Taksapaguesit dhe korrupsioni

[ganoid]

Fakti që barra e madhe e taksave nuk shoqërohet me rritje të mirëqenies qytetare është më se i mjaftueshëm për të arritur në përfundimin se paratë e taksapaguesve shqiptarë në një pjesë të mirë të tyre shërbejnë për të financuar korrupsionin qeveritar


Mekanizmi i sistemit fiskal dhe ai i funksionimit të shtetit në vendin tonë nuk i krijojnë mundësi çdo qytetari shqiptar që të shohë se ku përfundojnë paratë që i merren atij në formën e taksave dhe tatimeve të ndryshme. Por ky fakt më shumë se sa me njohuritë përkatëse të këtij grupi njerëzish lidhet shpesh edhe me mungesën e transparencës apo spjegimeve të tjera teknike për publikun e gjerë që duhet të bëjnë institucionet e ndryshme të shtetit deri tek Këshilli i Ministrave. Sidoqoftë, të rrallë janë shqiptarët që nuk arrijnë të arsyetojnë faktin se shteti i tyre i bënë “rrush e kumbulla” paratë e taksapaguesve të këtij vendi si qytetarë të thjeshtë apo sipërmarrës privatë. Ndoshta ata nuk dinë imtësira për këtë çështje, por fakti që barra e madhe e taksave nuk shoqërohet me rritje të mirëqenies qytetare është më se i mjaftueshëm për të arritur në përfundimin se paratë e taksapaguesve shqiptarë në një pjesë të mirë të tyre shërbejnë për të financuar korrupsionin qeveritar. Nga një llogaritje e thjeshtë rezulton se vetëm në formën e TVSH-së për energjinë, telefoninë fiske dhe ujin, qytetarët shqiptarë derdhin në buxhetin e shtetit më se 100 milionë dollarë në vit. Por TVSH-ja është vetëm një ndër taksat e shumta që paguan drejtpërdrejt qytetari shqiptar, pa llogaritur këtu taksat e ndryshme që paguan biznesi. Me shtimin e 5-6 taksave të reja në fillim të këtij viti, ngarkesa fiskale e kaloi pragun e 50%-shit. Megjithatë, mirëqenia qytetare dhe niveli i shërbimeve të ndryshme jetësore janë në nivele të ulëta. Qytetarët shqiptarë janë sot nga më të varfrit në botë dhe jetojnë në një mizerabilitet të plotë për sa sa u përket kushteve të banimit. Vetëm 10% e popullsisë ku është përqendruar gati 90% e pasurisë janë në gjendje të plotësojnë në pikëpamjen financiare nevojat e ndryshme jetësore që ata kanë, ndërsa të tjerët janë rreshtuar në gjysmën negative të boshtit numerik të jetës shqiptare, numrat e fundit të të cilëve përbëhen nga ata individë që e marrin bukën me listë në shekullin e ri. Mungon për orë të tëra energjia elektrike, uji, shërbimet e ndryshme për popullatën etj. Në mënyrë të veçantë këto 2-3 vitet e fundit ka ngecur në vend edhe ndërtimi i segmenteve rrugore për të cilat u bë një farë pune deri në fund të vitit 2001. Thuhet se po bëhen studime fizibiliteti për objekte të ndryshme, por syri nuk të sheh asnjë investim të rëndësishëm me qëllim përmirësimin dhe ngritjen e standardeve për shërbimet publike ndaj popullatës. Kryeministri i vendit shkon në jug dhe thotë se do të disiplinohet urbanistika e Sarandës, qyteti me potenciale më të mëdha turistike në Shqipëri dhe do të vendoset postbllok taksor për hyrjen në këtë qytet, por kushdo që udhëton në rrugët e ndara në Fier që të çojnë aty, qoftë nga Bregu apo nga Tepelena është gati të paguajë dhe të mos shkojë në Sarandë. Po për qytetarin e thjeshtë më mirë do të ishte ky realitet sesa për 3,4 km rrugë në bregdetin e Durrësit të shpenzoheshin 7,5 milionë dollarë, nga afro 5 milionë dollarë që kushton ndërtimi i një rruge të tillë në vendet e zhvilluara perëndimore, pasi korrupsioni duhet ta stresojë më shumë se sa skamja qytetarin e thjeshtë të një vendi që paguan taksa duke shtrënguar deri në maksimum rripin e varfërisë.
Sipas një anketimi të bërë nga Qendra Studimore e Kontabilitetit në Tiranë rezulton se 2/3 e të anketuarve mendojnë se nëpunësit shtetërorë janë tejet të korruptuar. Korrupsioni në Shqipëri është i pranishëm në të gjithë nivelet e administratës, duke filluar nga ministrat dhe deputetët dhe duke përfunduar te zyrtarët e thjeshtë të bashkive e të institucioneve të drejtësisë. Në këto kushte rreth 68% e ministrave, 62% e deputetëve, 87% e doganierëve, 79% e zyrtarëve të taksave, 72% e prokurorëve, 80% e gjykatësve, 70% e zyrtarëve të bashkisë dhe 57% e oficerëve të policisë janë të korruptuar. Të gjithëve na bën përshtypje fakti se sapo një individ fillon punë me përgjegjësi në administratën shtetërore, sidomos në doganë, tatime, zyrat e prokurimit publik, në polici, gjykatë etj., jetesa e tij dhe e familjes ndryshon dukshëm. Brenda një kohe të shkurtër këta individë, hipin e zbresin nga makina luksoze, vishen me “firmato”, frekuentojnë lokale bosash, blejnë shtëpi e ndërtojnë vila të shtrenjta, i shkollojnë fëmijët jashtë shtetit, paguajnë shërbëtorë e badigardë, blejnë diploma e certifikata trajnimi për të garnatuar “de jure” vendin e punës etj.
Në Shqipëri ligjet e xhepit kanë zëvendësuar ligjet e ekonomisë së tregut dhe niveli i lartë i korrupsionit është, veç të tjerash, shkaku kryesor i zhvillimit të ulët ekonomik të vendit tonë, faktorë të cilët në kompleks po bëhen pengesë për integrimin në kohën e duhur të Shqipërisë në BE. Vitin e kaluar treguesi i rritjes ekonomike ra në 4,7% nga 10.5% që ishte niveli i këtij treguesi në fund të vitit ’96. Po të kemi parasysh këtu rekomandimet teknike të BB-së dhe institucioneve të tjera financiare-ndërkombëtare, sipas të cilave, korrupsioni i lartë në vendet postkomuniste e ul me 1% në vit treguesin e rritjes ekonomike, atëherë konkluzioni për rastin e Shqipërisë është i qartë: në 6 vitet e fundit treguesi i rritjes ekonomike ka rënë çdo vit për shkak të korrupsionit me nga 1%. Nga ana tjetër, sipas kësaj logjike, po të lihet që ligjin në ekonominë e tregut tek ne ta bëjë, ashtu si deri më sot korrupsionit dhe jo konkurrenca e ndershme, atëherë treguesi i rritjes ekonomike do të përkeqësohet edhe më tej. Niveli i lartë i korrupsionit dhe klima e pasigurisë së mbjellë prej tij kanë qenë shkaku jo vetëm i mosardhjes së asnjë investitori të huaj këto vitet e fundit, por edhe i largimit masiv të atyre investitorëve të huaj që kishin ardhur në Shqipëri në vitet e para të tranzicionit, gjë e cila reflektohet, veç të tjerash, në rënien e numrit të sipërmarrjeve të mëdha private nga një vit në tjetrin. Mjafton të përmendim faktin se numri i këtyre shoqërive vitin e kaluar ishte 30% më i vogël sesa në fund të ‘96-ës. Një zyrë e Bankës Botërore, FIAS (Shërbimi Këshillimor i Investimeve të Huaja), ka konstatuar në një studim të kohëve të fundit se korrupsioni në Shqipëri ka pasur një zhvillim të ri vitin e kaluar, duke u rritur me 8 pikë më shumë krahasuar me nivelin që ky tregues ka pasur në vitin 2002, gjë e cila përbën një premisë negative për të ardhmen integruese të vendit tonë nëpërmjet nxitjes së investimeve të huaja.
Rënia e përvitshme e ritmeve të zhvillimit ekonomik të vendit, thellimi i varfërisë në shtresa të ndryshme të popullsisë, rritja e kriminalitetit, bllokimi i reformave demokratike, mungesa e investimeve të huaja, shtimi i burokracisë administrative, efikasiteti i ulët e zbatimit të ligjeve, qeverisja ineficente etj. janë pasoja të drejtpërdrejta të rritjes së nivelit të korrupsionit në Shqipëri. Për të njëjtat arsye numri i të papunëve është rritur nga 190 mijë vetë në fund të vitit ’96 në mbi 600 mijë vetë në fund të vitit të kaluar. Rritje të paimagjinueshme ka njohur gjatë kësaj periudhe edhe kostoja e jetesës si pasojë e rritjes me 2-3 herë të çmimit të mallrave në treg.
Megjithatë, shoqëria shqiptare nuk duhet ta konsiderojë fatalitet një fenomen të tillë, pavarësisht shtrirjes që ai ka në të gjitha strukturat e administratës shtetërore. Natyrisht, korrupsioni nuk është një fenomen shqiptar, por ndyshe nga shumë shtete të tjera, qofshin këto dhe në tranzicion, Shqipëria cilësohet sot si një ndër vendet me administratën më të korruptuar në botë. Në vendet e tjera të rajonit këta tregues janë 30-50% më pak sesa në Shqipëri, ndërkohë që në vendin tonë e paktë është vetëm lufta që bën qeveria dhe institucionet e ndryshme qeveritare ndaj korrupsionit. Një gjë të tillë e tregon edhe fakti që në burgjet shqiptare, numri i të dënuarve për krime ekonomike përbën vetëm 5% e të dënuarve gjithsej, ndërkohë që në fund të ‘96-ës ky tregues ishte rreth 45%. Faktet tregojnë se qeveritarët shqiptarë nuk kanë qenë asnjëherë më larg interesave qytetare sesa këto kohët e fundit, kohë në të cilën ata po qeverisin sipas ligjit të xhunglës, ku “peshku i madh ha më të voglin”. Me sa duket, problemet e pushtetit të tyre personal, në të gjitha kuptimet e mundshme të kësaj fjale, nuk po i lejojnë ata që të shohin ç’po ndodh në radhët e qytetarëve të thjeshtë të këtij vendi, në përpjekjet e tyre rraskapitëse për të siguruar bukën e gojës duke mbledhur thërrmijat e korrupsionit.

[ganoid]

DEBATI PER NDRYSHIM, NE POLITIKA ME EFIKASE, JO EMRA

Ne mund dhe duhet t'i themi MJAFT indiferences totale. Ne mund dhe duhet t'i themi MJAFT fenomeneve qe veshtiresojne dhe pengojne eficencen maksimale te fuksionimit te shtetit ne teresine e tij, ku qeveria apo ministria jane nje pjese e ketij realiteti. Ndryshimi qe vjen nga ndergjegjesimi dhe vetedija eshte shume me efektiv dhe i qendrueshem sesa ndryshimi i permiresuar i disa shifrave qe jane te perkohshme dhe qe vine thjeshte nga ndryshimi i stafeve.

Duke e vleresuar ftesen tuaj te hapur per nje bashkekomunikim, si dhe respektuar shqetesimet tuaja trajtuar ne nje leter te botuar pak dite me pare, po ju dergoj letren qe mireprisni.

Nuk jam i bindur nese do te mirekuptohet letra qe po ju dergoj dhe i sigurte, sa do t'i shpetojne tundimit per te keqperdorur kete bashkekomunkim. Por, per nje gje jam i bindur se, ajo qe perben thelbin e shqetesimit tuaj, kerkon shume me teper bashkepunim e me teper angazhim nga me shume se thjeshte ne te dy, ju si gazetar dhe une si Minister i Financave.

Jane prezent shqetesimet qe:

* barra fiskale te shperndahet me mire midis te gjithe taksapaguesve

* abuziviteti i administrates tatimore duhet te eleminohet

* shteti te investoje me shume per kushtet e biznesit si infrastrukture fizike, por edhe si ambient biznesi

* administrata tatimore te asistoje biznesin perpara se thjeshte ta penalizoje ate.

Besoj se, te gjitha keto probleme, por edhe sfida, jane shpesh pjese e bisedave dhe shqetesimeve te perditshme. Cuditerisht ato pak trajtohen si sfida. Me shpesh, trajtohen si pjese e debateve politike dhe aq me teper, deformohen per preferenca apo interesa politike per forca politike apo per stafe qeverisese. Eshte e natyrshme qe, te analizohen fenomenet, te diskutohen, te sugjerojne, te shqetesohemi per kostot e reformave. Qeverive u kerkohet te ndryshojne situaten, te permiresojne teresine e faktoreve qe mbeshtesin zhvillimin dhe permiresojne jeten e perditshme te qytetareve te tyre. Edhe pse mund te abuzohet politikisht edhe mund te keperdoren shifrat, mbetem konseguent ne detyrimin per ta pare realitetin ne sy. Pa u nisur nga shifra konkrete te viteve konkrete, por duke operuar me nje mesatare te te ardhurave ne buxhet, ju them se gjate 13 viteve tranzicion rezulton se, mblidhet ne buxhet vetem 21-25 per qidnt e PBB ose rreth 35 - 40 per qind me pak se vendet e tjera te rajonit. Nuk mund te mohohet se, pas krizes se vitit '96 "jo te "97-es), nga njeri vit ne tjetrin, te ardhurat jane rritur. Sfida jone mbetet ritmi dhe menyra e rritjes. Veshtiresia me e madhe eshte ambientimi me informalitetin, abuzivitetin dhe korrupsionin. Kjo situate ul efektshmerine e reformave, rrit riskun qe perballe obligimit per te rritur te ardhura, te synohet te rritet arbitrariteti apo abuziviteti, shqetesime qe ju i prezantoni ne letren tuaj.

Shume, pak ose aspak trajtohen keto probleme ne edukimin e pergjithshem. Shume pak trajtohen ne media ose trajtohen vetem ne sensin negativizues te qeverive apo strukturave te fiskut. Te gjithe e njohin te paaftin apo te korruptuarin e tatimeve apo doganave. Asnjeri nuk e sheh te vetkorruptuarin ne biznes. Shume pak e ndjejne detyrimin per te ndihmuar ne vendosjen e rregullit si veprim i perbashket. Shume pak kerkojne faturen kur blejne nje mall apo sherbim, por ne te njejten kohe askush nuk kerkon te mos abuzohet me shtetin, jo thjesht qeverine. Ata qe abuzojne, shkelin ligjin, anashkalojne detyrimet ndaj shtetit, jo thjeshte dhe vetem detyrimet fiskale, nuk jane jashtetokesore dhe nuk jetojne te vetmuar ne nje ambient shoqeror. Ata jane pjese e ketij realiteti. Jane ne ambiente te perditshme, mburren ne tavolina te kushtueshme, bejne dhurata me taksat e papaguara, kerkojne nderin e parapaguar kur penalizohen nga shteti. Nga teresia e tatimeve qe mbledh buxheti e dine qe diferenca me e madhe eshte tek kontributi i sigurimeve shoqerore, sepse te gjithe kerkojne pagen e dites dhe jo sigurine e jetes dhe te familjes se tyre. Administrata tatimore perballet me kompani te fuqishme me 1-3 punonjes, me kompani te medha mediatike qe sigurojne vetem pronarin dhe 4-5 veta. Mirepo, sapo shteti vepron, ka nje kunderreagim ndaj tatimeve e doganave, ndaj te "korruptuarve" te shtetit qe, shqetesojne kompanite ku punojne apo sherbejne. Kur fola per faturen e mallit apo te sherbimit qe shume pak e japin apo e pranojne ta marrin, nuk fola thjeshte per aspektin etik te maredhenieve midis shitesit e bleresit. Ai nuk eshte thjesht nje dokument qe i takon shtetit. Brenda atij eshte pjesa e shitesit per mallin apo sherbimin e tij. Njekohesisht, ne te gjithe dokumentat eshte edhe pjesa qe bleresi kontribuon ne buxhetin e vendit te tij per cilesi dhe sherbim me te mire nga shteti i tij. Besoj se eshte e qarte qe per tatimet indirekte, TVSH dhe Akcize nuk eshte shitesi qe po paguan per shtetin, por eshte bleresi i mallit dhe sherbimit. Eshte qytetari konkret. Eshte mesuesi, pensionisti qe nga te ardhurat e tij qe jane te pakta, paguan per shpenzimet e buxhetit te shtetit. Ne kete rast, shitesi vetem arketon per llogari te buxhetit shumen qe paguajne konsumatoret. Por, ne momentin qe nuk kerkohet dokumenti i blerjes, shitesi eshte ndihmuar ta fshehe edhe te mos paguaje ne buxhet jo vetem detyrimet e tij, por edhe pjesen tuaj te pensionit, pages, te ardhurave personale, qe pensionisti, mesuesi, njeriu i paguan buxhetit per drita, uje, mesues, shendet, jete me te mire.

Shitesi i mallit/sherbimit e merr te plote pjesen e tij nga cmimi i paguar, bile, per mungse te dokumentimit, ai merr falas edhe pjesen qe i takon shtetit, sepse te gjithe e ndihmojne qe te mos ta derdhe ne buxhet. Prandaj ndodh qe vendi ka biznesmene qe vetdeklarohen te medhenj, te fuqishem dhe ka nje buxhet te kufizuar per te permbushur me mire funksionet dhe sherbimet publike. Prandaj ka vonesa per te pasur me shume shkolla te reja, kushte shume me te mira ne spitale, rruge te rreja ne te gjitha zonat e vendit, per te mbeshtetur me mire nga buxheti pagat e ulta te mesuesve mjekeve, pensionisteve. Nuk eshte e vertete qe duke mos ju dhene faturen e shitjes, ai aplikon nje cmim me te ulet. Nuk eshte e vertete qe, duke paguar me shume taksat dhe tatimet e vendosura me ligj, biznesi do te rrezikohet. Biznesi pengohet kur nuk ka furnizim te mire me drita, kur rruget nuk jane te cilesise se mire, kur punonjesit e ardhshem nuk kane arsimim sa me te mire, kur semundjet dhe kostot e sigurimeve shoqerore rendojne buxhetin ne limite te larta. Biznesi pengohet kur ekonomia informale nuk kufizohet, kur mungesa e respektit dhe detyrimit ndaj shtetit favorizon abuzivitetin dhe korrupsionin. Duhet theksuar qe politikat fiskale kane vendin e tyre ne ritmet e rritjes ekonomike, kontrollin e inflacionit dhe uljen e papunesise. Perballe gjithe shqetesimeve, por sidomos perballe sfidave qe ka vendi per t'u integruar, natyrshem kerkohet ndryshim.

Debati, ndryshim qe bazohet ne emra apo ndryshim qe mbeshtetet ne politika me efikase, ne strategji per teknologjite e avancuara ne tatimet e doganat shqiptare, mbetet i hapur. Personalisht do te nxis dhe suportoj strategji te permiresimit te te ardhurave ne buxhet, qe mbeshteten ne politika te qarta fiskale dhe monetare, qe nuk e ngrene nivelin e barres fiskale, por qe detyrimisht zgjerojne bazen e taksapaguesve. Do te mbeshtes strategji qe bazohen gjithnje e me mire ne teknologjite e reja, te cilat minimizojne burokracite, ulin kohen dhe koston e transksioneve te biznesit me administraten fiskale, qe ulin abuzivitetin dhe korrupsionin. Do te mbeshtes strategji qe kane si pjese perberese programe te qarta te trajnimit te administrates fiskale. Kjo behet me imponuese ne procesin e integrimit. Pikat e para, jo thjeshte te kontaktit, por edhe te sherbimit ne nxitjen e integrimit ekonomik jane punonjesit e fiskut. Rritja e bashkepunimit nepermjet doganave, prania e kompanive te medha private vendase dhe te huaja qe sa vjen e rritet, tendenca qe te rritet disniveli midis kapaciteteve te sektorit privat me ato te administrates fiskale po vjen e rritet. Per te gjitha keto arsye, ne duhet te ecim me shpejt, duke e rritur eficencen e administrates fiskale, por duke e rritur edhe obligimin e te gjitheve per te ndryshuar kete situat. Ne mund dhe duhet t'i themi MJAFT kesaj situate. Ne mund dhe duhet t'i themi MJAFT indiferences totale. Ne mund dhe duhet t'i themi MJAFT fenomeneve qe veshtiresojne dhe pengojne eficencen maksimale te fuksionimit te shtetit ne teresine e tij, ku qeveria apo ministria jane nje pjese e ketij realiteti. Ndryshimi qe vjen nga ndergjegjesimi dhe vetedija eshte shume me efektiv dhe i qendrueshem sesa ndryshimi i permiresuar i disa shifrave qe jane te perkohshme dhe qe vine thjeshte nga ndryshimi i stafeve. Vleresoj se ndryshimi qe vjen nga nje ambjent shoqeror pozitivisht imponues eshte ajo qe duhet te synojme se bashku.

[ganoid]

Bashkim Kopliku - 23/03/2004

Principet bazë të ekonomisë janë të njëjta si për të majtët, si për të djathtët

Si rregull praktik paguan ai që “këmbëngul” ta ketë mallin (apo shërbimin), apo ai që këmbëngul që ta shesë: pra, mund të jetë shitësi ose blerësi që “paguan”, ose e thënë ndryshe: “mban barrën e tatim-taksave kush është joelastik”


Është gjë shumë e mirë që ministri i Financave z. Malaj u shpreh publikisht për probleme të ekonomisë (e kam fjalën për komentin e djeshëm te “Biznesi”). Pavarësisht se nuk ndaj të njëjtat mendime me z. Malaj mbi disa probleme të politikës ekonomike, vlerësoj inteligjencën e tij dhe përgatitjen teorike që rrezaton! Por në komentin e djeshëm, hasen disa pohime të z. Malaj, të cilat bien ndesh me principet bazë të ekonomisë së tregut; po citoj vetëm dy prej tyre:
1.“TVSH dhe akcizën nuk është shitësi që po paguan për shtetin, por është blerësi i mallit dhe shërbimit. [....] shitësi vetëm arkëton për llogari të buxhetit shumën që paguajnë konsumatorët.”
2.“Nuk është e vërtetë se duke paguar më shumë taksa dhe tatime [....] biznesi do të rrezikohet”.
Sigurisht janë arsye politike që e kanë detyruar të shkruajë publikisht këto absurditete teknike.


Kush e mban barrën e TVSH dhe akcizës?
Natyrisht që çdo nxënës në vitet e para të studimit të ekonomisë së tregut ka mësuar: (i) se rritjet e tatimeve dhe taksave (tatim-taksave) bëjnë që të rriten çmimet e mallrave, pavarësisht nëse janë tatim-taksa direkte apo indirekte, TVSH apo akciza, apo çdo lloj tjetër; (ii) se këto tatim-taksa paguhen si nga konsumatorët (kërkuesit), si edhe nga shitësit (ofruesit); (iii) se kush paguan, pra kush mban pjesën më të madhe të barrës fiskale, apo se sa “paguhet” nga konsumatorët dhe se sa “paguhet” nga blerësit, kjo varet nga kërkesë-oferta për mallin (apo shërbimin), e shprehur më teknikisht varet nga elasticiteti i kurbave të kërkesës dhe ofertës.
Kur bëhet fjalë për mallra të domosdoshme, si ushqimet bazë, apo nevojave të tjera bazë si elektriku, uji etj., kurba e kërkesës është joelastike (apo është më pak elastike se kurba e ofertës), pra sasia e konsumuar varet pak nga çmimi: një sasi ushqimesh bazë detyrohesh t’i blesh sado të jetë çmimi; në këtë rast është konsumatori që praktikisht i paguan rritjet e tatim-taksave (apo mban barrën më të madhe). E thënë më thjesht: shitësi mund t’ia shtojë çmimit rritjen e tatim-taksave (TVSH, aksizë etj.) dhe përsëri malli do t’i shitet: pra, në këtë rast, tatim-taksat i paguan blerësi.
Por ka edhe mallra që nuk janë aq të nevojshme (si bileta e kinemasë, lëngjet e frutave etj.), për të cilat thuhet se kurba e kërkesës është elastike, pra sasia e konsumuar varet shumë nga çmimi, pra konsumatori i blen shumë më pak nëse rritet çmimi i tyre (ose aspak: “nuk vete në kinema, por rri në shtëpi dhe sheh televizorin”). Në këto raste është shitësi që praktikisht i paguan rritjet e tatim-taksave (apo mban barrën më të madhe). E thënë më thjesht: shitësi nuk ia shton dot çmimit, rritjen e tatim-taksave, sepse shuma që do t’i takonte të paguaj blerësit bëhet e papranueshme nga blerësi, e aq më i theksukar bëhet problemi kur shitësi nuk ka mundësi të presë “sa të shitet” sepse humbet. Pra, në këto raste është e qartë se shitësi detyrohet të mbajë të pandryshuar çmimin gjithsej, duke i zbritur shtesën e tatim-taksave dhe në këto raste rritjet e tatim-taksave i paguan shitësi.
Si rregull praktik, paguan ai që “këmbëngul” ta ketë mallin (apo shërbimin), apo ai që këmbëngulë që ta shesë: pra mund të jetë shitësi ose blerësi që “paguan”, ose e thënë ndryshe: “mban barrën e tatim-taksave kush është joelastik”. Duhet theksuar se, si rregull, TVSH-ja është një taksë “joelastike” si kërkesë (sepse zbatohet në të gjithë mallrat, prandaj “nuk ke nga ia mban, në fund të fundit do të blesh një lloj malli!”), pra barrën e mban më tepër konsumatori (kujdes, “më tepër”, por jo të gjithë, pra nuk është “vetëm blerësi që paguan”!). Ndryshe qëndron çështja për akcizën (që z. Malaj e vë në një grup me TVSH, duke e lidhur me lidhësen “dhe”!!!), ku si rregull, kërkesa është më elastike (fundja në vend që të pijë raki që i kanë rritur çmimin nga akciza, pi verë, ose pi më pak!): në këto raste, barra tenton të kalojë tek shitësit.
Pra, dhe teorikisht dhe edhe prakikisht: tatim-taksat i paguajnë të gjithë, edhe shitësit, edhe blerësit. Natyrisht që pak rëndësi ka se “kush vete tek zyra e tatimeve për t’i dorëzuar shtetit paratë nga tatim-taksat”, apo e thënë më teknikisht: “personi i cili paguan fizikisht tatim-taksën nuk është domosdoshmërisht ai që mban barrën e tatim-taksës, apo ka incidencën”.


A influencohet biznesi nga barra fiskale?
Po ndaloj shkurimisht edhe në çështjen e dytë: a influencohet biznesi nga barra fiskale? Të gjitha palët politike normale, majtas dhe djathtas, e pranojnë se niveli i taksave influencon në zhvillimin e biznesit. Si rregull, e majta, është për tatim-taksa më të larta, sepse do të ketë të ardhura të larta në buxhet të shtetit, me që beson se shteti i zgjidhë shumë probleme më mirë se individi (e kam fjalën për të majtën normale, jo për të majtën hajdute e të korruptuar!); kurse e djathta, është për tatim-taksa më të ulëta, sepse beson se shumë probleme zgjidhen më mirë nga individët, e jo nga shteti (edhe këtu kujdes, e kam fjalën për të djathtën normale, jo për të djathtën që do të “shtetëzojë bizneset e t’ua kthejë punëtorëve”, apo që do “të ulë diferencën në mes pagave, p.sh. të paguhet pothuaj njësoj edhe një ministër edhe pastruesja e ministrisë”).
Z. Malaj e ka gabim kur e thotë si një të vërtetë universale: “Nuk është e vërtetë se duke paguar më shumë taksa dhe tatime biznesi do të rrezikohet”. Për të vërtetuar këtë mjafton të bëjmë pyetjet ekstremiste: “Ç’do të ndodhte me biznesin nëse tatimi mbi fitimin, nga 25% do të rritej në 80% (!!!), dhe në se TVSH-ja, nga 20% do të rritej në 40%? Besoj se edhe ekonomisti z. Malaj (jo politikani, mbase!) do të thoshte se bizneset do të asfiksoheshin, se korrupsioni do të rritej tej masës, se bizneset do të shtyheshin shumë më tepër në evazion fiskal, se pabarazia në mes bizneseve do të bëhej edhe më e madhe, se klientelizmi do të lulëzonte edhe më tepër etj. Por nuk është vendi në këtë koment të themi se sa duhet të jenë tatim-taksat që edhe bizneset të zhvillohen edhe buxheti i shtetit të ketë të ardhurat e mjaftueshme: ky është një diskutim shumë i gjerë, shumë i rëndësishëm dhe që është tema kryesore e të gjithë partive politike, në të gjitha shtetet që kanë një nivel politik jo poshtë minimumit, siç është fatkeqësisht realiteti i politikës sonë. Ndofta do të ishte me interes që gazeta ”Biznesi” të promovonte një diskutim të gjerë për temën “Sa duhet të jetë ngarkesa fiskale në Shqipëri”, duke kontribuar që edhe tek ne, të bëhet si në të gjitha vendet e përparuara, duke filluar nga Shtetet e Bashkuara, BE dhe tani edhe në mjaft vende ish-komuniste: dikutimet e politikave ekonomike të zënë vendin e ulërimave.

[ganoid]

Feti Zeneli - 22/04/2004

Taksat dhe publiku

Rëndësia e taksave dhe tatimeve mund të vazhdojë të mos kuptohet drejt prej publikut shqiptar apo të paragjykohet në heshtje prej shumë qytetarëve edhe në kohën e sotme, nëse grumbullimi dhe shpërndarja e tyre nuk bëhet me drejtësi dhe transparencë të plotë për të gjithë


Në shoqëritë e hapura qeverive u duhen shuma të mëdha parash për të përmbushur funksionet e tyre dhe për të siguruar shërbimet e nevojshme publike. Këtu përfshihen pagat e mësuesve, mjekëve, policëve, ushtarakëve dhe nëpunësve të tjerë të piramidës shtetërore. Gjithashtu, pjesë e shpenzimeve publike janë edhe investimet e ndryshme për ndërtimin e rrugëve, shkollave, spitaleve, zyrave të ndryshme etj. Janë edhe një sërë çështjesh të tjera shoqëore që shpesh shtrihen deri tek masat financiare për të ndryshuar prirjet e dëmshme të njerëzve për jetën që përfshihen në axhendën e shërbimeve të ndryshme publike dhe kërkojnë fonde të caktura financiare për t’u kryer.
Siç dihet, burimi i të gjitha shpenzimeve dhe shërbimeve të ndryshme publike janë të ardhurat nga tatimet dhe taksat. Duam apo s’duam, taksat dhe tatimet janë pjesë e jetës. “E vetmja gjë e sigurt në këtë botë është vdekja dhe taksat”, - thotë amerikani i shquar Benxhamin Franklin. Qeveritë demokratike pohojnë se taksat dhe tatimet janë një e keqe e domosdoshme, gjë për të cilën, parimisht, nuk kanë kundërshtim as taksapaguesit apo tatimpaguesit. Shumica e njerëzve e pranon, qoftë edhe pa shumë dëshirë, se taksat i sjellin dobi shoqërisë. “Taksat janë çmimi që duhet të paguajmë për të pasur një shoqëri të qytetëruar”, shkruhet në hyrje të ndërtesës ku është vendosur administrata e Drejtorisë së Brendshme Tatimore në Uashington D.C.
Përmbajtja e një postulate të tillë, pavarësisht se s’mund të qëndrojë e varur në mur gjithandej, është bërë pjesë përbërëse e ndërgjegjes njerëzore për të gjitha ata qytetarë që kanë pranuar alternativën e zhvillimit demokratik mbi bazën e ekonomisë së tregut. Duke filluar nga viti ’91 e në vazhdim kjo eksperiencë përparimtare po përvetësohet gradualisht edhe prej qytetarëve shqiptarë, të cilët për 50 vjet me radhë ishin edukuar me pikëpamjen se taksat dhe tatimet janë mjet shfytëzimi dhe varfërimi për shoqërinë.
Por rëndësia e taksave dhe tatimeve mund të vazhdojë të mos kuptohet drejtë prej publikut shqiptar apo të paragjykohet në heshtje prej shumë qytetarëve edhe në kohën e sotme, nëse grumbullimi dhe shpërndarja e tyre nuk bëhet me drejtësi dhe transparencë të plotë për të gjithë. Vetë ministri i Financave pohoi para disa ditësh se Shqipëria grumbullon 35-40% të ardhura fiskale më pak se vendet e tjera të rajonit, gjë e cila do të thotë se nuk hyjnë në buxhetin e shtetit rreth 800 milionë dollarë në vit. Vitin e kaluar, si rezultat i rënies së prodhimit të përgjithshëm kombëtar treguesi i të ardhurave tatimore në raport me PBB-në për vendin tonë arriti në 19%, ose 20,4% më pak se Serbi-Mali i Zi dhe 22,6% më pak se Bosnjë-Hercegovina, dy vende ballkanike këto ku ende nuk dihet fytyra e shtetit të ardhshëm.

“I njomi bashkë me të thatin”
Shqipëria klasifikohet si vendi me ngarkesën më të lartë fiskale, por njëkohësisht edhe si vendi me evazionin më të lartë fiskal. Vitin e kaluar ngarkesa fiskale arriti në mbi 50%, dhe në po këto terma mendohet të jetë edhe evazioni fiskal. Në deklaratat publike të disa prej politikanëve shqiptarë shprehja se “pesëdhjetë për qind e biznesit paguan për pesëdhjetëpërqindëshin tjetër” është shndërruar në një akuzë të rëndë për qeverisjen e shqiptare, e cila nuk po reformon në parametra normalë jo vetëm sistemin e mbledhjes së taksave, por as administratën fiskale. Vetëm tatimi mbi vlerën e shtuar dhe tatimi mbi fitimin në Shqipëri arrijnë së bashku në 45%, ndërkohë që shtetet më të zhvilluara përreth nesh si Greqia, Turqia dhe Italia i kanë këta tregues nga 40% deri në 57%. Me të vërtetë Italia, fjala vjen, që e ka këtë tregues në masën 57%, ose 1,3 herë më shumë se vendi ynë, por siguron të ardhura tatimore në masën 40% të prodhimit të përgjithshëm kombëtar të saj, Shqipëria nga kjo ngarkesë fiskale nuk siguron as gjysmë miliardi dollarë. Por krahasimi bëhet gjithnjë e më i pavlerë po të kemi parasysh vëllimin e prodhimit të përgjithshëm kombëtar që jep Italia, i cili shkon në qindra miliardë dollarë.

Tarifë e diferencuar për mallrat e konsumit
Qeveritarët shqiptarë ende nuk po e kuptojnë se përfitimet e tyre buxhetore dhe standardi i jetesës për qytetarët e vet do të jenë më të larta në rast se niveli i taksave për biznesin ulet apo përshkallëzohet, duke aplikuar një tarifë më të ulët për mallrat e konsumit apo duke përjashtuar nga kjo ngarkesë makineritë dhe pajisjet me destinacion investimet e reja për zgjerimin e aktivitetit privat. Gjatë vitit 2004 janë planifikuar të investohen 2 miliardë lekë më pak se plani i vitit të kaluar dhe 4 miliardë lekë më pak se plani i vitit 2002. Por duke patur parasysh faktin që për 3-4 vite rresht plani i investimeve nuk është realizuar asnjëherë më shumë se 70%, atëherë është i qartë ndikimi i tyre në krijimin e mundësive minimale për përmirësimin e standardit të jetesës dhe zgjerimin e prodhimit.
Qytetarët shqiptarë janë sot nga më të varfrit në botë dhe kanë standardet më të ulëta të kushteve të banimit në Europë. Vetëm 10% e popullsisë, ku është përqendruar gati 90% e pasurisë, janë në gjendje të plotësojnë në pikëpamjen financiare nevojat e ndryshme jetësore që ata kanë, ndërsa të tjerët janë rreshtuar në gjysmën negative të boshtit numerik të jetës shqiptare, numrat e fundit të të cilëve përbëhen nga ata individë që e marrin bukën me listë në pragshekullin e ri.

Investimet në nivele të ulëta
Thuhet se po bëhen studime fizibiliteti për objekte të ndryshme, por syri nuk të sheh asnjë investim të rëndësishëm me qëllim përmirësimin dhe ngritjen e standardeve për shërbimet publike ndaj popullatës. Kryeministri i vendit shkon në Jug dhe thotë se do të disiplinohet urbanistika e Sarandës, qyteti me potenciale më të mëdha turistike në Shqipëri dhe do të vendoset postbllok taksor për hyrjen në këtë qytet, por kushdo që udhëton në rrugët e ndara në Fier që të çojnë aty, qoftë nga Bregu apo nga Tepelena është gati të paguajë dhe të mos shkojë në Sarandë.
Një situatë e tillë përveçse dëmton kryerjen e funksioneve të ndryshme të shtetit në favor të biznesit dhe qytetarëve, deformon strukturën e funksionimit të ekonomisë së tregut.
Ritmet e ulëta të zhvillimit ekonomik, rritja galopante e çmimeve, thellimi i deficitit tregtar në vend, papunësia e lartë, investimet e ulëta etj. janë sot probleme të dështimit apo inefiçençës së sipërmarjes së lirë private dhe deformimeve që i janë shkaktuar asaj, veç të tjerash edhe nga ngarkesa e lartë fiskale. Biznesi me veprimtarinë e tij krijon sot 70-80% të GDP-së, ndaj në këtë kuptim, ecuria apo mosecuria e tij reflektohet drejtpërdrejtë në ritmet e zhvillimit të përgjithshëm ekonomik. Nga ana tjetër, ndërkohë që 70% e taksave aplikohen mbi mallrat e konsumit dhe shërbimet e tjera jetësore të popullatës, niveli i tyre i lartë mbartet në mënyrë të natyrshme në nivelin e lartë të çmimeve. Në këtë këndvështrim, lidhja midis ngakesës së lartë fiskale dhe nivelit të ulët të mirëqenies së qytetarëve është e drejtpërdrejtë. Ndërkohë që një pjesë e mirë e qytetarëve shqiptarë e marrin ende bukën me listë, nuk mund të vazhdohet më me të njëjtin nivel TVSH-je, duke mos e ulur atë për mallrat e konsumit të gjerë. Është kjo arsyeja që komuniteti i biznesit ka kërkuar përshkallëzimin e tatimit mbi vlerën e shtuar për ilaçet dhe mallrat e konsumit. Edhe eksperienca e vendeve ish-komuniste të Lindjes tregon se janë të pakta ato shtete ku aplikohet një tarifë unike për TVSH-në. Në Hungari, për shembull, për artikujt ushqimorë aplikohet një tarifë prej 12%, ndërsa për librat dhe ilaçet vetëm 5%, në Çeki këto tarifa janë përkatësisht 12% dhe “zero” për qind, kurse në Polonia TVSH-ja për artikujt ushqimor është vetëm 7%, ndërsa librat dhe ilaçet janë të përjashtuar nga kjo lloj takse. Por këto tri vende të ish-Lindjes komuniste janë kandidate për t’u anëtarësuar brenda muajit maj të këtij viti në BE, ndërkohë që Shqipërisë i duhen vite për të arritur një standard të tillë. Çelja zyrtare e negociatave për nënshkrimin e marrëveshjes së asociim-stabilizimit të Shqipërisë me Bashkimin Europian në kushtet e një ekonomie të rrënuar dhe problematike na shtyn të mendojmë se sfida kryesore, që duhet përballuar nga qeveria dhe institucionet e tjera të shtetit shqiptar, është ringritja me shpejtësi e standardeve ekonomike për të përmirësuar standardet e jetesës së qytetarëve dhe për të pasuruar sistemin e shërbimeve të ndryshme publike.