Shakespeare - Legjenda e pavdekshme

[ATMAN]

Sonetet e Shekspirit


është e njohur mirë gjenia dramatike e Shekspirit nga përkthimet e mjaft prej dramave të tij, sidomos nëpërmjet përkthimeve mjeshtërore të at Fan S. Nolit. Nëpër të 36 dramat e tij janë të shpërndara qindra këngë dhe pasazhe lirike (si kënga e Ofelisë së marrosur tek "Hamleti", profetizimi i magjistricave tek "Makbeti", mjaft pasazhe tek "Antoni dhe Kleopatra" etj.), por me botimin e plotë të "Soneteve" lexuesi shqiptar do të ketë rastin të njihet me veprën e tij më të mirë poetike dhe të konsideruar njëzëri si një nga perlat më të çmuara të thesarit të poezisë botërore.

Veprat e para të Shekspirit në zhanrin e poezisë u shkruan dhe u botuan pasi ai kishte arritur të njihej si dramaturg. Në vitin l593 u botua "Venusi dhe Adonisi", në vitin l594 - "Përdhunimi i Lukrecias", në vitin l958/9 - 20 këngë lirike (midis tyre disa sonete) në "Pelegrini i apasionuar", në vitin l60l - "Feniksi dhe breshka". Në këtë periudhë, me ndërprerje, Shekspiri filloi të shkruante sonetet që i vazhdoi deri në vitin l600. Ato qarkulluan për një kohë të gjatë në rrethin e miqve të tij dhe u botuan vetëm në vitin l609. Ato u shkruan në kohën kur Shekspiri pati arritur pjekurinë e tij të plotë dhe paraprinë drama të tilla si "Hamleti", "Makbeti", "Otello", "Antoni dhe Kleopatra" etj.

Shekspiri i shkroi sonetet në një kohë kur ato ishin bërë një zhanër i modës. Të lëvruara për herë të parë në Itali, në fillim në shek. e XIII-të nga poetët e oborrit në Siçili (nën ndikimin e poezisë së trubadurëve të Provansës), duke arritur kulmin me sonetet e Petrarkës (soneti italian), ato u bënë zhanër shumë i popullarizuar në të gjithë Evropën, duke përfshirë edhe Anglinë. Soneti u bë zhanri mbisundues në poezinë evropiane për pesë shekuj me radhë, pothuajse deri në ditët tona. Por soneti elizabetian, i karakterizuar nga rregulla më rigoroze, ndryshe nga soneti italian, u ndoq më pak nga poetët. Sipas poetëve, kritikëve dhe studiusve, sonetet e Shekspirit shquhen në të gjithë letërsinë angleze dhe evropiane për përsosurinë e formës dhe të përmbajtjes. Kjo është arsyeja që edhe soneti elizabetian quhet më tepër shekspirian.

Nëse poezitë e para nuk ngrihen mbi nivelin e zakonshëm të poezisë së kohës, sonetet shekspiriane (tri strofa katërvargëshe me rima të pavarura alternative dhe vargje me rimë të puthur në fund - abab, cdcd, efef dhe gg me dhjetë rrokje) dallohen nga e gjithë poezia e kohës për një paraqitje të ndierë e plot pasion të eksperiencës së jetuar, aq sa Wordsworth (poet anglez - l770-l850) pat thënë se ato janë "çelësi, me të cilin Shekspiri na ka hapur zemrën".

Duke qënë një shprehje personale e eksperiencës së jetuar, duke aluduar për situata reale të jetës, interesi për sonetet shkoi gjithnjë duke u rritur jo vetëm për shkak të mjeshtrisë së lartë artistike, por edhe për faktin se shpresohej se do të mund të ofronin të dhëna më konkrete për jetën e tij private, e cila përveç ca fakteve të thata, të nxjerra nga regjistrat e kohës, është e mbuluar me një tis të padepërtueshëm, aq sa herë pas here janë bërë orvajtje për të vënë në dyshim edhe vetë ekzistencën e dramaturgut dhe poetit të madh.

Ndryshe nga sonetet e poetëve pararendës,ato të Shekspirit kanë aludime për situata reale dhe shquhen për dramacitetin e tyre. Fijet kryesore që përshkojnë sonetet janë kryesisht ai i mikut-mecenat të adhuruar si edhe i gruas së zeshkët, më të cilën ai është dashuruar.

Dy dashuri i kam dhe gaz dhe vaj,

Dy shpirtëra po më tundojnë akoma:

Një burrë i pashëm - engjëll i pafaj,

Një grua e zeshkët që o zot shpëtona.

Tradhtia e gruas së zeshkët të dashuaruar prej poetit dhe rënia e mikut të adhuruar në kthetrat e saj përbën edhe kulmin dramatik të soneteve l27 deri në l54.

Por krahas tyre duhet të përmendim edhe fije të tjera drejtuese, si djaloshin që poeti përpiqet ta bindë të martohet, poetin rival etj.

Sikundër të gjitha veprat apo vetë jeta e Shekspirit, edhe sonetet janë bërë objekt i diskutimeve dhe mendimeve të kundërta, sidomos përsa i përket identifikimit të personit "Mr. W.H.", të cilit i janë kushtuar sonetet, të burrit të pashëm, të gruas së zeshkët, të renditjes së soneteve etj. Konfuzionin më të madh e shkakton sidomos renditja e soneteve, që dyshohet shumë të jetë renditja e vetë Shekspirit, aq më tepër që ato u dhanë për botim jo nga vetë autori, por nga persona që i kishin në posedim.

Rezultat i këtyre kërkimeve e hulumtimeve ka qenë një mori librash dhe

studimesh, të cilat e kanë dëndësuar edhe më shumë errësirën që i mbulon në këtë drejtim sonetet.

Sidoqoftë, saktësisht mund të konstatohet se në sonetet l deri në l7 (të ashtuquajturat sonete matrimoniale), autori rreket të bindë një djalosh të martohet, duke i provuar se koha "nuk e ndal vrapin kurrë", ajo shkatërron në mënyrë të pamëshirëshme çdo gjë që gjen përpara, prandaj bukurinë, rininë e forcën që natyra ia ka dhuruar vetëm përkohësisht ai mund t'i ringjallë vetëm duke lënë një trashëgimtar:

Nga kosë e Kohës nuk të mbron asgjë

Veç një pinjoll që luftën bën me të. (son. XII)

Ndërsa sonetet l27 deri në l54 i kushtohen dashurisë së poetit për gruan e zeshkët.

Poeti duke portretizuar të dashurën, ironizon me poetët të cilët thurin himne dhe lëvdata të imagjinuara.

S'i ndrisin sytë të dashurës si dielli,

M'i kuq se buzë e saj është çdo koral,

Ka flok të zi spërdredhur porsi teli

Dhe gjinjët-grurë s'janë borë e bardhë.(Son. CXXX)

E dashura e poetit nuk është perëndeshë, ajo baret në këmbë dhe vjen era njeri, ai ka dëshirë ta dëgjojë edhe pse muzika mund të jetë më e embël se zëri i saj, dhe i pëlqen jo se nuk ka më të bukur se ajo, por nuk gjen një tjetër më pak të stisur.

Asaj i kushtohet një nga sonetët më të arrirë (Soneti CXXVIII):

Sa herë ti, që je muzika ime,

Me gishtat tu mbi drurin e bekuar

Muzikë luan dhe plot drithërime

I shkrin aq ëmbël tingujt e kulluar,

Ia kam zili kërcimit të çdo tasti,

Që hidhet lart të puthi dorën pak,

Të shkretat buzë, që u ikën rasti,

Nga trimëri e tyre skuqen flakë...

Në të njëjtën kohë e dashura jo vetëm është tirane, por është edhe besëthyer:

Ta quaj timen zemrën tënde kot,

Kur hyn atje kushdo si në një han! (Son. CXXXVII)

ose:

E di dhe ti që ta kam shkelur besën,

Por edhe ti dy herë më ke tradhtuar:

Për mua shkele në fillim martesën,

Pastaj një tjetër duke dashuruar. (son. CLII)

Dhembjen më të madhe e dashura ia shkakton, kur fut në kthetrat e saj edhe mikun e adhuruar:

Mallkuar qofsh ti zemër tradhtare

Që tok me mikun fort na ke lënduar,

S'mjafton që zemrën time e vrave fare,

Por edhe atë e paske skllavëruar? (CXXXIII)

Natyrisht, grupi i soneteve të fundit, që trajtojnë dashurinë e poetit për gruan e zeshkët, përbën kulminacionin e një zhvillimi dramatik të heshtur, që përshkon të gjithë sonetët.

Përsa u përket soneteve të ndërmjeme është mjaft e dyshimtë që ato të përbëjnë një sekuencë rrëfimi. Me përjashtim të disa soneteve, të lidhura në grupe tematike, si ato të ndarjes, të ankimeve të poetit kundër muzës dhe për poetin rival, të tjerat janë më tepër sonete çasti dhe të dedikuara personave të ndryshëm.

Në tërësi sonetet përshkohen nga një ton maturie dhe pesimizmi të hollë.

Megjithëse i kushtohen kryesisht dashurisë, në to shprehet botëkupimi i poetit, qëndrimi i tij ndaj natyrës dhe shoqërisë, ndaj fenomeneve të ndryshme të jetës shoqërore, ndaj artit.

Duke e mbështetur plotësisht botëkuptimin e tij në ligjet e natyrës, poeti shpesh thekson se si në natyrë ashtu edhe në shoqëri asgjë nuk është e përjetshme, koha është e pamëshirshme dhe e shkatërron bukurinë dhe forcën e njerëzve, e cila rilind tek pasardhësit për t'u shkatërruar përsëri dhe kështu pa fund.

Kur vdekjes s'ashpër s'i shpëtokan dot

As bronzi, toka, deti pa kufi,

Lufton me vdekjen bukuria kot,

Kur vetëm sa një lule ka fuqi. (Son. LXV)

Shpesh poeti lodhet nga jeta dhe kërkon të largohet prej saj, sepse nuk e duron dot padrejtësinë, poshtërimin dhe hipokrizinë sociale:

I lodhur vdekjen lus, s'duroj më dot

Kur shoh në lypës dinjitetin kthyer,

Dhe laron me të mira mbushur plot,

Dhe pabesisht mirëbesimin thyer.

Dhe ndern' e lartë keqas poshtëruar,

Dhe të përkryerën me qëllim përbuzur,

Dhe vashën virgjër egërsisht çnderuar,

Dhe forcën nga i dobëti përulur .

Dhe marrëzi të çiltrën emërtuar,

Dhe nga gënjeshtra të vërtetën tallur,

Dhe artin nga pushteti të pranguar,

Dhe marrëzinë urtësi të shpallur. (Son LXVI)

Një grup të veçantë sonetesh përbëjnë ato që kanë të bëjnë me poetin rival:

Sa ndruhem kur për ty nis për të shkruar!

Një më i mirë shkruan për hirin tënd

Dhe, me lëvdata duke të lartuar,

Ma lidh ai gjuhën sa të sjell ndër mend.

Por vlera jote ngjan si oqeani,

Që mban tok me anijen barkn' e vogël,

Çan dallgët barka ime si luani,

Paçka se mund të duket sa një gogël. (Son. LXXX)

Në sonetin CII ai ironizon poetët fjalëshumë dhe lavdithurës:

U rrit kjo dashuri dhe pse s'tregon,

Nuk dashuroj më pak se s'flas aq shumë,

Në plaçkë tregu kthehet ndjenja jonë,

Për të kur gjuha fjalët derdh si lumë. (Son. CII)

Shekspiri, i matur dhe i vetëkontrolluar në shprehjen e ndjenjave, është i pakursyer në imazhet nga jeta e përditshme e vendit të vet. Ai e demokratizoi edhe më tej gjuhën e sonetit, duke futur fjalë të ashtuquajtura jopoetike nga të gjitha lëmet e jetës, si të fshatit, gjyqësore, të biznesit, të fajdesë etj. Le të marrim si shembull sonetin CXIII:

Porsi amvisa që, kur do të kapë

Ndonjë nga zogat gardhin tek kapton,

Lëshon përdhe fëminë e shkon me vrap

Të ndjekë zogën që po fluturon...

Toni i soneteve, duke lënë mënjanë karakterin konvencional të disa motiveve, që u nënshtrohen kërkesave të kohës, është i matur dhe i përshkuar nga pesimizmi, gjë që na bën të mendojmë se poeti nuk qe krejt ashtu siç e përshkruajnë dramaturgun profesionist në bazë të dokumentave të gjetura, njeri me fat e një jetë plot mbarësi.

Nga fati i përbuzur dhe kjo botë

Mjerimin tim i vetëm veç vajtoj,

Sa qiellin shurdh mërzis me britma kot.

Tek shoh vetveten, fatin rri mallkoj. (Son. XXIX)

Rrëfimi për dashurinë është shpesh herë më pak i rëndësishëm se sa mendimet e shprehura prej tij për kohën, për ecjen e saj të pandërprerë, për bukurinë dhe shkatërrimin, për jetën dhe vdekjen, për artin, për famën dhe fatin. Jo rrëfimi i dashurisë, por pikërisht këto mendime, që i përshkojnë sonetet nga fillimi deri në fund, përbëjnë atë unitet që ne e rrokim pasi t'i kemi lexuar të tëra.

Sikundër thotë poeti anglez W.H. Auden (l907-l973), të gjitha sonetet nuk janë të shkëlqyeshme, por edhe vetëm më të përsosurat prej tyre do t'i kishin siguruar Shekspirit atë pavdekësi që përbën një nga temat e tyre të vazhdueshme.

Autori: Cezar Kurti
http://cezarkurti.com/

[ATMAN]

William Shakespeare



"Sonete"





XXVIII

Si mund të ndiekam sërish gëzim,

Kur s'kam të drejtën as për të pushuar ?

Ngacmime ditën, natën plot trazim,

Si ditën natën ndihem i dërrmuar.



Dhe ditë e natë - armike aq të vjetra -

Shtrëngojnë duart për të më munduar,

Me punë njëra, me ankime tjetra,

Që larg prej teje rri i përmalluar.



I bëra qejfin ditës dhe i thashë:

Ti qiellin plot me re e hijeshon,

Të zezën natë pa e mburrur s'lashë:

Kur yjet zbehen, mbrëmjen ti praron.



Si dita, vuajtjet dita bën të gjata,

Si nata, dhembjet shton më shumë nata.







XXX

Kur para gjyqit të mendimit heshtur

Kujtimet ndjell të kohës që ka shkuar,

E shoh si humbjet shtohen pa u reshtur,

Dhe qaj me lot që s'paskan të pushuar.



Përloten sytë e mi nga dëshpërimi

Për shokë e miq që vdekja fsheh në varr,

Për dashurinë e humbur nga trishtimi

Po tretem unë e mbeta duke qarë.



Vajtoj me dhembje dhembjet e dikurshme,

Nis me rënkime duke numëruar

Një varg të gjatë humbjesh të pashlyeshme,

Që prapë i qaj dhe pse i kam vajtuar.



Por kur mendoj për ty, o mike e dashur,

Më ngjan se humbje kurrë s'paskam pasur.







XXXII

Po mbete gjallë deri atëherë,

Kur vdekj' e ashpër hi më bën e pluhur

E fati i ringjall edhe një herë

Ca vargje që t'i la një mik i humbur,



Dhe vargjet krahason me poezinë,

Që shkruan rinia ku e ku më mirë,

Të miat duaji për dashurinë,

Rinisë çmoji rimën e arrirë.



Më ngushëllo, e dashur, me mendimin:

"Me kohën muzë e mikut t'ishte rritur,

Më ngrohtë do ma bënte përkushtimin

Dhe majat më të larta kish arritur.



Ai vdiq. Dhe pse këndon më mirë rinia,

Ajo ka stil, tek ai zjen dashuria!"







XXXIV

Pse më premtove ditë kaq të bukur,

Më bëre që të dilja veshur lehtë,

Kur një stuhi me shi më zuri rrugës,

Shkëlqimin tënd me terr mbuluan retë.



S'mjafton që retë prapë i shpërtheve

Për të më tharë trupin e fytyrën.

S'e quajmë të mirë mjekun neve,

Kur plagën ai shëron , por jo munxyrën.



As turpi yt s'e zhduk trishtimin tim,

Dhe pse pendohe, prapë i humbur jam.

S'i sjell keqardhja e fyesit lehtësim

Atij që fyerjet si një kryq i mban.



Por loti yt si perlë dashurie

Ma zhduk çdo gjurmë a vepër ligësie.







XLIII

Shikoj më mirë kur puliten sytë,

Që gjëra të pakëndshme shohin ditën,

Kur fle, në ëndërr del vegimi yt

Dhe terri i natës kthehet bëhet dritë.



Kjo hija jote që dhe terrin ndrit

Ç'tabllo të bukur do të kish krijuar

Një ditë të kthjellët me më shumë dritë,

Kaq fort kur ndrit për syrin e verbuar.



Ah, si do t'i uroja unë sytë,

Po të të shihnin ditën plot me dritë,

Kur dhe në errësirë imazhi yt

Prej syve as në gjumë nuk m'u shqit !



Si nata, dita nxin kur s'të shikoj,

Zbardh natën dita kur të ëndërroj !







XLIV

Sikur ky kurmi im të ish mendim,

S'kish largësi që të më priste rrugën,

Mes hapësirës si një vetëtimë

Drejt teje do ta kisha çarë udhën.



S'prish punë dhe sikur të jem aherë

Larg teje, dhe në fund të botës qoftë,

Kapton mendimi tokë e det si erë

Dhe vjen tek ti posa më shkrep në kokë.



Më vret mendimi që nuk jam mendim

Dhe nuk vij dot atje ku ti ke shkuar,

Ç'të sjellë koha pres me pikëllim,

Sepse me ujë e baltë jam gatuar.



Por uji e balta lotë më dërgojnë,

Të dy me brengë shpirtin ma helmojnë.







XLVIII

Me sa kujdes, kur udhën pata marrë,

Me kyç çikrrimat unë i pata mbyllur,

T'i prekë s'desha as një gënjeshtar

Ca sende krejt pa vlerë që kisha kyçur.



Por ti, që perlat kthen në send pa vlerë,

Që ngushullim më je dhe brengë e mall,

Që të kam shpirt e në kujdes përherë,

Për çdo kusar je pre në rrugë të madhe.



Ty nuk të mbylla në asnjë sëndyk,

Të lash atje ku s'je, por je përherë,

Të lash në kraharorin tim pa kyç,

Ku po të duash, hyn e del sa herë.



Se dhe aty të vjedhin kam ca frikë,

Gurin e çmuar e vjedh dhe një fisnik.







L

Sa rëndë e kam që rrugën ta vazhdoj,

Kur mesi aq i lodhshëm u përshkua.

Me veten time flas edhe mendoj:

"Sa udhë u bë, aq zemra t'u largua".



E lodhur nga mjerimi që rëndon,

Kjo kafshë që më bart po ec javash,

Se me instinkt djallushka e kupton

S'ka qejf kalorësi nga ti ta ndash.



Mamuzet-gjak i ngulen në lëkurë,

Por kafsha hapin kurrë s'e nxiton,

Një hingëllimë nxjerr nga kjo munxyrë,

Që më fort se mamuzet po më shpon.



Ky kalë më kujton me hingëllimin:

Pas gazin lashë e para kam hidhërimin.







LI

Ja fal vonesën, pra, të shkretës kafshë

Që teje mengadalë më largoi:

Kur ik nga ti, pse mos të ec javash ?

Kur kthehem vetëm duhet të nxitoj.



Aherë kafshën si do mos e shaj,

Dhe vrapi do më duket i ngadaltë !

I hipi erës, e shpuroj pastaj,

Mbi flatra hipur kush mund të ma dalë ?



Kur rend dëshira, lindur dashurie,

M'i shpejti kalë s'mundet t'ia kalojë,

Dëshira hingëllin prej krenarie,

Dhe, ja, gërdallën prapë e shfajësoj :



"Nga ti kur iki, le të ecë ngadalë,

Tek ti kur vij, nevojë s'kam për kalë".







LV

Mermeri i përmendoreve mbretërore

Dot nuk jeton sa vargu i fuqishëm,

Në varg do të shkëlqesh më madhështore

Se në një gur që Koha shemb furishëm.



Kur luftërat shtatoret do t'përmbysin,

Përleshjet kur s'do t'lënë gur mbi gur,

As shpatë e zjarr i Marsit ty s'të zhdukin,

Përjetë rron në vargun që po thur !



As vdekja, as harresa s'të cënojnë,

Kujtimi yt do mbetet i pashuar

Në sytë e brezave që do t'jetojnë

Gjer ditë e Gjyqit Madh sa pa filluar.



Gjer ditn' e Gjyqit Madh, kur të të zgjojnë,

Ti rron në këngë e sy që dashurojnë.







LX

I sulen bregut plot me gurë valët,

Minutat tona në një fund shpejtojnë,

Ndërrojnë vend të prasmet me të parat

Dhe tok përpara me mundim nxitojnë.



I porsalinduri sa del në dritë

Drejt pjekurisë çapat i nxiton,

Me errësirën luftë bën përditë,

Me Kohën-mëmë që e shkatërron.



Se Koha shumë shpejt e çart të ritë,

Ballin e bukur e shëmton, e rrudh,

As më e bukura ndër bukuritë

Nga kosë e Kohës nuk shpëtoka kurrë.



Përballë Kohës vargjet do qëndrojnë

Dhe për inat lavdi do të këndojnë.









LXIV

Kur dorë e Kohës shoh si e shëmton

Çdo gjë të bukur pa asnjë mëshirë,

Të lartat kulla shesh si i rrafshon,

Të shndritshmin bakër kthen në errësirë;



Kur Oqeanin shoh të zemëruar

Tek mbretërinë e Tokës zhvat përditë,

O Tokën, humbjet për të plotësuar,

Sa herë Detit tokën i grabit;



Kur stinët shoh përherë si ndërrohen

Apo një shtet që s'ka asnjë shpëtim,

Këto që shoh më bëjnë të mendohem:

Do marrë Koha dhe gëzimin tim !



Si vdekja ky mendim i zi më duket

Dhe për thesarin qan ky shpirt e lutet !







LXVI

I lodhur vdekjen lus, s'duroj më dot

Kur shoh në lypës dinjitetin kthyer,

Dhe laron me të mira mbushur plot,

Dhe pabesisht mirëbesimin thyer,



Dhe ndern'e lartë keqas poshtëruar,

Dhe të përkryerën me qëllim përbuzur,

Dhe vashën virgjër egërsisht çnderuar,

Dhe forcën nga i dobëti përulur,



Dhe marrëzi të çiltrën emërtuar,

Dhe nga gënjeshtra të vërtetën tallur,

Dhe artin nga pushteti të pranguar,

Dhe marrëzinë urtësi të shpallur.



Të gjitha më mërzitën, dua të iki,

Por më vjen keq mos vetëm mbetet shpirti.







LXXX

Sa ndruhem kur për ty nis për të shkruar!

Një më i mirë shkruan për hirin tënd

Dhe, me lëvdata duke të lartuar,

Ma lidh ai gjuhën sa të sjell ndër mend.

Por vlera jote ngjan si oqeani,

Që mban tok me anijen barkn'e vogël,

Çan dallgët barka ime si luani,

Paçka se mund të duket sa një gogël.



Me pakëz ndihmë më mbaje ti mbi valë,

Kur ujërat tua anijë e tij përshkon,

Por kush për barkën vritka mendjen vallë,

Kur detin një anijë e zbukuron ?



Po qe se ai lundron e mbytem unë,

Do thonë nga dashuria ra në fund.







XCI

Krenohen ca se janë nga derë e parë,

Për pasuri a forcë plot të tjerë,

Për kuaj ca, fajkoj apo zagarë,

Disa për rrobat aq pa shije prerë.



I ka secili qejfet krejt të ndryshme,

Por vetëm një më shumë i jep gëzim,

Për mua janë ato të papranueshme,

Asnjë nuk më kënaq sa qejfi im.



Kur ti më do, nuk pyes për derë të parë,

Për pasuri a rroba bukur prerë,

As për fajkoj, për kuaj a zagarë,

Kur të kam ty, tërë botën kam aherë.



Trishtohem kur mendoj se mos ma merr

E mbetem krejt i varfër dhe i mjerë !







CXXVII

E bukur s'quhej ngjyrë e zezë dikur,

Edhe kur ish, të bukur nuk e çmuan,

E zeza ka tani dhe hir, dhe nur,

Gjersa me turp të bukurën mbuluan.



Qëkur çdokush si do ndryshon Natyrën

Dhe fsheh me ngjyra fallso çdo shëmtim,

Të bukurës ia ndotën krejt fytyrën,

Ajo u nxi e humbi çdo nderim.



E dashura ime dhe flokët edhe sytë

Prandaj i ka të zinj e të vajtuar,

Ata sikur po mbajnë zi të dy

Për bukurinë keqas poshtëruar.

Asaj kaq shumë i shkon ky petk i zi,

Sa thua tjetër s'ka më bukuri.







CXXVIII

Sa herë ti, që je muzika ime,

Me gishtat tu mbi drurin e bekuar

Muzikë luan dhe plot drithërime

I shkrin aq ëmbël tingujt e kulluar,



Ia kam zili kërcimit të çdo tasti,

Që hidhet lart të t'puthi dorën pak,

Të shkretat buzë, që u ikën rasti,

Nga trimëri' e tyre skuqen flakë.



Sa shumë të preken buzët dëshërojnë,

Të nd'rrojnë vend me tastet kërcimtare,

Aq butë gishtat nëpër to kalojnë,

Sa druri s'duket më i vdekur fare.



Ti falua gishtat tasteve të lumtur

Dhe mua buzët falmi për t'i puthur.







CXXX

S'i ndrisin sytë të dashurës si dielli,

M'i kuq se buzë e saj është çdo koral,

Ka flok të zi spërdredhur porsi teli,

Dhe gjinjët-grurë s'janë borë e bardhë.

Kam parë trëndafil të kuq, të bardhë,

Me trëndafilin nuk ka ngjashmëri,

Parfumi të kënaq me ern' e rrallë,

Kurse e dashura era vjen njeri.



Kam qejf që ta dëgjoj ajo si flet,

Dhe pse muzika është më e ëmbël,

Nuk di një perëndeshë si baret,

Në dhe e dashura vë dy këmbët.



Dhe prapë, për qiell, e dashura më pëlqen,

Më pak të stisur se ajo nuk gjen.







CXXXII

I dua sytë e zinj plot pikëllim

Që keq u vjen për mikun e harruar,

Tregon kjo zi me sa trishtim

I shohin vuajtjet që më ke shkaktuar.



S'i shkon shkëlqimi i diellit mëngjezor

Të zbehtës Lindje herët në agim,

S'ua shton as ylli i plotë mbrëmësor

Shkëlqimin qiejve në Perëndim.



Sa bukurinë ta shton ky sy i zi !

Oh! zemra jote më do kishte hir,

Sikur si sytë ajo të mbante zi

Edhe të kish për mua pak mëshirë.



Do të betohesha unë atëherë

Se bukuria qënka e zezë sterr !







CXXXVIII

Kur be më bën se thotë të vërtetën,

Sikur besoj, paçka se më gënjen,

Mos më kujton kaq të pazot për veten,

Një buzëqumësht që nuk njeh hiletë ?



Më kot mendoj se më kujton të ri,

Tani për mua vapa shkoi me gushtin,

Që më gënjen dhe vetë ajo e di,

Dhe me gënjeshtra njëri tjetrin mbushim.



Po pse s'më thotë ajo se më gënjen ?

Po pse s'i them as unë se jam plak ?

Besnike të më duket i pëlqen,

Të jem i vjetër s'më pëlqen aspak.



Ja pra si e gënjej dhe më gënjen,

Gënjeshtra që të dyve na pëlqen.







CXLI

Për besë, nuk të duan sytë e mi,

Që vese shohin tek personi yt,

Veç zemra ra me ty në dashuri

Dhe s'pyet për ato që shohin sytë.



Me fjalë veshët s'm'i ke mrekulluar,

Nga prekja dora s'ndjen kënaqësi,

As shija me nuhatjen si të ftuar

Qejf s'kanë të të vijnë në gosti.



Të pesë shqisat dhe as mendja ime

S'ia kthejnë mendjen zemrës së marrosur,

Si skllave ty ajo të bën nderime

Dhe më ka bërë si të handakosur.



Prej saj s'fitoj asgjë veçse mjerim,

Me dhëmbje ma shpërblen mëkatin tim.







CXLIII

Porsi amvisa që, kur do të kapë

Ndonjë nga zogat gardhin tek kapton,

Lëshon përdhe fëminë e shkon me vrap

Të ndjekë zogën që po fluturon,



Ndërsa nis e bërtet me lot e vaj

Kërthiri i gjorë e turret të arrijë

Atë që s'sheh veç zogën para saj

Dhe foshnjën lë të qajë e të ulurijë,



Ashtu po rend ti pas atij që ik,

Dhe unë, foshnja jote, pas të vi.

Por po e kape, ec tek unë vrik,

Si nënë më qafo me dhemshuri.

Po erdhe prapë të më qetësosh,

Do lutem Uillin tënd ta rifitosh.







CXLVIII

Ç'm'i zu, të mjerit, sytë dashuria,

Me të vërtetën s'po ujdis vështrimi :

Ku paskan shkuar vallë mendt' e mia

Që të vërtetën s'shquajnë nga mashtrimi ?



E bukur në i duket syrit tim,

Pse bota si të bukur s'e vështron ?

Të paktën ta pranonte shpirti im:

Nga dashuria syri po gabon.



Si mund ta shohin sytë të vërtetën,

Kur dashuria me lot i ka mbuluar ?

Shpesh herë nuk shikon as dielli vetë

Nga reja qielli për pa u pastruar.



Dinakja dashuri më ka verbuar,

Të metat sytë për të mos dalluar.







CLII

E di dhe ti që ta kam shkelur besën,

Por edhe ti dy herë ke tradhtuar:

Për mua shkele në fillim martesën,

Pastaj një tjetër duke dashuruar.



Pse të qërtokam për tradhtitë e tua,

Kur njëzet herë unë kam tradhtuar ?

Të shaj sepse të ndahem teje dua,

Në nderin tënd më duke mos besuar.



Të jam betuar se ke mirësi,

Se je e dashur, je e drejtë, e besës,

Që të shkëlqesh, verbova sytë e mi

Dhe i ndërseve kundër së vërtetës.



Për bukurinë tënde u betova ,

Dhe me gënjeshtra veten e mbulova.







CLIV

Kur Zoti i dashurisë ra të flinte,

Pishtarin zemërndezës vuri pranë,

Por, nimfat, që të qeta flaka s'linte,

Iu qasën, kur në gjumë atë e panë.



M'e bukura pishtarin pati marrë

Që mija zemra njerëzish kishte ngrohur,

Ky gjeneral dëshirash plot me zjarr

Nga një e virgjër shpejt qe çarmatosur.



Në ujë nimfat shpejt pishtarin shuan,

Përroin ngrohu zjarri i dashurisë.

Nga dashuria plot këtu shpëtuan.

U futa mos shpëtoja prej lubisë.



Nga zemra ime ujët shpejt u vak,

Nga ujët zemra nuk u ftoh aspak.


Perktheu: Cezar Kurti
http://cezarkurti.com/

[ATMAN]

William Shakespeare



"Antoni dhe Kleopatra"





AKTI IV

SKENA E DYMBËDHJETË

I njëjti vend. Një dhomë tjetër.

(Hyjnë ANTONI me EROSIN)

ANTONI

Më sheh akoma, Eros?

EROSI

Po, imzot.

ANTONI

Shpesh shohim ne një re porsi dragua,

Një mjegull si ari apo si luan,

Kështjellë-turrë, shkëmb i varur, mal 4

Me maja bigë, akull blu me drurë

Përsipër, që përkulen dhe gënjejnë

Me ajër sytë tanë. Shfaqj' e muzgut

Të mbrëmjes është. Ti e di?

EROSI

Po, zot. 8

ANTONI

Tani qe kalë, por sa hap-mbyll sytë

Në terr krejt tretet, zhduket por si ujët

Në ujë.

EROSI

Po, imzot.

ANTONI

Mëso, o Eros,

Skllavi im i mirë, bash një trup i tillë 12

U bë tani dhe kapiteni yt.

Antoni jam, por s'mund ta mbaj më formën

Që duket. Skllavi im, për mbretëreshën 15

Luftova, që kujtoja se në zemër

Më kish sikur e kisha. Një milion

Të tjerë pat' ajo me mua, që krejt

I humba. Me Cezarin i luajti kartat! 20

Lavdinë time dha për triumf të armikut.

Mos qaj, i dashur Eros! Prap' ka mbetur

Që vet' ta vrasim veten!

(Hyn Mardiani)

Zonja jote

E ligë më paska vjedhur shpatën!

MARDIANI

Jo,

Anton, se zonja ime ty të donte 24

Dhe fat' i saj me tëndin krejt qe shkrirë.

ANTONI

Shporru këtej, eunuk! Më tradhtoi

Dhe vdekja po e pret!

MARDIANI

Një borxh ne vdekjes

I kemi dhe ajo e lau. Ç'do t'deshe 28

Ta bëje ti, e bëri dor' e saj:

"Anton! Anton fisnik!" - ja fjalt' e saj

Të fundit. Mu në mes një psherëtimë

E ndau emrin tënd "Anton!". Në zemër 32

E buzë gjysmat ngecën, e dha shpirtin,

Që varr u bë për emrin tënd.

ANTONI

Vdiq?

MARDIANI

Vdiq!

ANTONI

Më hiq shpejt armët, Eros! Pun' e ditës

Së gjatë mori fund. Tani të flemë. 36

(MARDIANIT) Po të shpërblej bash si bujar, gjersa

I gjallë ik' këtej. Qërohu!

(Del MARDIANI)

Shporru!

Mburoja shtatëfishe e Ajaksit

S'përmban të rrahurat e zemrës sime! 40

O brinjë, u çani! Zemër, bëhu trime,

Kafazn' e dobët e shkallmo! Shpejt, Eros!

Më s'jam ushtar. Hiqmi armët! Lart i mbajta!

Më lër tani!

(Del EROSI)

Të arrita, o Kleopatër, 44

Dhe falje do t'të lyp me lot' ndër sy!

Kështu do bërë. Zgjatja më mundon.

Kur flaka shuhet, shtrihu dhe mos luaj!

Përpjekjet janë kot. Vetveten forca lidh 48

Me forcë. Vula veç mungon, gjithçka

Mbaroi! Ecë, Eros! Pritmë, mbretëreshë!

Ja ku po vij! Atje, ku shpirtra flenë

Mes lulesh, vemi dor'përdore. Hijet 52

Do t'shohin me zili. Didona

Dhe Eneu s'do t'kenë shokë. Gjithë hijet

Pas nesh do t'vijnë. Eja, Eros! Eja!

(Hyn përsëri EROSI)

EROSI

Ç'më do, imzot?

ANTONI

Gjersa Kleopatra vdiq 56

I çndershëm kam jetuar, aq sa hyjnitë

M'përbuzin. Unë, që me shpatë botën

Përshkova dhe mbi shpinën blu të detit

Qytete ngrita prej anijesh, s'paskam 60

Kurajon e një femre! Pati zemër

Më trime gjersa "Vetë e munda veten!"

I tha Cezarit. Je betuar, Eros,

Se tmerr e turp kur të më ndjekin pas,

Do të më vrasësh sa të jap një urdhër. 65

Dhe çasti erdhi. Ti po mund Cezarin,

S'po më godet mua! Pse u zbehe, mik?

Kurajo!

EROSI

Perënditë mos më lënçin!

Të bëj atë që shtizat e parthjanëve,

Sado armike, s'mundën dot ta bënin?

ANTONI

Do t'deshe, Eros, t'ishe ti në Romë

Dhe nga dritarja zotin tënd ta shihje 72

Me duart lidhur e me kular në qafë,

Me faqet kuq nga turpi përvëlues,

Pas karros së Cezarit të hareshëm,

Që robërit pas saj shurdhon me zhurmë? 76

EROSI

S'do t'mund ta shihja!

ANTONI

Eja, se një plagë

Mua më shëron. Nxirr shpatën e nderuar,

Që kaq dobi i solli mëmëdheut.

EROSI

Imzot, më fal!

ANTONI

Atëherë kur të dhashë 80

Liri, a s'm'u betove të më vrisje

Kurdo që të të thoshja? Bëje shpejt,

Përndryshe çdo shërbim që më ke sjellë

Ka qenë krejt pa dashur. Nxirre! Eja! 84

EROSI

Veç ktheje pak fytyrën aq fisnike,

Që bota mbarë e admiron!

ANTONI

E ktheva! (Kthen kokën anash)

EROSI

E nxora shpatën.

ANTONI

Le të bëjë shpejt

Atë gjë për të cilën ti e nxore. 88

EROSI

Imzot i shtrenjtë, kapiteni dhe

Imperatori im, më lër të t'them,

Goditjen e përgjaktë pa e dhënë,

Lamtumirë!

ANTONI

E the, trim, Lamtumirë! 92

EROSI

O prijës, lamtumirë! Të t'godit

Tani!

ANTONI

Po, Eros!

EROSI

Mirë. Nuk do t'vuaj

Për vdekjen e Antonit! (Vret veten)

ANTONI

Më fisnik

Tri herë sesa unë! Më mësove, 96

O Eros trim, se ç'duhej vet' të bëja,

Që ti s'e bëje dot. Ti, mbretëreshë,

Ti, Eros, shembull trimërie më dhatë.

Ju jeni më fisnikë. Unë dhëndër 100

Do t'jem i vdekjes sime dhe do t'rend

Drejt saj si në krevat të nuses. Eros,

Yt zot po vdes bash si një nxënësi yt!

Të vdes kështu

(Bie mbi shpatën e vet)

nga ti mësova. Si? 104

S'kam vdekur? Roje! Roje! Hej, më vrit!

(Hyjnë DERCETA dhe rojet)

ROJA I PARË

Kjo zhurmë ç'është?

ANTONI

E bëra punën keq! O miq, mbaroni

Ç'fillova vetë!

ROJA I DYTË

Ylli paska rënë!

ROJA I PARË

Erdh' fund i kohës...

TË GJITHË

Mjerë ne!

ANTONI

T'më vrasë 108

Ai që më do!

ROJA I PARË

Jo unë!

ROJA I DYTË

Jo, as unë!

ROJA I TRETË

Asnjëri!

(Dalin rojet)

DERCETA

Vdekja shtyn ithtarët t'ikin

Prej teje. Por kjo shpatë, që Cezarit

Ia çoj me lajm tok, hir më siguron 112

Tek ai!

(Hyn DIOMEDI)

DIOMEDI

Ku është Mark Antoni?

DERCETA

Ja!

DIOMEDI

I gjallë është? Pse s'përgjigjesh, trim?

(Del DERCETA)

ANTONI

Këtu je ti, Diomed? Pa nxirre shpatën

Dhe më godit të vdes.

DIOMEDI

Imzot i madh! 116

Më çoi tek ti Kleopatra, zonja ime!

ANTONI

Po kur të çoi?

DIOMEDI

Tani, imzot.

ANTONI

Ku është?

DIOMEDI

U kyç në monument. Kish parandjenjë

Të keqe për atë që ndodhi, se 120

Kur pa dyshimin tënd, pa baza krejt,

Sikur ish lidhur me Cezarin dhe

Inatin tënd që s'ikën leht', çoi fjalë

Se vdiq. Por pati frikë për pasojat 124

Dhe të vërtetën më dërgoi të shpall.

Druaj, erdha tepër vonë!

ANTONI

Tepër vonë!

Diomed i mirë! Thirr, të lutem, rojet!

DIOMEDI

Hej! Roj' e perandorit! Roje, them! 128

Këtu shpejt eni!

(Hyjnë katër a pesë roje të ANTONIT)

ANTONI

Miq të mirë, shpjermëni

Ku tha Kleopatra! Është ky shërbimi

I fundit që po ju kërkoj!

ROJA I PARË

Medet!

Të mjerët ne, imzot! Mbi dhe të gjallë

Ithtart' e tu besnikë po i le! 133

TË GJITHË

O ditë e zezë!

ANTONI

Miqtë e mi, ju fatin

Mizor me brengën tuaj mos e gëzoni!

Atë që na dënon ta mirëpresim,

Bash e ndëshkojmë kur sheh që durojmë 137

Kaq lehtë. Ngrimëni. Shpesh ju kam prirë.

Tani më shpini, miq të mirë! Unë

Ju falemnderit për të gjitha! 140

(Dalin, duke bartur ANTONIN)



Perktheu: Cezar Kurti
http://cezarkurti.com/

[ATMAN]

William Shakespeare



"Antoni dhe Kleopatra"





AKTI IV

SKENA E TREMBËDHJETË

I njëjti vend. Një mauzole.

(Hyjnë lart KLEOPATRA, KARMIANA dhe IRA)

KLEOPATRA

Karmianë! Kurrë s'do të dal këtej!

KARMIANA

Ti qetësohu, zonjë e shtrenjtë!

KLEOPATRA

S'mundem.

Çdo tmerr e mirëpres dhe ngushëllimin

Përbuz. Se masë e brengës sime është 4

Në përpjesëtim me hallin, po aq e madhe,

Sa ai që e shkakton.

(Hyn që poshtë DIOMEDI)

Hë, ç'kemi? Vdiq?

DIOMEDI

Mbi të rri vdekja, por s'ka vdekur. Shih

Matanë monumentit! Rojet tona 8

Atje e sollën.

(Hyn ANTONI, të cilin e sjellin rojet)

KLEOPATRA

Digj ti, o diell, sferën

E madhe ku lëviz. Ti, yll i tokës,

Që shpesh ndryshon, i zi qëndro! Anton!

Anton! Anton! Oh, ndihmë, Ira, ndihmë, 12

Karmiana! Ndihmoni, o miq përposh!

Ta sjellim lart!

ANTONI

Hesht! S'është, jo, Cezari

Që e rrëzoi Antonin, është vetë

Antoni që e mundi veten!

KLEOPATRA

Ndryshe 16

S'ka si të jetë. Veç Antoni duhet

Ta mundë Antonin! Vaj-medet për mua!

ANTONI

Po vdes, Egjipt, po vdes! Por vdekjes ndal

I them gjersa në buzt' e tua të ngjis 20

Nga mijra puthje një, të fundmen!

KLEOPATRA

Falmë,

Imzot i shtrenjtë! S'guxoj të zbres, më kapin.

Të zbukuroj s'dua triumfin e Cezarit

Fatlum! Sa thikat, barnat, gjarpërinjtë 24

Të kenë teh, efekt e helm, s'kam frikë!

Oktavia, gruaja jote, sytë e turpshëm

Dhe depërtues s'do t'ketë nderin kurrë

Mbi mua që t'i hedhë. Oh, eja, Anton! 28

Më ndihni, gra, ta ngjitim lart! Ndihmoni

Dhe ju, o miq!

ANTONI

Oh, shpejt se po mbaroj!

KLEOPATRA

Kjo është punë! Sa i rëndë je,

Imzot! Krejt forcën mori hidhërimi, 32

Prandaj i rëndë dukesh. Po të kisha

Fuqinë e Junonës s'madhe, sipër

Merkurit krahëfortë të kisha vënë,

Të shpija pranë Jupiterit! Eja! 36

Dhe pak! Kush dëshiron gjithnjë i marrë

Ka qenë! Oh, oh! Eja, eja, eja!

(E ngrenë ANTONIN lart tek KLEOPATRA)

Dhe mirëserdhe! Vdis atje ku rrojte!

Të ngjallshin puthjet! Buzt' e mia të kishin 40

Të tillë forcë, krejt i paç harxhuar!

TË GJITHË

Medet, ç'po shohim!

ANTONI

O Egjipt, po vdes!

Po vdes! Më jep pak verë. Dua të them

Dy fjalë!

KLEOPATRA

Jo, më lër të flas! Më lër 44

Të shaj me zë të lartë, aq sa Fati

I ve të thyejë qafën!

ANTONI

Veç një fjalë,

E shtrenjtë! I kërko Cezarit nderin

Dhe jetën tënde! Oh!

KLEOPATRA

Të dyja s'shkojnë! 48

ANTONI

Fisnike, më dëgjo! Nga të Cezarit

Beso veç Prokuleun.

KLEOPATRA

Veç duart e mia

Besoj, asnjë nga miqtë e Cezarit!

ANTONI

Mos qaj, as mos u dëshpëro për fundin

E hidhur që tani më vjen. Mendimin

Dëfreje duke e ushqyer me ditët

Fatlume, që i pata jetuar si princi

M'i madh e më fisnik i botës. As 56

Tani s'vdes pa lavdi. Helmetën heq

Me nder përpara bashkëqytetarëve:

Një trim romak u mund po nga romaku!

Ja, po më shuhet fryma. S'mundem më! 60

KLEOPATRA

O burri më fisnik! Si? Ti po vdes?

Mua ku më le? Të rri në këtë botë

Të poshtër, që si thark pa ty do t'duket?

Oh! Shihni, gra!

(ANTONI vdes)

U tret kurorë e botës! 64

Imzot! U vyshk dafin' e luftës, kulmi

I trimërisë u shemb! Çunakë e çupa

Me burra ç'na u barazuan: ndryshimi

U zhduk dhe s'mbet' asgjë që vlen nën hënë! 68

(I bie të fikët)

KARMIANA

Oh, zonjë, qetësohu!

IRA

Vdiq dhe ajo,

Mbretëresha jonë!

KARMIANA

Zonjë!

IRA

Mbretëreshë!

KARMIANA

O zonjë, zonjë, zonjë!

IRA

Mbretëreshë

E madhe e Egjiptit!

KARMIANA

Hesht, hesht, Ira! 72

KLEOPATRA

Aspak më shumë se një grua që ndjenjë

E mjer' e ka pushtuar, porsi fshatarka

Që mjel dhe pret kujdes prej cilitdo.

Të mundja skeptrin perëndive mizorë 76

T'ua përplasja e t'u thoshja se

Ish bota jonë baraz me të tyren

Pa na e vjedhur ne diamantin! Por

Çdo gjë kot është: marrëzi - durimi 80

E qen i marrë është padurimi.

Mëkat vallë është vdekjes në shtëpi

T'i futesh para se të vijë vetë?

Gra, ç'keni? Ç'ke, Karmianë? Kokën lart, 84

Fisnike! Drita jonë u shua, u fik!

Kurajo, zotërinj! Le ta varrosim!

Pastaj fisnik e trim kush është, pas

Mënyrës s'lartë romake të veprojë! 88

Le të krenohet vdekja kur t'na marrë!

Lëvozhg' e shpirtit t'madh u ngri. Të shkojmë!

Oh, vajza, eni! Më asnjë mik s'mbeti,

Por do të vdesim trimërisht, pa frikë!

(Dalin. Ata që janë lart nxjerrin trupin e Antonit)


Perktheu: Cezar Kurti
http://cezarkurti.com/