DOKTRINA - Kapitulli II. Simboli i Besimit

[Albo]

Besorja e Nikeas

Besorja e Nikeas duhet të quhet Besorja Nikeo-Konstandinopolitane, meqenëse ajo u formulua në Sinodin e Parë Ekumenik të Nikeas (325) dhe në Sinodin e Dytë Ekumenik të Konstandinopojës (381).

Në Kishën Orthodokse Besorja quhet zakonisht Simboli i Besimit, që do të thotë literalisht "mbajtja së bashku" dhe "shprehja" ose "rrëfimi" i besimit.

Në Kishën e hershme ekzistonin forma të ndryshme të pohimit të besimit të krishterë; domethë-në "besore" të ndryshme. Këto besore ishin për-dorur fillimisht në lidhje me Pagëzimin. Përpara se të pagëzohej një person duhet të pohonte besimin. Besorja më e yjetër e krishterë ishte ndoshta po-himi i thjeshtë i besimit që Jisui është Krishti, d.m.th. Mesia; dhe që Krishti është Zot. Duke e pohuar publikisht këtë besim, personi mund të pagëzohej në Krishtin, duke vdekur dhe duke u ngjallur me Të, në Jetën e Re të Mbretërisë së Pe-rëndisë në emrin e Atit dhe të Birit dhe të Shpirtit të Shenjtë.

Me kalimin e kohës, vende të ndryshme kishin pohime të ndryshme besoresh, të gjitha, duke po-huar të njëjtin besim, por, duke përdorur forma e shprehje të ndryshme. Këto forma besoresh u bë-në më të zgjeruara dhe më të detajuara, sidomos në ato zona ku pati debate rreth besimit dhe ku lindën herezira të ndryshme.

Në shekullin e katërt lindi një konflikt i madh në Krishtërimin rreth natyrës së Birit të Perëndisë (i quajtur, gjithashtu në Shkrimin Fjalë ose Logos). Disa thanë që Biri i Perëndisë ishte një krijesë, si çdo gjë tjetër e krijuar nga Perëndia. Të tjerë e kundërshtuan, duke thënë se Biri i Perëndisë ishte i përjetshëm, hyjnor dhe i pakrijuar. Për këtë arsye u mbajtën shumë sinode, të cilët bënë shumë for-mulime të besimit rreth natyrës së Birit të Perëndisë. Konflikti u përhap në tërë botën e krish-terë. Për këtë arësye, perandori Konstandin thirri në Nikea në vitin 325 një sinod ekumenik. Ky sinod formuloi Simbolin e Besimit, që u pranua nga Kisha Orthodhokse, si shprehje e pastër e besimit. Ky sinod është quajtur Sinodi i Parë Ekumenik dhe ky ishte formulimi:

Ne besojmë në një Perëndi, Atë të Tërëfuqishëm, krijues të qiellit dhe të dheut dhe të gjithë të dukurave dhe të padukurave. Dhe në një Zot Jisu Krishtin, Birin e Perëndisë, të vetëmlindurin, që lindi prej Atit përpara gjithë shekujve. Dritë prej Drite, Perëndi të vërtetë prej Perëndie të vërtetë, të lindur, jo të bërë, që ka të qenët një me Atin, me anën e të cilit u bënë të gjitha. Që për ne njerëzit dhe për shpëtimin tonë, zbriti prej qiejve, edhe u mishërua prej Shpirtit të Shenjtë edhe Virgjëreshës Mari dhe u bë njeri. Dhe u kryqëzua për ne në kohën e Pontit Pilat, dhe pësoi e u varros, Dhe u ngjall të tretën ditë sipas Shkrimeve. Dhe u ngjit në qiejt dhe rri në të djathtë të Atit. Dhe do të vijë përsëri me lavdi të gjykojë të gjallët dhe të vdekurit, mbretëria e të cilit nuk do të këtë mbarim.

Mbas debatit rreth Birit të Perëndisë, Fjalës Hyjnore, lindi një tjetër debat, që lidhej në mënyrë esenciale me të, debati rreth Shpirtit të Shenjtë. Formulimi që u hartua në Sinodin e Konstandi-nopojës më 381, që njihet si Sinodi i Dytë Ekumenik, i dha fund këtij debati. Formulimi i këtij sinodi iu shtua deklarimit të Nikeas:

Dhe (ne besojmë) në Shpirtin e Shenjtë, Zot, jetëbërës, që buron prej Atit, që adhurohet e lavdërohet bashkë me Atin e me Birin, që foli me anën e profetëve. Në një Kishë të shenjtë, të përgjithshme dhe apostolike. Pohoj një pagëzim për ndjesën e mëkateve. Pres ngjalljen e të vdekurve. Dhe jetën e ardhshme të amëshuar. Amin.

Ky Simbol i plotë i Besimit u adoptua në tërë Kishën. U vendos në formën e vetës së parë njëjës "Unë besoj" dhe u përdor si pohimi zyrtar i besi-mit nga personi (ose nuni) gjatë pagëzimit. Gjithashtu, përdoret si pohim i besimit kur një i krishterë joorthodhoks dëshiron të hyjë në kungimin e Kishës Orthodhokse. Në të njëjtën mënyrë, Besorja u bë pjesë e jetës e të krishterëve orthodhoksë dhe një element thelbësor i Meshës Hyjnore të Kishës Orthodhokse, në të cilën çdo person zyrtarisht e pranon dhe ripohon pagëzimin dhe anë-tarësinë e tij në Kishë. Kështu, Simboli i Besimit është e vetmja pjesë e Meshës (përsëritet në një formë tjetër dhe përpara marrjes së Kungatës), që është në vetën e parë. Të gjitha këngët dhe lutjet e tjera të Meshës janë në shumës dhe fillojne me "ne". Vetëm ky pohim i besimit fillon me "Unë", sepse besimi është në fillim personal, dhe vetëm pastaj i përbashkët.

Të jesh një i krishterë orthodhoks, do të thotë të pohosh besimin e Kishës Orthodhokse, - jo vetëm thjesht fjalët, por kuptimin thelbësor të simbolit të besimit Nikeo-Konstandinopolitan. Kjo do të thotë, gjithashtu të pohosh gjithçka që ky formulim përfshin dhe gjithçka që është zhvilluar prej saj dhe ndërtuar mbi të, në historinë e Kishës Orthodhokse, qysh prej fillimit deri në ditët tona.

[Albo]

Besimi

Unë Besoj

Besimi është themeli i jetës së krishterë. Ai ishte virtuti themelor i Abrahamit; paraardhësit të Izraelit dhe të Kishës së Krishterë. "Abrahami besoi në Perëndinë, dhe kjo iu pa atij si drejtësi"
(Gjeneza 15:6).

Jisui e fillon shërbesën e tij me të njëjtin urdhërim për besimin.
"...Jisui erdhi në Galile, duke lëçitur ungjillin e mbretërisë së Perëndisë dhe duke thënë, Se u mbush koha, dhe u afrua Mbretëri e Perëndisë; pendohuni, dhe i besoni ungjillit (Mark l:15).

Gjatë tërë jetës së tij Jisui ka thirrur për besimin; besim në të, besim në Perëndinë Atin e tij, besim në Ungjillin, besim në Mbretërinë e Perëndisë. Kushti themelor i jetës së krishterë është besimi, sepse me besimin yjen shpresa dhe dashuria dhe çdo vepër e mirë dhe çdo dhuratë dhe fuqi e Shpirtit të Shenjtë. Kjo është doktrina e Krishtit, e Apostujve dhe e Kishës.

Në Shkrimin e Shenjtë besimi është cilësuar me thënien klasike, si "të qenurit e gjërave që shpresojmë, siguria e gjërave që nuk shihen" (Hebrejtë 11:1).

Besimi ka dy aspekte kryesore, dikush mund të thotë, madje, dy kuptime të besimit. I pari është besimi "në" dikë ose diçka, besimi si njohje e këtyre personave ose gjërave si reale, të vërteta dhe të vlefshme; p.sh. besimi në Perëndinë, në Krishtin, në Shën Trininë, në Kishën. E dyta është besimi në kuptimin e besimit dhe të mbështetjes. Në këtë kuptim, p.sh. dikush mund të besojë në Perëndinë, thjesht në ekzistencën, vërtetësinë dhe mirësinë e tij; por, ai duhet të besojë dhe në Të, t'i besojë fjalët e Tij, të besojë dhe të mbështetet në praninë e Tij, të varet plot besim në premtimet e Tij. Për të krishterin të dy tipet e besimit janë të nevojshme. Dikush duhet të besojë në disa gjëra me mendje, zemër dhe shpirt dhe pastaj të rrojë me to në jetën e përditshme.

Besa ngadonjëherë i kundërvihet arsyes dhe besimi, njohurisë. Sipas Orthodhoksisë, besa dhe arsyeja, besimi dhe njohuria, janë dy gjëra me të vërtetë të ndryshme. Ato janë dy gjëra të ndryshme, por megjithatë, ato i përkasin njëra-tjetrës dhe nuk duhen kundërvënë ose të ndahen nga njëra-tjetra.

Së pari, ne nuk mund të besojmë diçka, nëse nuk e njohim atë disi. Një njeri nuk mund të besojë në diçka që s'e njeh fare. Së dyti, çfarë një njeri beson duhet të jetë e arsyeshme. Nëse kërkohet të besohet në hyjninë e një lope ose të vendoset besimi në një idhull druri, do të refuzohej mbi bazën, se nuk është e arsyeshme. Kështu, besimi duhet të këtë arsyet e tij, duhet të bazohet mbi njohurinë. Kurrë besimi nuk duhet të jetë i verbër. Së treti, shpesh njohuria vetë ndërtohet mbi besimin. As-njeri nuk mund të arrijë njohuri nëpërmjet skepticizmit absolut. Nëse diçka njihet, kjo vjen nga një farë besimi në mundësitë e njohjes që ka njeriu dhe nga një besim real që objektet e njohjes, realisht "po e tregojnë vetveten" dhe që mendja dhe shqi-sat nuk po veprojnë në mënyrë të rreme. Gjitha-shtu, në lidhje me shumicën e fjalëve të shkruara, sidomos ato të lidhura me historinë, lexuesit i kër-kohet një farë besimi. Ai duhet të besojë që autori po tregon të vërtetën, prandaj ai duhet të ketë disa njohuri dhe arsye për ta besuar këtë.

Shumë shpesh, vetëm kur ne i besojmë diçkaje, ne jemi në gjendje të "shkojmë më tej" dhe të arrijmë një njohuri dhe kuptim të gjërave, që kurrë nuk mund t'i kuptonim më parë. Eshtë gjithashtu e vërtetë, që disa gjëra mbeten të errëta dhe të pa-kuptimta, përderisa nuk janë parë me sytë e be-simit, sy që pastaj i japin një mënyrë shpjegimi dhe kuptimi, ekzistencës dhe kuptimit të tyre. Kështu, për shembull, fenomeni i vuajtjes dhe i vdekjes duhet të kuptohet më ndryshe nga një që beson në Krishtin, se nga një që beson në një tjetër fe ose filozofi, apo që nuk beson fare.

Besimi është gjithmonë personal. Çdo person duhet të besojë për vetveten. Asnjë nuk mund të besojë për tjetrin. Shumë njerëz mund të besojnë të njëjtën gjë, për shkak të një uniteti njohurie, arsyeje, përvoje dhe bindjeje. Kështu, mund të jetë një komunitet besimi dhe një unitet besimi. Por, ky komunitet dhe unitet fillon dhe mbaron në pohi-min e besimit personal.
Për këtë arsye, Simboli i Besimit në Kishën Orthodhokse - jo vetëm në pagëzimin dhe ritualin zyrtar të pranimit në Kishë, por gjithashtu në lu-tjet e përbashkëta dhe në Meshën Hyjnore - gjith-monë mbetet në vetën e parë. Nëse ne mund të lutemi, blatojmë, këndojmë, lavdërojmë, kër-kojmë, bekojmë, gëzohemi dhe kujtojmë vetveten dhe një-ri-tjetrin tek Perëndia në Kishë dhe si Kishë, e bë-jmë këtë, vetëm se secili prej nesh, mund të thotë ndershmërisht, sinqerisht dhe me bindje: "Zot, Unë besoj..."- duke shtuar, fjalët e ungjillit "...ndihi pabesisë s'ime!" (Mark 9:24).

Që besimi ynë të jetë e sinqertë, ne duhet ta shprehim atë në jetën e përditshme. Ne duhet të sillemi sipas besimit tonë dhe ta provojme atë me anë të mirësisë dhe fuqisë së veprimit të Perëndisë në jetët tona. Kjo s' do të thotë që ne duhet të "tundojmë Perëndinë" ose "të vemë në provë Pe-rëndinë", duke bërë gjëra të marra e të panevoj-shme, vetëm për të parë nëse Perëndia do të marrë pjesë në marrëzinë tonë. Por, do të thotë, që, nëse ne jetojmë me besim në rrugën tonë të drejtësisë, mund të demonstrojmë faktin që Perëndia është me ne, duke na ndihmuar dhe udhëhequr në çdo mënyrë.

Që besimi të rritet e të forcohet, duhet të përdoret. Çdo njeri duhet të jetojë sipas masës së besimit që ka, sado i vogël apo i dobët që mund të jetë. Duke vepruar sipas besimit që kemi, do të jepet besimi në Perëndinë dhe siguria në praninë e Tij dhe me ndihmën e Perëndisë, shumë gjëra që më parë as nuk imagjinoheshin, bëhen të mundshme.

[Albo]

Perëndia

Një Perëndi, Atë të Tërëfuqishëm

Besimi themelor i Kishës së Krishterë është në një Perëndi të gjallë e të vërtetë.

"Dëgjo o Izrael: Zoti Perëndia ynë është një Perëndi; Edhe të duash Zotin Perëndinë tënd me gjithë zemrën tënde, me gjithë shpirtin tënd, me gjithë mendjen tënde dhe me gjithë fuqinë tënde. Dhe këto fjalë që Unë po ju urdhëroj sot do të vendosen në zemrat tuaja, dhe ju do t'ua mësoni ato fëmijve tuaj, dhe ju do të flisni për to kur ju uleni në shtëpitë tuaja, kur ju ecni nëpër rrugë dhe kur ju shtriheni dhe kur ju ngriheni..." [Dhefteronomi (Ligji i përtërirë) 6:4-8].

Këto fjalë nga Ligji i Moisiut citohen nga Krishti si porosia më e madhe (Mark 12:29). Ato pasojnë Dhjetë Urdhërimet, të cilat fillojnë me : " Unë jam Zoti Perëndia juaj... ju nuk do të keni perëndira të tjera perveç meje (Dhefteronomi 5:6-7)

Zoti dhe Perëndia e vetme e Izraelit zbuloi tek njeriu misterin e emrit të tij.

Dhe Moisiu tha:"...nëse ata më pyesin mua,
"Cili është emri i tij? çfarë do t'iu them atyre?"
Perëndia i tha Moisiut. "Unë Jam Ai Që Unë Jam." Dhe ai tha. "Thuaji popullit të Izraelit, 'Unë Jam më ka dërguar mua tek ju."
Perëndia, gjithashtu, i tha Moisiut, "Thuaji popullit të Izraelit, "Jahveh, Perëndia i etërve tanë, Perëndia i Abrahamit, Perëndia i Isakut, Perëndia i Jakovit, më ka dërguar tek ju: ky është emri im në jetë të jetëve, dhe kështu Unë do të përmendem në të gjithë brezat"(Eksodi 3:13-15).

Emri i Perëndisë është Jahveh, që në hebraisht do të thotë Unë jam Ai që jam; ose Unë jam çfarë Unë jam; ose Unë do jem çfarë unë do jem; ose thjesht Unë jam. Ai është Perëndia i gjallë dhe i vërtetë, i vetmi Perëndi. Ai është besnik dhe i vërtetë tek populli i tij. Ai u zbulon atyre hyjninë e Tij dhe Fjalën e Shenjtë. U jep atyre Shpirtin e tij hyjnor dhe të shenjtë. Ai thirrej Adonai: Zoti; dhe emri i tij i shenjtë Jahveh kurrë nuk përmendej nga populli, për shkak të shenjtërisë së tij të frikshme. Vetëm kryeprifti dhe vetëm një herë në vit, dhe vetëm në shenjtëroren e shenjtë të Tempullit të Jerusalemit, guxonte të thoshte emrin hyjnor, Jahveh. Në të gjitha rastet e tjera, Jahveh emërtohet Zot i Tërëfuqishëm, Perëndia i Tejlartë dhe Zot Perëndi i Ushtrive.

Sipas Shkrimit të Shenjtë dhe përvojës së shenjtorëve të Dhiatës së Vjetër dhe të Re, Jahveh është absolutisht i shenjtë. Kjo do të thotë literalisht, që Ai është absolutisht i ndryshëm dhe jo i ngjashëm me asnjë dhe me asgjë tjetër që ekziston (I Shenjtë literalisht do të thotë krejtësisht i ndarë, i ndryshëm, tjetër).

Sipas Traditës Biblike Orthodokse, madje edhe të thuash që "Perëndia ekziston", duhet të cilësohet nga pohimi, që Ai është kaq unik dhe kaq i për-kryer, sa që ekzistenca e Tij nuk mund të kraha-sohet me asgjë tjetër. Në këtë kuptim Perëndia është "mbi ekzistencën" ose "mbi të qenurit". Kë-shtu, doktrina orthodhokse heziton të thotë që Perëndia "është" siç "është" çdo gjë tjetër, ose që Perëndia është thjesht "qenia supreme", në zinxhirin e njëjtë të "të qenurit", ashtu si çdo gjë tjetër është.

Në të njëjtin kuptim, doktrina orthodhokse thotë që uniteti apo njësia e Perëndisë, nuk është thjesht ekuivalent me konceptin filozofik apo matematik të "njëshit"; as jeta, mirësia dhe dituria Tij, si dhe tërë fuqitë dhe virtutet e atribuara Atij, gjithashtu, nuk janë thjesht ekuivalente me asnjë ide që njeriu mund të ketë për këtë lloj realiteti, qoftë kjo edhe ideja më e lartë.

Ndonëse orthodhoksia ruhet nga një koncept mbi-pozitivist i Perëndisë - ajo, e bazuar në përvojën e jetës së Perëndisë tek shenjtorët - vazhdon të bëjë pohimet e mëposhtme: Sigurisht, mund të thuhet që Perëndia ekziston përsosmërisht dhe absolut-isht, si një jetë absolute dhe e përkryer, si mirësi, vërtetësi, dashuri, dituri, urtësi, unitet, pastërti, gëzim, thjeshtësi; si përkryerja apo superpërkry-erja e gjithçkaje që njeriu njeh si të shenjtë, të vërtetë dhe të mirë. Ky është Perëndia, për të cilin në Meshën e shën Joan Gojartit deklarohet: "...Se Ti je Perëndi që s'mund të të shprehim, që s'mund të të kuptojmë; që je i padukshëm, që s'të arrin mendja jonë, që je gjithnjë, që je i njëjti" ( Lutja e Anaforasë).

Ky është Perëndia - Jahveh i Izraelit - të cilin Jisui e shpalli Atin e Tij. Perëndia i Tërëfuqishëm njihet si "Atë" nëpërmjet Birit të Tij Jisu Krisht. Jisui na mësoi ta thërresim Zotin e Tërëfuqishëm, Perëndinë e Ushtrive, me emrin Atë. Përpara Jisuit askush nuk guxonte t'i lutej Perëndisë me emrin intim Atë. Krishti tha "Lutuni kështu: Ati ynë që je në qiejt..."
Jisui mund ta quante Perëndinë Atë, sepse Ai është Biri i vetëmlindur i Perëndisë. Të krishterët mund ta quajnë Perëndinë Atë, sepse nëpërmjet Krishtit ata morën Shpirtin e Shenjtë, duke u bërë vetë bij të adoptuar të Perëndisë.

Por, kur u mbush koha, Perëndia dërgoi të Birin, që lindi prej gruaje, dhe që ishte nën nom, që të shpërblej ata që ishin nën nom, që të marrin birësinë. Edhe meqenëse jeni bij, Perëndia dërgoj Frymën e Birit të Tij në zemrat tuaja që therret, Abba, o Atë. Prandaj nuk je më shërbëtor, por bir; edhe nëse je bir, je edhe trashëgimtar i Perëndisë me anë të Krishtit (Galatianët 4:4-7; Apostulli i Krishtlindjes në Kishën Orthodhokse).

Kështu, asnjë njeri nuk është bir natyror i Perë-ndisë dhe asnjë nuk mund ta quajë lehtësisht Perë-ndinë Atë. Ne mund ta bëjmë këtë vetëm me anë të Krishtit dhe të dhuratës së Shpirtit të Shenjtë. Dhe kështu, ne themi në Meshën Hyjnore.

Dhe bëna të denjë, o Zot, që pa ndrojtje e pa dënim të guxojmë të të thërresim Atë, Ty Perëndinë qiellor e të themi: Ati ynë që je në qiejt...

Duke soditur zbulesën e Perëndisë, Atit tonë, në jetën e popullit të Tij, në Dhiatën e Vjetër dhe në jetën e kishës së Dhiatës së Re, mund të kapen nga njerëzit disa atribute dhe veçori të Perëndisë. Para së gjithash, duket qartë që Perëndia është da-shuri dhe në tërë veprimet e Tij në drejtim të bo-tës, Perëndia Atë, shpreh natyrën e Tij si Dashuri, nëpërmjet Krishtit dhe Shpirtit të Shenjtë :

Të dashur, le të duam njëri-tjetrin; sepse dashuria është nga Perëndia; edhe kushdo që do, ka lindur prej Perëndisë, edhe e njeh Perëndinë. Ai që nuk ka dashuri, nuk e njeh Perëndsnë; sepse Perëndia është da-shuri. Në këtë u shfaq dashuria e Perëndisë mbi ne, se Perëndia dërgoj në botë Birin e Tij të vetëmlindur, që të rrojmë me anën e tij. Në këtë është dashuria, jo sepse ne e de-shëm Perëndinë, por sepse Ai na deshi ne, dhe dërgoj Birin e tij për të shlyer fajet tona.
Edhe ne e dimë dhe e kemi besuar dashuri-në që ka Perëndia për ne. Perëndia është dashuri, edhe ai që mbetet në dashurinë, mbetet në Perëndinë, dhe Perëndia në atë (I Joan 4:7-16).
...Dashuria e Perëndisë është derdhur në zemrat tona me anë të Shpirtit të Shenjtë që na është dhënë (Romanët 5:5).

Duke qenë Perëndia Dashuri, Ati ynë në qiejt bën gjithçka për jetën dhe shpëtimin e njeriut dhe të botës. Ai i bën këto sepse është i mëshirshëm, i mirë, i duruar dhe i dhembshur, duke dashur të fa-lë mëkatet e njeriut, që njeriu të mund të marrë pjesë në jetën dhe dashurinë e Perëndisë. Këto atribute të hirshme të Perëndisë përmenden në psalmodinë e Kishës.

Beko Zotin, o shpirti im, dhe mos harro tërë mirësitë e tij. Atë që fal gjithë paudhësitë e tua, atë që shëron gjithë sëmundjet e tua... Zoti është i dhembshur dhe përdëllyes, zemërgjerë dhe mëshirëplotë (Psalmi 103).

[Albo]

Krijimi

Krijues i Qiellit dhe i Dheut

Kisha Orthodhokse beson se Perëndia Atë, është "Krijues i qiellit dhe i dheut dhe të gjithë të dukurave dhe të padukurave".

Të krijosh, do të thotë të bësh nga hiçi; të sjellësh në ekzistencë atë që nuk ekzistonte më parë; ose duke cituar Meshën e Shën Joan Gojartit "nga e mosqena në të qenët na solle."

Doktrina orthodhokse e krijimit thotë që Perëndia ka krijuar nga hiçi çdo gjë që ekziston. Në Shkrimin e Shenjtë krijimi tregohet në kapitullin e parë të Gjenezës. Pika doktrinore kryesore rreth krijimit është, që vetëm Perëndia është i pakrijuar dhe ka ekzistuar përherë. Çdo gjë tjetër përveç Perëndisë është krijuar nga Ai. Megjithatë, Perëndia nuk krijoi gjithçka në mënyrë individuale dhe në të njëjtën kohë. Në fillim Ai krijoi bazat e ekzistencës dhe pastaj në periudha kohe (ndoshta miliona yjet - shih 2 Pietri 3:8) kjo bazë e parë ekzistence - me anë të fuqisë që Perëndia i kishte dhënë - prodhoi krijesat e tjera të Perëndisë:

Le të prodhojë toka bimë... le të prodhojnë ujrat qenie të gjalla... le të prodhojë toka qenie të gjalla, sipas llojeve të tyre..." (Gje-neza 1:11,20,24).

Kështu, ndonëse Perëndia është padyshim krijuesi i gjithçkaje, Ai vepron gradualisht në kohë dhe me anë të gjërave të bëra më parë prej Tij, të cilave u kishte dhënë fuqi dhe mundësi jetëprodhuese.
Sipas Besimit Orthodhoks, gjithçka që Perëndia bën është "shumë e mirë": qiejtë, toka, bimët, ka-fshët, dhe së fundi vetë njeriu (Gjeneza 1:31). Pe-rëndia është i kënaqur me krijimin dhe e bëri atë jo për tjetër qëllim, por vetëm që ai të marrë pjesë në Hyjninë e Tij, në ekzistencën e pakrijuar dhe të jetojë prej "frymës së jetës" së Tij (Gjeneza 1:30; 2:7).

Nga Fjala e Perëndisë
Qiejtë u bënë,
dhe tërë ushtritë e tyre
nga fryma e gojës së Tij.
Ai mblodhi ujrat në një tog ;
Dhe i vuri thellësitë e tyre të mëdha si rezervuare.
Le të trembet dheu nga Perëndia,
dhe tërë banorët e dheut,
të qëndrojnë me frikë para Tij!
Sepse Ai foli dhe u bë!
Ai urdhëroi dhe u krijua! (Psaimi 33:6-9).

Në vargjet e cituara më sipër, si dhe në tregimin e Gjenezës, ne duhet të vemë re praninë e veprimin e Fjalës së Perëndisë dhe Shpirtit të Perëndisë. Perëndia Atë bën gjithçka që ekziston me anë të Fjalës së Tij Hyjnore - "Sepse Ai foli dhe u bë" -dhe me anë të Shpirtit të Tij të Shenjtë, që "vërtitej në faqen e ujërave" (Gjeneza 1:2). Ne shohim që këtu një shkëndijë të Shën Trinisë, që do zbulo-hej plotësisht në Dhiatën e Re, kur Fjala u bë mish dhe kur Shpirti i Shenjtë erdhi personalisht tek nxënësit e Jisuit ditën e Rushajeve (Pentikostisë).

Gjithashtu, duhet të vemë re mirë mirësinë e botës fizike të krijuar. Nuk ka dualizëm në Krishtërimin Orthodhoks. Nuk ka doktrinë në orthodhoksi që të mësojë se "shpirti" është i mirë dhe "materia" e keqe, që "qielli" është i mirë dhe "toka" e keqe. Perëndia e do tërë krijimin e Tij material me dashurinë e Tij të përjetshme, si do të shohim, që kur krijimi fizik u prish nga mëkati, Ai bën gjith-çka për ta shpëtuar atë.

Duke dashur të tërë krijimin e Tij të mirë, Perëndia Atë banon në botën që Ai ka bërë, për shkak të mirësisë dhe dashurisë së Tij për njeriun. Omniprezenca (kudoprania) e Perëndisë është një nga atributet hyjnore të Krijuesit, që veçanërisht theksohet në mësimin e krishterë orthodhoks. Ky fakt pohohet direkt në lutjen drejtuar Shpirtit të Perëndisë, që është lutja që hap adhurimin orthodhoks:

O Mbret Qiellor, Ngushëllimtar, Shpirti i së vërtetës, që ndodhesh kudo dhe i mbush të gjitha, thesari i të mirave dhe dhurues jete; eja qëndro ndër ne dhe pastrona nga çdo njollë dhe shpëto, o i Mirë, shpirtrat tanë.

Fakti që të krishterët luten: Ati ynë që je në qiejt, është gjithashtu pohimi i faktit që Perëndia është i pranishëm kudo, sepse kudo që të lëvizin njerëzit mbi faqen e dheut, mbi dete apo në ajër, qiejt do t'i rrethojnë ata me praninë e Perëndisë. Zoti Jisu Krisht, me qëllim që njerëzit të kuptonin se Perë-ndia i vërtetë, Ati i Tij, nuk është lidhur me një apo tjetër vend, siç ishin perënditë pagane, i mësoi njerëzit t'i Juten Atit "në qiejt". Sepse Perëndia i gjallë dhe i vërtetë është i pranishëm tek të gjithë dhe mbi të gjithë, duke i përfshirë dhe mbështjellë të gjitha me kujdesin dhe mbrojtjen e Tij qiellore. Perëndia, që është "mbi të gjithë", është gjithashtu "me anë të të gjithëve edhe ndër gjithë ju" (Efesianët 4:6). Me anë të Fjalës së Tij dhe Shpirtit të Tij të Shenjtë, Perëndia "i mbush të gjitha në të gjitha" (Efesianët 1:10,23).

Kështu, Apostulli Pavël deklaron tek athinasit, ndonëse njerëzit mund ta kuptojnë apo jo "me anë të Tij rrojmë, edhe lëvizim, edhe jemi", sepse "Ai nuk është larg prej cilitdo prej nesh" (Veprat 17:27-28). Omniprezenca e Perëndisë është shprehur kaq bukur në Psalmin 139:

Ku do të mund të shkoja larg Frymës Tënde, apo ku do të mund të ikja larg pranisë Tënde? Nëse ngjitem në qiell, Ti je atje! Nëse shtroj shtratin tim në Sheol, Ti je atje! Nëse marr krahët e mëngjesit dhe banoj në thellësinë më të madhe të detit, edhe atje dora Jote do të më udhëheqë dhe dora Jote e djathtë do të më mbajë. Nëse unë them "Le të më mbulojë errësira dhe drita rreth meje le të bëhet natë", madje edhe errësira nuk është e errët tek Ti, nata është më e ndritshme se dita; sepse errësira është si dritë në Ty! (Psalmi 139:7-12).

[Albo]

Engjëjt

Të Gjitha të Dukurat dhe të Padukurat

Përveç botës së dukshme Perëndia krijoi dhe botën e padukshme. Shkrimi i Shenjtë ngadonjëherë e quan atë "qiejt" dhe herë të tjera i referohet asaj si "mbi qiejt." Çfarëdo qoftë emri i saj, i përdorur në Shkrimin e Shenjtë, bota e padukshme nuk është pjesë e universit material. Ajo nuk ekziston në ha-pësirë dhe nuk ka dimensione fizike. Kështu që nuk mund të lokalizohet dhe nuk ka një "vend" ku mund të shkohet, duke udhëtuar nëpërmjet galaktikave.

Por, megjithëse kjo botë është e padukshme dhe është botë e pastër shpirtërore, ajo është e krijuar, është reale dhe ekziston me të vërtetë. Krijimi i padukshëm ekziston si i ndryshëm prej universit të krijuar material, por gjithashtu, është krejtësisht i ndryshëm prej ekzistencës absolute hyjnore të Perëndisë së pakrijuar.

Realiteti i krijuar i padukshëm përbëhet prej ushtrive të fuqive pa trup, përgjithësisht - deri diku jo e saktë - të quajtur engjëj. Engjëjt (që literalisht do të thotë "lajmëtarë") janë vetëm një rang i fuqi-ve pa trup të botës së padukshme.
Sipas Traditës dhe Shkrimit Orthodhoks, ka nëntë rangje të fuqive pa trup ose Ushtrive (Savaoth do të thotë "ushtri" ose "rangje"). Ata janë engjëjt, kryeengjëjt, prijësit, fuqitë, pushtetet, zotërimet, fronet, keruvimet dhe serafimet.

Të fundit i afrojnë Perëndisë adhurim të vazhdu-eshëm duke thirrur pa ndërprerje: I Shenjtë! I Shenjtë! I Shenjtë ! (Isaia 6:3; Zbulesa 4:8). Ata që ndodhen në mes të listës së mësipërme njihen pak nga njerëzit, ndërsa engjëjt dhe kryeengjëjt ja-në parë si punëtorë aktivë, luftëtarë dhe lajmëtarë të Jahves, në lidhje me këtë botë. Kështu, engjëjt dhe kryeengjëjt janë parë të luftojnë kundër së keqes shpirtërore dhe të ndërmjetojnë mes Perëndisë dhe botës. Ata shfaqen në forma të ndryshme tek nje-rëzit në Dhiatën e Vjetër dhe të Re, si dhe në jetën e Kishës. Engjëjt janë ata që sjellin fuqinë dhe praninë e Perëndisë dhe janë lajmëtarët e fjalës së Tij për shpëtimin e botës. Më i njohuri nga engjëjt është Gabrieli (që literalisht do të thotë "burrë i Perëndisë" ose "trim i Perëndisë"), prurësi i lajmit të mirë të lindjes së Krishtit (Danieli 8:16; 9:21; Lluka 1:19,26) dhe Mikaili (Shën Mëhilli), që do të thotë literalisht "kush është si Perëndia", krye-gjenerali i ushtrive shpirtërore të Perëndisë (Dani-eli 11:13; 12:1; Juda 9; Zbulesa 12:7).

Duke folur në përgjithësi, shfaqja e fuqive pa trup tek njerëzit është përshkruar në një mënyrë fizike ("me gjashtë krahë", "me shumë sy" ose në "for-më njeriu"). Megjithatë, duhet të kuptohet qartë se këto janë thjesht përshkrime simbolike. Engjëjt nuk kanë trupa dhe nuk kanë veçori trupore të as-një lloji. Ata janë qenie shpirtërore të pastra.

[Albo]

Frymë te liga ose Shpirtërat e keqinj

Sipas Besimit Orthodhoks, përveç fuqive të krijuara shpirtërore, të cilat bëjnë vullnetin e Perëndisë, janë gjithashtu, shpirtrat që kanë ngritur krye kundër Perëndisë dhe që bëjnë keq. Këta janë demonët ose djajtë (që literalisht do të thotë "të ndarët") dhe që njihen si në Dhiatën e Vjetër, ashtu dhe në Dhiatën e Re dhe në jetët e shenjtorëve.

Satanai (që literalisht do të thotë kundërshtari ose armiku), është emri për djallin, princin e frymëve të liga. Ai është identifikuar me gjarpërin e Gjenezës 3 dhe si tunduesi i Jobit dhe i Jisuit (Jobi 1:6; Marku 1:33). Ai emërtohet nga Krishti, si mashtrues dhe gënjeshtar, "ati i gënjeshtrës" (Joani 8:44) dhe si "princi i kësaj bote" (Joani 12:31; 14:30; 16:11). Ai ka "rënë nga qielli" së bashku me engjëjt e këqinj, për të luftuar kundër Perëndisë dhe shërbëtorëve të tij (Lluka 10:18; Isaia 14:12). Ky i "hyri Judës" kur ai tradhtoi Krishtin (Lluka 22:3)

Apostujt e Krishtit dhe shenjtorët e Kishës i njohën nga përvoja e tyre direkte fuqitë e Satanait, që luftojnë kundër njeriut, për shkatërrimin e Njeriut. Gjithashtu, ata njohën pafuqinë e tij dhe shkatërrimin e tij përfundimtar kur njeriu është me Perëndinë, i mbushur me Shpirtin e Shenjtë të Krishtit. Sipas doktrinës Orthodhokse nuk ka rrugë të mesme ndërmjet Perëndisë dhe Satanait. Njeriu kur-doherë është o me Perëndinë, o me djallin, duke i shërbyer njërit apo tjetrit.
Fitorja përfundimtare i përket Perëndisë dhe atyre që janë me Të. Satanai dhe ushtria e tij do të shka-tërrohen në fund. Pa këtë njohje - dhe për më te-për - pa përvojën e këtij realiteti të betejës koz-mike shpirtërore (Perëndia kundër Satanait, engjëjt kundër demonëve), askush nuk mund të quhet i krishterë orthodhoks dhe nuk mund të shohë e të jetojë realitetin më të thellë të jetës. Duhet të jetë e qartë, se djalli nuk është një tundues, që shfaqet fizikisht. Ai është dinak e i zgjuar dhe vepron du-ke u fshehur dhe duke mashtruar. Fitorja e tij më e madhe është mosbesimi i njerëzve në ekzistencën dhe fuqinë e tij. Djalli sulmon haptaz vetëm ata që nuk mund t'i mashtrojë me mënyra të tjera: Jisuin dhe shenjtorët e mëdhenj. Sepse në pjesën më të madhe të luftës së tij ai qëndron i fshehur dhe ve-pron me metoda dhe mënyra indirekte.

Përmbani veten, rrini zgjuar; sepse kundër-gjyqësi juaj, djalli, porsi luani që ulurin vjen përqark, duke kërkuar cilin të përpijë (1 Pietri 5:8).

Vishni gjithë armët e Perëndisë, që të mu-ndni t'u qëndroni kundër mjeshtërive të djallit; Sepse lufta jonë nuk është kundër gjaku e mishi, por kundër prijësve, kundër pushteteve, kundër princërve të errësirës të kësaj jete, kundër frymave të liga të vende-ve qiellore (Efesianët 6:11-12).

[Albo]

Njeriu

Njeriu është krijimi i veçantë i Perëndisë. Ai është i vetmi "i krijuar sipas shembëlltyrës dhe ngjashmërisë së Perëndisë"(Gjeneza 1:26). Ai u krijua nga Perëndia prej dheut në mbarim të procesit të krijimit ("ditën e gjashtë") dhe nga vullneti i veçantë i Perëndisë. Ai është bërë të marrë frymë prej "frymës së jetës" (Gjeneza 2:7), të njohë Perëndinë dhe të këtë pushtet mbi gjithçka që Perëndia ka bërë.

Njeriu u krijua si biseksual - "mashkull e femër Ai i bëri ata" (Gjeneza 1:27; 2:21) - dhe që të "shtohej e shumohej" (Gjeneza 1:28). Kështu, sipas doktrinës orthodhokse, seksualiteti i përket krijimit që Perëndia e quajti "shumë mirë" (Gjeneza 1:31) dhe në vetvete nuk është mëkatar. Ai i përket natyrës së njerëzimit dhe abuzimi në të sjell mëkatin.

Si shembëlltyrë e Perëndisë, sundues mbi gjithë krijimin dhe bashkëkrijues me Krijuesin e Pakri-juar, njeriu ka detyrën që "të reflektojë" Perëndinë në krijimin: duke shpërndarë vullnetin, praninë, dhe fiaqinë e Perëndisë në tërë universin dhe të tra-nsformojë gjithçka që ekziston në parajsë të Pe-rëndisë. Në këtë kuptim, njeriu është krijuar për një qëllim më të lartë se fuqitë pa trup, engjëjt. Kjo bindje pohohet nga Krishtërimi Orthodhoks, jo vetëm sepse Shkrimi i Shenjtë thekson që njeriu është bërë në shembëlltyrën e Perëndisë, për të sunduar mbi krijimin, gjë që nuk është thënë për engjëjt; por, gjithashtu edhe sepse është shkruar për Jisu Krishtin që është me të vërtetë njeriu i përsosur dhe Adami i Dytë (I Kor. 15:45) që:

"Perëndia e lartësoji fort tepër, edhe i fali një emër që është përmbi çdo emër; Që në emrin e Jisuit të unjet çdo gju i atyre që ja-në në qiejt e mbi dhe e nën dhe, dhe çdo gjuhë të rrëfenj se Jisu Krishti është Zot, për lavdi të Perëndisë Atë." (Filipianët 2:9-11)

Rezulton prej besimit në Jisuin, që njeriu është krijuar për një jetë më superiore se çdo krijesë tje-tër, madje edhe prej engjëjve, që lavdërojnë Perë-ndinë dhe i shërbejnë çështjes së shpëtimit të nje-riut. Pikërisht kjo bindje, pohohet kur Kisha për-shëndet Marinë, Hyjlindësen, si "më të nderuarën se Keruvimet dhe më të lavdëruarën pa krahasim se sa Serafimet." Ajo që është lavdëruar dhe për-mbushur në njerëzoren Mari, pritet dhe shpre-sohet për tërë njerëzit "që dëgjojnë fjalën e Pe-rëndisë dhe e ruajnë atë" (Lluka 11:28).

Sipas besimit të krishterë, njeriu është krijuar me një dinjitet të madh. Njeriu është "më i rëndësi-shmi" i krijesave të Perëndisë, për të cilin, "tërë gjërat e dukshme dhe të padukshme" janë krijuar prej Perëndisë.

Doktrina orthodhokse thekson, që vetëm nëpër-mjet dritës së zbulesës së plotë të Jisu Krishtit, mund të kuptohet dhe vlerësohet çfarë do të thotë të jesh njerëzor. Duke qenë Fjala Hyjnore dhe Biri i Perëndisë në mish njerëzor, Jisui zbulon kup-timin real të njerëzimit. Si Njeriu i Përkryer dhe Adami i Pastajmë, "njeriu prej qiellit", Jisui na jep interpretimin e saktë të historisë së krijimit, shkruar në librin e Gjenezës. Apostull Pavli shkruan, që Adami e gjen kuptimin e tij si "tipi (ose forma) e atij që do vinte" të quajtur Jisu Krisht (Romanët 5:14).

Kështu është shkruar, "I pari njeri, Adami, "u bë shpirt i gjallë"; i pastajmi Adam, frymë që jep jetë. Edhe nuk u bë më parë ajo e frymës, por ajo e gjallesës, pastaj ajo e frymës. Njeriu i parë është prej dheut, prej baltës; njeriu i dytë është Zoti prej qielli. Siç është i baltës, të tillë janë ata të baltës, dhe siç është qiellori të tillë janë qiellorët. (I Korinthianët 15:45-49).

Sipas teologjisë orthodhokse, të mbartësh she-mbëlltyrën e Perëndisë është të jesh i ngjashëm me Krishtin, Imazhin e pakrijuar të Perëndisë dhe të marrësh pjesë në të gjitha atributet shpirtërore të Hyjnisë. Ose, siç shpreheshin etërit e shenjtë, të bëhesh nga hiri hyjnor çfarë Perëndia është prej natyre. Nëse Perëndia është një Qenie e lirë, frymore dhe personale, kështu dhe qeniet nje-rëzore, mashkull dhe femër, janë të njëjtë. Ashtu si Perëndia, që është kaq i fuqishëm dhe krijues, që ka sundimin mbi tërë krijesat, ashtu edhe kri-jesat njerëzore, të bëra sipas shembëlltyrës dhe ngjashmërisë së Tij, gjithashtu janë për të ushtruar sundimin në botë. Nëse Perëndia ushtron sundi-min dhe autoritetin jo me anë të tiranisë dhe shty-pjes, por me anë të dashurisë dhe shërbesës, ashtu edhe krijesat e Tij duhet të bëjnë të njëjtën gjë. Nëse vetë Perëndia është dashuri, mëshirë, dhembshuri dhe kujdes në gjithçka, kështu duhet të jenë dhe krijesat e Tij, të bëra të ngjashme më Të. Dhe së fundi, nëse Perëndia rron përjetë në jetën e amëshuar, duke mos vdekur kurrë, por duke ekzi-stuar gjithmonë në gëzim të përkryer, në bukuri të harmonishme dhe në lumturi me tërë krijimin, ashtu edhe qeniet njerëzore janë krijuar për jetën e përjetshme dhe kungim të gëzuar dhe harmonik me Perëndinë dhe me tërë krijimin.

Sipas doktrinës orthodhokse, qenia njerëzore dhe jeta, në zhvillimin dhe rritjen e tyre, kurrë nuk plotësohen dhe mbarohen, sepse janë bërë sipas shembëlltyrës dhe ngjashmërisë së Perëndisë. Qe-nia e Perëndisë dhe jeta janë të pashtershme dhe pa kufi. Ashtu si Arkeotipi Hyjnor nuk ka kufi në hyjnishmërinë e Tij, ashtu dhe njeriu, si shembëll-tyrë njerëzore e Perëndisë, nuk ka kufi në njeri-shmërinë e tij, në atë që mund të bëhet prej hirit të Krijuesit të tij. Prandaj, natyra njerëzore është kri-juar nga Perëndia, që të rritet dhe të zhvillohet në përjetësi, nëpërmjet pjesëmarrjes në natyrën e Pe-rëndisë. Njeriu është krijuar që të bëhet gjithnjë e më tepër dhe kjo në përjetësi, i ngjashëm me Pe-rëndinë, madje edhe në Mbretërinë e Perëndisë në mbarim të kësaj jete, kur Krishti do të vijë përsëri me lavdi, për të ngjallur të vdekurit dhe për t'u dhënë jetë atyre që e duan Atë.

Kështu na mësuan etërit e shenjtë të besimit or-thodoks, që çfarëdo stadi pjekurie dhe zhvillimi të arrijë njeriu, çfarëdo qoftë fuqia, dituria, mëshira, njohuria dhe dashuria e tij, gjithmonë do të ketë para tij një pafundësi e një përmbushje më të ma-dhe jete, për të marrë pjesë dhe për të jetuar në Trininë e bekuar. Fakti që natyra njerëzore përpa-ron përjetësisht në përsosje, në natyrën e Perë-ndisë, përbën kuptimin e jetës për njeriun dhe mbetet përgjithmonë burimi i gëzimit të tij për jetë tëjetëve.

Burri dhe gruaja, mashkulli e femra, janë krijuar nga Perëndia të jetojnë së bashku në një bashkim jete, dashurie dhe të qenuri.
Burri është udhëhe-qësi në aktivitetet njerëzore; ai pasqyron Krishtin si Adam i ri dhe i përkryer. Gruaja duhet të jetë "ndihmësja" e burrit dhe "nëna e të gjithë të gjallëve". Në lidhje me marrëdhëniet me burrin ajo simbolizohet me marrëdhënien e Marisë dhe Kishës, Evës së Re, me Krishtin, Adamin e Ri. Ajo frymëzon jetën e burrit dhe plotëson qenien e tij dhe përmbush jetën e tij. Gruaja nuk është një instrument i burrit, por një person me të drejtat e saj, që merr pjesë në natyrën e Perëndisë dhe një plotësues i nevojshëm i burrit. Nuk mund të ketë burrë pa gruan - nuk ka Adam pa Evën; ashtu si nuk mund të ketë grua pa burrin. Të dy jetojnë së bashku, në kungim dhe harmoni të përsosur, për përmbushjen e natyrës dhe jetës njerëzore.

Ndryshimet ndërmjet burrit dhe gruas janë reale dhe të pandryshueshme. Ato nuk kufizohen ve-tëm në ndryshimet biologjike apo fizike. Ato janë më tepër "mënyra ekzistence", brenda së njëjtës njerishmëri; ashtu si ne mund të themi, që Biri dhe Shpirti i Shenjtë janë "mënyra ekzistence" të ndryshme brenda së njëjtës hyjnishmëri, së ba-shku me Perëndinë Atë. Mashkulli dhe femra du-het të jenë në bashkim shpirtëror, si edhe në ba-shkim fizik. Ata duhet të shprehin së bashku, në të njëjtën njerishmëri, të gjitha virtytet dhe fUqitë që i përkasin natyrës njerëzore, të krijuar sipas shembëlltyrës dhe ngjashmërisë së Perëndisë. Nuk ka virtute apo fuqira që i përkasin burrit dhe jo gruas; ose gruas dhe jo burrit. Ata janë thirrur së bashku në përsosjen shpirtërore drejt të vërtetës dhe dashurisë dhe në të gjitha virtytet hyjnore, që Perëndia i ka dhënë krijesave të Tij.

Armiqësitë dhe rivalitetet që ekzistojnë ndërmjet burrit dhe gruas në këtë botë nuk i përkasin "më-nyrave të ndryshme të ekzistencës", të krijuara nga Perëndia, por më tepër i përkasin mëkatit. Nuk duhet të ketë tirani të burrit mbi gruan; as shtypje apo skllavëri. Ashtu si nuk duhet të ketë përpjekje të grave për tu bërë burra dhe të mbajnë pozitën e mashkullit në rendin e krijimit. Por, du-het të jetë një harmoni dhe një unitet në bashkë-sinë e qenieve, me dallimet e tyre natyrore dhe me rendin e krijuar natyror. Në Trininë e Shenjtë ne kemi njëqenshmërinë e natyrës, si dhe dallimin e mënyrave të qenies brenda Hyjnisë. Sepse në Vetë Hyjninë e Trinisë ka një unitet të natyrës dhe të qenërit, siç ka dhe një dallim real ndërmjet Atit dhe Birit dhe Shpirtit të Shenjtë, në mënyrën se si çdo Person Hyjnor jeton dhe shpreh natyrën e përbashkët të Perëndisë. Ka një rend në Shën Trininë. Madje ka një hierarki, nëse ne nuk do ta marrim këtë term në kuptimin e një ndryshimi në natyrën ndërmjet Atit, Birit dhe Shpirtit të Shenjtë, por thjesht në mënyrën në të cilën Personat Hyjnor lidhen me njëri tjetrin dhe me njeriun dhe me botën. Në Vetë Trininë, Ati Vetëm është "Burimi i Hyjnisë." Biri është shprehja e Atit dhe është "subjekt" tek Ai. Dhe Shpirti i Shenjtë, i së njëjtës esencë dhe plotësisht i barabartë me Atin dhe me Birin, është Personi "i tretë", që përmbush vullnetin e Atit dhe të Birit. Kjo është dogmë e Kishës. Por ata nuk janë të njëjtë dhe ka një rela-cion rendi ndërmjet tyre, në të cilin ka "prioritete" në të qenurit dhe në veprimin, të cilët jo vetëm nuk prishin përsosjen dhe unitetin e përsosur të Perëndisë, por, madje, e lejojnë atë dhe e bëjnë atë të jetë hyjnor dhe i përsosur (Shih kapitullin III). Jeta Trinitare e Perëndisë është Arkeotipi dhe Modeli Hyjnor për qenien dhe veprimin e mash-kullit dhe femrës brenda rendit të krijimit.

[Albo]

Mëkati

Fjala mëkat literalisht do të thotë "të mos qëllosh në shenjë", të dështosh në çfarë duhet të bësh, të mos arrish atje ku duhet të shkosh.

Në fillim njeriu u krijua që të ishte shembëlltyra e krijuar e Perëndisë, të jetonte i bashkuar me jetën hyjnore të Perëndisë dhe të sundonte mbi tërë kri-jimin. Dështimi i njeriut në këtë detyrë është më-kati i tij, i cili quhet gjithashtu rënia e tij.

"Rënia" e njeriut do të thotë se njeriu dështoi t'i përgjigjej thirrjes që i kishte bërë Perëndia. Ky është dhe kuptimi i Gjenezës 3. Njeriu u mashtrua nga i ligu (gjarpëri), duke besuar se do të mund të bëhej "si Perëndia" me anë të vullnetit dhe përpjekjes së tij.

Në traditën orthodhokse ngrënia e "pemës së njo-hjes të së mirës dhe të së keqes", në përgjithësi in-terpretohet si shijimi i së keqes nga njeriu, si pro-vimi i së keqes si e tillë. Disa herë, kjo ngrënie është interpretuar (shën Grigor Theologu), si për-pjekja e njeriut për të bërë atë që nuk është akoma në mundësitë e tij për t'u realizuar.

Çfarëdolloj qofshin detajet e interpretimeve, është krejt doktrinë e qartë e Orthodhoksisë, që njeriu dështoi në vokacionin (thirrjen) e tij të parë. Ai nuk iu bind urdhërimit të Perëndisë, nga krenaria, xhelozia dhe mungesa e mirënjohjes së përulshme ndaj Perëndisë, duke iu dorëzuar tundimit të Sata-nait. Kështu, njeriu mëkatoi. Ai "humbi shenjën" e thirrjes së tij. Ai shkeli Ligjin Perëndisë (I Joan 3:4). Dhe kështu ai shkatërroi vetveten dhe kriji-min që i ishte dhënë atij për t'u kujdesur. Nga më-kati i tij - dhe mëkatet e tij - njeriu sjell vetveten dhe tërë krijimin nën sundimin e të ligut dhe të vdekjes.

Në Shkrimin e Shenjtë dhe në teologjinë orthodho-kse këto elemente gjithmonë shkojnë së bashku: mëkati, e keqja, djalli, vuajtja dhe vdekja. Kurrë nuk është një nga këto pa të tjerat dhe të gjitha ja-në rezultati i rebelimit të njeriut kundër Perëndisë dhe humbjes së kungimit me Atë. Ky është kupti-mi kryesor i Gjenezës 3 dhe i kapitujve që pasoj-në, deri në thirrjen e Abrahamit. Mëkati sjell më shumë mëkat dhe të keqe më të madhe. Ai sjell mosharmoninë kozmike, prishjen dhe vdekjen e gjithçkaje. Njeriu përsëri mbetet shembëlltyra e krijuar e Perëndisë - kjo nuk mund të ndryshohet-por ai dështon të mbajë shëmbëlltyrën e tij të pas-tër dhe të mbajë ngjashmërinë hyjnore. Ai e ndyn njerishmërinë e tij me të keqen, e prish dhe e de-formon atë, sa që nuk mundet më të jetë pasqyri-mi i pastër i Perëndisë, siç duhet të ishte. Bota mbetet përsëri e mirë, madje "shumë e mirë", por ajo pëson konsekuencat e hidhura të mëkatit të zotërisë së saj të krijuar dhe vuan me të, në ago-ninë e vdekjes dhe në prishje. Kështu, nga mëkati i njeriut, e tërë bota ra nën sundimin e Satanait dhe "gjendet në të ligët" (I Joani 5:19; shih gjitha-shtu Romanët 5:12).

Historia e Gjenezës, një tregim me frymëzim hy-jnor, përshkruan me terma simbolike historinë e njeriut të parë dhe mundësitë dhe dështimet e tij fillestare. Ajo tregon, që mundësia e njeriut për zhvillimin dhe rritjen e përjetshme në Perëndinë, u kthye nga mëkati në shumimin dhe shtimin e do-bësive të njeriut dhe në transformimin e krijimit në principatë të të ligut, në një varrezë kozmike, "që rënkon në dhimbje" deri sa të shpëtohet përsëri nga Perëndia (Romanët 8:19-23). Të gjithë fëmijët e Adamit, d.m.th. gjithçka që i përket racës njerë-zore, merr pjesë në këtë fat tragjik. Edhe të porsalindurit, si shembëlltyra të Perëndisë në një botë thelbësisht të mirë, hidhen përnjëherë në një uni-vers të lidhur nga vdekja, të sunduar nga i ligu dhe të mbushur me frutat e këqija të brezave të shër-bëtorëve të tij të ligj.

Ky është mesazhi themelor: njeriu dhe bota kanë nevojë të shpëtohen, Perëndia e dha premtimin e shpëtimit qysh prej fillimit, premtim që filloi të përmbushet në histori në personin e Abrahamit, atit të Izraelit, stërgjyshit të Krishtit.

Edhe Zoti i tha... Abramit (më vonë quajtur Abraham) "Unë do t'iu bëj ju një komb të madh... dhe nga ju të gjitha familjet e dheut do të bekohen (Gjeneza 12:3; 22:15).

Abrahami besoi tek Perëndia; dhe prej tij erdhi populli i Izraelit, nga i cili, sipas mishit, erdhi Jisu Krishti, Shpëtimtari dhe Zoti i Krijimit (Shih Lluka 1:55,73; Romanët 4; Galatianët 3).

E tërë historia e Dhiatës së Vjetër përmbushet në Jisu Krishtin. Gjithçka që u ndodhi fëmijëve të zgjedhur të Abrahamit, ndodhi në perspektivën e shkatërrimit final të mëkatit dhe vdekjes nga Krishti. Dhiata e Perëndisë me Abrahamin, Isakun dhe Jakovin (emri i të cilit u ndërrua në Izrael, që do të thotë "ai që lufton me Zotin"); dymbëdhjetë tributë e Israelit; historia e Josifit; pashka, eksodi dhe marrja e Ligjit të Perëndisë nga Moisiu; hyrja në tokën e premtuar nga Jisui i Naviut; themelimi i Jerusalemit dhe ndërtimi i tempullit nga Davidi dhe Solomoni; gjyqtarët, mbretërit, profetët dhe priftërinjtë; gjithçka në historinë e Dhiatës së Vje-tër, të popullit të zgjedhur të Perëndisë e gjen që-llimin dhe kuptimin final në lindjen, jetën, vde-kjen, ngjalljen, ngjitjen dhe lavdërimin e Birit të vetëm të Perëndisë, Jisuit, Mesias. Ai vjen nga Ati, për të shpëtuar popullin nga mëkatet e tyre, të hapë varret e tyre dhe të falë jetën e përjetshme tek i gjithë krijimi.

[Albo]

Jisu Krishti

Dhe në një Zot, Jisu Krishtin

Pohimi themelor i të krishterëve për Zotin e tyre është ky: Jisu Krishti është Zot. Ky pohim fillon në Ungjill, kur Jisui vetë i pyeti nxënësit e tij:

Po ju cili thoni se jam unë? Edhe Simon Pietri u përgjegj e tha: Ti je Krishti, i Biri i Perëndisë së Gjallë... (Mat. l6:16).

Jisui është Krishti. Ky është akti i parë i besës, që njerëzit duhet të kenë për Atë. Në lindjen e Tij, djali i Marisë u quajt Jisu, që literalisht do të thotë Shpëtimtar (në hebraishte Joshua, emri që pati edhe pasuesi i Moisiut, i cili kapërceu lumin e Jordanit dhe udhëhoqi popullin e zgjedhur në tokën e premtuar). "Edhe do e quani emrin e tij Jisu, sepse ai do të shpëtojë popullin e tij nga mëkatet e tyre" (Matheu 1:21; Lluka 1:31). Ky është Jisui, i cili është Krishti, që do të thotë I Lyeri, Mesia i Izraelit. Jisui është Mesia, ai që i ishte premtuar botës nëpërmjet Abrahamit dhe bi-jve të tij.

Po kush është Mesia? Kjo është pyetja e dytë, e pyetur gjithashtu nga Krishti në Ungjill - por këtë herë jo nxënësve të tij, por atyre që po e ngac-monin dhe përpiqeshin ta kapnin në fjalët e tij. "Kush është Mesia?" ai i pyeti ata, jo sepse ata mund të përgjigjeshin apo donin realisht të dinin, por me qëllim që t'i bënte ata të heshtnin dhe te fillonte inaugurimin e "orës", për të cilën kishte ar-
dhur: orën e shpëtimit të botës.

Edhe tek ishin mbledhur Farisejtë, Jisui i pyeti, duke thënë. Çmendoni për Krishtin (Mesian)? I Biri i kujt është? Ata i thanë "Biri i Davidit" Ai u thotë atyre," Qysh pra Davidi me Fry-më e quan atë Zot, duke thënë 'I tha Zoti Zotit tim, Rri në të djathtën time derisa të ve armiqtë e tu nën këmbët e tua!'? (Psalmi 110) Nëse Davidi e quan Zot, si është ai i bi-ri i tij?"
Dhe askush nuk mundte të përgjigjej asnjë fjalë; as nuk guxoj ndonjë në atë ditë ta pyesë atë më (Matheu 22:41-46).

Mbas ngjalljes së Jisuit, të frymëzuar nga i njëjti Shpirt i Shenjtë që frymëzoi Davidin, apostujt dhe të gjithë anëtarët e Kishës e kuptuan kuptimin e këtyre fjalëve. Jisui është Krishti. Dhe Krishti është Zoti. Ky është misteri i Jisu Krishtit, Me-sias, të Vetmit Zot, identifikuar me Perëndinë Jah-veh të Dhiatës së Vjetër.

Ne e pamë më lart që Jahveh quhej gjithmonë Adonai, Zoti, nga populli i Izraelit. Në Biblën greke (Septuagjinta - përkthimi i të shtatëdhjetëve) fjala Jahveh madje nuk shkruhej. Aty ku shkruhej fjala Jahveh në hebraishte dhe që hebre-jtë thoshin Adonai, Zoti, në greqishte u shkruajt thjesht Qirios-Zoti. Kështu, Biri i Davidit, që është një tjetër mënyrë për të thënë Mesia, është quajtur Qirios, Zoti.

Për judejtë dhe për të krishterët e parë, gjithashtu termi Zot ishte vetëm për Perëndinë: "Perëndia është Zoti dhe u shfaq ndër ne" (Psalmi 118). Ky Zot dhe Perëndi është Jahveh; dhe është Jisui, Mesia. Ndonëse Jisui thotë që "Ati është më i madh se unë" (Joani 14:28), ai thotë gjithashtu, "Unë dhe Ati jemi një" (Joani 10:30).

Besimi në "Një Zot Jisu Krisht" është pohimi i parë i besës, për të cilën të krishterët e parë ishin gati të vdisnin. Sepse ky është rrëfimi që identifi-kon Jisuin me Perëndinë e Tejlartë.

[Albo]

Birin e Perëndisë

Birin e Perëndisë, të Vetëmlindurin

Jisui është një me Perëndinë, si Biri i Tij i vetëmlindur. Kjo u formulua nga etërit e shenjtë të Sinodit të Nikeas si më poshtë:

...dhe në një Zot, Jisu Krishtin, Birin e Pe-rëndisë, të vetëmlindurin, që lindi prej Atit përpara gjithë shekujve. Dritë prej drite, Perëndi të vërtetë prej Perëndie të vërtetë, të lindur jo të bërë, që ka të qenët një me Atin, me anën e të cilit u bënë të gjitha...

Këto rreshta flasin për Birin e Perëndisë, të quaj-tur gjithashtu Fjala (ose Logos) e Perëndisë, për-para lindjes së tij në mish njerëzor prej Virgjë-reshës Maria në Bethlehem.

Ka vetëm një Bir të Perëndisë të përjetshëm, Ai është quajtur i Vetëmlindur, që do të thotë i vetmi i lindur nga Perëndia Atë. I Lindur ka kuptimin jo i krijuar.

Biri i Perëndisë ka lindur prej Atit "përpara gjithë shekujve", d.m.th. përpara krijimit, përpara filli-mit të kohës. Koha filloi me krijimin. Perëndia ek-ziston përpara kohës, në një ekzistencë të për-jetshme, të pakohë, pa fillim dhe pa fund.

Përjetësi, si fjalë nuk do të thotë një kohë pa fund, por do të thotë gjendje pa kohë - jo të kaluar ose të ardhshme, por vetëm një të tashme të vazhdueshme. Për Perëndinë nuk ka të kaluar apo të ardhshme. Për Perëndinë, gjithçka është tani.

Në të përjetshmen "tani" të Perëndisë, përpara krijimit të botës, Perëndia Atë lindi Birin e Tij të vetëmlindur, në një lindje që mund të emërtohet e përjetshme dhe pa kohë. Kjo do të thotë që ndo-nëse Biri ka "lindur prej Atit", lindja e tij është e përjetshme. Kështu, kurrë nuk ka patur një "ko-hë" kur nuk ka qenë Biri i Perëndisë. Heretiku Arios, pikërisht këtë thoshte, që ka patur një kohë që Biri nuk ka qenë. Mësimi i tij u dënua në Sino-din e Parë Ekumenik.

Ndonëse i lindur nga Ati dhe e ka origjinën në Të, Biri i vetëmlindur gjithmonë ka ekzistuar, ose për ta shprehur më mirë "ekziston" gjithmonë si i pa-krijuar, i përjetshëm dhe hyjnor. Kështu thotë Ungjilli i Shën Joanit:

Në fillim ishte Fjala (Logos - Biri) dhe Fja-la ishte me Perëndinë, dhe Fjala ishte Perë-ndi (Joani 1:1).

Si i lindur i përjetshëm i Perëndisë dhe gjithmonë ekzistues me Atin në "lindjen e pa kohë", Biri i Perëndisë është me të vërtetë "Dritë prej Drite, Perëndi i Vërtetë prej Perëndie të Vërtetë". Sepse Perëndia është Dritë dhe çfarë ka lindur prej Tij duhet të jetë Dritë. Dhe Perëndia është Perëndi i Vërtetë dhe çfarë ka lindur prej Tij duhet të jetë Perëndi i Vërtetë.

Ne e dimë nga rendi i gjërave të krijuara që çfarë është lindur duhet të jetë thelbësisht i njëjtë me atë që e ka lindur. Nëse një yjen nga një qenie, du-het të jetë e njëjta gjë. Kurrë nuk mund të jetë një gjë tjetër. Kështu, njerëzit lindin njerëz, zogjtë li-ndin zogj, peshqit peshq dhe lulet lindin lule.

Kështu, Biri i lindur prej Atit, prej qenies hyjnore të përsosur, është krejtësisht si Ati, në të gjitha; me përjashtim të faktit që është lindur prej Atit dhe është Biri.

Nëse Ati është hyjnor dhe përjetësisht i përsosur, i vërtetë, i ditur, i mirë, i dashur dhe gjithçka tjetër që ne dimë, se Perëndia është "i papërshkruar, i pakuptuar, i padukur, që egziston gjithmonë dhe përjetësisht i njëjti" (duke cituar Meshën), atëherë edhe Biri duhet të jetë i tillë në tërë këto gjëra. Një shenjt i kishës thoshte "të thuash që çfarë është li-ndur nga Perëndia është më pak se Perëndia, do të thotë të mos nderosh Perëndinë".

Biri është "i lindur jo i bërë, që ka të qenët një me Atin". "I lindur jo i bërë" mund të thuhet gjitha-shtu, "i lindur jo i krijuar". Gjithçka që ekziston, përveç Perëndisë, është krijuar prej Tij: të gjithë gjërat e dukshme dhe të padukshme. Por Biri i Perëndisë nuk është një krijesë. Ai nuk u krijua ose u bë nga Perëndia. Ai u lind, doli prej vetë qe-nies dhe natyrës së Atit.

Sipas kuptimit orthodhoks të zbulesës hyjnore, i përket vetë natyrës së Perëndisë - Perëndisë si Perëndi - që Perëndia është një Atë i përjetshëm nga natyra, dhe Ai do të ketë gjithmonë me Vete Birin e Tij të përjetshëm dhe të pakrijuar. I përket vetë natyrës së Perëndisë që Ai të jetë një qenie e tillë, meqenëse Ai është hyjnor i vërtetë dhe i për-sosur. I përket vetë natyrës së Perëndisë që Ai të mos jetë i vetëm i përjetshëm në hyjnishmërinë e Tij, por që qenia e Tij si Dashuri dhe Mirësi, du-het natyralisht "të derdhë vetveten" dhe "të ripro-dhojë vetveten" në lindjen e Birit hyjnor: "Birit të Dashurisë së Tij", siç e quan atë apostull Pavli (Kolosianët 1:13).

Kështu është një abis ndërmjet të krijuarës dhe të pakrijuarës, ndërmjet Perëndisë dhe gjithçkaje tje-tër që Perëndia bëri nga hiçi. Biri i Perëndisë, nuk u bë nga hiçi. Ai është lindur përjetësisht prej qe-nies hyjnore të Atit. Ai i përket "anës së Perë-ndisë".

Duke qenë i lindur dhe jo i bërë, Biri i Perëndisë është çfarë Perëndia është. Shprehja që ka të qenët një me Atin do të thotë thjesht këtë: çfarë Perëndia Atë është, ashtu është edhe Biri i Perë-ndisë. Çfarë është Ati ashtu është edhe Biri. Ati është hyjnor, Biri është hyjnor; Ati është i përj-etshëm, Biri është i përjetshëm; Ati është i pa-krijuar, Biri është gjithashtu i pakrijuar; Ati është Perëndi dhe Biri është Perëpdi. Ky është kuptimi kur ne pohojmë e rrëfejmë "i vetëmlinduri Bir i Perëndisë... që ka të qenët një me Atin".

Duke qenë gjithmonë me Atin, Biri gjithashtu ka një jetë, një vullnet, një fuqi dhe një veprim me Të. Gjithçka që Ati është dhe Biri është; kështu gjithçka që Ati bën, gjithashtu bën edhe Biri. Ve-primi fillestar i Perëndisë jashtë ekzistencës së Tij hyjnore është veprimi i krijimit. Ati është krijuesi i qiellit dhe i dheut, i të gjithë dukurave dhe të padukurave. Dhe në veprimin e krijimit, ne pohojmë në Simbolin e Besimit, që Biri është ai "me anën e të cilit u bënë të gjitha".

Biri vepron në Krijimin, si përmbushësi i dëshirës së Atit. Veprimi hyjnor i krijimit - dhe me të vër-tetë, çdo veprim drejt botës në zbulesën, shpë-timin dhe lavdërimin - është dëshiruar nga Ati dhe përmbushur nga Biri (ne do të flasim më poshtë për Shpirtin e Shenjtë) në një veprim hyjnor ide-ntik. Kështu, ne kemi në Gjenezën tregimin e kriji-mit të Perëndisë me anë të fjalës së Tij hyjnore ("Perëndia tha...") dhe në Ungjillin e Shën Joanit zbulesën e mëposhtme

"Ai (Fjala-Bir) ishte në fillim me Perëndinë (Atin); të gjitha gjërat u bënë me anë të tij dhe pa të nuk u bë asgjë që është bërë" (Joani 1:2-3).

Kjo është gjithashtu dhe doktrina e apostull Pavlit:

"... me anë të atij (Birit) u krijuan të gjitha, sa janë në qiejt dhe mbi dhe, të dukurat dhe të padukurat, a frone, a zotërime, a urdhë-ra, a pushtete - të gjitha janë krijuar me anë të atij dhe për atë. Ai është përpara të gjithave, dhe të gjitha me anë të atij që-ndrojnë" (Kolosianët 1:16-17).

Kështu, Biri i përjetshëm i Perëndisë rrëfehet si ai "me anën e të cilit të gjitha u bënë" (He-brejtë 1:2; 2:10; Romanët 11:36). Simboli i Besimit vazhdon ...Që për ne njerëzit dhe për shpëtimin tonë zbriti prej qiejve, edhe u mishërua prej Shpirtit të Shenjtë dhe Virgjëreshës Mari dhe u bë njeri...

Biri hyjnor i Perëndisë lindi në mish njerëzor për shpëtimin e botës. Kjo është doktrina qëndrore e Besimit të Krishterë Orthodoks; tërë jeta e të kri-shterëve mbështetet mbi këtë fakt.

Simboli i Besirait thekson që Biri i Perëndisë erdhi "për ne njerëzit dhe për shpëtimin tonë". Kjo është doktrina biblike më qëndrore, që "Perëndia kaq shumë e deshi botën sa dha Birin e tij të vetëmlindur, që të mos humbasë kushdo që t'i besojë atij, po të ketë jetë të përjetshme" (Joani 3:16, cituar në çdo Meshë Hyjnore në qendër të lutjes eukaristike).

Për shkak të dashurisë së Tij të përsosur, Perëndia dërgoi Birin e Tij në botë. Perëndia e dinte qysh në krijimin, që të kesh një botë ajo do të kërkqjë mishërimin e Birit të tij në mish njerëzor. Mishërimi si fjalë do të thotë të marrësh tërësinë e natyrës njerëzore, trupin dhe shpirtin.

"Edhe Fjala u bë mish, edhe ndenji ndër ne (edhe pamë lavdin' e ati, lavdi porsi të ve-tëmlinduri prej Atit), plot me hir e me të vërtetë... Edhe të gjithë ne muarrmë prej plotësisë së tij, hir përmbi hir" (Joani 1:14-16).


... Zbriti prej Qiejve...

Pohimi që Biri "zbriti prej qiejve dhe u mishërua", nuk do të thotë që Ai ishte diku "atje lart" në uni-vers dhe pastaj zbriti në planetin tokë. "Zbriti prej qiejve" është një shprehje biblike për të thënë që Biri i Perëndisë erdhi prej ekzistencës hyjnore që është krejtësisht "tjetër", jashtë kufijve të ha-pësirës dhe kohës. Nuk duhet të harrojmë karak-terin simbolik të të gjitha fjalëve dhe pohimeve tona rreth Perëndisë.

Pohimi që Biri "zbriti prej qiejve", gjithashtu, nuk duhet të interpretohet në kuptimin që përpara mi-shërimit Biri i Perëndisë mungonte krejtësisht nga bota. Biri i Perëndisë ishte gjithmonë "në botë" sepse "bota u bë me anën e atij" (Joani 1:10). Ai ishte gjithmonë i pranishëm në botë, sepse Ai personalisht është jeta dhe drita e njeriut (I Joani 4).

Çdo njeri, si "i krijuar në shembëlltyrën dhe ngja-shmërinë e Perëndisë" - vetëm duke qenë njeri -është një pasqyrim i Birit hyjnor, i Cili është Vetë shëmbëlltyra e pakrijuar e Perëndisë (Kolosianët 1:15; Hebrejtë 1:3). Kështu, Biri ose Fjala, ose Shembëlltyra (Imazhi), ose Rrezatimi i Perëndisë, siç quhet Ai në Shkrimin e Shenjtë, ishte gjithmo-në "në botë" duke qenë gjithmonë i pranishëm në çdo "shembëlltyrë të krijuar" të tij, jo vetëm si kri-juesi i tyre, por që tërë krijesat janë krijuar që të marrin pjesë në qenien e tij dhe ta pasqyrojnë atë. Kështu, në mishërimin e tij, Biri yjen personalisht në botë dhe bëhet Vetë njeri. Por edhe përpara mi-shërimit, Ai ishte gjithmonë në botë nëpërmjet pranisë dhe fuqisë së veprimit të tij krijues në kri-jesat e tij, veçanërisht tek njeriu.

Për më tepër, doktrina Orthodhokse i sheh shfaqjet e Perëndisë tek shenjtorët e Dhiatës së Vjetër, të ashtuquajtura theofani (që do të thotë shfaqje hyjnore), si shfaqje të Atit, nëpërmjet, dhe në Birin e tij ose Logos. Kështu, për shembull, shfa-qjet tek Moisiu, Elia ose Isaia janë ndërmjetuar prej Birit hyjnor dhe të pakrijuar të Perëndisë.

Gjithashtu doktrina orthodhokse na mëson, që Fjala e Perëndisë, e cila erdhi tek profetët dhe she-njtorët e Dhiatës së Vjetër, si dhe fjalët e Ligjit të Dhiatës së Vjetër së Moisiut, që në hebraishte quhen "fjalët" dhe jo si në shqip "urdhërimet", ja-në gjithashtu zbulesa të Perëndisë me anë të Birit të Tij, Fjalës hyjnore. Kështu, për shëmbull, ne kemi dëshmi në Dhiatën e Vjetër për zbulesën e Fjalës së Perëndisë, si ajo tek Profeti Isaia, po-thuaj në të njëjtën formë personale si në Ungjillin e krishterë:

Ashtu si shiu dhe bora që zbresin nga qielli dhe nuk kthehem më atje, por bëhën ujë në tokë, duke e bërë atë të japë prodhime, duke dhënë farë tek mbjellësi dhe bukë tek ngrënësi, kështu dhe fjala që del nga goja ime; nuk do të kthehet e zbrazët, por do të kryejë atë që unë mendoj, dhe do të lulëzoj në gjërat për të cilat e dërgova (Isaia 55:10-11)

Kështu, përpara lindjes së Tij personale si njeri prej Virgjëreshës Mari, Jisui, Biri hyjnor dhe Fjala e Perëndisë ishte në botë nëpërmjet pranisë dhe veprimit të Tij në krijimin, veçanërisht në njeriun.

Ai ishte i pranishëm dhe aktiv; gjithashtu në theo-fanitë e shenjtorëve të Dhiatës së Vjetër; dhe në fjalët e ligjit dhe të profetëve, në shkrimet dhe në traditën gojore.