A doni punë, zotni?

[ganoid]

Mitro Cela - 08/03/2004

A doni punë, zotni?

Kur rritet papunësia, ulet inflacioni dhe e kundërta. Kështu që merita e politikave ekonomike të një qeverie qëndron në faktin se sa e aftë është të vendosë një ekuilibër mes këtyre dy treguesve


Në ekonominë e tregut, çdo qeveri kur harton politikat makroekonomike një kujdes të veçantë tregon për punësimin dhe iflacionin. Problemi shtrohet thjesht: Çfarë ndodh me nivelin e papunësisë kur qeveria merr masa për të ulur inflacionin? Me gjuhën e shifrave kemi këtë tablo: Në vitin 1999 u thye çdo rekord. Inflacioni zbriti nën nivelin e detit. Në vitet në vazhdim inflacioni zyrtarisht “përpëlitet” mes dy dhe katër për qind, edhe pse çmimet po çajnë qiellin, domethënë janë më të larta se në Itali, Greqi a Maqedoni. Kështu, nga një studim që ka bërë Banka e Shqipërisë kemi një rritje paradoksale të çmimeve për disa mallra nga rrjeti tregtar me shumicë në rrjetin tregtar me pakicë. Kështu, një litër vaj luledielli në tregun me shumicë kushton 125 lekë. Në supermarketet e Tiranës shitet 250 ose dy herë më shumë. I njëjti fenomen vihet re me orizin, domatet, specat, sheqerin, mobiljet etj.
Po punësimi? Ka një garë të vërtetë për të ndërtuar statistika sipas oreksit. Zoti Nano tha në Kongresin e PS: “Brenda vitit 2007 papunësia do të përgjysmohet deri në 7 për qind nga 13 për qind që është sot, duke arritur në parametra që cilësohen të shkëlqyera edhe për Bashkimin Europian.” Në relacionin që shoqëron projektbuxhetin dhe që mban firmën e kryeministrit theksohet: “Norma e papunësisë arriti në rreth 15,19 për qind” (faqe 27). Në të njëjtën faqe të relacionit kryeministri shkruan: “Brenda gysmës së parë të këtij viti janë hapur 10 mijë vende të reja pune.” Në kongres, kryetari i PS-së raporton se do të hapen 20 mijë vende të reja pune. Guvernatori ne raportin për parlamentin shkruan se janë hapur 7 mijë vende të reja pune.


Punëkërkuesit e papunë!
Kur nuk rakordohen shifrat mes kryeministrit, kryetarit të PS-së dhe guvernatorit, vështirë të bësh një analizë. Prandaj nisa të “gërmoj” mes shënimeve private. . . Pranverë 2002. Një term i ri ekonomik “lindi” në parlament. “Sebep” u bë pyetja e deputetit Aleksandër Garuli. Ai pyeti me shkrim sipas rregullores. Përgjigjen e dha me gojë ministri që kishte nën kujdesari punësimin dhe shpunësimin e shtetit, me paratë e taksapaguesve.
Deputeti: - Papunësia thuhet se është 14 për qind. A është reale kjo shifër? Po fshati futet në këto hesape?
Ministri: - Ka disa metoda e tregues për të matur papunësinë. Kriteri bazë: punëkërkuesit e papunë. Është e vërtetë që fshati është i mbipopulluar. Më tepër deri në vitin 1992. Më vonë kemi zbritje. Nga 66 për qind popullsia në fshat është ulur në 55 për qind. Edhe pse është shtuar popullsia qytetare, kërkesa për punë ka rënë nga 210 mijë në 182 mijë. Këtë e vërteton edhe skema e sigurimeve: kemi një shtesë prej 20 mijë vetë dhe kjo nuk mund të jetë fiktive.


Dialog me një të papunë...
Kaq ka thënë atë kohë ministri duke e pasuruar terminologjinë ekonomike me një term të ri. Po çfarë tregon realiteti? Lashë mënjanë kompjuterin dhe mora rrugën drejt tregut të punës. Ishte i rralluar. Një pjesë kishin gjetur punë. Disa ishin mërzitur duke pritur. Më të duruarit qëndronin ende, edhe pse dielli ishte ngjitur në zenit. M’u afrua një mesoburrë tek xhami i makinës: “A doni punë, zotni?” M’u duk vetja sikur isha një nga personazhet e tregimeve të Migjenit. Për të dalë nga sikëlldia, zbrita nga makina.
Unëse kaq pak të papunë sot? Mos vallë qeveria ka hapur vende të reja pune?
Aiër të parë se sa vende të reja pune ka hapur qeveria, hajde në mëngjes të shohësh turmën e njerëzve që kërkojnë punë. . .
Unë:- Ku bëhet regjistrimi për punë? Mos vallë në OJQ-të që kanë marrë licensë për të hapur vende të reja pune? Mos vallë në Bashkinë e Tiranës apo në 11 minibashkitë e kryeqytetit?
Ai ngriti supet dhe u largua duke folur me vete!
Kurba e Philips-it
Lashë i tronditur “tregun e punës” dhe nisa të englendisem me teoritë për punësimin dhe inflacionit. Mes shumë autorëve shkëlqen modeli i ndërtuar nga ekonomisti neozelandes Philips për raportet midis papunësisë dhe inflacionit. Ai pasi analizoi të dhënat statistikore të një shekulli në disa vende të botës, hartoi grafikisht një kurbë për lidhjet mes këtyre dy treguesve. Sipas ekonomistit të njohur, këta tregues shkojnë në krah të kundërt. Kur rritet papunësia, ulet inflacioni. Dhe e kundërta. Merita e politikave ekonomike të një qeverie qëndron në faktin se sa e aftë është të vendosë një ekuilibër mes këtyre dy treguesve.
Tipik është rasti i ekonomisë amerikane. Në vitet ’70-të inflacioni u rrit shumë. Ekonomistët e stafit të presidentit i propozuan masa drastike për uljen e inflacionit. Dhe brenda dy vjetëve inflacioni u vu në “pranga”. Por çfarë ngja me nivelin e papunësisë? Sipas ligjësive të kurbës së Philips-it, niveli i papunësisë “kërceu” nga 2 për qind në 7 për qind. Pas kësaj tabloje ekonomike u bënë korrigjimet në politikat makroekonomike.
Lëmë mënjanë historinë e ekonomisë amerikane dhe kthehemi në Shqipëri. Në raport me kurbën e Philips-it kemi një paradoks ose mrekulli. Sipas statistikave zyrtare, në Shqipëri ulen njëkohësisht të dy treguesit: si inflacioni dhe niveli i papunësisë?!
Paralajmërimi i guvernatorit dhe heshtja e qeverisë
Sipas Kushtetutës, guvernatori i Bankës së Shqipërisë raporton çdo vit mes deputetëve për politikat monetare. Me këtë sebep guvernatori flet edhe për treguesit makroekonomikë. Le t’i hedhim një sy Raportit 2001. Në fund të faqes 28 është shkruar: “Paradoksi i vitit 2001: edhe pse u prishën ndërtimet pa leje në gjithë vendin dhe u futën në tregun e punës mijëra studentë që përfunduan shkollën, numri i të papunëve njohu rënie të vazhdueshme.” Pas këtij paralajmërimi që ra në vesh të shurdhër të qeverisë, që vazhdoi të “ushqejë” popullin me habere për ulje të inflacionit dhe nivelit të papunësisë, guvernatorit i erdhi përsëri radha të fliste në parlament. Ja edhe Raporti 2002. Faqet 25 dhe 26. Tregu i punës. Deri në vitin 2001 në fshat ishin të regjistruar 761 mijë të punësuar. Në vitin 2001, sipas regjistrimit të ri të popullsisë, në fshat kanë punuar 526 mijë punonjës. Kjo do të thotë se drejt qyteteve kanë vërshuar rreth 235 mijë të papunë!
Morali i analizës sonë: praktikisht asnjë ekonomi nuk mund t’u shpëtojë ligjësive të teorisë së Philips-it. Të papunët e kanë “skalitur” edhe në Shqipëri kurbën e ekonomistit të njohur. Këtë tregojnë edhe shifrat që kanë zënë vend në raportet e guvernatorit ose në reportazhet e gazetarëve. Shifrat, siç llafoste babai i komunizmës, tavarish (shoku) Lenin, janë kokëforta. I shohin të gjithë në mesin e ditës. Përjashtim bën qeveria.