shekulli
------------
Nuk mund të ketë demokraci pa demokratë
MUSTAFA NANO
Si zor të ketë diskutime rreth faktit, që një demokraci e shëndetshme nuk mund të instalohet vetëm me ndihmën e ligjeve. Afërmendsh, ligjet janë shumë të rëndësishme në funksion të përftimit të një realiteti e një klime demokratike, por bash në të njëjtin funksion ato nuk mjaftojnë. Kjo është arsyeja që në botën e regjimeve kushtetuese liberale ne hasim nga njëra anë demokraci më të pjekura e më funksionale (Angli, Francë, Vendet e ulëta, Zvicër, etj) e nga ana tjetër demokraci më të cënueshme e më të thyeshme (Greqi, Itali, Spanjë, Portugali, etj). Nuk është e rastit që demokracitë e konsoliduara liberale vërehen kryesisht në vendet protestante, ku aksioni i hershëm (shekulli XVI) për të reformuar kishën e krishterë bëri të shpallet për herë të parë apeli e nevoja për të respektuar të ndryshmin (ky ishte një nga leksionet më të rëndësishme që na ka ardhur nga epoka e madhe e reformave, para së cilës njihej e pranohej veçse bashkëjetesa në homogjenitet). Eshtë aq e vërtetë kjo sa nuk teprohet po të thuhet se protestantizmi përbën tharmin moral të demokracisë perëndimore. Për të arritur pra tek ndërtimi i një demokracie të njimendtë e të frutshme, korpusit të ligjeve i lipset edhe një kod moral i caktuar i shoqërisë, një traditë historike e fqinjërimit dhe e familjaritetit me demokracinë, një edukim civil, një opinion i fuqishëm publik, një frymë kolektive që pajtohet me tolerancën e me bashkëjetesën në diversitet, etj, etj. Në mënyrë të thjeshtuar do të mund të thuhej se nuk mund të ketë demokraci pa demokratë.
Eshtë shkurajuese ta thuash, por Shqipëria e shqiptarët, për arsyet që thamë më sipër, asnjëherë nuk do të mund të bënin lirisht e qëllimisht zgjedhjen e demokracisë si sistem qeverisjeje. Edhe sikur të ishim në gjendje të projektonim të vetëm rrëzimin e regjimeve shtypëse e diktatoriale (fjala vjen, regjimin e Hoxhës), më pas, po të liheshim në fatin tonë, do të përfundonim së ndërtuari në vend të tij një regjim tjetër shtypës e diktatorial. Nëse sot jetojmë në një demokraci surrogato, kjo vjen mbi të gjitha prej rolit që kanë luajtur të huajt në parandalimin e vullneteve e projekteve antidemokratike. Këto vullnete e këto projekte gjallojnë edhe sot e kësaj dite. Shprehja e tyre duket qartë në mënyrë të veçantë tek udhëheqësit politikë të këtij vendi; duket qartë gjithashtu – kjo është dëshpëruese, dhe me këtë po rikthehem tek ideja e fillimit – tek konsensusi popullor që rrethon të gjitha aksionet e frymëzimet antidemokratike në këtë vend, gjë që të bën të besosh se këta udhëheqës politikë përfaqësojnë në mënyrë besnike çfarë ne të tjerët jemi realisht. Vizionet demokratike pëshpëriten e përpunohen në qoshe jo shumë të rëndësishme të botës shqiptare, të cilat (qoshet) ose janë shumë larg, ose janë të shpërfillura, nga qendrat ku merren vendimet. Ç’është më e keqja, rreth këtyre vizioneve mblidhen shumë pak njerëz (lëvizja “Mjaft” është përpjekur e po përpiqet të dëshmojë të kundërtën, por po merret vesh se kjo është një ndërmarrje shumë më e vështirë se sa ngjante fillimisht).
Çfarë e bën demokracinë një sfidë të frikshme është – në mënyrë të veçantë e krahas të tjerash – kodi moral i shoqërisë ku jetojmë. Eshtë ky kod moral që i bën njerëzit të legjitimojnë tarafllëkun, nepotizmin, klientelizmin, krahinarizmin, e më tej korrupsionin, etjen epsharake për pushtet, deri dhe vjedhjen e votës. Eshtë ky kod moral, i cili nuk e pengon Fatos Nanon, që sot t’i thotë x-it hajdut, e nesër ta emërojë ministër; është ky kod moral kolektiv që i jep atij forcë në përpjekjet për ta sunduar Shqipërinë veç me një grusht njerëzish, të cilët as që kanë lidhje me socialistët shqiptarë të zgjedhur për ta qeverisur këtë vend; është ky kod moral që ia bën hallall kryeministrit kurajon për shpërblyer veten me 10 000$ për merita që ai ia njeh vetes; është ky kod moral që i bën ministrat të mos bëzajnë në Këshillin e Ministrave, ndërsa diskutohet vendimi mbi këtë shpërblim. Eshtë ky kod moral, i cili nuk e bën të skuqet e të zverdhet Sali Berishën ndërsa flet për shtet ligjor e zgjedhje të lira, ndërkohë që atentatori i parë i shtetit ligjor dhe i zgjedhjeve të lira në periudhën postkomuniste ishte dhe është po Sali Berisha (ai vijon të jetë kundërshtari më i vendosur i shtetit ligjor edhe si kryeopozitar); është ky kod moral i shoqërisë sonë që e bën atë të mos mbajë përgjegjësi, ndërsa nuk lë fjalë të pistë pa nxjerrë nga goja e ndërsa nuk lë kundërshtar politik pa e mbuluar me baltë shpifjesh; është ky kod moral që i bën shumë njerëz, gazetarë, biznesmenë, kryetarë shoqatash, etj, etj, të shkojnë gjithë qejf në takimet e organizuara prej Berishës, ku ky i fundit shfaqet si mbrojtësi i shtetit ligjor e i demokracisë shqiptare.
Flasim për kodin moral, por në të njëjtën mënyrë mund të rreshtojmë edhe elementë të tjerë të botës psiko-mentale të shqiptarëve, të cilët së bashku po na e bëjnë tejet të mundimshme rrugën pa kthim drejt demokracisë. Institucionet e organizatat perëndimore, tok me përfaqësuesit e tyre në Tiranë, mund të na japin një dorë në procesin e hartimit të ligjeve, kodeve zgjedhore e Kushtetutës, ashtu siç mund të na ngushëllojnë duke mos lejuar Nanon, Berishën dhe partizanët e tyre të mbjellin kaosin në këtë vend, por as ato dhe asnjë fuqi tjetër providenciale nuk kanë në dorë të bëjnë edukimin moral, civil e demokratik të shqiptarëve. Kjo është puna jonë. Një lloj stërvitjeje e kemi bërë gjithë këto vite, efektet e së cilës duken tek tentativat embrionale për t’u mobilizuar kundër së keqes, por kjo është shumë pak krahasuar me revolucionin e madh që lipset për ta shkundur nga rrënjët këtë shoqëri gjysmë tribale.
09/03/2004
----------
...eshte ky kod moral o mustaf qe ty nga spijun dege ne PTT te Skraparit te beri diplomat ambasadash ne qeveri te Mekso-Berishes.. e po ky kod moral te beri gazetar te shum-paguar ne Shekull te Koco dhim mejdanit.. dhe njekohesisht rrog-marres nen rrogoz ne SHIK te Tos-Klosit .. vrasesit te Azem Hajdarit..
jepi mustaf ..
Krijoni Kontakt