuri Beqir Balluku kishte dhënë shpjegimet e tij, ku nuk ka pranuar asnjëherë që të ketë zhvilluar veprimtari armiqësore.
Ka qenë i njohur dikur fakti i imponimit për firmosje ndaj të pandehurve. Ka ekzistuar me Beqirin?
Atij nuk i është imponuar në asnjë rast të pranojë të firmosë procesverbalet hetimore në kundërshtim me thëniet e tij. Gjatë një viti hetuesi ndaj tij, e njoha mirë Beqir Ballukun, karakterin e tij.
Si e njohe?
Ai gjatë gjithë procesit ishte njeri korrekt dhe i besueshëm. Pranonte me bindje gabimet, bile edhe fajet. Pranonte që me veprimet e tij, dobësitë e tij, i kishte sjellë dëm punës së partisë në Ministrinë e Mbrojtjes, por që nuk i kishte shkuar asnjëherë në mendje të kryente punë armiqësore kundër partisë dhe atdheut. Qëndrimi i tij në hetuesi ishte mjaft korrekt, nuk ankohej për asgjë, nuk e lëshoi veten të bëhej qaraman.
Kishte çiltërsi?
Edhe pse ishte në kushtet e një të pandehuri, ai diti të ishte gjithnjë njeri i çiltër dhe i muhabetit. Marrëdhëniet tona kanë qenë shumë të mira, aq sa kur ndonjëherë mungoja, më kërkonte me ngulm, donte të komunikonte me mua, se e ndjente të nevojshme këtë.
Pse ndodhte kjo?
Kjo ndodhte pasi ai nuk mund të komunikonte me njeri tjetër përveç hetuesit. Gjatë bisedave tona të lira, më ka folur për jetën e tij para luftës, gjatë saj dhe pas çlirimit të vendit.
A fliste për çështje personale?
Po, po, me raportet që kishim ndërtuar bashkë, ai fliste me mua edhe për çështje personale. Ai kishte shumë humor, të bënte për të qeshur dhe madje nuk nguronte të qeshte edhe vetë me batutat që thoshte herë pas here.
Jam kurioz nëse e keni pyetur për kohën kur ka qenë Kryetar i Njësiteve Guerile të Tiranës, ku ju keni qenë pjesëtar i celulave të para që në kohën që keni qenë fëmijë?
E kam pyetur për kohën e luftës, për veprimet e njësitit gueril të Tiranës, ku ai kishte qenë përgjegjës. Më fliste për të gjitha, por kurrë nuk e mburrte veten. Njëherë më tha se ishte trembur gjatë përmbushjes së detyrës, por më pas e kishte marrë veten dhe e kishte realizuar atë.
Ju ka treguar për ndonjë nga aksionet e shumëpërfolura të asaj kohe, ku është njohur si një nga njerëzit më të aftë të organizimeve të tyre?
Më ka treguar për një nga operacionet më në zë të asaj kohe, atë të arratisjes nga Burgu i Tiranës të mjaft komunistëve dhe antifashistëve, si dhe shkakun se pse nuk mundën të arratiseshin të gjithë.
Po ai vetë, ju ka pyetur për jetën tuaj ilegale në njësitet në të cilat ka drejtuar në kohën e luftës?
Edhe Beqiri më ka pyetur rreth jetës sime. I tregova se isha vendosur familjarisht në Tiranë në vitin 1940 dhe që në moshën 16-vjeçare isha pjesëtar i një celule të rinisë komuniste dhe përgjegjës kisha Orhan Avdinë.
Çfarë ju ka thënë pas kësaj?
Atij iu bë shumë qejfi kur i thashë emrin e përgjegjësit të celulës ku bëja pjesë. "E kam njohur Orhanin. Ishte një shok trim dhe i devotshëm", - më tha Beqiri. Me të pandehurin na lidhte lufta kundër fashizmit, pra ndjenjat e pastra të asaj kohe. Beqiri më ka thënë se ishte njohur me Enverin gjatë kohës së luftës, kur ai qëndronte në Tiranë.
E çfarë ju ka thënë personalisht për Enver Hoxhën?
Beqiri shprehte konsideratë dhe respekt për udhëheqjen e partisë. Ai më ka thënë se kur ka banuar në shtëpinë e Maçëve, në rrugën e Varrit të Bamit (sot rruga "Qemal Stafa"), kjo shtëpi ishte kthyer në bazë të luftës antifashiste dhe aty shpesh vinin për t'u strehuar si ilegalë edhe Enver Hoxha dhe shokë të tjerë. "Ata bënin shpesh shaka me nënën time", - shprehej Beqiri.
Pra kishte respekt për Enver Hoxhën?
Ish-ministri edhe në gjendjen që ishte e ruante respektin për Enver Hoxhën. Edhe kur e internuan në Roskovec, pasi e përjashtuan nga Byroja Politike dhe partia, kur hyri në shtëpinë ku ishte caktuar të rrinte, mbante në dorë portretin e Enver Hoxhës. Kjo nuk ishte shtirje, pasi ai nuk e njihte shtirjen.
Ishte i bindur se do ekzekutohej?
Një herë gjatë bisedës, i thashë Beqirit se për të do të mendonte partia dhe udhëheqja. Më pa drejt e në sy, tundi kokën lehtë dhe m'u përgjigj: "Jo, jo, nuk të fal i madhi. Nuk të fal ai". I thashë se po të donte t'i shkruante të madhit, mund t'i jepja letër dhe zarf, dhe e siguroja se letra do të mbërrinte në dorën e tij. "Jo, jo. Nuk kam për të shkruar. Nuk kam gjë për të thënë. Ato që kisha për të thënë i thashë në Byronë e Partisë", - më tha gjithë seriozitet.
Po është folur se që nga burgu ka dashur apo ka bërë një letër për Enver Hoxhën. Nuk qëndron kjo thashethemnajë?
Ato që shkruhen në një të përditshme, se Beqir Balluku nga burgu i ka bërë një letër Enver Hoxhës, apo që ka kërkuar të takojë Enver Hoxhën për probleme të rëndësishme, janë thjesht gënjeshtra, mashtrime.
Ju nuk e kishit takuar personalisht para hetimit më keni thënë?
Përpara dënimit të tij nga partia, nuk e kisha takuar në asnjë rast nga afër ministrin e Mbrojtjes, Beqir Balluku. Me të kam pasur një bisedë telefonike kur punoja në Korçë me detyrë nënkryetar i Degës së Punëve të Brendshme, kjo për një ngjarje të një vajze. Ju kam shpjeguar nga intervistat e kaluara se ishte fjala për një oficer të ri që ishte arrestuar, por ky kishte marrëdhënie me një vajzë nga qyteti i Korçës, të cilën e kishte lënë edhe shtatzënë. Vajza vjen dhe kërkon ndihmë në organet tona, pasi nuk e pranonin në shtëpi. Në të vërtetë, unë nuk kisha se si ta ndihmoja, sepse hetimi i tij varej nga Prokuroria Ushtarake. Megjithatë, i sugjerova se mund të shkonte të takonte drejtuesit e ushtrisë, ndoshta dhe ministrin e Mbrojtjes, pra Beqirin. Ajo kështu bëri. U nis për në Tiranë, ku takoi dhe ministrin, i cili e kishte pritur mirë. Një ditë, ndërsa qëndroja në zyrë, bie telefoni. Centralistja më thotë të lidhesha me ministrin e Mbrojtjes. Pasi u prezantova, prita se ç'do të më thoshte ai nga ana tjetër e receptorit telefonik. Beqiri pas pak më tha: "Ka ardhur një vajzë tek unë, nga Korça, për një problem që jeni në dijeni edhe ju. Po, ndihmojeni atë vajzë". Iu përgjigja se do të mundoheshim ta bënim një gjë të tillë. Dihej, se atëherë ishte Beqir Balluku, anëtar i Byrosë Politike dhe ministër i Mbrojtjes, dhe porosinë e tij do ta çoja deri në fund. Pas disa ditësh takova dhe vajzën, e cila kishte mbetur e befasuar nga pritja që i kishte bërë një personalitet si Beqiri. Pra, vajzës iu dha ndihma, e stabilizuam në një shtëpi dhe pas daljes së të shoqit nga burgu ata u bashkuan. Ia kujtova në një bisedë të lirë Beqirit këtë ngjarje, e ai më tha se e mbante mend shumë mirë.

Martiro: Para hetimit kisha folur vetëm një herë me Ballukun
Përpara dënimit të tij nga partia, nuk e kisha takuar në asnjë rast nga afër ministrin e Mbrojtjes, Beqir Balluku. Me të kam pasur një bisedë telefonike kur punoja në Korçë me detyrë nënkryetar i Degës së Punëve të Brendshme, kjo për një ngjarje të një vajze. Ju kam shpjeguar nga intervistat e kaluara se ishte fjala për një oficer të ri që ishte arrestuar, por ky kishte marrëdhënie me një vajzë nga qyteti i Korçës, të cilën e kishte lënë edhe shtatzënë. Vajza vjen dhe kërkon ndihmë në organet tona, pasi nuk e pranonin në shtëpi. Në të vërtetë, unë nuk kisha se si ta ndihmoja, sepse hetimi i tij varej nga Prokuroria Ushtarake. Megjithatë, i sugjerova se mund të shkonte të takonte drejtuesit e ushtrisë, ndoshta dhe ministrin e Mbrojtjes, pra Beqirin. Ajo kështu bëri. U nis për në Tiranë, ku takoi dhe ministrin, i cili e kishte pritur mirë. Një ditë, ndërsa qëndroja në zyrë, bie telefoni. Centralistja më thotë të lidhesha me ministrin e Mbrojtjes. Pasi u prezantova, prita se ç'do të më thoshte ai nga ana tjetër e receptorit telefonik. Beqiri pas pak më tha: "Ka ardhur një vajzë tek unë, nga Korça, për një problem që jeni në dijeni edhe ju. Po, ndihmojeni atë vajzë". Iu përgjigja se do të mundoheshim ta bënim një gjë të tillë. Dihej, se atëherë ishte Beqir Balluku, anëtar i Byrosë Politike dhe ministër i Mbrojtjes, dhe porosinë e tij do ta çoja deri në fund. Pas disa ditësh takova dhe vajzën, e cila kishte mbetur e befasuar nga pritja që i kishte bërë një personalitet si Beqiri. Pra, vajzës iu dha ndihma, e stabilizuam në një shtëpi dhe pas daljes së të shoqit nga burgu ata u bashkuan. Ia kujtova në një bisedë të lirë Beqirit këtë ngjarje, e ai më tha se e mbante mend shumë mirë.

(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Albo]

Kristofor Martiro: Beqirin e ekzekutuan menjëherë pas vendimit të dhënë në ambientet e 313-ës

Nga: FATOS VELIU

Zoti Martiro. Nga bisedat e gjata që ju kishit mundësinë të bënit me Beqir Ballukun në ato 11 muaj të hetuesisë së tij para se të merrej vendimi i dënimit me vdekje, ju ka folur për miqtë e tij më të afërt të nomenklaturës së lartë të asaj kohe?
Gjatë bisedave të lira me Beqir Ballukun, ai tregonte dhe për marrëdhëniet e tij me kuadrot udhëheqëse gjatë luftës dhe mbas luftës. Thoshte se kishte pasur marrëdhënie të mira, pra marrëdhënie shoqërore në punë e jashtë punës me të gjithë udhëheqësit e partisë dhe qeverisë.
Ju ka folur për ndonjë pakënaqësi apo respekt të veçantë ndaj kolegëve apo miqve të udhëheqjes së lartë të asaj kohe?
Nuk shprehu ndonjë pakënaqësi për njeri. Me respekt fliste për udhëheqësin e partisë, për shokët e luftës, sidomos për Gogo Nushin.
Për udhëheqësin?
Po, po. Ju fola dhe nga numri i kaluar, se ruante respekt për të sido që po i shkonin punët.
Të paktën tani që e dinte se po shkonte drejt vdekjes, nuk ju përmendte ndonjë merak, kur mund t'i ishte bërë borxh nga njëri apo tjetri shok i tij?
Ore, po Beqiri ishte njeri babaxhan. Ishte natyrë korrekte dhe i drejtpërdrejtë. Nuk ishte tip meskin dhe natyrë e ashpër. Së shumti ai thoshte se "për të metat në punë edhe unë jam kritikuar nga udhëheqja e partisë, ndonjëherë edhe ashpër, por kur të kritikojnë, të vjen edhe thartë, megjithëse e di mirë që ata nuk kanë gjë personale.
Pra s'kishte qejfmbetje?
Jo. Nga këto kritika atij nuk i kishte mbetur qejfi, se siç thoshte, i ishin bërë për të mirën e punës.
Zoti Martiro, unë ju kërkova diçka të veçantë në këtë aludim të tijin në lidhje me respektin apo qejfmbetjet ndaj shokëve?
Vetëm një herë i kishte mbetur hatri. Pra siç më thoshte, për atë rast ai ishte prekur në sedër nga kritikat që i ishin bërë.
Rasti?
Sipas tij, kur kishte qenë komandant i Divizionit në Korçë, i kishte shkuar për kontroll një ekip nga Ministria e Mbrojtjes me në krye Mehmet Shehun, ish-Shef i Shtatmadhorisë. Ekipi i kishte gjetur të meta e dobësi dhe Mehmeti e kishte kritikuar në sy të vartësve të tij. Kjo nuk i kishte pëlqyer Beqirit, pra nuk i kishte ardhur mirë. "Ishim të rinj atëherë, - tha Beqiri, - me sedër. Pas Plenumit VIII të Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë, Mehmeti u shkarkua dhe në atë detyrë u emërova unë, por atij nuk kishte pse t'i ngelte qejfi, pasi emërimin e bën tjetërkush. Pas Kongresit të Parë, ku Mehmeti u rehabilitua, marrëdhëniet tona ishin të mira", - e mbylli deklaratën Beqiri. Sipas tij, Mehmeti, kur nuk ishte në humor e thërriste të bënin edhe ndonjë shaka së bashku.
Është folur shumë se ai ka folur gjatë hetimit edhe për Mehmet Shehun dhe Kadri Hazbiun. Madje, sa mbaj mend unë, qarkullonte një thashethemnajë e tillë që thoshte se Beqiri kur u dënua kishte thënë se, "juve keni kokën brenda në udhëheqje, por ne jemi vetëm këmbët e grupit agjenturor". Çfarë të vërtete ka në këtë thashethem?
E di mirë dhe e kam dëgjuar me veshët e mi sa është aluduar e folur, madje dhe është shkruar në ndonjë të përditshme se gjoja Beqir Balluku gjatë procesit të tij hetimor ka deponuar se në krye të veprimtarisë armiqësore e "komplotuese" të ushtarakëve ishte Mehmet Shehu dhe Kadri Hazbiu.
Pra s'ka asgjë të vërtetë në këtë thashethemnajë?
E kam thënë dhe e them me përgjegjësi e bindje të plotë, se nuk është aspak e vërtetë që Beqir Balluku gjatë procesit hetimor të ketë deponuar një gjë të tillë. Kjo është një gënjeshtër, një trillim i pacipë. Unë kam qenë hetues i tij gjatë gjithë procesit hetimor dhe ekzistojnë procesverbalet e hetimit. Ato nuk janë manipuluar siç aludojnë disa. I gjithë procesi i tij është incizuar dhe asgjë nuk është fshehur. Nuk ka pasur asnjë dokument, asnjë deponim, asnjë të dhënë që të bëhet fjalë për diçka të tillë. Ky trillim është bërë me qëllim për të dezinformuar opinionin publik, e për të përligjur atë që shkruhet në skenarin e Enver Hoxhës titulluar "Panorama Sinoptike".
Si vijoi mbyllja e hetimit ndaj Beqirit vetë dhe ndaj gjithë ushtarakëve të arrestuar?
Si kaluan plot 11 muaj proces hetimor, na u dhanë porositë për të nxituar për mbylljen e dosjeve hetimore që t'i kalonin gjykatës. Kjo me sa kuptova dhe mësova ishte për sytë e të huajve, se si duket ishte bërë zhurmë në lidhje me arrestimin e gjeneralëve. Pra u arrestuan, por çfarë doli prej tyre? Nuk qenkan të vërteta ato që janë thënë etj. Pra pas kësaj historie, u vendos të mbyllej procesi.
Si ndodhi dhe kush jua tha konkretisht?
Nga fundi i procesit hetimor, pra siç ju thashë, që kur gati kishin përfunduar hetimet me të pandehurit Beqir Balluku, Petrit Dume, Hito Çako dhe Rrahman Parllaku, në një mbledhje me hetuesit e tjerë në zyrën e ministrit të Brendshëm, Kadri Hazbiu, ku përveç grupit hetimor dhe atij operativ, mori pjesë dhe kryetari i Gjykatës së Lartë, Aranit Çela, i cili do të gjykonte këta të pandehur.
Çfarë porosie ju dha ministri i Brendshëm në këtë takim specifik?
Ministri Kadri Hazbiu dha porosi që të shkohej drejt mbylljes së hetimit, pasi kjo ishte porosia e udhëheqësit të partisë.
Historinë e këtyre të huajve që e cituam më lart, jua përmendi vetë Kadri Hazbiu?
Ai theksoi se, edhe shumë të huaj interesoheshin e pyesnin përse nuk po dilnin në gjyq ushtarakët.
Pas kësaj, ju i mbyllët hetimet?
Duke zbatuar këto udhëzime, sipas planit përfunduan hetimet, u bë ballafaqimi me të pandehurit.
Çfarë ballafaqimi, a s'ishit në ballafaqim për 11 muaj me radhë?
Tani që mbyllej procesi, të pandehurit u njohën me dosjet hetimore ku ishin deponimet e tyre gjatë hetuesisë e provat materiale.
Pse, si ishte kjo procedurë?
Kjo bëhej se, sipas rregullit, i jepej të pandehurit i gjithë materiali për ta parë, dhe që andej dosja do të shkonte në gjyq. I pandehuri e shikon të tërën, çfarë vërejtjesh ka, ç'nuk ka, bën shënimet e tij dhe firmosjen dhe pastaj ajo mbyllet për t'i kaluar prokurorisë për të përfunduar në gjykatë.
Prej këtij momenti që mbyllet dosja, hetuesi s'ka më punë me të pandehurin ta takojë apo mos ta takojë.
Jemi në këtë moment, që ju i dhatë dosjen Beqir Ballukut. Pra ky ishte takimi i fundit mes jush?
Pikërisht ky ishte takimi i fundit. Takimi zyrtar dhe konfidencial do të thosha, pasi do ta shikoja dhe në ambientin e gjyqit special.
Juve, e mendonit se ky do të ishte takimi i fundit i jetës me të? Pra e mendonit se do ekzekutohej?
Atë gjë një Zot e di se si do shkonte.
E mendonit gjithsesi?
Po për t'u menduar mendoheshin të tëra. Unë e takova, i thashë duke i zgjatur materialin, që, "i mora këto që kemi shënuar tërë këto muaj bashkë".
Reagoi?
E pa, e lexoi të tërin me vëmendje, ndërkohë që unë i thashë: "Në qoftë se ke vërejtje, çfarë ke e çfarë nuk ke ndonjë problem, a janë shkruar drejt ato thënie të tuat, mos ka ndonjë shtim apo tjetërsim". Pra këto mbaj mend që i thashë, teksa ai lexonte me vëmendje për të firmosur ato çka kishte deponuar.
Po?
E lexoi të gjithin me durim të plotë, madje duke ndenjur në vetmi.
- Ke ndonjë gjë? - i thashë.
- Jo, s'kam asgjë, - më tha. - Asnjë germë hetuesi im s'ka futur tepër, - më tha.
Ta tha ty këtë fakt?
Po, mua.
Me kë ishit kur ta tha?
Këtë në atë moment ma tha mua, por e tha edhe në gjyq.
Kuptova. Domethënë që jeni duke thënë që nuk keni abuzuar fare me procesverbalin, me torturën, me… ?
Çfarë flet? Kurrë.
Po provokacione ndaj Beqirit, keni bërë?
Kurrë, jo!
As me atë, as me ndokënd që keni pasur herë tjetër të pandehur?
As me atë, as me askënd tjetër. Kristofor Martiro nuk ka përdorur një shuplakë kundër njeriu. Le të dalë një njeri, gjatë gjithë jetës sime dhe të dëshmojë po deshi të kundërtën. Ta them unë që s'është askush. Unë në punën time kam pasur edukatë te veçantë. Pastaj unë do jua kujtoja dhe një herë, se për hetimin e Beqir Ballukut apo Kiço Ngjelës unë jam komanduar, se detyra ime profesionale nuk ka qenë ajo e hetuesit. Jua kam shpjeguar këtë gjë në intervistat e para.
Pra, gjatë gjithë periudhës që ju keni qenë hetues nuk keni përdorur asnjëherë torturën, asnjëherë si të thuash, pabesitë që mund të akuzohen lloj-lloj hetuesish? Pra duhet të m'i theksoni.
Dëgjo. E para e punës njëherë, dhunë fizike dhe dhunë psikike kurrë nuk kam përdorur, sepse dhuna të çon në qorrsokak. Nuk mund ta zbulosh veprimtarinë, le të themi kundër ligjit, në qoftë se përdor këtë dhunë. E para se ai, ç'kërkon, ta thotë. E dyta, merr në qafë njerëz të tjerë që mund të deponohen nga frika. E kupton?
Ju ishit koshientë...?
Ishim tepër koshientë. Pastaj e treta, nuk mund të përdorje dhunë ndaj këtyre. Ndaj këtyre kuadrove.
As shtesa, as pakësime, as mashtrime, as...? Sepse akuzohet shumë hetuesia e djeshme, prandaj jam duke ju pyetur.
Absolutisht! Le të merret procesi një për një; në qoftë se ka një abuzim në këtë drejtim, atëherë ke të drejtë të flasësh ndryshe.
Beqir Balluku ishte njeri i tillë që, nuk ishte nga ata që kërkonte të futeshin njerëz në burg e të merreshin edhe të tjerë nëpër këmbë. Ai u merrte me veten, por për të tjerët jo. Dhe e them këtë me bindje të plotë.
Kuptova. Vajti në gjyq problemi. Pas sa kohësh u bë gjyqi?
S'më kujtohet tani të them të drejtën, vajti ca ditë.
Takimi i fundit. U përqafuat kur u larguat, apo thjesht si i pandehuri me hetuesin, apo nuk të lejohej?
Patjetër. Ai firmosi të gjithë materialin si e lexoi dhe si pa që ishte shënuar korrekt, dhe pas kësaj u përshëndeta me të duke i dhënë dorën. Pastaj, u pamë pas disa ditësh në gjyq. Mbas përfundimit të hetimit dhe dërgimit të dosjeve në gjykatë për gjykimin e tyre, hetuesit nuk kishin punë me të pandehurit, nuk mund t'i takonin ata. Ky ishte rregull procedural.
Ku u bë gjyqi ndaj Ballukut dhe ushtarakëve të tjerë të lartë të asaj kohe? Pra, në çfarë ambientesh?
Gjyqi ndaj këtyre të pandehurve u zhvillua në ambientet e Burgut 313. Sigurisht, ishte me dyer të mbyllura dhe vazhdoi disa ditë. Nisi në fillim të nëntorit të '75-ës, aty nga data 1 nëntor 1975 në s'gaboj.
Kontaktonit gjatë ditëve që zhvillohej procesi gjyqësor?
Kur ishim në gjyq, mbas çdo seance më thërriste, se i jepja ndonjë cigare. Më shumë më donte pranë për një farë kurajoje, apo tip ngushëllimi si të thuash.
Pra ti ishte si një pikë ku mund të shkëmbente disa fjalë lehtësuese, ta konsiderojmë?
Po, kërkonte një mbështetje, se ke parasysh, një gjyq me dyer të mbyllura brenda ambienteve të Burgut 313 ku s'kishte askënd nga familja pranë. Madje dhe kur e pyeti kryetari i trupit gjykues, që ishte Arianit Çela,
-A je keqtrajtuar?
- Jo, - i tha Beqiri.
- A je dakord me këto deponime? A janë të tuat këto që ke thënë? - e pyeti ai më tej.
- Asnjë germë tepër nuk ka futur hetuesi im, - ia ktheu ai.
Me këto që të them, nuk është se po vetëmburrem, por e ke mundësinë t'i mësosh dhe t'i lexosh, se janë të shënuara në procesverbal siç po t'i them.
Kur iu dha dënimi me vdekje, aty ishit ju?
Aty isha, pastaj ika se ishte situatë e vështirë. Nuk është e thjeshtë të dëgjosh për ekzekutimin e atij me të cilin ke krijuar gjithë atë konfidencë.
Në atë çast ikët?
Që kur thanë ata "Dënim me vdekje", unë ika.
Reagimi i fundit i tij kur iu tha shprehja e tmerrshme "vdekje me pushkatim"?
Kështu ishte: Kur iu dha vendimi i gjykatës "Dënim me vdekje", unë ika pastaj, s'pashë më tutje çfarë u bë. Të thashë që personalisht kisha pasur dhe njëfarë shprese për rezervimin e dënimit ekstrem. Thosha që ishalla ndoshta dhe falet.
Çfarë ore ishte kur u dha vendimi apo më mirë të themi, paradite apo pasdite?
Të gjitha ditët gjyqi zhvillohej paradite. Edhe atë ditë ashtu ishte, vendimi u dha aty nga dreka.
Cilat ishin vendimet?
Gjykata i dënoi Beqir Ballukun, Petrit Dumen e Hito Çakon me vdekje me pushkatim, ndërsa Rrahman Parllakun me 25 vjet heqje lirie. Rrahmanin në fakt e kapnin tri nene, me nga 25 vjet burg secili, por meqenëse Kushtetuta e kishte deri në 25 vjet, i ngeli 25 vjet burg.
Kur mendoni se janë pushkatuar ata?
Atë ditë që u dha vendimi, menjëherë. Pas vendimit, nuk lëvizën nga vendi ku u zhvillua gjyqi, duke vijuar me procedurën e bërjes së kërkesës në Presidium për falje jete. Pra ishte një procedurë që duhej konsumuar para se të kryhej ekzekutimi i vendimit. Nuk ka vonuar dhe shkuan kërkesat dhe erdhi përgjigja për mosfalje. Kështu që ata nuk u dërguan më në qeli pas dhënies së vendimit, por janë çuar për ekzekutim.
Po ku i mbajtën derisa iu dhanë përgjigjen?
Në dhomën e gjykatës.
Erdhi përgjigjja për mosfalje dhe i morën për pushkatim direkt?
I morën për pushkatim; unë të thashë, u ngarkua skuadra e ekzekutimit, i morën në makinë dhe ikën. Unë kam ikur, kam qarë në shtëpi.
Për ekzekutim?
Po. Vajti kërkesa e këtyre, formale, dhe u kthye brenda orës thanë.
Ishin në linjë të gjitha gjërat?
Ishin të tëra në linjë.
Mos ishte edhe përgjigjja për mosfalje gati aty?
Atje vanë…. Janë të dhimbshme, situata të dhimbshme. (shfryn i ngarkuar psikologjikisht, shënimi im F.V.)
Keni qarë?
Kam qarë. Ta them me sinqeritet, kam qarë në shtëpi. Kam qarë dhe s'kam qenë as në terezi. Ime shoqe që ka vdekur, e dinte mirë atë situatë.
Nuk dinit as vendin ku do ekzekutoheshin?
Jo. Ikëm ne hetuesit. S'kishim më asnjë mundësi. Tashmë i mori skuadra e pushkatimit.
Pra si konkluzion, çfarë nxirrni juve si hetues nga ai ekzekutim i tyre?
Gjykimi dhe dënimi i ushtarakëve të lartë, Beqir Ballukut, Petrit Dumes, Hito Çakos dhe Rrahman Parllakut, u bë vetëm mbi bazën e akuzave të materialeve të partisë, Byrosë Politike, Plenumeve të Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë dhe fjalimeve e raporteve të Enver Hoxhës.
Pra juve si hetuesi keni qenë vetëm aktorë dhe jo hetues do të thoni?
E vërteta është se hetuesia dhe gjykimi ishin vetëm akte formale për t'i ligjëruar këto akuza. Gjithshka ishte përgatitur nga lart, pra nga udhëheqja qendrore e Partisë.
Pra s'ka pasur veprimtari armiqësore?
Asnjë element të veprimit të qëllimshëm armiqësor nuk është konstatuar.
Dhe opinioni nuk e ka besuar një akuzë të tillë në atë kohë, pavarësisht se ajo jepej nga Enver Hoxha, apo jo?
Në përgjithësi, opinioni publik nuk ka besuar në ekzistencën e veprimtarisë armiqësore të ushtarakëve kundër pushtetit popullor. Po në këto prononcime, ka dhe nga ata që duan të përligjin ekzistencën e veprimtarisë armiqësore, "komplotuese" e "puçiste" të këtyre ushtarakëve, kundër udhëheqjes së partisë dhe pushtetit popullor, duke dhënë edhe disa të ashtuquajtura prova dhe fakte, të nxjerra gjoja nga dosjet agjenturore hetimore të Beqir Ballukut, që shtrembërojnë me qëllim të vërtetën, duke përligjur kështu masat e marra ndaj tyre. Të përligjin gënjeshtrën se Beqir Balluku ka qenë një komplotist, një agjent, se gjoja është provuar që ai është takuar me agjenturën e huaj gjatë qëndrimit apo udhëtimit këtu e atje. Se gjoja këtë komplot e paska zbuluar një agjent i Sigurimit të Shtetit që ishte në Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë apo "gjenerali i penduar".
Pra ju thoni se nuk janë të vërteta, por trillime?
Po, po. Këto thënie nuk janë të vërteta, por janë vetëm trillime, gënjeshtra të ulëta të bëra me qëllim për t'i shërbyer dikujt që ka interes për këto gënjeshtra, për të përligjur masat ekstreme të marra ndaj ushtarakëve. Deklarimet e tyre lënë përshtypjen, se janë marrë direkt me hetimin e Beqir Ballukut apo të ndonjë ushtaraku tjetër, dhe se gjoja janë konsultuar me dokumente që ekzistojnë në Arkivin e Ministrisë së Brend-shme lidhur me këto hetime, duke vënë pa pikë turpi edhe numrat e dosjeve. Mendoj se nuk ia vlen të merresh me këto, se janë fund e krye gënjeshtra, mashtrime.
Gjithsesi, janë konstatuar dhe shkelje, apo jo?
Natyrshëm, gjatë procesit hetimor u konstatuan dhe veprime apo mosveprime të të pandehurve që binin edhe në kundërshtim me vendimet e partisë së asaj kohe, ligjeve të shtetit, të cilat janë evidentuar dhe provuar me dokumente, deponuar edhe nga vetë të pandehurit.
Por s'ishin veprime armiqësore do thoshit?
Pikërisht. Këto nuk ishin veprime të ndërgjegjshme, të bëra me qëllim e synim armiqësor, kundërrevolucionar, kundër partisë e pushtetit popullor siç u tha. Materiali i "Antitezave", materiali i zi siç u quajt ndryshe, atakonte Tezat e Këshillit të Mbrojtjes, por problemi shtrohej nëse këto materiale u hartuan për të sabotuar mbrojtjen e vendit, apo kishin qëllim ta përsosnin atë, pra për t'i zhvlerësuar ato në interes të mbrojtjes së atdheut.
Dhe çfarë provuat në lidhje me to?
U provua se këto materiale nuk u përgatitën për të sabotuar Tezat e Këshillit të Mbrojtjes, por synonin zhvillimin dhe pasurimin e tyre në interes të mbrojtjes, në zbatim edhe të orientimeve të Plenumit XII të KQ të PPSH-së e të porosive të Enver Hoxhës. Ky material nuk u vu në zbatim në ushtri, për rrjedhojë nuk pati asnjë pasojë negative. Në këtë mënyrë, ai material nuk përbënte asnjë bazë ligjore për të akuzuar Beqir Ballukun dhe ushtarakët e tjerë për tradhti ndaj atdheut, "puç" e "komplot".

MASAKROHEN KUADROT E LUFTËS
Pjesëtarë të kastës" në ushtri. U dënuan me burgime të rënda gjeneralët: Rrahman Parllaku, Hero i Popullit; Sadik Bekteshi, Hero i Popullit; Muhamet Prodani, Hero i Popullit; Arif Hasku, Vaske Gjino, Halim Ramohito, Abas Fejzo, Mihallaq Ziçishti, Andon Sheti, shef i Zbulimit të Ushtrisë. Po në këtë valë goditjejeje, u internuan gjeneralët; Dilaver Poci, Spiro Shalsi, Ernest Jakova, Todi Naci, Sulo Kozeli, ndërsa të tjerë gjeneralë u nxorën në lirim para kohe si të padenjë për ushtrinë. Me dhjetëra kuadro të tjerë ushtarakë të rangjeve dhe specialiteteve të ndryshme u burgosën, internuan, degraduan, çmobilizuan, u dënuan me burgime të rënda, nën akuzën: "Për veprimtari armiqësore kundër pushtetit popullor". Kështu e pësuan Edip Ohri, ish-komandant i Forcave Ajrore, Dalip Xhabolli, ish- komandant i Korpusit, disa oficerë me detyra të ndryshme si Agron Como, Josif dhe Kozma Zegali, Faik Take, Begator Kozeli, Gjergj Titani, Xhevat Alibali, Shaban Reci, Elham Hodo, Novruz Demiri, Rustem Haxhia, Irfan Morina, Shefqet Bona, Gani Kodra e shumë të tjerë. Me dhjetëra ushtarakë të specializuar dhe me arsim të lartë, u internuan apo çmobilizuan nga ushtria. "Fshesa e hekurt"- mbi kuadrot ushtarakë, të cilët kishin udhëhequr repartet e njësitë e Ushtrisë Nacionalçlirimtare në luftën kundër okupatorëve nazifashiste e bashkëpunëtorëve të tyre, për çlirimin e vendit dhe vendosjen e pushtetit të popullit. Fshesa nuk i kurseu ata, edhe pse përveç eksperiencës së luftës, kishin mbaruar shkolla dhe akademi ushtarake në Bashkimin Sovjetik, dhe kishin fituar një eksperiencë të madhe në drejtimin e ushtrisë dhe punonin për modernizimin e saj, duke qenë dhe besnikë në mbrojtjen e atdheut nga agresorët e mundshëm.

Vendimi i Byrosë Politike
Byroja Politike e KQ të Partisë vendosi që të përjashtohen nga radhët e ushtrisë këta kuadro: Petrit Dume, Hito Çako, Rrahman Parllaku, Sadik Bekteshi, Vaske Gjino, Ilo Prifti, Nikollaq Sallabanda, Adnan Qatipi, Todi Naci, Andon Sheti, Faik Take, Muhamet Prodani, Abaz Fejzo, Koli Mborja.
Vendosi të nxjerrë në pension: Muharrem Kokomani, Luto Haxhiu, Bako Dervishin, Petrit Çobani.
Këta ishin kasta e ushtrisë, të cilët arritën të formonin armiqtë në ushtrinë tonë. Ndoshta nuk është e tëra, por është një pjesë e mirë e kastës.
Do të mbeten në dispozicion të Ministrisë së Mbrojtjes Popullore në pritje që të emërohen me ulje në përgjegjësi:
Sami Mecollari, Petraq Kolonjari, Nane Kudra, Nevruz Demiri, Tefik Ruci, Maliq Arshova, Veip Alikaj, Elmaz Kondo, Petrit Veliberi, Aqif Ylli, Qemal Gjoliku, Xhemal Shehu. Për gabimet e tyre do të pësojnë ulje në përgjegjësi.

(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)

[Brari]

ki fatos veliu eshte nje idiot e injorant..mirpo z mertiri dmth ish oficeri i sigurimit kristofor mertiri.. eshte shum i sakte e shum i sinqerte..
pra ja vlen te jen ne forum krejt cfar tregon ky burr trim..

kush na i sjell te gjitha intervistat e tij qoft tek ki veliu qofte ne gazeta tjera.. do i jem mirnjohes..

[Albo]

Kristofor Martiro: Pas Beqir Ballukut, Kadri Hazbiu më caktoi të hetoja Kiço Ngjelën

Nga: FATOS VELIU

Me sa dihet zoti Martiro, grupi që hetonte ushtarakët më të lartë të vitit 1974, me Beqir Ballukun në krye, u caktua dhe për hetimin e arrestimeve të reja që ndodhën atë periudhë në Shqipëri, që ishin pikërisht njerëzit që kishin drejtuar ekonominë shqiptare. Pra grupi juaj, pas kryegjeneralëve, vijoi hetimet me të pandehurit Abdyl Këllezi, Koço Theodhosi, Kiço Ngjela e Vasil Kati, akuzuar për "veprimtari armiqësore e sabotuese në organizimin shtetëror dhe ekonomi"?
Pa përfunduar hetimet me grupin e ushtarakëve të lartë, të akuzuar për veprimtari armiqësore, 'puç' e 'komplot' ushtarak, kundër partisë dhe pushtetit popullor, një grup tjetër i cilësuar armiqësor e tradhtar u urdhërua nga partia për t'u arrestuar. Ishte pikërisht grupi armiqësor në ekonominë kombëtare që thuhej se u zbulua nga Partia.
Kush saktësisht?
Të akuzuar për "veprimtari armiqësore e sabotuese në organizimin shtetëror dhe ekonomik" u cilësuan pikërisht njerëz shumë të njohur, që ashtu si dhe gjeneralët kryesorë të mbrojtjes, ishin figura të larta të shtetit të asaj kohe. Konkretisht: Abdyl Këllezi, ish-anëtar i Byrosë Politike dhe Kryetar i Komisionit të Planit të Shtetit; Koço Theodhosi, ish-anëtar i Byrosë Politike dhe ministër i Industrisë dhe Minierave; Kiço Ngjela, ish-anëtar i Komitetit Qendror të Partisë dhe ministër i Tregtisë etj.
Si e shpjegoni zoti Martiro, si ish-kuadër i rëndësishëm i Ministrisë së Punëve të Brendshme të asaj kohe, arrestimin e kaq grupeve me kuadrot më të lartë të shtetit të djeshëm?
E vërtetë është. Brenda pesë vjetëve, udhëheqja e lartë e partisë së asaj kohe zbuloi tri grupe armiqësore, që sipas saj vepronin kundër partisë dhe pushtetit popullor: grupin në frontin ideologjik e të kulturës, grupin 'puçist' e komplotist të ushtarakëve të lartë, dhe tani edhe grupin armiqësor e sabotator në ekonomi dhe organizimin shtetëror.
Kush ishte akuza e saktë e grupit të Abdyl Këllezit e Koço Theodhosit me të tjerë?
Grupi i Abdyl Këllezit, Koço Theodhosit, Kiço Ngjelës e Vasil Katit, u akuzua nga udhëheqja e partisë:
- Se zhvillonin një veprimtari kriminale sabotuese në organizimin shtetëror dhe në ekonomi, me dëme të mëdha për ekonominë popullore.
- Akuzohej se grupi kishte kohë që zhvillonte një veprimtari armiqësorë nën rrogoz, duke kryer një veprimtari minuese e sabotuese në lidhje e bashkëveprim me dy grupet e zbuluar më përpara, pra me grupin e tradhtarëve në frontin ideologjik e të kulturës dhe grupin e ushtarakëve.
- Për këtë veprim ata akuzoheshin se kishin koordinim dhe organizim nën shtytjen e përkrahjen e armiqve të jashtëm, që ndanin të njëjtin qëllim, që sipas akuzës së udhëheqjes së lartë politike, ishte për likuidimin e socializmit në Shqipëri.
- Ai akuzohej gjithashtu se, ashtu si grupi i Beqir Ballukut, edhe ai mbështetej në ndihmën e udhëheqësve kinezë dhe nxiste veprimtarinë tradhtare kundërrevolucionare të këtyre grupeve.
Po, dhe si vijonte më tej kjo akuzë e figurave të larta të ekonomisë shqiptare të asaj kohe?
Grupi akuzohej gjithashtu se në veprimtarinë e tyre armiqësore, ata u përpoqën me të gjitha mënyrat:
- Të shtrembëronin e të pengonin zbatimin e politikës ekonomike të partisë, e të përhapnin pikëpamje politike borgjezo-revizioniste.
- Të futnin në drejtimin e ekonomisë forma e metoda të vetadministrimit titist e të ekonomisë kapitaliste.
- Goditën parimin e drejtimit të centralizuar të ekonomisë dhe të marrëdhënieve të furnizimit e të shpërndarjes midis ndërmarrjeve, mënjanimit të kontrollit shtetëror e financiar.
- U përpoqën të frynin aparatin shtetëror dhe ekonomik me nëpunës, duke krijuar organizma të shumtë e të panevojshëm dhe duke i mbushur ato me zyrtarë e teknokratë, duke shpikur në këtë mënyrë të ashtuquajturat listë-organikët për të rritur personelin burokratik joprodhues.
- Për vite me radhë sabotuan e çrregulluan zbulimin, nxjerrjen dhe përpunimin e naftës e të gazit, sabotuan dhe në sektorin e gjeologjisë.
- Bënë shumë përpjekje për të sabotuar, në bashkëpunim me kinezët, ndërtimin e veprave të reja.
- U akuzuan se kishin zhvilluar një punë të gjerë sabotuese në tregtinë e jashtme, me qëllime armiqësore për të lënë Shqipërinë socialiste pa lëndët e para strategjike dhe pa bukë.
- Të pengonin zhvillimin e industrisë dhe ekonomisë në përgjithësi.
- Të bënin popullin të pakënaqur.
- Të hapnin portat imperialiste-revizioniste.
- Shpërdoruan shumë fonde monetare e materiale.
- U akuzuan se rrjetin e tregtisë së jashtme e përdorën për të mbajtur lidhjet e grupeve tradhtare me armiqtë e jashtëm të cilëve u shërbenin.
Dhe si vijoi?
Për këtë akuzë, në këtë lloj aktiviteti të tyre kaq armiqësor, nga tribuna qendrore e politikës komuniste, si gjithnjë trumbetohej si një zbulim i madh i vigjilencës së jashtëzakonshme të partisë.
Nga kush tribunë politike saktësisht u dha goditja ndaj grupit të radhës, të përbërë nga figurat më të larta të shtetit?
Plenumi i 7-të i Komitetit Qendror të Partisë, i mbledhur në maj të vitit 1975, përjashtoi nga Komiteti Qendror dhe partia Abdyl Këllezin e Koço Theodhosin, duke i shkarkuar ata edhe nga të gjitha funksionet shtetërore e shoqërore.
Ai plenum kritikoi ashpër dhe Kiço Ngjelën, duke e akuzuar për arrogancë dhe veprime të dëmshme në sektorin e punës së tij. Pas kësaj, Kiço Ngjela u shkarkua nga detyra e ministrit të Tregtisë.
Dhe si vijoi?
Plenumi i 8-të i KQ të Partisë, i mbledhur në tetor 1975, e përjashtoi Kiço Ngjelën nga KQ i Partisë.
Pas kësaj pasuan goditjet e figurave të tjera në ekonomi?
Pas Kontrollit të Shtetit edhe në ndërmarrjet e tregtisë së jashtme, përveç Kiços, shumë drejtues e punonjës të tregtisë së jashtme u pushuan nga puna, u burgosën apo internuan.
Ndërsa për grupin e ushtarakëve vijonte hetimi, gjithashtu si armiq të rrezikshëm, ndërkohë nga krahu tjetër vazhdonin arrestimet dhe zbulimet e armiqve të rinj në udhëheqjen e lartë?
Në kohën që ky grup u zbulua dhe dënua, nga partia, vazhdonin hetimet për grupin e ushtarakëve të akuzuar për "puç" e "komplot".
Këtu dua të ndalem, pasi kam mësuar se gjatë kësaj periudhe që vazhdonin arrestimet ndaj armiqve të ekonomisë, kanë ardhur edhe urdhra specialë për ju hetuesit e gjeneralëve. Pra, çfarë urdhrash ju kanë ardhur?
Ne hetuesve të këtij grupi, na u dha udhëzimi që të zhvillonim hetime edhe për lidhjet e tyre me grupin e ekonomisë, veprimtarinë e përbashkët armiqësore, për të zbuluar lidhjet e tyre me agjenturat e huaja, si dhe lidhjet e tyre me grupet e tjera të goditura nga partia, për të cilat akuzoheshin pjesëtarët e grupit të ekonomisë.
Vetëm ju hetuesit do ta plotësonit këtë lloj zbardhjeje dhe zbulimi?
Udhëheqja e Ministrisë së Punëve të Brendshme i vuri detyrë edhe grupit operativ që të vepronte në rrugën agjenturore-operative për të grumbulluar të dhëna në ngarkim të grupit të ekonomisë, nga organet e zbulimit e kundërzbulimit.
Le të ndalemi personalisht te grupi juaj i hetimit, pra ku ishit dhe juve. Çfarë arritët pas urdhrave që morët, për të hetuar edhe grupin e ekonomisë krahas grupit të ushtarakëve që kishit në dorë?
Nga hetimet me të pandehurit Beqir Balluku, Petrit Dume, Hito Çako, Kiço Ngjela e Vasil Kati, deponimet e tyre, dëshmitë e dëshmitarëve, si dhe nga të dhënat në rrugë operative e të tjera, nuk rezultonte në asnjë rast që këta të pandehur të kishin zhvilluar veprimtari të përbashkët armiqësore kundër partisë e pushtetit socialist.
Çfarë marrëdhënieje kishin pasur këta, sipas zbulimit tuaj?
Marrëdhëniet midis tyre kanë qenë marrëdhënie pune për postet që ata mbanin në organet shtetërore. Siç rezultoi, nuk ishin as marrëdhënie të ngushta shoqërore.
Gjithsesi ndaj tyre u veprua. Kur u bë arrestimi i tyre, zoti Martiro?
Pas disa muajve të përjashtimit nga Byroja Politike dhe Komiteti Qendror i Partisë, Abdyl Këllezi, Kiço Theodhosi, Kiço Ngjela e Vasil Kati u arrestuan si armiq të partisë e të shtetit.
Pra, pas përfundimit të hetimit të grupit të Beqir Ballukut do të thoni?
Ata u arrestuan pasi kishin përfunduar hetimet e gjykimit për "grupin e ushtarakëve".
Folëm shumë zoti Kristofor, për trajtimin e veçantë dhe tepër special që u organizua ndaj grupit të gjeneralëve të arrestuar. Po ndaj këtyre figurave të larta të ekonomisë, si ishin trajtimi dhe mbikëqyrja?
Edhe këta të arrestuar u vendosën në po ato ambiente ku ishin mbajtur gjatë hetimit "grupi i ushtarakëve", që siç e dini ka qenë një seksion i veçantë në Burgun 313 në Tiranë.
Pra në të njëjtat kushte dhe nën të njëjtat masa do të thoni?
Po, po, edhe ndaj tyre u përdorën të njëjtat masa sigurimi e regjimi, ashtu siç ishin edhe për grupin e ushtarakëve. Ishte një komandë e veçantë, i njëjti personel për ruajtjen e tyre, mjek, kuzhinë e shërbime të tjera, që ishin të veçanta nga komanda e personeli i Burgut 313.
Kam parasysh se, para dënimit të tyre vijuan të tjera arrestime në atë kohë. Si është e vërteta?
Përpara dënimit nga partia të Abdyl Këllezit, Koço Theodhosit e Kiço Ngjelës, ishin arrestuar inxhinierët e naftës, të akuzuar për veprimtari sabotuese në naftë e gaz, ndërkohë që akuzoheshin gjithashtu si grupet e mëparshme, si të lidhur me agjentura të huaja.
Ju nuk konstatuat të ekzistonte ndonjë vërtetësi në këtë lloj akuze, apo jo?
Në fakt nuk ekzistonte një veprimtari e tillë. Për veprimtari sabotuese në naftë e gaz u akuzuan edhe Abdyl Këllezi e Koço Theodhosi.
Po si ndodhi që ju çuan pikërisht juve për hetimin e ministrit historik të Tregtisë, Kiço Ngjelës?
Kjo ndodhi se, edhe për hetimin e grupit të "sabotatorëve në ekonomi dhe organizmin shtetëror", nga udhëheqja e Ministrisë, u caktuan po ata hetues që zhvilluan hetimet edhe me grupin e ushtarakëve të lartë të akuzuar për tradhti të lartë, "puç" e "komplot".
Ju kuptova, që, si grup hetimi i ushtarakëve kaluat të hetonit dhe të shumakuzuarit e ekonomisë?
Elham Gjika u caktua për hetimin e Koço Theodhosit, Pirro Dauti për hetimin e Abdyl Këllezit dhe unë për hetimin e Kiço Ngjelës e të Vasil Katit.
Sërish edhe për këtë hetim drejtoheshit nga i njëjti përgjegjës?
Po, po, edhe në këtë rast përgjegjës i grupit hetimor dhe atij operativ, ishte pikërisht zëvendësministri i Punëve të Brendshme, Feçorr Shehu.
Udhëzimet, jua dha Kadri Hazbiu?
Normal. Në mbledhjen e grupit hetimor, ministri Kadri Hazbiu na udhëzoi që me të pandehurit të ishim korrektë.
Si në rastin e instruktimit kur do nisnim hetimet me grupin e ushtarakëve, që na porositi të mos përdornim fyerjet apo dhunën fizike e psikike. Të ishim të kujdesshëm edhe me implikimet që ata mund të bënin për njerëz e kuadro të shëndoshë.
Instruktimi për grupin operativ?
Grupit operativ iu dha porosia që të zhvillonin veprime operative për të grumbulluar materialet që akuzonin këta të pandehur, të dala këto dhe nga mbledhja e kolektivat punonjëse, apo në rrugën agjenturore.
Jam kurioz të di zoti Martiro, nëse gjatë instruktimit që ju ka bërë Kadri Hazbiu para fillimit të procesit, ka pasur të pranishëm figura të larta të politikës së kohës, siç ndodhi kur do fillonit hetimet me ushtarakët, që merrte pjesë Hysni Kapo?
Jo, jo, nuk kishte. Në mbledhjen e këtyre grupeve, hetimore e operative, nuk ishte prezent asnjë anëtar nga udhëheqja e partisë.
Sipas udhëzimeve, ku do bazoheshit për pistat e hetimit ndaj grupit të ekonomisë?
Ashtu si dhe me ushtarakët, edhe në këtë rast do të mbështeteshim kryesisht të materialet politike që kishin ndërtuar akuzat ndaj tyre, të cilat ishin bërë dhe shkak që ishin arrestuar. Plani për zhvillimin e hetimeve me këta të pandehur, u bazua në studimin e materialeve të partisë, raportet e fjalimit të Enver Hoxhës, materiale të Plenumeve 7-të e 8-të të Komitetit Qendror të Partisë, në aktet e Kontrollit të Shtetit në dikasterin e Ministrisë së Tregtisë dhe ndërmarrjet e tregtisë së jashtme, në të dhëna të dala nga analizat e mbledhjeve të organizatave të partisë dhe të kolektivave punonjëse, si dhe në të dhëna të tjera, të marra edhe në rrugë agjenturore.
Më tej?
Pas pak ditëve të arrestimit të tyre, Prokurori i Përgjithshëm i komunikoi akuzën secilit të pandehur.
Kush ishte akuza zyrtare?
Ata akuzoheshin se "në bashkëpunim me njëri-tjetrin, kishin kryer veprimtari armiqësore e sabotuese në organizimin shtetëror dhe në ekonomi, në bashkëpunim edhe me armiqtë e jashtëm".
E pranuan akuzën?
Asnjë nga të pandehurit nuk e pranoi këtë akuzë. Pranuan se kishin bërë gabime në punën e tyre, por kurrsesi punë armiqësore.
Reagoi kush?
Gjatë komunikimit të akuzës, Kiço Ngjela, i tensionuar e i nervozuar, iu drejtua prokurorit, se, ai nuk kishte bërë asnjë veprimtari armiqësore kundër partisë dhe pushtetit të popullit, se kishte punuar tërë jetën e tij për interesat e tyre. Mund të kishte bërë gabime në punën e tij, me dikasterin që drejtonte, por kurrsesi punë armiqësore.

Ata u quajtën armiq të ekonomisë

Kiço Ngjela
U lind në zonën e Zagorisë, Gjirokastër, pjesëmarrës aktiv në luftën kundër fashizmit, zëvendëskomisar i Brigadës së 2-të partizane. Kandidat i KQ të PPSH-së në mbledhjen e Plenumit të KQ të PPSH-së, Berat 1944. Bashkëpunëtor i Nako Spirut pas çlirimit në Komisionin e Planit të Shtetit. Ministër i Tregtisë për një kohë të gjatë, anëtar i KQ të Partisë, deputet i Kuvendit Popullor në disa legjislatura. Përjashtohet nga KQ i Partisë në Plenumin e 8-të të KQ të PPSH-së, në vitin 1975, dhe shkarkohet nga të gjitha detyrat shtetërore e partiake. Transferohet në Vlorë, drejtor i uzinës së PVC, arrestohet së bashku me Abdyl Këllezin e Koço Theodhosin.

Abdyl Këllezi
Lindur në Tiranë, nga një familje e njohur tregtare e mesme. Në rini merrej me sport, madje në atletikë ka dalë kampion. Pasi mbaron shkollën e mesme në Tiranë në vitin 1938, kryen një vit akademi ushtarake në Romë; burgoset në Itali për pikëpamjet antifashiste. Gjatë kohës së qëndrimit të tij në Itali dhe në burg, u njoh me eksponentë të së majtës italiane, madje me elitën drejtuese të kësaj partie. Në vitin 1942 lirohet nga burgu dhe kthehet në Shqipëri. Takohet me Gogo Nushin dhe Beqir Ballukun etj., futet në lëvizjen antifashiste, merr pjesë në njësitet guerile dhe bëhet pjesë e Qarkorit të Partisë së Tiranës. Pas Çlirimit, që nga viti 1945 dhe deri në vitin 1975, ai mbajti poste të rëndësishme drejtuese, si në strukturat shtetërore, ashtu dhe në Partinë e Punës së Shqipërisë. Guvernator i Bankës së Shqipërisë, ministër i Financave, zëvendëskryeministër, kryetar i Komitetit Ekzekutiv të Tiranës dhe më vonë kryetar i Komisionit të Planit të Shtetit. Po kështu, gjatë viteve 1945-1975 ka qenë deputet dhe që nga viti 1964-1975, anëtar i Byrosë Politike të PPSH-së. Në vitin 1975 goditet nga Enver Hoxha, duke u konsideruar si kryetar i të ashtuquajturit "grup armiqësor në ekonomi dhe organizimin shtetëror". Në Plenumin e 7-të të KQ të PPSH-së u përjashtua nga KQ i Partisë dhe nga të gjitha funksionet shtetërore. Për tre muaj ai punoi si drejtor ferme në fermën e Kotës, Vlorë, ku dhe arrestohet.

Koço Theodhosi
Lindi në Korçë më 1913-ën, nga një familje e kamur dhe patriote. Studimet e mesme i kreu në Liceun e Korçës, ku ra nën ndikimin e ideve të grupit komunist të këtij qyteti. Kreu studimet e larta në Universitetin e Lionit në Francë, në degën e Kimisë, dhe i vazhdoi në Liezh të Belgjikës për një specializim të dytë. Gjatë qëndrimit në Francë, mori pjesë në grupin e studentëve dhe punëtorëve antifashistë që aderonin në radhët e PK të Francës. Në vitin 1936, ndihmoi antifashistët shqiptarë që shkonin vullnetarë në Luftën e Spanjës. Kthehet në atdhe. Me themelimin e PK të Shqipërisë më 8 nëntor 1941, është një nga 200 anëtarët e parë të kësaj partie. Më 1942-shin zgjidhet anëtar i Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar të qytetit të Korçës. Më 1944 merr pjesë në punimet e Kongresit të Përmetit si delegat i Korçës. Pas luftës kreu detyra të rëndësishme shtetërore dhe partiake. Në prag të çlirimit të vendit emërohet në detyrën e komisarit të jashtëzakonshëm të naftës në Kuçovë. Më 1949-ën emërohet zëvendëskryetar i Komisionit të Planit të Shtetit, me kryetar Nako Spirun. Po këtë vit merr pjesë në delegacionin e qeverisë shqiptare në Moskë. Qëndron në Moskë me detyrën e përfaqësuesit të qeverisë shqiptare në Këshillin e Ndihmës Ekonomike Reciproke deri në vitin 1950. Anëtar i kabinetit qeveritar dhe kryetar i Komisionit të Planit të Shtetit, ministër i Industrisë dhe Minierave, zëvendëskryeministër, deputet i Kuvendit Popullor në të gjitha legjislaturat. Kandidat dhe më vonë anëtar i Byrosë Politike të PPSH-së.

Vasil Kati
Ish-zëvendësministër i Tregtisë, pjesëmarrës e kuadro drejtues gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, pas Plenumit të 8-të, pushohet nga puna si zëvendësministër dhe transferohet në Fier, në një detyrë të ulët të tregtisë. Arrestohet së bashku me të tjerët.

(er.nu/Gazeta Shqiptare/BalkanWeb)