ALTIN TOPI - mbi dekonstruktivistët

[Diabolis]

Mitologjemat si burime emancipimi - marrë nga Shekulli 17-02-04


ALTIN TOPI

Shqipëria, ashtu si çdo vend tjetër i kontinentit të vjetër, ka qenë një djep mitesh. Mitologjema shqiptare, përngjan si dy pika uji me të gjithë narrativën, modelet tipike evropiane, si në strukturë, ashtu edhe në mesazhin universal. Mbështetet në historitë imagjinare, legjendat, ku protagonistët janë heronjtë, që në shumicën e rasteve janë karaktere historike. Pavarësisht mozaikut të ndryshëm, e përbashkëta me mitologjemën europiane, është modeli i unifikuar i narracionit mitik. Mitet përgjithësisht, mbështillen rreth një bërthame të vërtetë, por në udhën e tyre të gjatë historike mbeten pragmatike. Shtjellimi i tyre është simbolik, kërkon të legjitimizojë rreziqet dhe sakrificat e bashkëkombasve, shërben si mjeti më efikas për një zgjim kultural, emocional, ndërgjegjësues e çlirues. Influenca e mitologjemave, jo vetëm që nuk është zbehur, por përkundrazi, vazhdon të mbetet një forcë e fuqishme, që me mesazhet e tyre influencon jetën dhe mendimin botëror. Mitologjemat në rastin e Evropës, vazhdojnë të luajnë një rol të veçantë, në ngjizjen e një kulture të perbashkët evropiane, duke i rreshtuar evropianët në idealin e bashkësisë. Mitet evropiane u bënë edhe më të vlefshme edhe për cilësinë vetëhulumtuese të tyre, për të gjetur qoftë gabimet, ashtu edhe meritat. Gabimet, në këtë udhë të gjatë të mitologjemave, shihen si pjesë e pashmangshme e procesit të njohjes të vetvetes, e për pasojë përpjekjet për t’u korrigjuar, për t’u emancipuar, u bënë shtysa e vazhdueshme drejt një afrimi ndërevropian. Evropa e koncepton idealin e ekzistencës së një bashkësie si një ngjizje të pjesës më të zgjedhur, më pozitive, të trashëgimisë mitiko-folklorike e mesazheve social-historike të tyre, me epokën e arsyes, me epokën e lindjes të kontratës shoqërore, me ideolatrinë e heronjve të progresit, e kristalizimin te misionit që kanë popujt e kombet në këtë bashkim.
Debati që zhvillohet mes shqiptarëve sot, si në shtyp, ashtu edhe në rrethet intelektuale, është ai midis mendimit konstruktiv pozitivist, qe i sheh mitologjemat si kongjeniale me principin e rishikimit, plotësisht të modulueshme, mbi të cilat edhe mund të negociohet, dhe mendimit tjetër, që i përzien identitetet politike e kulturale, e kërkon të dekonstruktojë mundësisht të gjitha mitet. Mendimi konstruktiv pozitivist, pra mendimi që përpiqet t’i mëshojë më shumë, anëve pozitive të mitologjemave, çfarë është e mirë, e lavdërueshme, konstruktive, progresiste, shoqërisht e moralisht perfituese, - i sheh mitet si simbole kulturore kombëtare, ndërkohë kur dekonstruktivistet, - i shohin e i trajtojnë mitet, thjesht si degjenerime në simbole politike.
Mitologjemat si fenomene kulturore, njehsohen si pjesë e imagjinatës kolektive, siç është eposi dhe legjendat, apo pasurimi me ngjarje e momente historike të përjetuara siç janë shpalosja e flamurit kombëtar, monumentet historike, përvjetorët, heronjtë e kohës apo të lashtësisë, peisazhet karakteristike shqiptare, përzgjedhjet e historive orale në evenimentet kulturore, ritualizimi i traumave dhe fitoreve kombëtare. Mitologjemat përdoren si shfaqje simbolike, të cilat depërtojnë në shpirtin e publikut, shfaqen si përpunime dramatike e letrare duke rritur thellësinë emocionale në ndërgjegjen e çdo qytetari, apo bashkëkombasi. Për dekonstruktivistin, përpjekja bëhet në drejtim të politizimit të simbolizmit te mitologjemave. Ai i sheh mitologjemat si shprehje të koerzionit, nenshtrimit të individit apo publikut karshi trashëgimise të mykur historike-kulturore. Duke i dhënë një identitet politik mitologjemës, dekonstruktivistët kërkojnë të trembin publikun, duke u përpjekur ta rrëshkasin publikun mbrapa në histori, me kërcënimin e rrezikun e gogolit të kontrollit nacionalist të mitologjemave. Historia e shekullit XX, ka treguar se kur përpjekja bëhet për zgjimin e pjesës të errët të mitit, kur mitologjemat përdoren për të fituar terren politik, shfaqe të tilla të mitologjemës, kthehen në prokursorë të modeleve totalitare e të nacionalizmit, të cilat nxisin izolimin e pastrimin etnik.
Kur kapercehet momenti i përpjekjes për të dekonstruktuar mitet, kur hiqet dorë nga retorizmi për të politizuar mitologjemën, vetëm ateherë, miti kthehet ne një burim emancipimi. Në rastin e shqiptarëve mitet kanë qenë armët më të fuqishme për të ruajtur ekzistencën e tyre, kanë qenë rruga e shpëtimit në një terren armiqësor ballkanik e evropian. Sot, mendimi intelektual pozitivist shqiptar, po zbulon rolin dhe efektin emancipues të miteve. Duke lidhur një kontratë kulturore të re me mitologjemat, pjesa e shëndoshë intelektuale shqiptare, po bindet përditë e më shumë se ato nuk shërbejnë vetëm për të reflektuar mbrapa në dimensionin historik, por edhe për të kultivuar një admirim për veten e prejardhjen, duke transformuar e pasuruar mitet shqiptare, në mite të epokës moderne, duke universalizuar mesazhet e tyre, të gatshme për t’u përtypur edhe nga publiku ballkanas, evropian apo më gjërë.
Ashtu si personazhi i Vilhelm Telit, Zhana D’Arkut, - karaktere e narrativa këto mesjetare, të cilët sot i përkasin edhe modernitetit e mbarë Evropës, kjo e ardhur si rrjedhojë e përpjekjeve, përqasjeve të vazhdueshme, për të kënaqur nevojat dhe shijet e epokës moderne, - edhe shqiptarët mund të transformojnë heronjtë, mitet e tyre e t’i shndërrojnë në shembuj të përpjekjeve shqiptare, duke ruajtur përsëri magjinë e forcës transformuese të veprës së tyre. Aftësia për t’iu adaptuar koheve moderne, për të riinterpretuar shembullin e heronjvë si modele kombëtare, është karakteristikë e narrativës mitologjike moderne europiane. Këtë kërkohet të bëjnë edhe shqiptarët, sepse, të vetmen gjë që besohet të sjellë kjo kontratë e re e shqiptarëve me mitet e tyre, do të jetë rritja e besimit në mosbjerrjen e forcës morale, dinjitetit, nderit dhe ruajtjes të pavarësisë individuale e kombëtare të një kombi te tërë, i cili ka një prejardhje të moçme, të fisshme, e ka lindur heronj të tillë.
Konfliktualiteti që gërryen nga jashtë e brenda duke e cfilitur Shqipërinë, fillon parasëgjithash me vetëvarfërimin, vetëposhtërimin e gjithanshëm që i bëjnë njëri-tjetrit shqiptarët. Në shekullin që sapo u mbyll, kontributin kryesor për këtë vetëgjyqësi katastrofike, e dha dogmatizmi, i cili i shpërfytyroi, i denatyralizoi shqiptarët, duke keqtrajtuar, keqpërdorur të gjitha mitet historike të tyre. Dogmatizmi, në forma me të kamufluara jeton e kalëron përsëri edhe sot në mesin e shqiptarëve. Në Shqipërinë e sotme thënia e Abraham Linkolnit gjatë Luftës Civile amerikane mbetet tepër aktuale e profetike: “Dogmat e së kaluarës, nuk pajtohen me kërkesat e kohës. Përderisa jemi para një fillimi të ri, duhet të ballafaqohemi me mendimet e reja, e të veprojmë nën shtysën e tyre të re”.
Mendimet e reja, fillimet e reja, përsëri kanë nevojë për mitin (apo mitet), një vizion të unifikuar mitik kombëtar. Shqiptarët, ashtu si edhe çdo komb tjetër, do të mund vërtet të kuptojnë vetveten, prej historisë që ato do t’i tregojnë vetes të tyre, e si do ta tregojnë atë: “Kush janë, nga vijnë, e në çfarë drejtimi po shkohet?”. Historia e tyre është e mbushur me të njohura e të panjohura, me gjëra të dukshme e ujdhesa, shpjegime racionale e hamendje. Në këtë histori, gjithmonë, do të përzihet në të edhe vizioni mitik. Vetëm kështu, shqiptarët do mund t’i japin kuptim të tashmes, kufizimeve të saj, e do të mësojnë se si të vështrojnë nga e ardhmja. Per të treguar historinë, për të bërë shkrirjen e saj me mitin, e cila do të ndikojë të tashmen e të ardhmen e shqiptarëve, ka nevojë për një artistikëri dhe imagjinatë tepër të talentuar. Sa më mjeshtërore të jetë artistikerja që do të krijojë këtë shkrirje, trupëzim histori-mit, aq më të mëdha janë edhe efektet për ndryshime cilësore në anëtaret e një etnie apo kombi.
Gëte krijoi mitin modern gjerman me “Faustin”, duke e ngritur cilësisht në nivele të reja traditën ekzistuese të folkut; Shekspiri krijoi Hamletin, Makbethin, Mbretin Lir, personazhe e ngjarje historike e mitike njëherësh; Dante Aligeri krijoi Komedinë Hyjnore, duke përdorur njeherazi skolastizmin dhe shpirtin e poetit, e shkrirë në mënyrë universale historinë me mitet. Të gjithë këta gjeni të artit, lartësuan trashëgiminë historike-folklorike, me artistikërinë, talentin, mjeshtërinë, vizionin e tyre, në nivelin e miteve kombëtare, mite që u përqafuan me entuziazëm nga bashkëkombasit e tyre, duke u bërë në vetvete shprehja e shpirtit të kombit te tyre.
Dekonstruktivizmi si rryme, në fillim të viteve ‘90 e në vazhdim, u shfaq si një fenomen fashionabël kulturor, për të cilin e kaluara mitike-historike e shqiptarëve, ngrehina e miteve sociale, me moralizimin, patrotizmin, është veçse një ndërtesë e kalbur, demode. Eshtë një lloj kulle sahati, megjithëse e rikonstruktuar në kohën e Enverit, “me orën që i ka mbetur” në idealet e Rilindjes romantike shqiptare; thjesht një objekt turistik e muzeal. Dekonstruktivistët u shfaqën, pikërisht atëherë, kur me të vërtetë, kultura shqiptare është në kryqëzimin e madh të kohës, në momentin historik të potencialeve të mëdha. Intelektualët shqiptarë, për shkak të prapambetjes social-ekonomike (shto plus edhe totalitarizmin) të Shqipërisë, deri në dekadën e fundit të shekullin XX, e kishin ruajtur rolin e “udhëheqësit moral, ideologjik të kombit, duke mbajtur bajrakun e vlerave e idealeve patriotike, e duke i kënduar lavdisë të së kaluarës”. Në rastin e Shqipërisë, kjo u çua në ekstrem nga izolimi stalinist, i kombinuar me manipulimin e idealeve rilindase; me eventin e realizmit socialist, roli i krijuesit projektoi, sipas kallepit të modelit enverian, një Shqipëri, - si kështjellë, shkëmb graniti të socializmit. Me hapjen e portave drejt modernizimit, me ballafaqimin me kapitalizmit dhe përpjekjen e shqiptarëve për t’u evropianizuar, dekonstruktivistët, e kuptojnë se, roli i tyre tradicional, si “humanistë të letrave”, po zbehet përditë. Sfida që i bëhet dekonstruktivistëve është titanike. Ajo nuk kërkon e nuk mjaftohet, me thjesht, shembje ngrehinash të vjetra muzeale mitesh, duke i kthyer ato thjesht në sheshe rrënojash, por do te kërkonte të ndërtoheshin ndërtesa të reja, moderne.
Deri tani, dekonstruktivistët, janë shfaqur si një kompani xhenjere jeniçerësh për të hapur vrima, e për të rrëzuar mure kështjellash. Po krijuesi, ku është? Ai që nëpërmjet artit të tij, “do të vërë në vend nderin” e artistit, shkrimtarit, intelektualit, duke u bërë udhëheqësi shpirtëror i kombit të tij. Kush do të luajë rolin e poetit, shkrimtarit kombetar, në kohët e vështira që kalon Shqipëria? Kush do të marrë përsipër këtë rol, qe pasi të hiqet dorë nga polemikat e marra jakobine, për të përmbysur gjithshka të trashëguar nga Shqipëria historike apo rilindase, të kuptojë se, atdheu ka më shumë nevojë t’i këndohet vlerave e lavdisë së tij?
Duket sikur koha e manifesteve e pankartave fletë-rrufe, nuk mund t’i zgjidhi problemet e Shqipërisë. Roli i xhenjerit jeniçer, i një lloj “demolition man” modern mitesh, tregon thjesht, për mungesë gjuhe poetike të krijuesit, - zor se mund të gjesh një “demolition man” me imagjinatë, - fatalisht, ai eshtë i privuar nga të krijuarit. Nëse sadopak, ndonjëri nga këto jeniçerë, do të kishte shpirtin e krijuesit të mirëfilltë, do të mjaftonte të bënte një “tour” në atë kështjellën e moçme kulturale të visareve shqiptare, e do të nxirrte qindra subjekte, grimca mitesh e legjendash, që do të shërbenin si zanafilla fantastike krijimesh. Mitet e mesazhet e tyre, përcjellin eksperienca kombëtare, filozofike, politike, artistike, e shoqërore. Para së gjithash, përcjellin kulturalisht, luftën dhe përpjekjet politike e sociale në kujtesën e kombit, në një gjuhë të kuptueshme prej tyre, për të ruajtur thelbin e shpirtit njerëzor, lirine, ndjenjën e bashkësisë e përkatësisë, ashtu siç janë perceptuar në fillesën e kësaj kujtese. E nëse, potencialin krijues, do ta ngrinim në një nivel më lart, duke e kthyer në atë të një shkrimtari kombëtar, mitet shqiptare, kësaj radhe të emancipuara nga një pendë e tillë, do të modernizonin vizionin kombëtar të shqiptarëve.

[made_in_China]

1) Ky artikull vetem lidhezat ka ne shqip (mendimet jo e jo, ato duket qe vijne nga pertej detit).

2) Artikulli i mesiperm, moralisht, nuk e ka vendin ketu ku gjendet.

3) As logjikisht nuk perket ketu pasi shfaq hapur tendenca te theksuara demagogjike.

4) Ky arikull pavarsisht se ben sikur flet per letersine nuk ka fare lidhje direkte me te. Topi i ka lidhur me nje gonxhe te madhe qe e ka emrin globalizem, e te lidhesh letersine me globalizmin real do te thote ta helmosh ate pasi letersia nuk eshte kor zhabash por bilbil ne mal a qyqe ne qytet (qe te dyja tek pulle).

Konkluzion: Topi eshte jenicer.