Bekim Budo rrefen per historine

[Brari]

Dossier IV

Dokumente sekrete hedhin dritë mbi veprimtarinë e Shërbimit të fshehtë shqiptar pas Luftës së Dytë Botërore dhe kombinacionet e Mehmet Shehut me zbulimet e huaja

“Gjenerali”: Mehmeti më tregoi kur dilnim për gjah se çfarë i tha Stalini në Moskë për Enverin

Bekim Budo

Gjenerali” këtë herë shpjegon përpara hetuesit (Sekretarit) se ç´bisedonte me Mehmet Shehun menjëherë pasi ky u kthye nga studimet në Moskë. Ai tregon me detaje se gjatë gjuetisë në Karaburun shkëmbenin mendime me Mehmetin për shumë çështje të karakterit sekret. Shehu kishte aq besim te “Gjenerali” sa t´i tregonte këtij të fundit edhe për disa probleme që kishte pasur pas kundërshtimit të jugosllavëve, që Mehmeti të ishte në Ministrinë e Mbrojtjes. Ai i rrëfehet mikut si e thirri Stalini në Moskë pak përpara se të largohej prej andej dhe si u bë e mundur emërimi i tij ministër i Brendshëm, me porosi të Stalinit. Si e spostuan jugosllavët edhe Haxhi Lleshin, që edhe për ta emëruar në Presidiumin e Kuvendit Popullor u desh ndërhyrja e Hoxhës. “Gjenerali” rrëfehet përpara “Sekretarit” edhe për dijeninë e tij për lidhjet mes funksionarëve të lartë të Ministrisë së Brendshme me jugosllavët edhe pas prishjes së marrëdhënieve mes dy vendeve, madje deri në vitin 1957. “Gejenerali” ishte një agjent dopio-rol. Ai e pranon këtë fakt edhe përpara “Sekretarit” (hetuesit). Mendohet se pothuajse të gjithë agjentët e Shërbimit tonë të fshehtë ishin të tillë. Po t´i kthehemi historisë, vërejmë se një nga agjentët dopio-rol pas çlirimit të Shqipërisë, ka qenë dhe agjenti shqiptar me pseudonimin “Berlini“, që përmendet edhe në deponimin e të penduarit në numrin e sotëm të gazetës, rekrutuar nga “Gjenerali”, zëvendësministër, që mbulonte Sigurimin e Shtetit. Ky person mbante lidhje me agjenturat jashtë shtetit. “Berlini” ishte një inetelektual shqiptar nga radhët e aristokracisë, që kishte mbaruar studimet në Francë, që para luftës. Gjatë Luftës Nacional-çlirimtare mbahej në lidhje nga misionarë të huaj, ndërsa pas çlirimit të vendit e mori në lidhje togeri francez Cochet. Ndërkohë, atij i kishin fiksuar, edhe disa takime të fshehta, me majorin anglez Smith. Në këto kondita, siç del nga dosja, ai arrestohet në mënyrë sekrete dhe, pasi zbërthehet si agjent i huaj, rekrutohet me material komprometues, nga zëvendësministri, “Gjenerali” dhe një nënkolonel e këshilltar jugosllav. Dosja e tij nuk regjistrohet në kartotekë, nuk i hapen kartela, sipas rregullit të përgjithshëm, dhe nuk figuron në librin qendror të agjenturës së fshehtë. Versioni i dytë mund të jetë zhdukja pa lënë gjurmë e këtyre materialeve. Mundet, siç u bë gjatë viteve 1967-1968, pas rënies së Rankoviçit në Jugosllavi, ku u asgjësuan shumë materiale dokumente me vlerë ruajtje operative dhe historike, duke i justifikuar si “shkelje të Platformës së Sigurimit”, të ketë ndodhur kështu edhe në vendin tonë…. Në dosjen “Berlini” nuk ka shënime nga drejtues eprorë, si dhe vlerësime për informacionet e shumta që ai ka dhënë. Deri në vitin 1949, të dhënat e tij, në masën 70 për qind bënin fjalë sidomos për intelektualë, që kishin studiuar në Perëndim, të cilët, në përgjithsi, konsideroheshin “agjentë të zbulimeve perëndimore”, si dhe për intelektualë, që kishin mbaruar Shkollën Teknikë të Fulcit, Shkollën Bujqësore të Dakës etj., pa bërë vlerësime përkatëse, diferencimet e tyre, gjë që të jep të kuptosh për sygjestionimin e tij, nëpërmjet dhënies së vijave të sjelljes, detyrave, ekspozimit para tij të personave që sigurimi “kishte interesa operative”. Pas viteve 1949-1950, informacionet në dosje të raportuara nga “Berlini”, bënin fjalë, shumica për agjenturën serbe dhe më vonë për atë Lindore, ku vendin e parë e zinte agjentura sovjetike. Pas viteve 1956-1960, shumica e të dhënave të tij bënin fjalë për “elementin antiparti” dhe lidhjet e tyre, që ai orientohej se ku do t’i takonte, gjatë vendeve të internimit, lidhjet e tyre familjare ose shoqërore në qytete të ndryshme, gjatë kohës së verës, në plazhe, te gratë sovjetike dhe lidhjet e tyre, që ishin ose jo në survejim pa bërë dallimin dhe diferencimin e tyre, të qëndrimit, mbi bazën e konceptit, që po zinte vend të, “agjentomanise”. Në vazhdim biseda interesante e “Gjeneralit” me “Sekretarin”.

vijon nga numri i kaluar

Kjo dosje ekspozohet për herë të parë. Dëshmia është dhënë pas vetëvrasjes së Mehmet Shehut në Hetuesinë e Përgjithshme. “Sekretari” është pseudonimi i hetuesit që ka marrë në pyetje dëshmitarin. Ndërsa “Gjenerali” është një nga drejtuesit e lartë të Sigurimit të Shtetit. Pseudonimet e tyre përdoren për arsye të ruajtjes së sekretit profesional, pasi dosja, që do të lexoni, sipas ligjit, duhet të ruaj koifidencialitetin e personave për më shumë se 50 vjet. Sipas këtij ligji, këto materiale duhet të zbardhen me emra realë pas vitit 2080. Pendimi i “gjeneralit” ka nisur që përpara vetëvrasjes së Mehmet Shehut, këtë e dëshmon edhe një denoncimi i tij (gjithmonë sipas dokumenteve arkivorë) depozituar në këtë dosje. Megjithatë, sipas “sekretarit”, “Gjenerali” nuk ishte i vetëm, pasi më parë kishin deponuar edhe emra të njohur të hierearkisë shtetërore si ministri i Drejtësisë, Bilbil Klosi, dhe komandanti i Gardës së Republikës në atë kohë, Çelo Arrëza. “Gjenerali” është penduar, pasi është ballafaquar me materialet e dosjes “Shehu”, dhe është shprehur se e ka kryer veprimtarinë e tij në mbështetje të Mehmet Shehut pa ndërgjegje. “Gjenerali” dhe “sekretari” jetojnë edhe sot.

Sekretari: Jo, jo nuk bën keq. Sa më shumë e më mirë t’i sqarojmë problemet, aq më pak pështjellime do t’i mbeten historianëve tanë të shquar.
Gjenerali: Po ja, kur ai (Mehmeti) erdhi nga Moska, pas disa ditësh, vajtëm për gjah, për derra, në Karaburun, dhe në një moment pushimi, kur ishim vetëm më tha: “… Jugosllavët më dërguan dosjen time, që e kishte hapur Koçi në KGB dhe disa ditë para se të vija në Shqipëri, pasi mbarova studimet ne akademi më thirri Stalini, nga mënyra se si me pyeti, se si më kërkoi sqarime, për disa probleme, unë kuptova se ata ishin në dijeni të plotë, mbi personin dhe të shkuarën time, për të dhënat që më akuzonin për agjent të huaj, për marrëdhëniet e mia me Enverin dhe Titon, sidomos kur ky i fundit i kërkoi Enverit, që unë të mos qëndroja në detyrën e shefit të shtabit të Ministrisë së Mbrojtjes, por në një ministri të parëndësishme, siç ishte ajo e Komunikacionit, ku punova bashkë me Qemalin (Klosi). Stalini më pyeti pastaj për Enverin dhe shtroi pyetjen nëse ishte ai borgjez. Unë iu përgjigja se Enveri ishte një udhëheqës i madh dhe i përkushtuar për popullin e tij, aq sa ishte dhe internacionalist. Atëherë ai reagoi me superlativa për të, duke thënë: “Dëgjo shoku Shehu, të gjeni gjeneralin më të zotë dhe të siguroni Enverin me një trup rojesh të zgjedhur, sepse ai nuk i takon vetëm popullit të vogël shqiptar…”. Pastaj kërkoi ambasadorin Çuvahin dhe i dorëzoi një letër personale për Hoxhën, ku, siç e mora vesh, më vonë ai, i propozonte që unë të bëhesha ministër i Brendshëm …”.
Sekretari: Këtë fakt unë nuk e di dhe një problem i tillë nuk është diskutuar as dhe një herë. Unë di atë që thatë ju për Titon, para se Koçi t’u dërgonte dosjen e Mehmetit, ata kishin mendime të mira për të, këtë e mësuam edhe nga Kristo Themelko, ish-anëtar i Byrosë Politike, i cili ja tha në sy atij në plenumin e 11-të të KQ të PKSH-së, që u mbajt në Shkollën e Dakëve në Tiranë, dhe konkretisht: “Titua më tha që të bëja presion në Byro, që Mehmeti të zgjidhej ministër…. Kur shkonim në Beograd, ty të priste Titua të parin dhe jo mua edhe pse ti s’ishe anëtar byroje. Në një rast kur ishim bashkë, ti i the Titos dhe jo unë se nën udhëheqjen dhe komandën supreme të shokut Tito, ushtritë tona do të bëhen të pathyeshme…”, ndërsa Koçi Xoxes dhe Beqir Ballukut ai u tha po në sy: “… Ju dhatë pëlqimin për pranimin e një divizioni jugosllav në Korçë, për t’u mbrojtur nga grekët…”, kurse ata të dy heshtën…. Mund të na sqaroni gjeneral, për të hedhur sadopak dritë në këto fakte?
Gjenerali: Pas dërgimit të dosjes së Mehmetit në Beograd, Dushani si dhe përfaqësuesit e OZN-ës dhe më vonë ata të UDB-së, po bënin një lojë, mbi bazën e një skenari, që ne ishim në dijeni: Nga njëra anë kritikohej hapur Mehmeti, ndërsa “underground”, pra nën dhe’, na bënin presion që ai të bëhej ministër i Mbrojtjes. Nga ana tjetër, dërgonin “informacione”, që nuk ishin gjë tjetër, por dizinformacione të pastërta për kuadro të shëndetshëm dhe të ndershëm, se gjoja ata ishin agjentë të lidhur me zbulimet e huaja. Në kasafortën time kisha mbi 20-30 informacione të kësaj natyre, për të cilat kishim vështirësi, për t’i verifikuar dhe për të nxjerrë të vërtetën në shesh. Kishte mbi 5 të dhëna për Haxhi Lleshin, që e nxirrnin atë si agjent të Inteligjent Servisit anglez. Në fillim, ai ishte ministër i Brendshëm e hoqën shpejt dhe e vunë drejtor kuadri në Ministrinë e Mbrojtjes, por dhe këtu nuk donin jugosllavët, pasi ai gjatë luftës kishte shfaqur hapur antisllavizmin. Këtë nuk ja falte OZNA, por edhe Tito. U desh ndërhyrja e Hoxhës, pas vdekjes se Omer Nishanit, që ai të bëhej President, por u luftua deri në fund….
Sekretari: Pra, sipas jush, edhe pas çlirimit të vendit, Ministria e Punëve të Brendshme ishte vënë në shënjestër të jugosllavëve, për të patur aty kuadro drejtues të lidhur me të, me qëllim realizimin e ëndrrës së tyre për ta patur Shqipërinë Republikë të shtatë të tyre, dmth.. që ne të kishim të njëjtin fat si edhe me Kosovën e kosovarët.
Gjenerali: Është e vërtetë. Këtë çështje unë e kam trajtuar në letrën time, që jua kam dërguar. Ata në thes kishin Koçi Xoxen. Me të komunikonte shefi im Dushani dhe këshilltarët, që i propozonin atij njerëzit e tyre, t’i themi fansat e tyre, për t’i futur në Ministrinë e Brendshme në sektorë të rëndësishëm të saj, në shërbimin e fshehtë, i cili nuk mund të kontrollohej nga askush dhe nga asnjë organizëm, qoftë parlamentar, qoftë ekzekutiv, apo partiak, sepse asnjëri nuk mund të njihej me agjentin dhe ta kontrollonte atë, për të nxjerrë konkluzionin, nëse ai ishte vërtet agjent në shërbim të interesave të kombit, apo agjent dopio-rol, me anë të të cilëve, kuadro të lartë mund të mbanin lidhje me padronët e tyre, siç do të mundohemi të hedhim dritë për disa prej tyre, që mbanin lidhje, qysh nga koha e luftës dhe ato nuk i shkëputën, edhe pse politika kishte ndryshuar rrënjësisht.
Sekretari: Veç, çfarë na ke shkruar, dini raste tipike për sa thatë?
Gjenerali: Deri në vitin 1957, kishim të dhëna se disa kuadro të lartë të Ministrisë së Punëve të Brendshme mbanin lidhje me agjentë ndërlidhës me Legatën jugosllave në Tiranë, dhe konkretisht me Rexhep Xhijen, Radivoj Gjeniç, Svetozar Koçishin dhe Savo Bozhidaroviçin. Në analizën vjetore të vitit 1956, që është e shënuar edhe në procesverbalin e mbledhjes, u raportua se dy diplomatë jugosllave survejoheshin nga Sigurimi i Shtetit. Ministri i asaj kohe ndërhyri: “… Kush ju ka thënë të merrni në survejim këta diplomatë? Pse kërkoni të prishni marrëdhëniet shtetërore me Jugosllavinë?…”. Në mbledhje merrte pjesë dhe kryekëshilltari sovjetik, kolonel Grebenik. Në një kohë që ishte zhvilluar Konferenca e Tiranës dhe ju politikisht jeni i mirinformuar për këtë. Agjentja ndërlidhëse DH.L., i dërgonte të fala ministrit nga rezidenti jugosllav Svetozar Koçiç. Agjentja ndërlidhëse “Zana“ lidhte Panajot Plakun me Svetozar Koçiçin dhe Rexhep Xhijen. Një fakt që na kishte rënë në sy me kohë ishte se në fillimet e hetimeve morën pjesë vetë ministrat e kohës dhe për ta, sipas rregullave, duhet të pasqyroheshin në dokumente, të cilët mungojnë. Konkretisht, Koci Xoxen në fillim e merr në parahetim M.Shehu, ndërsa e heton Bedri Spahiu, i cili e sygjestionon gjatë, pothuajse, gjithë kohës, duke e pyetur pas çdo përgjigje: “Sekretari i Përgjithshëm ka patur dijeni, ose a ka urdhëruar ai për këtë veprim”, e të tjera që duhet të sqaroheshin. Në parahetimin e Dhora Lekës mori pjesë Kadriu. Në parahetimin e Teme Sejkos morën pjesë Beqiri dhe Kadriu, Feçor Shehu do të mbulonte hetimin e Beqir Ballukut….
Sekretari: Unë nuk do të isha shumë dakord për sa thatë lidhur me kontrollin nga ana e partisë, ku kam parasysh Komitetet e Partive, Aparatin e KQ të PPSH, komisionet, Presidiumin e Kuvendit etj., të cilët shikonin me vigjilencë platformën e punës së këtyre organeve, ku sintetizohej vija e partisë….
Gjenerali: Parimisht, ju keni të drejtë. Por, praktikisht, ju nuk i njini sa duhet praktikat. Sidomos në veprimtarinë e fshehtë, kishte hapësira, ku nuk funksiononte kontrolli administrativ, ai shtetëror, por edhe ai partiak. Konkretisht, më kujtohet që një funksionar i lartë i Ministrisë së Punëve të Brendshme mbante në lidhje një agjent të rëndësishëm, të cilin nuk e regjistronte në kartotekë, e kishte rekrutuar, bie fjala, në burgun e Burrelit dhe e “arratiste” jashtë shtetit, me vijë sjellje, për t’u futur në emigracion jashtë dhe për të fituar besimin e emigrantëve me anë të një personi me influencë, që do ta rekomandonte. Për këtë agjent kishte dijeni vetëm ministri ose edhe ndonjë zëvendësministër, apo në raste të veçanta, edhe ndonjë person konfidencial e konspirativ…. Shoku sekretar, do të mundohem t’ua shpjegoj më vonë këtë problem qoftë edhe me ndonjë shembull tipik, ilustrues, si për shembull te dosja “Berlini”, ku këto që iu thashë ravijëzohen mjaft qartë.
Sekretari: Dakord gjeneral! Kemi kohë për t’u futur në tentakulat e shërbimeve të fshehta. Unë një gjë kam merak. Kur ju thatë se mori pjesë në parahetime, ky apo ai, dyshoni për ndonjë devijim, shmangie nga objekti i hetimit?
Gjenerali: Unë nuk kam ndonjë dokument që ta provoj, por nga pikëpamja e respektimit të ligjit, ministri etj., nuk kanë të drejtë të fillojnë hetimet, kemi patur një drejtori që merrej me to, që cakton hetuesit e çështjeve dhe miraton planet hetimore. Nga ana tjetër, unë nuk hedh poshtë gjithë procesin hetimor, duke pohuar atë që thashë pak më parë, shumë procese, sidomos për agjentët e huaj, kanë mjaft prova bindëse, të cilat janë vërtetuar edhe me mjete tekniko-shkencore, janë bërë ballafaqime, kombinacione të fshehta me letra, janë ekspozuar nga persona të tretë dhe persona të pavarur pseudonime reale, parulla lidhjeje dhe kundërparulla. Janë vërtetuar dhe provuar në rrugë të fshehtë dhe ligjore lidhjet me agjenturat e huaja, detyrat që ato u kanë dhënë, si dhe sekretet që ata kanë marrë prej tyre…. Pa e zgjatur, unë kam bindjen, qofsha i gabuar, se ata që kanë marrë pjesë në parahetime kanë patur frikë për probleme që ata do të nxjerrin, që mund edhe t’i implikonin dhe mendonin, se po të dilnin nga disa burime, e kanë patur të vështirë për t’u mbrojtur dhe për të bindur sidomos Hoxhën, i cili, me sa duket, kishte dhe kanale të tjera verifikimi dhe për të mos i ekspozuar ato, për të mos ua bërë publike, gjithnjë thoshte: “Komplotet të gjitha i ka zbuluar Partia…”. Cila Parti e Komitet Partie në Ministri të Brendshme, B.Karafili? Jo. Ne kemi qenë dëshmitar okular dhe dinim fort mirë hapësirat që analizonin dhe mbulonin komitetet në fjalë….
Sekretari: Unë nuk do të isha shumë dakord me parashtrimin tuaj, gjeneral. Sekretari i Parë i një rrethi kishte kompetenca të pakufizuara, për të kontrolluar këto organe në rrethin brenda juridiksionit të funksionit të tij….
Gjenerali: Në praktikën tonë, ky sekretar nuk njihej me personat konkretë, problemet konkrete, pra agjentët që vepronin sidomos jashtë shtetit, gjë që ishte ndaluar nga vetë Hoxha, për të mos u njohur me burimet e informacioneve të rëndësishme. Ne, nga ana tjetër, spekullonim në këtë drejtim, duke u fshehur pas punës së mbyllur, duke i dhënë asaj përmasat e një kulti dhe besimi, që nuk kishe nevojë jo më të ndërhyje, por as edhe ta kontrolloje.
Sekretari: Një problem, që unë nuk e kam të qartë, nga pikëpamja e punës së fshehtë, është se ekziston një lidhje midis Konferencës së Tiranës së vitit 1956 dhe ngjarjeve të mëvonshme antiparti?
Gjenerali: Unë mendoj se po. U bë plani i arratisjes së Panajot Plakut dhe u kombinua kjo me vajtjen e Mehmetit në Moskë, dhe siç me tha ai vetë më vonë, e kishte takuar Panajotin në Moskë, i cili ishte bërë protagonist kryesor i ngjarjeve të mëvonshme. Agjentja ”Zana” na njoftoi nëpërmjet ambasadës jugosllave, orën e datën e ardhjes në Pentar të Shkodrës të Panajot Plakut me udhëzimet përkatëse nga miqtë e tyre sovjetiko-jugosllavë. Mehmeti caktoi një takim me të dy zëvendësministrat e Ministrisë së Punëve të Brendshme. Në Konferencën e Tiranës nuk ishin kryesorët, që kërkonin të fusnin frymën e Kongresit të 20-të të PK të BRSS, Islami, Vinçani, Fidhi apo Ademi. Këta do të bënin më shumë zhurmë, do të shfaqnin disa pakënaqësi ndaj udhëheqjes dhe vijës së saj, por kryesorët kishin marrë udhëzime të qarta për ndryshimin e vijës politike, rishikimin e të gjitha gabimeve sektare apo oportuniste gjatë gati 15 vjetëve.
Sekretari: Mua më duket se në faqen 20, paragrafi i dytë, e ekzagjeroni kur thoni se “… faktori kosovar, si faktor i jashtëm, ka luajtur një rol kyç deri në vitet 1981…”.
Gjenerali: Sidomos pas viteve 1955, nga ana e shërbimit të fshehtë jugosllav u dha sinjali SOS për shkak të përshkallëzimit të demonstratave në Kosovë, që përcilleshin te shërbimet tona me konkluzionin: “… Paraqitnin një rrezik eminent ndaj Federatës Jugosllave, paqes në Ballkan, si dhe destabilizimit të saj për shkak të politikës së Hoxhës dhe regjimit të tij, që kërkojnë në mënyrë absurde “Shqipërinë e Madhe…”. Kështu ata intensifikuan veprimtarinë agjenturore të mbështetur fuqimisht nga këshilltarët sovjetikë, që këtë periudhë vetëm në Ministrinë e Mbrojtjes kishin ardhur qysh nga viti l947, rreth 54 këshilltarë, ku pjesa më e madhe e tyre merreshin me veprimtarinë e fshehtë në ushtri dhe më gjerë. Natyrisht, zanati i tyre ishte të rekrutonin kuadro me perspektivë, të organizonin rrjete agjenturore….
Sekretari: Ju vini disa fakte, që zënë sfera të larta jo vetëm të ushtrisë, por dhe të Partisë. A i argumentoni dot po të vijë puna, që të diskutohet për to?
Gjenerali: Kemi një material rreth 300 faqe që është përpiluar nga një grup agjenturor, në vitet 1960, që do i dërgohej KGB-së, nëpërmjet nënkolonelit sovjetik Ivan Kollçin i diktuar nga një ish-anëtar i Byros Politike dhe i kopjuar nga një agjent i rekrutuar në Leningrad nga sekretari i Rajkomit, i cili kur punonte në flotë merret në lidhje nga Ivani. Parulla e lidhjes ishte: “… Me 10 maj kam njohur A. në parkun Ekaterina…”. Ndërsa për të mos u zbuluar nga kundërzbulimi shqiptar, ata kishin përpiluar kodin e thjeshtë të komunikimit, nga një fjalor shqip–rusisht i vitit 1954, përbri gërmave për të formuluar informacionet, që i dërgonin rezidentëve sovjetikë. Librit, që u gjet, iu bë ekspertiza shkencore dhe u përcaktua ekzaktësisht autori. Më 1 korrik 1961, Dushan Mugosha bën një mbledhje me krerët kryesorë të emigracionit shqiptar në Kosovë, ku bën dhe thirrjen: “… Të bashkohemi në luftë kundër armikut tonë të përbashkët, regjimit të Hoxhës, sepse tani është fundi i tyre…”. Në shtator 1960, Mehmeti u takua “rastësisht“ me Titon, Randolf Çërçillin dhe Koça Popoviçin, duke shkuar në sezonin e OKB-së me vaporin “Kuin Elisabetë”, atëherë një kolegu im i rregulloi atij takimet me Titon në kuvertën e anijes, ku mori pjesë dhe ministri i Jashtëm jugosllav, Koça Popoviç. Takimi zgjati rreth gjysmë ore. Po kështu u takua edhe me Randolfin, që siç e dini ka qenë një nga kuadrot kryesor të MI-6 angleze, pra të organit kryesor të zbulimit anglez gjatë Luftës së Dytë Botërore, dhe në atë kohë, ju e dini, që ai ishte pranë shtabit të Titos, si i dërguari i të atit, Çërçillit….
Sekretari: Po, po këtë të fundit e kam marrë vesh edhe nga një burim tjetër. Pra, ju mendoni se me këto pak fakte kishte një koordinim të veprimtarisë së fshehtë të zbulimit sovjetik me atë jugosllav?
Gjenerali: Madje, jam i sigurtë nga faktet e shumta që disponoj. Ata kërkonin ndryshime të shpejta në Shqipëri, çka përfitimi ishte reciprok. Nga një anë rusi siguronte bazën ushtarake të Pashalimanit, duke kontrolluar krahun jugor e të djathtë të NATO-s, pra si Italinë, Greqinë dhe Spanjën, ndërsa serbi mbante në “zap” kosovarët, pra “irredentistët”, që kërkonin me të drejtë bashkimin me Shqipërinë, për vënien në vend të padrejtësisë së shekujve të kaluar.
Sekretari: Mirëpo, me sa jam i informuar, vitet ´60-të shënojnë edhe një intensifikim të ”Luftës së Ftohtë“ midis dy superfuqive.
Gjenerali: Po, është e vërtetë. Në këtë kohë, në arenën ndërkombëtare, kishte filluar një luftë e ashpër agjenturore. Agjentët sovjetikë po i shoqëronte një krizë, sidomos në rekrutimet me motive ideologjike ose dhe politike, shkallë- shkallë agjentura patriotike po zëvendësohej nga agjentura dopio–rol, e cila po komercializohej. Agjenti potencial i KGB-së, koloneli Anatoli Dolnicin, kaloi në Perëndim, në vitin 1962, rrjedhojë e të cilit shërbimi sekret sovjetik humbi lidhjet me rreth 150 agjentë, që vepronin vetëm në territorin e SHBA-së. Koloneli tjetër sovjetik, Oleg Penkovski, kuadër i lartë i zbulimit ushtarak sovjetik, në vitin 1962 kaloi në Perëndim, i rekrutuar nga zbuluese Neville Vynne. Penkovski dha informacione të rëndësishme për shtetin sovjetik, sidomos për reagimet e vërteta sovjetike për ngjarjet e Kubës së bashku me të dhëna tepër sekrete për agjenturën: “… Në vitin 1962, midis 5200 diplomatëve sovjetikë në Perëndim, të akredituar në përfaqësitë e tyre jashtë shtetit në 72 vende të botës rreth 3000 ishin kuadro të shërbimit të fshehtë…”. E bujshme është në të njëjtën kohë edhe dizinformacioni i bërë nga Drejtoria e Përgjithshme e Informacionit të KGB-së, me qëllim sabotimin e Samitit të Fuqive të Mëdha në Paris. Thelbi i dizinformimit ishte: “… Bashkimi Sovjetik nuk dispononte mjete pelengimi dhe interceptimi të avionëve dhe objekteve të tjera në lartësi të mëdha…”. Amerikanët, për të vërtetuar saktësinë e këtij “informacioni”, dërguan në hapësirën ajrore të Bashkimit Sovjetik avionin U-2 të lartësirave të mëdha me pilot zbuluesin me gradën major Francis Gary Pauers. Avioni u rrëzua, sepse ata i kishin raketat e lartësive të medha, majori u zu rob dhe u shkëmbye me kolonelin sovjetik Rudolf Abel, i kapur nga FBI, si rrjedhojë e rekrutimit të zëvendësit të tij, Hajanem. Kështu, Hrushovi gjeti pretekstin e avionit spiun dhe refuzoi të shkonte në mbledhje…. Shërbimet sekrete sovjetike dhe amerikane gjatë kësaj periudhe lëshuan rreth tokës secili nga 145 satelitë spiunë me detektorë infra të kuqe me sensibilitet të madh fotografimi dhe depërtimi…. Me këto pak fakte, argumentohet dhe ashpërsimi i marrëdhënieve të tyre si në sferën agjenturore ashtu dhe atë politike, që do të ndikonte patjetër edhe në marrëdhëniet me shtetin tonë.

* Punonjës në arkivin e Ministrisë së Rendit

vijon...

[Brari]

Intervista III

Bekim Budo rrëfen enigmat dhe incidentet diplomatike të Ballukut në dy vizitat e tij në Paris, në fillim të viteve shtatëdhjetë

“Si u takua agjenti italian me Beqir Ballukun në trenin e linjës Paris-Romë”

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Në pjesën e parë të rrëfimit të tij, Bekim Budo shpjegoi vizitat mjekësore të Mehmet Shehut në Paris, ku, midis të tjerave, interesant ishte takimi i këtij të fundit me ish-kryeministrin francez, Shaban Delmaz. Ndërsa në numrin e djeshëm të gazetës “Panorama”, ai tregoi se si e thirri Llambi Peçini, me porosi të Kardi Hazbiut për t´i dhënë një detyrë tepër speciale dhe sekrete, për të cilën nuk duhet të fliste me asnjeri. Pra, mbi bazën e një fondi, rreth 300 mijë dollarë, nga llogaria sekrete e Ministrisë së Brendshme, do të kërkonte në Paris, në bashkëpunim me Javerin, një vilë, e cila duhet të siguronte kushtet e sigurisë si dhe të kishte komoditetin përkatës, për udhëheqësin e lartë të PPSH, Enver Hoxha, i cili kishte gjithnjë nostalgji për kryeqytetin e Francës. Këtu ai rrëfen edhe vështirësitë, që do të vazhdonin me përplasje klanesh, pro dhe kundër, debate të Byrosë Politike si dhe hetuesi të gjata për të.

Debatin në Byro e kishte ndezur Haki Toska, që kishte marrë informacion, për vilën e Enverit, nga zëvendësdrejtori i Drejtorisë së Sigurimit, Jaup Dabulla. Ish-punonjësi i Sigurimit të Shtetit, në mumrin e tretë të intervistës së tij, flet për enigmat e dy vizitave të Beqir Ballukut në Paris, në vitet 1972 dhe 1974, ku sqaron vështirësitë e ruajtjes së tij dhe “vërshimin” e zbulimeve të huaja drejt delegacionit të lartë ushtarak, që kishte shkuar në Paris pas një vizite të suksesshme në Kinë. Budo shprehet gjithashtu edhe për organizimin e udhëtimit pjesë-pjesë të delegacionit nga Parisi në Bari dhe më pas me avion të posaçëm ushtarak në Tiranë. Po ashtu, në këtë numër i intervistuari shpjegon edhe disa takime të ish- ministrit të Mbrojtjes me zbulues italianë. Në vazhdim për të mësuar më shumë rreth ngjarjes më të mistershme të viteve shtatëdhjetë, që i kushtuan jo vetëm largimin nga kreu i ushtrisë, por edhe pushkatimin, do t´i lexoni në intervistën interesante të Bekim Budos, ekskluzive për “Panorama”.

Si e morët detyrën për të shoqëruar në vizitën e tij në Francë Beqir Ballukun, ministër i Mbrojtjes i Shqipërisë?
Beqir Balluku mbulonte në rrugë partiake edhe Ministrinë e Punëve të Brendshme. Pra, ai informohej për të gjitha problemet kryesore që dilnin në rrugë të fshehtë jashtë dhe brenda territorit të Republikës së Shqipërisë në atë kohë. Një ditë më thirri në zyrë Rexhep Kolli, zëvendësministër i Punëve të Brendshme, që mbulonte edhe shërbimet e Drejtorisë së Dytë të Sigurimit të Shtetit. Në zyrën e Kollit ishte edhe Llambi Peçini. Rexhepi na paraqiti situatën që dilte nga një informacion i Drejtorisë së Zbulimit Politik, ku mësuam interesimin e madh të zbulimeve të huaja për lëvizjen e delegacionit ushtarak shqiptar si dhe shërbimin e Beqir Ballukut në Paris. Gjithashtu zëvendësministri Kolli na informoi se Beqiri ishte i sëmurë dhe qëndronte i shtruar në Klinikën e Udhëheqjes në Tiranë, që në atë kohë ishte pas selisë së Presidencës. Aty ishte edhe Drejtoria e Pritjes së delegacioneve të haja si dhe Drejtoria e Shërbimit të udhëheqjes. Rexhep Kolli na ngarkoi me detyrën që të takonim Beqir Ballukun në Klinikë dhe të bisedonim me të për problemin e shërbimit në Francë. Mbas rreth 20-30 minutash, në klinikë mbërriti Enver Hoxha. Kryeinfermierja njoftoi shpejt Beqirin, i cili nuk kishte kohë të vishej, pasi ishte me pizhama, dhe me hyrjen e tij qëndroi gatitu. Pas përshëndetjeve, Enveri i tha Beqirit që të shtrihej në krevat, ndërsa ky i fundit e refuzoi kërkesën e Hoxhës. Mbaj mend se Enver Hoxha, midis të tjerave, i tha: “Beqir, ty partia të do të ri dhe jo me mbipeshë, që të pengon në punët e shumta që ke me ushtrinë, por me një konstrukt normal për të qenë në krye të punëve”. Më kujtohet që pas kësaj e urdhëroi Ballukun të peshohej. Beqiri me përtim shkoi drejt peshores ku rezultoi se kishte kaluar të 100-tat, pra saktësisht ai ishte 119 kilogramë. Enveri, pas kësaj la porosi se krahas vizitave të shumta mjekësore që ministri i Mbrojtjes do të bënte në Paris, në klinikat më të mira atje, të paktën të binte nga pesha 20-25 kilogramë. Kështu, mjeku i shquar Ahmet Kamberi përpiloi dietën e rënies nga pesha me kohëzgjatje një muaj. Pasi përpiluam dokumentet përkatëse së bashku me Beqirin, Llambi Peçinin, Ahmet Kamberin si dhe shoqëruesat personalë të ministrit të Mbrojtjes, u nisëm për në Paris. Atje Beqir Balluku iu nënshtrua analizave komplekse mjekësore si dhe ushqimit me dietë të rreptë, që përbëhej kryesisht nga zarzavate dhe shumë pak mish dhe ushqime të tjera kalorike. Nga ana tjetër, ai bënte shëtitje të gjata, që shkonin nga 5-7 kilometër, nga Shamp d´Mars-Trokadero deri Shans Elize, e ndonjëherë deri te Harku i Triumfit, për të rënë nga pesha çdo ditë nga 750 gramë. Ky rregull u mbajt për gati 20 ditë.

A paraqiste vështirësi për shërbimin tuaj shëtitja e zgjatur në vende publike e Beqir Ballukut?
Shërbimi francez kishte marrë masa të fshehta për ruajtjen e tij. Ndërsa grupi i shoqërimit i ndihmuar mjaft nga personeli i ambasadës sonë atje kryente detyrat e marra për këtë shërbim. Interesant është fakti se Beqiri filloi të vuante shumë nga mungesa e ushqimit, me të cilin ishte mësuar dhe e kompesonte këtë duke parë vitrina dhe sidomos dyqanet e mishit. Ai rrinte me minuta të tëra dhe shihte kasapër duke prerë mish. Beqiri herë pas here thoshte: “Këta nuk janë kasapë, por operatorë. Shi mo shi, si e ndajnë mishin”. Shpesh herë Beqiri qeshte me kasapët. Në shumicën e bisedave me të, ai përmendte ushqimin që hante në Tiranë. Ai lavdëronte gjellët e së shoqes Taibesë, sidomos byrekët e saj. Taibeja ishte nga Berati dhe kishte trashëguar prej qytetit të saj një mjeshtëri të artit të kuzhinës.

Ju kujtohet ndonjë incident nga ky shërbim?
Me Beqirin na ndodhën disa incidente. Ai kishte lexuar në një gazetë një njoftim se në Mulin Ruzh (Mullirin e Kuq), kishin ardhur dy autobusë me maturante nga Serbia. Disa nga femrat maturante, pasi kishin shkuar të psonisnin në dyqane të shtrenjta si në Trekuart, Samariten, Preintems, kishin shpenzuar të gjitha paratë që dispononin dhe pas kësaj ishin të detyruara të pozonin në kabarenë e Mulin Ruzh. Beqiri na urdhëroi të shkonim në rrugën Sansebastian për të parë nëse ishin të vërteta këto që thuheshin. Shkuam në atë rrugë, ku bëhej tregtia e “mishit të bardhë”, e prostitutave dhe Beqirit i kapi veshi fjalën “balë” dhe më pyeti se ç´do të thoshte ajo fjalë. I thashë se ishte një zhargon që kishte të bënte me shitjen e këtyre prostitutave, shumica e të cilave ishte në moshë shumë të re. Beqiri u indinjua shumë dhe u mallëngjye dhe më kanë mbetur në mendje fjalët që më tha në këtë moment: “Parisi me gjithë këto bukuri dhe vepra madhështore arti paska dhe gjëra të llahtarshme turpi, ku poshtërohet në mënyrë çnjerëzore femra, që është seksi më delikat dhe burimi i jetës. Në Shqipëri emancipimi i femrës është vepra madhore që kemi bërë”. Incidenti i dytë ndodhi me Llambi Peçinin. Drejtori kishte dy ditë që nuk ishte bërë “i gjallë”. Beqiri më kërkoi ta gjeja Peçinin, pasi donte të bisedonte një problem serioz me të. Pyeta shoqëruesit e tjerë, por asnjëri nuk dinte gjë për vendndodhjen e tij e madje askush nuk e kishte parë. Beqiri mori në telefon ambasadën dhe bisedoi me Javer Malon, i cili i thotë se Llambi kishte marrë dy tufa me lule dhe “pezhonë” e një atasheu të ambasadës dhe nuk dihej se ku kishte shkuar. Pasi u informua për këtë, ministri i Mbrojtjes më pyeti, duke më shkelur syrin: “A e njeh mirë Llambin ti?”. Iu pëgjigja se deri-diku e njihja. Ai më shkeli përsëri syrin dhe vazhdoi: “Çfarë Llambi është ai. Duhet të ketë shkuar te dy ruset”.

Sa ditë qëndruat në Paris?
Ndenjëm rreth një muaj. Më kryesorja është se Beqiri nuk e mbajti rreptësisht ashtu siç duhej dietën, pas 15 ditësh ai filloi të hante mish dhe të tjera ushqime kalorike dhe nisi të shtonte në peshë. Gjithnjë druhej se si do t´i dilte përpara Enverit, sepse ai e kishte porositur që të binte në peshë rreth 20-30 kilogramë, ndërsa ky po shtonte. E gjithë kjo u shoqërua edhe me një humor të keq të tij gjatë këtyre ditëve. Më kujtohet që në njërën prej ditëve më thirri në dhomë dhe më tha: “Ç´mendim ke që të marr nga Tiranë tre këngëtarë të muzikës popullore midis tyre dhe Fiqrete Rexhën”. I shpjegova se nuk kishim para të mjaftueshme për këtë punë. Madje, ato që dispononim nuk na dilnin për të përfunduar shërbimin. “Mirë, tha ai, por nuk keni burime të tjera rezervë. Ja për shembull, ato të fondit sekret”. Ju përgjigja negativisht dhe e sqarova se kisha vetëm ato para që më kishte dhënë Qamil Peshqeshi, drejtor i Drejtorisë Speciale të Shërbimeve të Udhëheqjes.

Çfarë mbani mend në shoqërimin dytë që i bëtë Beqir Ballukut në Paris?
Përpara se të flas për këtë dua të tregoj edhe bisedën me Kadri Hazbiun për të na dhënë detyrën për sigurimin e delegacionit ushtarak që shkonte në Kinë. Ministri Hazbiu më thirri në zyrën e tij së bashku me zëvendësdrejtorin e Drejtorisë së Zbulimit Ushtarak, Haki Keta, dhe na dha detyrë, të cilën e konsideroi tepër të rëndësishme për faktin e interesimit të disa zbulimeve të huaja për objektin e kësaj vizite në Kinë, për misionin, marrëveshjet, armët e reja të rënda që do të kërkoheshin nga Kina dhe të tjera. Kadriu më tha porosi personalisht që të takoja zbuluesin ushtarak kinez Li, atashuar pranë ambasadës së vendit të tij, në Paris. Secili do të jepte parullën e njohjes, që, sipas ministrit, dinte edhe shqip edhe frëngjisht.

Cila ishte situata e përgjithshme e zbulimeve të fshehta brenda dhe jashtë vendit në kohën e vizitës së Beqir Ballukut në Kinë?
Pikësëpari, ishte bërë një mbledhje sekrete në Priskë të Tiranës, ku kishin asistuar edhe disa anëtarë të Byrosë Politike, midis tyre Beqir Balluku, Petrit Dume dhe Manush Mytiu, si sekretar Parë i Rrethit të Tiranës etj. Në këtë mbledhje, asistonte edhe një zyrtar i lartë ushtarak kinez i dërguar nga Çu En Lai, që gjatë diskutimit të tij hodhi idenë, me porosi edhe të Çu En Lait, për të bërë një pakt bashkëpunimi midis Jugosllavisë, Shqipërisë dhe Rumanisë. Kjo marrëveshje binte ndesh me politikën e kohës, ndjekur nga shteti ynë dhe zhvlerësonte shprehjen e Mao Ce Dun, për ndihmën ushtarake reale që ai do të jepte në rast të ndonjë sulmi të mundshëm ndaj Shqipërisë. Çu En Lai njëkohësisht e hidhte poshtë Maon, pasi Këshilli i Lartë i Mbrojtjes në Kinë kishte marrë një vendim sekret për mosdaljen e ushtrisë kineze nga territoret e saj. Në krye të këtij komisioni në atë kohë ishte Ten Siao Pin. Ky fakt konfirmohet nga ish-sekretari i Departamentit të Shtetit amerikan, Kisinger, që në librin e tij “Diplomacia”, shpjegon se gjatë vizitës me Presidentin amerikan, Nikson, shokët kinezë i kishin thënë se ushtria e tyre nuk del jashtë territorit të saj. Pas kësaj po përgatitej vizita e delegacionit ushtarak në Kinë. Beqiri mua dhe Hakiut na tha se do ta çonim atë deri në Kinë dhe pastaj të niseshim nga atje për në Paris, ku do të vinte edhe Beqiri me gjithë delegacionin ushtarak që vizitonte Kinën, gjë që nuk ishte parashikuar në planin tonë miratuar nga Kadri Hazbiu me urdhër të Enver Hoxhës.

Ç´ndodhi pas kësaj?
Ne shkuam nga Pekini në Paris, përgatitëm situatën për pritjen dhe sigurimin e delegacionit ushtarak. Pas disa ditësh, erdhi delegacioni ushtarak në Paris, të cilin e priti edhe ambasadori kinez së bashku me atasheun ushtarak. Në këtë kohë, sipas buletinit të shërbimeve të fshehta situata ishte tepër e acaruar. Të huajt kërkonin informacion për marrëveshjen ushtarake të Shqipërisë me Kinën. Gjithashtu, këto shërbime ishin të interesuara për llojin, sasinë e armëve të reja dhe të rënda që vendi ynë do të merrte nga shteti aziatik. Më të interesuarit ishin zbulimet serbo-ruse dhe ato greke.

Mund të na thoni diçka rreth masave që morët për ruajtjen e sekretit dhe sigurinë e delegacionit të lartë ushtarak?
Në radhë të parë informuam për situatën e krijuar. Njëkohësisht, pas dy-tri ditësh, erdhi urdhri nga Kadriu, që na bënte me dije për kthimin e delegacionit tonë nga Parisi në Tiranë. Madje, në urdhër përcaktohej që domosdoshmërisht të ndiqej itinerari; me tren nga Parisi në Bari dhe atje do të mbërrinte avioni qeveritar për të na marrë. Me të marrë urdhrin e Kadri Hazbiut së bashku me Haki Ketën përgatitëm mënyrën se si do t´ia parashtronim këtë Beqir Ballukut. Hakiu më tha se më takonte mua të bëja informimin e ministrit të Mbrojtjes, pasi isha përfaqësuesi i Drejtorisë së Dytë. Kështu bëra. Shkova te dhoma e Beqirit dhe i shpjegova se si do të ktheheshim në Tiranë, në bazë të urdhrit të Kadri Hazbiut, kuptohet me porosi të Enverit. Ndërkohë, Balluku ishte tepër i mërzitur, sepse mori njoftimin për vdekjen e nënës së tij. Nga ana tjetër, kishte mërrë vesh nga Hito Çako se ai me një pjesë të gjeneralëve do të ktheheshin me Stlian Sallabandën me vetura për në Tiranë. Më pas, Beqir Balluku më tha se duhet të bisdoja domosdoshmërisht me Hito Çakon, ku ta informoja këtë të fundit për urdhrin e Kadriut. Ai më porositi që pas bisedës me Hiton ta informoja për reagimin e tij. Veprova sipas porosisë së ministrit. Takova Hito Çakon dhe me qetësi i shpjegova urdhrin e ministrit të Punëve të Brendshme. Hito u përgjigj tepër i nxehur: “Kudo do të fusni hundët ju xhandarët e Kadriut”. I thashë se më vinte keq për sjelljen e tij dhe se unë kisha transmetuar vetëm një urdhër të eprorit tim të lartë, që ishte përgjegjësi kryesor për sigurinë e këtij shërbimi. Përveç kësaj, Hito këmbënguli se nuk do ta zbatonte këtë urdhër. Pas kësaj bisede, shkova përsëri te Beqiri. Pasi e vura në dijeni për debatin me Hiton, ai i nxehur më urdhëroi: “Sille Hiton këtu!”. Isha prezent kur Beqiri i foli Hito Çakos me tone të ashpra dhe pa u përmbajtur fare duke e qortuar për atë sjellje të pahijshme me mua. Me urdhër të Beqirit premë biletat dhe me makinat e ambasadës nisëm pjesën kryesore të delegacionit me Hiton në krye për në Bari. Në të njëjtën kohë njoftuam avionin qeveritar që të priste në Bari. Pasi kreva këto detyra, më thirri Beqiri përsëri në zyrë dhe më tha: “Njoftoni Javer Malon për pamundësinë time për të shkuar me tren në Bari si dhe gjendjen e rëndë psikologjike, në të cilën ndodhem”. Bëmë radiogramin, i cili urdhëronte që Beqiri të kthehej sipas dëshirës me avion. Ndërkohë, pasi i thamë Beqirit për itinerarin, ai ishte i kënaqur dhe ishte tërësisht dakord dhe premë biletat. Por ndodhi që Beqiri të ndryshonte mendje dhe na tha që të anulonim biletat, pasi ai donte që të shkonim me tren në Romë, të qëndronim atje dy ditë dhe më pas të shkonim në Bari me makinat tona. Në fakt kështu u veprua.

Keni ndonjë mbresë nga udhëtimi me tren nga Parisi në Romë?
Po. Më çuditi fakti se, sapo hipëm në tren, te dera u prezantua përgjegjësi i trenit, i cili i tha në italisht Beqirit: “Mirë se erdhe o president i mbrojtjes shqiptare në trenin tonë!”. Beqiri më pyeti se nga e njihte dhe nga e dinte përgjegjësi funksionin e tij. Nuk dija se çfarë t´i thosha. Hymë në vagonin e rezervuar për ne. Aty erdhi më pas edhe përgjegjësi dhe nisi bisedën me Beqir Ballukun, duke i rithënë se ishte përgjegjës i trenit, por dhe zëvendëspresident i shoqatës së gjuetarëve të Romës. Kështu biseda mori karakter shoqëror. Në bisedë e sipër italiani thotë: “Shqipëria do të kthehet nga Perëndimi”. Ndërsa Beqiri i shpjegonte atij se vendi ynë kishte rrugën e tij të zhvillimit dhe se nuk i takonte as Perëndimit dhe as Lindjes. Italiani insistonte në thënien se regjimi komunist në Shqipëri do të shembej, ndërsa ministri i Mbrojtjes e kundërshtonte, duke i thënë se faktor i madh për mbrojtjen e komunizmit ishte Kina Popullore. Përgjegjësi i ndërhyri, duke u shprehur: “Pas Rusisë e ka radhën Kina për të kaluar në Perëndim”. Në këtë kohë, italiani kishte sjellë në dhomën e trenit dhe disa shishe verë “Kianti”. Duke pirë verë biseda u bë më e lirë. Beqiri e pyeti italianin nëse ai kishte ndonjë zagar të ndonjë race të mirë. Përgjegjësi i trenit i premtoi ministrit një qen gjahu tepër të mirë dhe të lirë. Kështu lamë takim dhe të nesërmen, pasi e kishim lënë takimin, morëm prej tij qenin e racës. Të nesërmen Beqiri donte të shkonte te një tregtar që quhej Fioreti, që në bazë të të dhënave të fshehta ishte funksionar i zbulimit italian dhe kishim urdhër që diplomatët nuk duhet të vinin te dyqani i tij. Mirëpo në praktikë ndodhte e kundërta, pasi ai dyqan frekuentohej shumë nga shqiptarët, sepse ai mbante dy lloj çmimesh, fabrike dhe tregu, që, me sa kuptohej, subvencionoheshin nga zbulimi italian. Është fakt se pas dy-tri vjetësh ai dyqan falimentoi, megjithëse kishte një xhiro të madhe kryesisht nga shqiptarët. Këto probeleme ja bëra prezent edhe Beqirit, bashkë me Ymer Berberin, sekretarin e parë të ambasadës. Ministri nuk i mori parasysh ato që i thashë, me pretekstin se nuk kishin çfarë t´i bënin atij. Beqiri donte të blinte atje një radio dhe shkuam me këmbënguljen e tij. Shkuam të nesërmen në Bari me makinat e ambasadës. Balluku kërkoi të bënte një drekë dhe unë i shpjegova që drekë nuk ka të drejtë njeri të japë përveç Kryeministrit, Enver Hoxhës dhe Haxhi Lleshit. Ai nguli këmbë për këtë dhe ashtu vepruam, por ndërkohë përpiluam një dokument që e bëmë këtë me urdhër të Beqirit.

U konsiderua shkelje kjo që bëtë në Bari?
Po. Me t´u kthyer në Tiranë, Qamil Peshqeshi më dha urdhër të likuidoja llogaritë e shërbimeve me Beqir Ballukun. Llogaria mbeti për një kohë të gjatë e palikuiduar. Pas disa ditësh merr në telefon Beqir Balluku, i cili më kërkoi të shkoja në zyrën e tij. Sapo mbërrita atje, për të dy shërbimet, nga sekretari i tij ishte bërë një dokument i shpenzimeve, që, sipas llogarive të mia kishte një shumë prej 3 mijë dollarësh të pajustifikuar. Beqiri më priti mirë dhe me krijoi ambient dhe më nxori një konjak “Kurtvuazie” si dhe cigare “Malboro”. Sipër në krye të shkresës kishte vendosur; Dokument për shpenzimet e delegacionit ushtarak Miratohet B.Balluku dhe poshtë, përfaqësuesi i Drejtorisë së Dytë dhe emrin tim si dhe në të djathtë sekretari i tij. Pas 15 minutash bisedë, Beqiri më tha që ta firmosja dokumentin. Unë iu shmanga me qëllim, pasi nuk isha prezent për një pjesë të mirë të shpenzimeve dhe shkova të raportoj për këtë te drejtori i Drejtorisë së Dytë, Llambi Peçini. Më pas shkova tek Adil Çarçani dhe i tregova dokumentin, që ishte firmosur nga ne për shpenzimet e paligjshme bërë nga Beqiri në Bari të Italisë. Ai tha se duhet të prisnim dokumentin e shpenzimeve. Me të shkuar në shtëpi më thanë se më kërkonte urgjent Llambi Peçini. E mora në telefon në shtëpi dhe më kërkoi disa shpjegime në lidhje me këtë shërbim dhe më pas më tha se duhet të shkoja në Vlorë të pushoja te vilat dhe për këtë nuk do të njoftoja askënd. Shkova dhe qëndrova disa ditë atje.

Si u zhvilluan ngjarjet më tej?
Edhe atje ku pushoja nuk më lanë të qetë. Pas dy a tri ditësh, erdhi një inspektor i kontroll-revizionit të Kryeministrisë. Më kujtohet që e kishte mbiemrin Prifti. Ky më ftoi për një kafe në turizmin e Vlorës. Fillimisht më pyeti gjerë e gjatë rreth shërbimeve jashtë shtetit dhe më pas hyri në temë. “Pashë, tha ai, në Drejtorinë e Pritjes një dokument që nuk ishte firmosur nga ju. Nëse keni ndonjë dyshim për vjedhje të personave përgjegjës për këtë punë thuaje se do të mbetet gjithçka midis nesh. Por, mund edhe t´ua thuash në sy atyre personave, sepse je edhe ti person përgjegjës”. Më çuditi me këto fjalë miku nga Tirana dhe pa e zgjatur fare i thashë se nuk kisha dyshime për njeri dhe se mbi të gjitha nuk kisha pse të dilja dëshmitar për askënd. Këtu e konsiderova të mbyllur bisedën me të. Më kujtohet se në këtë kohë kishte filluar një fushatë kundër Beqir Ballukut dhe drejtuesve të tjerë të Ministrisë së Mbrojtjes për shpërdorime financiare. Më çuditi fakti se pse të gjitha këto iu raportuan Enver Hoxhës, në një kohë që këtij të fundit nuk i ishin treguar të tjera materiale, ku faktoheshin dëmtimet e rënda në ekonomi si për shembull në naftë, ku për tre a katër puse të thellë ishin shpenzuar plot 20 milionë dollarë, apo për tri magazinat e Durrësit, ku mbaheshin makineri e pajisje që shkonin në disa milionë dollarë. Të gjitha këto ishin raportuar nga Dega e Shtatë, e Ekonomisë, e Sigurimit të Shtetit. Këto materiale nuk i ishin dhënë Enverit, gjithnjë me pretekstin se gjoja nuk duhet ta shqetësonin “udhëheqësin”. Madje, nga buletine sekrete ishin marrë të dhëna, disa edhe të inçizuara në biseda të lira, ku zbulues sovjeto-serbë në simpoziume kishin marrë kontakte me inxhinierët tanë dhe u kishin ngarkuar atyre detyra për sabotimin e ekonomisë, e sidomos në naftë, pasi këtë e justifikonin me faktin se po të ngelej Shqipëria pa naftë do të kthehej nga Lindja, sepse, sipas tyre, në Perëndim nuk e pranonin. Edhe njëherë e përsëris se dyshoj për një kombinacion kundër Beqir Ballukut...

vijon nesër

[Brari]

Intervista IV

Bekim Budo, në vazhdim të rrëfimit të tij, shprehet për bashkëpunimin e gruas së ish-kryeministrit Shehu me drejtues të Ministrisë së Brendshme

“Enigmat e takimit sekret të Fiqretit me Feçorin në Vjenë”

Me porosi të Mehmetit, ajo i tha ish-zëvendësministrit të Brendshëm se nga hetimi i Ballukut s'duhet të dilte asgjë

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Në fillim të rrëfimit të tij për gazetën “Panorama”, Bekim Budo shpjegoi vizitat mjekësore të Mehmet Shehut në Paris, ku, midis të tjerave, interesant ishte takimi sekret i këtij të fundit me ish-kryeministrin francez, Shaban Delmaz. Ndërsa në numrin e dytë të intervistës, ai rrëfen se si e thirri Llambi Peçini, me porosi të Kadri Hazbiut për t´i dhënë një detyrë tepër speciale dhe sekrete, për të cilën nuk duhet të fliste me asnjeri. Kështu, mbi bazën e një fondi, rreth 300 mijë dollarë, nga llogaria sekrete e Ministrisë së Brendshme, kërkoi në Paris, në bashkëpunim me Javer Malon, një vilë, e cila do t´i përshtatej komoditetit përkatës, për udhëheqësin e lartë të PPSH, Enver Hoxha, i cili kishte gjithnjë nostalgji për kryeqytetin e Francës.

Këtu ai rrëfen edhe vështirësitë, që do të vazhdonin me përplasje klanesh, pro dhe kundër, debate të Byrosë Politike. Debatin, sipas Budos, e ndezi Haki Toska, që mori informacion, për vilën e Enverit, nga zëvendësdrejtori i Drejtorisë së Sigurimit, Jaup Dabulla. Ish-punonjësi i Sigurimit të Shtetit, në mumrin e tretë të intervistës, foli për enigmat e dy vizitave të Beqir Ballukut në Paris, në vitet 1972 dhe 1974, ku sqaron vështirësitë e ruajtjes së tij dhe “vërshimin” e zbulimeve të huaja drejt delegacionit të lartë ushtarak, që kishte shkuar në Paris pas një vizite të suksesshme në Kinë. Budo ka deklaruar për gazetën gjithashtu edhe për organizimin e udhëtimit, pjesë-pjesë, të delegacionit nga Parisi në Bari dhe më pas me avion të posaçëm ushtarak në Tiranë. Po ashtu, ai shpjegoi edhe disa takime të ish-ministrit të Mbrojtjes me zbulues italianë. Më tej, ai tregoi edhe disa ngjarje të mistershme të viteve shtatëdhjetë, që i kushtuan Ballukut jo vetëm largimin nga kreu i ushtrisë, por edhe pushkatimin, në numrin e sotëm ish-punonjësi i zbulimit të jashtëm hedh dritë mbi disa fakte të rëndësishme historike të viteve ´74-´75, ku më interesant është takimi në Vjenë i Fiqret Shehut me Feçorin, që shkoi në kryeqytetin austriak gjoja si i sëmurë. Këto dhe të tjera ngjarje të asaj kohe do t´i lexoni në pjesën e fundit të intervistën interesante të Bekim Budos dhënë ekskluzivisht për gazetën “Panorama”.

A keni ndonjë kujtim nga shërbimet me zëvendësministrin e parë të Brendshëm dhe drejtorin e Sigurimit të Shtetit, Feçor Shehun?
Po. Përpara qershorit të vitit 1974, më thirri në zyrë Kadri Hazbiu dhe më pyeti nëse dija gjermanisht. I thashë se dija të komunikoja në atë gjuhë, por jo siç komunikoja në gjuhën frënge. Atëherë, ai më urdhëroi të shkoja me shërbim jashtë shtetit, në Austri, me zëvendësministrin e parë të Sigurimit të Shtetit, Feçor Shehun, që ishte i sëmurë dhe ndodhej në atë kohë në Spitalin Ushtarak. Po ashtu, ai më tha se duhet të shkoja e ta takoja Feçorin dhe të bisedoja me të lidhur me dokumentacionin e domosdoshëm, që duhej për të shkuar jashtë shtetit si pasaportat, vizat, të dhënat rreth sëmundjes e të tjera. Kadriu më porositi që të isha i kujdesshëm dhe të mos e lija Feçorin asnjëherë vetëm dhe do të bashkëpunoja ngushtë me Sefer Ramën për sigurimin e zëvendësministrit të Brendshëm, si gjatë lëvizjeve të tij, ashtu edhe gjatë qëndrimit në spital. Shkova në spital për të takuar Feçorin dhe mbaj mend se atje ishin të pranishëm edhe disa oficerë dhe midis të tjerëve edhe shefi operativ i Gardës së Republikës. Feçori sa më pa më tha: “Ty të caktuan për të kryer këtë detyrë. Unë e dija se ishte ngarkuar me të Serveti, zëvendësdrejtor i Sigurimit të Shtetit”. I thashë se më kishte caktuar në këtë shërbim Kadri Hazbiu, i cili ma dha vetë drejtpërdrejt detyrën. Atehërë ai pa e zgjatur u shpreh se duhet të merresha urgjentisht me dokumentacionin e shërbimit. Pas disa ditësh u nisëm për në Austri. Në Vjenë na priti i ngarkuari me punë dhe Sefer Rama, atasheu i ambasadës sonë atje. Filluan vizitat në një nga spitalet e Vjenës, konkretisht në klinikën e profesorit të madh Felinger, i cili ishte mik i vendit tonë. Bashkë me Seferin i referuam Felingerit sëmundjen e Feçor Shehut dhe ai urgjentisht e shtroi zëvendësministrin që të bënte analizat komplekse. Nga analizat nuk doli që i sipërpërmenduri nuk rezultoi i sëmurë. Përkundrazi, në dorën e djathtë, Feçori kishte një tip ekzeme dhe mjekët tanë dyshonin për probleme të mëlçisë dhe sëmundje të tjera të rrezikshme për jetën e tij. Felingeri na thirri në zyrën e tij dhe na komunikoi rezultatet e analizave dhe duke qeshur tha: “Zëvendësministri është shëndoshë e mirë dhe nuk ka asnjë problem nga ndonjë sëmundje të brendshme dhe asnjë problem për spitalin dhe klinikën tonë”. Më bëri përshtypje fakti se një infermiere, me origjinë “polake”, rreth 25 vjeçe, simpatike, herë pas here hynte në dhomën e Feçorit. Në këtë kontekst, zëvendësministri na kërkonte, për të mos qenë prezent, të dilnim dhe të shëtisnim Vjenën. Për sa kohë ishim atje ne, nuk i kushtonim shumë rëndësi dhe nuk kishim paragjykime për sa ndodhi, përkundrazi e quanim një gjest dashamirës dhe tejet pozitiv të tij.

Nuk iu bëri përshtypje dashmirësia e infermiers ndaj Feçorit?
Aspak. Pasi ne e dinim se zëvendësministri, eprori ynë, ishte i hapur dhe komunikonte me të gjithë. Por, saktësisht një nga këto ditë u ktheva shpejt në dhomë dhe dëgjova se “polakja” fliste shumë mirë rusisht. Pak ditë më parë e kisha pyetur vajzën nëse dinte rusisht që të komunikonim së bashku dhe ajo e kishte mohuar një gjë të tillë. Me thënë të drejtën më bëri shumë përshtypje fakti që ajo komunikonte me Feçorin në gjuhën ruse dhe këtë ja thashë në formë shakaje edhe Seferit, që sapo e dëgjoi qeshi dhe më tha se këto punë janë të ngatërruara dhe se nuk duhet ta vrisja mendjen. Rëndësi për ne, sipas tij, kishte fakti që ta siguronim Feçorin e ta kthenim shëndoshë e mirë në Tiranë. Pas disa ditësh erdhi në Vjenë dhe Fiqret Shehu, e shoqëruar me zëvendësdrejtorin Backa.

Cila ishte arsyeja e vizitës së gruas së Kryeministrit Shehu në Austri?
Ajo kishte qenë në Suedi, ku, me sa di unë, kishte djalin për specializim. Mësova nga Fiqreti qëllimin e ardhjes në kryeqytetin e Austrisë kur më tha: “Bekim, të kemi caktuar me Feçorin, të cilin e kemi jo vetëm mik shtëpie, por edhe të afërm, për ta siguruar. Dua prej teje të më çosh në spital, sepse ai qënka shumë i sëmurë”. I shpjegova se zëvendësministri kishte dalë nga spitali, ishte shëndoshë e mirë dhe se nuk duhej të bëhej merak për shëndetin e tij. Të nesërmen dolëm me Fiqretin dhe Feçorin në parkun vjenez. Atje Fiqreti na kërkoi leje që ta linim vetëm me Feçorin, pasi kishte një bisedë familjare me të. Dua të theksoj se pas incidentit të Parisit, gruaja e Kryeministrit sillej mjaft korrekte me ne. Ata të dy biseduan me njëri-tjetrin rreth 30 minuta.

Sipas mendimit tuaj çfarë e detyroi Fiqretin të vinte urgjentisht në Vjenë dhe të takohej me Feçorin?
Theksoj se në këtë kohë kishte filluar të dilnin probleme për Beqir Ballukun dhe grupin ushtarak, apo teorinë e rrëshqitjes. Ishte analizuar problemi i mbledhjes sekrete të Priskës, që kishin marrë ngjyrime të theksuara politike. Kjo mund të ketë qenë një nga arsyet, gjë që u vërtetua pas disa vitesh, nga buletini i fshehtë si dhe nga deklarimet e Fiqret Shehut, e cila shpjegon dhe argumenton faktin e qëllimit të vizitës e takimit me Feçor Shehun në Vjenë. Sipas procesverbalit të gjyqit, Fiqret Shehu thotë se në Vjenë i kishte komunikuar zëvendësministrit porositë e Mehmetit dhe urdhrin e Kadri Hazbiut, që të drejtonte hetimet ndaj Beqir Ballukut, proces që do të fillonte së afërmi. Detyra ishte të shmagte sa të mundej implikimet e tyre në këtë proces.

Kemi asistuar në shumë shërbime si shoqërues i personaliteteve të larta shtetërore dhe patjetër të Mehmet Shehut dhe njerëzve të tij. A patët ndonjë problem për këtë fakt?
Gjatë kësaj periudhe pata disa probleme shqetësuese që, fillimisht, i gjykova si probleme rastësore të përkohshme, ndërsa më vonë, kur i analizova, arrita në përfundimin se disa shokë me përgjegjësi kërkonin të më spostonin nga këto shërbime. Kështu gjykova në rastin kur një shok me përgjegjësi mori një gazetar nga televizioni shtetëror i asaj kohe, që zotëronte frëngjishten dhe më ftoi të pinim një kafe, ku filloi të më bënte pyetje në gjuhën frënge. Në të njëjtën kohë më lëvizte syrin dhe unë i përgjigjesha anglisht. Atëherë ky kuadër i bëri një letër informative Kadri Hazbiut, ku i shkruante se unë, që shkoja me shërbime jashtë shtetit në shoqërimin e personaliteteve të larta shtetërore, gjoja nuk kisha dije të mjaftueshme në gjuhën frënge. Kadriu urdhëroi zëvendësdrejtorin e Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit, Jaup Dabulla, për të vërtetuar saktësinë e informacionit. Kështu, Dabulla më thirri dhe shkuam së bashku në Ministrinë e Jashtme, te Reiz Malile, dhe i tha atij se e kishte dërguar Kadriu, për të më provuar mua në dija apo nuk dija frëngjisht. Atëherë Reizi mori edhe një shok tjetër nga Ministria e Jashtme dhe filloi të më bënte pyetje të thjeshta në frëngjisht. Pasi u përgjigja, mori Kadriun në telefon, duke i thënë: “Djali që më dërguat e di më mirë nga unë gjuhën frënge”. Pra, me këtë, Malile zhvlerësoi informacionin e rremë që i kishte shkuar Kadriut.

Ky është i vetmi rast ku je ndier i spostuar?
Jo. Pasi një rast tjetër do të ishte ai i shërbimit me Vito Kapon, në Paris. Kur u kthyem nga shërbimi, Vitua i kishte thënë Hysniut fjalë të mirë për shërbimin që kishim bërë bashkë në Francë. Kjo bëri që ai të propozonte që ta shoqëroja për në Paris, ku do të shkonte për kurime. Një ditë na njoftoi për vendimin që kishte marrë. Më vonë më thirri Llambi Peçini dhe më komunikoi se do të isha përgjegjës për shoqërimin e Hysni Kapos në Paris, duke më vënë në dijeni për gjendjen e tij shëndetësore. Atëherë mora fotografin e Drejtorisë së Dytë Jani Ristani, dhe shkuam në zyrën e Hysni Kapos dhe bëmë disa fotografi për dokumentet e shërbimit. Pas disa ditësh, kur po bëhej gati gjithçka për udhëtimin në Paris, më kërkoi të shkoja në zyrën e tij Llambi Peçini dhe më komunikoi faktin se më kërkonte të falur Hysni Kapo, pasi nuk mund të më merrte me vete në Paris, me gjithë insistimin e Vito Kapos. Në vendin tim u caktua zëvendësdrejtori S.Backa. Pas kthimit të Hysniut nga Franca, Vitua pati disa ankesa për shërbimin, sidomos në adresë të shoqëruesit, të cilat ia kishte bërë prezente dhe Enver Hoxhës. Pas këtyre pretendimeve të Vito Kapos, Enveri urdhëroi që S.B., të largohej nga këto shërbime. Mirëpo ky urdhër nuk u zbatua, pasi në të njëjtin funksion personi në fjalë kaloi në Drejtorinë e Tiranës. Një tjetër incident ndodhi në Vjenë me Rexhep Kollin, zëvendësministër i Brendshëm. Në këtë periudhë, korrik-gusht 1974, Jashar Mezenxhiut dhe Rexhep Kollit u kishte ardhur një zarf nga KQ i PPSH, pasi këta ishin anëtarë të tij. Qëndronim në një tavolinë në parkun vjenez dhe pinim kafe. Duke qenë se unë isha i pranishëm, ata filluan të diskutonin pa emra për një ngjarje të rëndësishme me oficerët në ushtri, për aq sa kuptoja unë. Pasi shkova në dhomë me Rexhepin, filluam të bisedonim së bashku, pasi isha kurioz të dija se çfarë po ndodhte. Natyrisht në fillim ai nuk m´u hap, por më shkoi mendja te Beqir Balluku dhe oficerët e lartë në ushtri, pasi para se të niseshim me shërbim po “ziente” një gjë e tillë. Duke bërë shaka i përmenda disa herë se Beqiri ishte njeri shumë i mirë, shumë i komunikueshëm etj., si dhe po i thosha Rexhepit historinë e tij me kasapët e Parisit, të cilën ja përsërita edhe njëherë. Kolli i inatosur më bërtiti, duke më thënë: “Lëre se Beqiri e ka prishur punën”.

Çfarë thuhej atëherë për të ashtuquajturin “grupi i ushtarakëve”?
Kur u kthyem në Tiranë shkoja vazhdimisht në shtëpinë e Rexhep Kollit, i cili bënte dallim nga mjaft kuadro të lartë të Sigurimit dhe nuk mbante distancë, siç bënin të tjerët. Vazhdimisht e pyesja lidhur më këto ngjarje. Ai më kishte treguar një ndodhi, që kishte të bënte me zbulimin e brendshëm dhe të jashtëm. Pra, nga këto burime, ishte marrë një informacion që bënte fjalë për përgatitjet për luftë të Greqisë në një sulm të mundshëm ndaj nesh. Rexhepi pasi kishte marrë informacionin, kishte shkuar në zonën e Korçës, Bilisht dhe kishte bërë verifikimin e të dhënave, që, me sa duket, ishin dhënë nga burime jo të besueshëm. Meqenëse mungonte Kadriu në ministri, Kolli kërkoi Enver Hoxhën në telefon, dhe ai e priti në një takim urgjent dhe lexoi informacionet që kishte përpiluar zëvendësministri. Pasi i pa informacionet, Enveri nuk u bind për këtë situatë dhe menjëherë kishte thënë: “Shikoni se ky mund të jetë disinformacion që është bërë nga agjenci që kërkojnë të na fusin në luftë me grekët”. Paralelisht, Hoxha dërgoi për ta verifikuar këtë informacion Petrit Dumen me një grup ekspertësh të zbulimit ushtarak dhe rezultoi ashtu siç kishte thënë Enveri. Rexhepi tha se për këtë gabim Enveri ishte mjaftuar vetëm me një vërejtje, ndërsa ai priste më shumë, pasi situata ishte tensionuar. Me këtë, Rexhepi lidhi edhe problemin e ngjarjeve në ushtri, ku më shpjegonte se gabimet e bëra nga Beqiri dhe drejtues të tjerë të Ministrisë së Mbrojtjes ishin të rënda. Kjo lidhet edhe me disa teori, që ata kishin përpiluar, që rezultuan të gabuara. Për shembull, sipas ushtarakëve, që me goditjen e parë atomike duhet të zbarazeshin qyetet dhe të kapeshin malet dhe të strehoheshin në shpella, gjë që binte në kundërshtim me teorinë e Artit Ushtarak të Luftës Popullore. Gjithashtu, Rexhepi, në bisedë e sipër, më tregoi edhe për një rast kur shefi i Shtabit të Ushtrisë Mançellari, që u vendos pas Petrit Dumes, kishte bërë edhe ai një gabim të pafalshëm, duke i propozuar Enverit, si Komandant të Përgjithshëm, që raketat shqiptare të pajiseshin me mbushje bërthamore. Enveri i paskësh thënë atij: “E ke këtë mendim tëndin apo të Shtabit të Ushtrisë e të tjerëve”. Të nesërmen, Enver Hoxha kërkoi që shefi i Shtabit dhe Mehmet Shehu të shkonin në zyrën e tij dhe midis të tjerave ju thotë: “Ne nuk mund të pajisim ushtrinë me armë bërthamore, sepse do të ishim objektivi kryesor për armiqtë tanë dhe do t´u jepnim atyre rast për të na sulmuar. Me këtë rast do t´u them edhe një gabim që kemi bërë, pse nuk e kemi venë në Kushtetutë ndalimin e prodhimit dhe pajisjes me armë atomike të ushtrisë sonë”.

panorama
---------------------

[Brari]

Dossier

Si informonte UDB-në agjenti shqiptar i dyfishtë, për Ibrahim Rugovën, Rexhep Qosen, Adem Demaçin dhe vëllezërit Gërvalla

Kurthi i Sigurimit për të rekrutuar kolonel Montelin me pije, dashnore dhe dhuna pas kapjes

Bekim Budo *

Pas Luftës së Dytë Botërore, një nga kulmet e veprimtarisë agjenturore, ku gjente shprehje teknika dhe mjeshtëria në mashtrimin e kundërshtarit, ishte dukuria e re, e përpunimit praktik dhe teorik te agjenturës dopiorol, çka do të mundësonte ngritjen në një shkallë më të lartë të informacionit dhe dezinformacionit të kundërshtarit, të cilat do të institucionalizoheshin në shërbimet inteligjente dhe do të pajiseshin me teknikë të lartë ndërlidhjeje dhe elektronike, një pjesë e mirë e së cilës do të kamuflohej në mas media, duke iu përshtatur kushteve, rrethanave, kërkesave të auditorit dhe në mënyrë konstante do të zbatonte dhe do të pasqyronte idetë dhe strategjinë e vendimmarrësve politikë.

Kështu, Inteligjence Servisi anglez krijoi dy organe të rëndësishme dezinformimi si: “London Controlling Section“ dhe tjetri “Joint Security Control“, shërbimi sekret sovjetik, kishte krijuar gjithashtu një drejtori gjigande dezinformimi me emërtimin “Drejtoria e Përgjithshme e Informaconit”, si dhe “Zyra e Dezinformacionit, Departamenti “D”, “e cila kishte organizuar një rrjet të fuqishëm në masmediumet sovjetike, që organizonin si dezinformacionin legal ashtu edhe atë ilegal, brenda dhe jashtë territorit të ish-Bashkimit Sovjetik. Po kështu edhe CIA amerikane kishte organizuar veprimtarinë dezinformuese, jashtë dhe brenda territorit të SHBA-s, nëpërmjet Foreign Intelligence, në të cilin “Unites States Information Board” (USIB-i) dhe analistët e saj me përvojë orientonin drejtimet kryesore të dezinformacionit, që shtrihej deri te radiostacionet e fuqishme “Evropa e Lirë“, ”Zëri i Amerikës” si binom se bashkë me informacionin zyrtar të Departamentit të Jashtëm të saj. Agjenti dopiorol ose “dyfaqesh” është agjenti i rirekurtuar nga një shërbim i fshehtë kundërshtarë, në shumicën e rasteve me material komprometues, para ligjeve të shtetit. Agjenti mund të kryejë funksione të ndryshme, mbi bazën e të cilave, emërtohet, si agjent dezinformues, njohës, rekrutues, ndërlidhës... ose mund të jetë influent apo me funksion “komun” etj. Në planin ndërkombëtarë agjentë dopio-role ishin edhe Kim Filbi, Donald Maklini, Gai Berzhes, edhe pse aktiviteti i tyre në favor të zbulimit sovjetik nuk u vu në dyshim dhe u arkivuan si të tillë pa hapur dosjet përkatëse nga ana e Inteligjence Servisit dhe KGB-së sovjetike, për të nxjerrë, se kë zbulim kanë informuar dhe cilit tjetër i kanë derguar dezinformacione të marra si informacione të vërteta.

Kolonel Monteli

Kolonel Monteli në vitet 1967-1968, ishte me detyrën e atasheut në përfaqësinë franceze në Beograd, veç detyrave të tjera kishte dhe një detyrë “suplementare” të grumbullonte informacione sekrete në drejtim të inteligjencies kosovare, lidhjeve të tyre jashtë dhe brenda territorit të Jugosllavisë, si dhe informacione sekrete për Shqipërinë. Në këto vite, ai shikohej shpesh të udhëtonte në Prishtinë dhe në Tiranë dhe në dy raste ishte kapur gjatë fotografimit të objekteve tona ushtarake. Duke mos pasur konfirmime të sakta se përse i duheshin informacionet fotografike sekrete kolonelit për Shqipërinë, mbi bazën e logjikës formale, të lidhjes së aktivitetit të mëtejshëm të tij, gjatë kohës që ai kryente detyrën e atasheut në vendin tonë, nxjerrim konkluzionin se Monteli mund të ishte rekrutuar nga zbulimi jugosllav dhe zbatonte detyrat e vëna nga ana e UDB-ës, për të marrë informacion të specializuar, duke parë mundësitë, që ai kishte, lënia e tij në plan të dytë në sferën e survejimit, për shkak edhe të marrdhënieve të mira me Francën, paçka që ajo, historikisht, në luftë të fshehtë dhe në konkurrencë me Italinë, donte të fitonte terren ndaj saj në sferën e inteligjencies, në kurriz të vendit tonë…. Pa u zgjatur, mund të themi se masat e fshehta operative ishin marrë në mënyrë të përkryer. Përfaqësia franceze mbikëqyrej me disa bashkëpunëtorë, midis tyre dashnorja e tij, “Bjondina”. Ishte futur me kombinacion një oficer i ri i zbulimit me inicialet K.M. me gjithë “dashnoren” e tij. Ai kishte për detyrë të suportonte sasinë e madhe të pijeve alkoolike, për të mbajtur sa më gjatë kolonelin në hotel “Dajti”, duke ditur se Monteli e mbante shumë mirë alkoolin. Ndërkohë u dha sinjali, ishte hapur kasaforta e kolonelit dhe u gjetë një listë të disa specialistëve tanë, që kishin mbaruar për studime në Francë, si dhe në përgjithësi disa frankofonë, si dhe disa dokumente, që nga ekspertët u konsideruan “pa vlerë ruajtjeje të mëtejshme”…. Ndonëse, siç e theksuam, materialet e fotografuara nuk kishin forcën e detyrimit ligjor, të komprometimit të tij me ligjet e shtetit francez, u procedua për rekrutimin e kolonelit me “material detyrues”. Ndaj Montelit u ushtrua dhunë, dhe natyrisht, ai nuk ishte budalla, të mos pranonte, pasi e njihte zanatin (ndoshta nuk e kishte për herë të parë!), e njihte dhe “forcën” e materialit detyrues, si dhe “shkallën” e komprometimit të tij. Në gjendje psikologjike të rëndë ai vuri në dijeni autoritetet e larta franceze, të cilët kryen me shpejtësi procedurat e kthimit të tij në Francë…. Flitej në atë kohë se ai kishte shkruar një letër për Presidentin francez Dë Gol, para se të vdiste në rrethana të pasqaruara sa duhet. Ambasadori ynë në Francë, Javer Malo, kishte vënë dijeni E.Hoxhën… Nuk dihet përmbajtja e informacionit të relatuar… Disa fakte të mëvonshme hedhin pakëz dritë, mbi ecurinë e kësaj çështje e parë në optikën e organizatorëve të shërbimit të fshehtë, në ngjarjet që do të vinin. Sipas dëshmisë së oficerit të zbulimit K.M., pjesëmarrës në këtë operacion, siç e theksuam, ai kujton se në një mbledhje me kuadrot kryesorë të MPB (zbulim, kundërzbulim), në konkluzionet e saj Mehmet Shehu, tepër i tendosur dhe i prerë kishte thënë: “… kuadrot kryesore të zbulimit dhe të kundërzbulimit kishin bërë gabime të rënda, kishin hapur kasaforta, ishin futur në territoret e përfaqësive, duke krijuar precedentë të rrezikshëm, për marrëdhëniet tona diplomatike dhe tregtare me këto shtete”.

Gjenerali i zbulimit K.M

“Gejenerali” ishte një agjent dopiorol. Ai e pranon këtë fakt edhe përpara “Sekretarit” (Hetuesit). Mendohet se pothuajse të gjithë agjentët e Shërbimit tonë të fshehtë ishin të tillë. Po t´i kthehemi historisë, vërejmë se një nga agjentët dopiorol pas çlirimit të Shqipërisë, ka qenë dhe agjenti shqiptar me pseudonimin “Berlini“ rekrutuar nga “Gjenerali”, që ishte një zëvendësministër, që mbulonte Sigurimin e Shtetit. Ky person mbante lidhje me agjenturat jashtë shtetit. “Berlini” ishte një inetelektual shqiptar nga radhët e aristokracisë, që kishte mbaruar studimet në Francë, që para luftës. Gjatë Luftës Nacionalçlirimtare mbahej në lidhje nga misionarë të huaj, ndërsa pas çlirimit të vendit e mori në lidhje togeri francez Cochet. Ndërkohë, atij i kishin fiksuar, edhe disa takime të fshehta, me majorin anglez Smith. Në këto kondita, siç del nga dosja, ai arrestohet në mënyrë sekrete dhe pasi zbërthehet si agjent i huaj, rekrutohet me material komprometues, nga zëvendësministri, “gjenerali” dhe një nënkolonel e këshilltar jugosllav. Dosja e tij nuk regjistrohet në kartotekë, nuk i hapen kartela, sipas rregullit të përgjithshëm, dhe nuk figuron në librin qendror të agjenturës së fshehtë. Versioni i dytë mund të jetë zhdukja pa lënë gjurmë e këtyre materialeve. Mundet, siç u bë gjatë viteve 1967-1968, pas rënies së Rankoviçit në Jugosllavi, ku u asgjësuan shumë materiale dhe dokumente me vlerë ruajtje operative dhe historike, duke i justifikuar si “shkelje të Platformës së Sigurimit”, të ketë ndodhur kështu edhe në vendin tonë….

Një dosje interesante

Në dosjen “Berlini” nuk ka shënime nga drejtues eprorë, si dhe vlerësime për informacionet e shumta që ai ka dhënë, deri në vitin 1949, të dhënat e tij, në masën 70 për qind, bënin fjalë, sidomos për intelektualë, që kishin studiuar në Perëndim, të cilët, në përgjithësi, konsideroheshin “agjentë të zbulimeve perëndimore”, si dhe për intelektualë, që kishin mbaruar Shkollën Teknike të Fulcit, Shkollën Bujqësore të Dakës etj., pa bërë vlerësime përkatëse, diferencimet e tyre etj., gjë që të jep të kuptosh për sygjestionimin e tij, nëpërmjet dhënies së vijave të sjelljes, detyrave, ekspozimit para tij të personave që sigurimi “kishte interesa operative” etj. Pas viteve 1949-1950, informacionet në dosje të raportuara nga “Berlini”, bënin fjalë, shumica për agjenturën serbe dhe më vonë për atë Lindore, ku vendin e parë e zinte agjentura sovjetike. Pas viteve 1956-1960, shumica e të dhënave të tij bënin fjalë për “elementin antiparti” dhe lidhjet e tyre, që ai orientohej se ku do t’i takonte, gjatë vendeve të internimit, lidhjet e tyre familjare ose shoqërore në qytete të ndryshme, gjatë kohës së verës, në plazhe, te gratë sovjetike dhe lidhjet e tyre, që ishin ose jo në survejim pa bërë dallimin dhe diferencimin e tyre, të qëndrimit etj., mbi bazën e konceptit, që po zinte vend tek “agjentomanistëve”…. Karakteri i këtij agjenti “dopiorol“ del dhe konfigurohet në dy-tri drejtime kryesore: Bëhet kombinacioni për ta futur atë në lidhje me sekretarin e III-të të legatës italiane në Tiranë zbuluesin Luçiano Bertolini. Kombinacioni u krye, ndërsa kushërira e tij S.F., merr vizë për në Itali, meqë ishte shtetase italiane kërkon të riatdhesohet. Është interesant të theksojmë se asnjë masë tjetër sigurimi, nuk pasqyrohet në dosje, as “vija e sjelljes”, as qëllimi i kombinacionit si dhe pa sqaruar se kush ishte S.F., çfarë përfaqësonte ajo?…. Nga survejimi i legatës jugosllave në Tiranë, ishte fiksuar disa herë dhe prezenca e këtij agjenti. Ishte fiksuar edhe korrespondenca e tij me një femër S.B., në Belgjikë, e cila ishte me origjinë çeke dhe lidhej me agjenturën sovjetike…. Gjatë kohës që ajo punonte si radiondreqëse në Tiranë ishte rekrutuar nga zbulimi gjerman…. Këto e informacione të tjera nuk gjejnë shpjegim, nuk sqarohen…”. “Kushërira” e tij S.F., më 18.7.1972, vjen nga Brazili dhe qëndron 2-3 ditë në Beograd, dhe pastaj hyn në Shqipëri me dokumente të rregullta. Gjatë gjithë kohës që ajo udhëton për në Shqipëri, nuk survejohet, ose të paktën mund të themi në bazë të dosjes nuk ka asnjë informacion survejimi në ngarkim të saj. Nga informacioni që jep “Berlini”, kushërira e tij, takon sidomos kontingjente të regjistruara të zbulimeve të huaja, sidomos bien në sy kontingjentet franceze dhe serbe….

Agjenti dibran S.Ll

Një varg agjentësh, që dërgoheshin jashtë shtetit në fillim gjithçka duket në rregull, më vonë fillojnë dyshimet. Agjenti dibran S.Ll., sa herë dërgohesh me detyra në Dibrën e Madhe, ai nuk shkonte në asnjë rast atje ku e rekomandonin, dhe mbijetoi falë zgjuarsisë dhe intuitës së tij, nuk u kap nga UDB-ja. Një nga detyrat prioritare të UDB-së jugosllave ishte “të futej në bashkëpunim me Sigurimin e Shtetit, pasi të hynin në territorin tonë” në mënyrë të kamuflonin veprimtarinë e tyre agjenturore pas “rekrutimit”, të futeshin në lojë me operativët, në terrenin tonë dhe mjediset tona, për të matur në fillim pulsin, për të zbuluar personat, që survejonte sigurimi, si dhe për të organizuar dezinformacionin, duke dhënë madje edhe disa të dhëna sipërfaqësore, edhe pse ishin të vërteta, kurrë ato nuk të çonin te thelbi i problemit, ndërsa informacionet e tjera, që ata “raportonin” ishin fund e krye të rreme, që sigurimi të dilte jashtë objektit të tij. Agjenti grek “Bleta” në procesin e Teme Sejkos, mbi bazën e të cilit u bënë disa arrestime, ishte agjent dopiorol. Agjenti jugosllav “Grafomani“, me origjinë nga Padeshi, i Tropojës, që lidhej me rezidenturën serbe, që vepronte në Tropojë, qysh në fillim u rekrutua nga Sigurimi dhe ai vazhdonte të implikonte dhjetëra persona, derisa u dokumentua veprimtaria e tij agjenturore për llogari të zbulimit jugosllav, kishte rekrutuar 3 kontingjente të këtij zbulimi dhe pas hetimit dhe ballafaqimit me ta kërkoi: “… Mosni bre, me lidhni me shkjajtë dhe UDB-në se jam kosovar, lidhmëni me cilindo shtet, qoftë dhe me CIA-n…”. Për çudi të të gjithëve, ky person arratiset “për interesa të larta shtetërore” në një kohë që akuzonte 2-3 ish-anëtare të Byrosë Politike si agjentë të UDB-së. Nga studimi i një varg informacionesh dilte edhe një detyrë e përhershme, sidomos e zbulimit jugosllav, të verifikonte herë pas here nëse kanë ”rol të dytë”, një varg personalitetesh në sferën politike dhe në letrat shqipe. Nuk është e sigurt se çfarë materialesh dhe informacionesh i janë dhënë atyre në rrugë të fshehtë (ato me siguri do të dalin nesër, kur serbët me bonsens të bëjnë publikimin e tyre, kur të futemi bashkë në Evropën e Bashkuar), sidomos nga agjenti potent i tyre në MPB, që njihej me pseudonimin “Mëhilli” një gjë është e sigurtë; që ata interesoheshin për politikanët e shquar kosovarë: Ibrahim Rrugoven, Adem Demaçin, si dhe për publicistët dhe shkrimtarët e mëdhenj: Rexhep Qosja, Ismail Kadare, Arshi Pipa etj., ashtu siç interesoheshin të mësonin adresat e patriotëve kosovarë që jetonin në Perëndim si: Gërvallën, Zekën etj., të cilët më pas edhe u eliminuan prej tyre. Agjentët dopiorol të tyre ishin edhe në bandat që ata dërgonin në Shqipëri, pa përjashtuar dhe bandën e fundit të Xhevdet Mustafës, që erdhi për të bërë terror, dhe ja arriti pjesërisht qëllimit…. Por jo qëllimin e koduar të tyre për eliminimin e udhëheqësit kryesor të asaj kohe.

Agjenti shqiptar në Luftën e Dytë Botërore

Gjatë periudhës së “luftës së ftohtë” kjo lloj agjenture mori përparësi të madhe, sepse me anë të saj, krijohej një shkëmbim i fshehtë informacioni, në kampet kundërshtare, tepër i vështirë për t’u zbuluar nga institucionet legale ligjore, duke bërë të mundur kamuflimin, pas saj të aktivitetit real antiligjor, për të arritur objektiva strategjike. Si rregull agjenti “dyfaqësh” kishte dy dosje, njërën prej të cilave e mbante shërbimi i fshehtë fillestar, që kishte bërë rekrutimin e tij, dhe tjetrën shërbimi i fshehtë “kundërshtar”. Ballafaqimi, në kushte normale, në një situatë të caktuar të këtyre dy dosjeve, do të përcaktonte funksionin real të këtij agjenti, se kujt i ka shërbyer në esencë dhe kujt i ka dhënë “grimca informacioni” në thelb…. Një nga agjentët me famë në funksionin dopiorol, ka qenë dhe shqiptari Diello Barza, që është trajtuar në mënyrë të njënashme në të ashtuquajturën “Çështja Ciceron”. Ai ishte rekrutuar nga zbulimi gjerman para Luftës së Dytë Botërore, nga Abvehri. Ishte me origjinë nga malësia e Tropojës. U krijua për të legjenda sikur “një anglez, gjeolog, para luftës i kishte vrarë të atin dhe ai do të hakmerrej, duke mos u tërhequr nga vështirësitë dhe privacionet…”. U bë paraqitja e tij nga persona të tretë, pasi ishte përgatitur si agjent nga zbulimi i fshehtë gjerman “Ausser Dienst” dhe filloi punë si kamarier i ambasadorit anglez në Turqi, Sir Hughe Knatchball Hugessen. Theksojmë se zbulimi gjerman i kishte kushtuar një rëndësi të dorës së parë Turqisë, duke përfituar nga “asnjanësia“ e saj zyrtare, ndërsa në mënyrë të fshehtë, segmente të organeve të saj bashkëpunonin si me shërbimet e fshehta gjermane dhe angleze, duke ruajtur ekuilibret. Një version të futjes në ambasadën angleze të këtij agjenti shqiptar e jep në librin e tij Moiziç “Çështja Ciceron”, por duke e trajtuar vetëm si agjent të gjermanëve. Për futjen e këtij agjenti kishte dijeni gjenerali Shelenberg, që ishte shefi i Ausser Dienstit gjerman, gjenerali Kalten Bruner, që ishte shefi i Shërbimit Sekret gjerman. Ishte vënë në dijeni, g

[Brari]

Dossier

Si informonte UDB-në agjenti shqiptar i dyfishtë, për Ibrahim Rugovën, Rexhep Qosen, Adem Demaçin dhe vëllezërit Gërvalla

Kurthi i Sigurimit për të rekrutuar kolonel Montelin me pije, dashnore dhe dhuna pas kapjes

Bekim Budo *

Pas Luftës së Dytë Botërore, një nga kulmet e veprimtarisë agjenturore, ku gjente shprehje teknika dhe mjeshtëria në mashtrimin e kundërshtarit, ishte dukuria e re, e përpunimit praktik dhe teorik te agjenturës dopiorol, çka do të mundësonte ngritjen në një shkallë më të lartë të informacionit dhe dezinformacionit të kundërshtarit, të cilat do të institucionalizoheshin në shërbimet inteligjente dhe do të pajiseshin me teknikë të lartë ndërlidhjeje dhe elektronike, një pjesë e mirë e së cilës do të kamuflohej në mas media, duke iu përshtatur kushteve, rrethanave, kërkesave të auditorit dhe në mënyrë konstante do të zbatonte dhe do të pasqyronte idetë dhe strategjinë e vendimmarrësve politikë.

Kështu, Inteligjence Servisi anglez krijoi dy organe të rëndësishme dezinformimi si: “London Controlling Section“ dhe tjetri “Joint Security Control“, shërbimi sekret sovjetik, kishte krijuar gjithashtu një drejtori gjigande dezinformimi me emërtimin “Drejtoria e Përgjithshme e Informaconit”, si dhe “Zyra e Dezinformacionit, Departamenti “D”, “e cila kishte organizuar një rrjet të fuqishëm në masmediumet sovjetike, që organizonin si dezinformacionin legal ashtu edhe atë ilegal, brenda dhe jashtë territorit të ish-Bashkimit Sovjetik. Po kështu edhe CIA amerikane kishte organizuar veprimtarinë dezinformuese, jashtë dhe brenda territorit të SHBA-s, nëpërmjet Foreign Intelligence, në të cilin “Unites States Information Board” (USIB-i) dhe analistët e saj me përvojë orientonin drejtimet kryesore të dezinformacionit, që shtrihej deri te radiostacionet e fuqishme “Evropa e Lirë“, ”Zëri i Amerikës” si binom se bashkë me informacionin zyrtar të Departamentit të Jashtëm të saj. Agjenti dopiorol ose “dyfaqesh” është agjenti i rirekurtuar nga një shërbim i fshehtë kundërshtarë, në shumicën e rasteve me material komprometues, para ligjeve të shtetit. Agjenti mund të kryejë funksione të ndryshme, mbi bazën e të cilave, emërtohet, si agjent dezinformues, njohës, rekrutues, ndërlidhës... ose mund të jetë influent apo me funksion “komun” etj. Në planin ndërkombëtarë agjentë dopio-role ishin edhe Kim Filbi, Donald Maklini, Gai Berzhes, edhe pse aktiviteti i tyre në favor të zbulimit sovjetik nuk u vu në dyshim dhe u arkivuan si të tillë pa hapur dosjet përkatëse nga ana e Inteligjence Servisit dhe KGB-së sovjetike, për të nxjerrë, se kë zbulim kanë informuar dhe cilit tjetër i kanë derguar dezinformacione të marra si informacione të vërteta.

Kolonel Monteli
Kolonel Monteli në vitet 1967-1968, ishte me detyrën e atasheut në përfaqësinë franceze në Beograd, veç detyrave të tjera kishte dhe një detyrë “suplementare” të grumbullonte informacione sekrete në drejtim të inteligjencies kosovare, lidhjeve të tyre jashtë dhe brenda territorit të Jugosllavisë, si dhe informacione sekrete për Shqipërinë. Në këto vite, ai shikohej shpesh të udhëtonte në Prishtinë dhe në Tiranë dhe në dy raste ishte kapur gjatë fotografimit të objekteve tona ushtarake. Duke mos pasur konfirmime të sakta se përse i duheshin informacionet fotografike sekrete kolonelit për Shqipërinë, mbi bazën e logjikës formale, të lidhjes së aktivitetit të mëtejshëm të tij, gjatë kohës që ai kryente detyrën e atasheut në vendin tonë, nxjerrim konkluzionin se Monteli mund të ishte rekrutuar nga zbulimi jugosllav dhe zbatonte detyrat e vëna nga ana e UDB-ës, për të marrë informacion të specializuar, duke parë mundësitë, që ai kishte, lënia e tij në plan të dytë në sferën e survejimit, për shkak edhe të marrdhënieve të mira me Francën, paçka që ajo, historikisht, në luftë të fshehtë dhe në konkurrencë me Italinë, donte të fitonte terren ndaj saj në sferën e inteligjencies, në kurriz të vendit tonë…. Pa u zgjatur, mund të themi se masat e fshehta operative ishin marrë në mënyrë të përkryer. Përfaqësia franceze mbikëqyrej me disa bashkëpunëtorë, midis tyre dashnorja e tij, “Bjondina”. Ishte futur me kombinacion një oficer i ri i zbulimit me inicialet K.M. me gjithë “dashnoren” e tij. Ai kishte për detyrë të suportonte sasinë e madhe të pijeve alkoolike, për të mbajtur sa më gjatë kolonelin në hotel “Dajti”, duke ditur se Monteli e mbante shumë mirë alkoolin. Ndërkohë u dha sinjali, ishte hapur kasaforta e kolonelit dhe u gjetë një listë të disa specialistëve tanë, që kishin mbaruar për studime në Francë, si dhe në përgjithësi disa frankofonë, si dhe disa dokumente, që nga ekspertët u konsideruan “pa vlerë ruajtjeje të mëtejshme”…. Ndonëse, siç e theksuam, materialet e fotografuara nuk kishin forcën e detyrimit ligjor, të komprometimit të tij me ligjet e shtetit francez, u procedua për rekrutimin e kolonelit me “material detyrues”. Ndaj Montelit u ushtrua dhunë, dhe natyrisht, ai nuk ishte budalla, të mos pranonte, pasi e njihte zanatin (ndoshta nuk e kishte për herë të parë!), e njihte dhe “forcën” e materialit detyrues, si dhe “shkallën” e komprometimit të tij. Në gjendje psikologjike të rëndë ai vuri në dijeni autoritetet e larta franceze, të cilët kryen me shpejtësi procedurat e kthimit të tij në Francë…. Flitej në atë kohë se ai kishte shkruar një letër për Presidentin francez Dë Gol, para se të vdiste në rrethana të pasqaruara sa duhet. Ambasadori ynë në Francë, Javer Malo, kishte vënë dijeni E.Hoxhën… Nuk dihet përmbajtja e informacionit të relatuar… Disa fakte të mëvonshme hedhin pakëz dritë, mbi ecurinë e kësaj çështje e parë në optikën e organizatorëve të shërbimit të fshehtë, në ngjarjet që do të vinin. Sipas dëshmisë së oficerit të zbulimit K.M., pjesëmarrës në këtë operacion, siç e theksuam, ai kujton se në një mbledhje me kuadrot kryesorë të MPB (zbulim, kundërzbulim), në konkluzionet e saj Mehmet Shehu, tepër i tendosur dhe i prerë kishte thënë: “… kuadrot kryesore të zbulimit dhe të kundërzbulimit kishin bërë gabime të rënda, kishin hapur kasaforta, ishin futur në territoret e përfaqësive, duke krijuar precedentë të rrezikshëm, për marrëdhëniet tona diplomatike dhe tregtare me këto shtete”.

Gjenerali i zbulimit K.M
“Gejenerali” ishte një agjent dopiorol. Ai e pranon këtë fakt edhe përpara “Sekretarit” (Hetuesit). Mendohet se pothuajse të gjithë agjentët e Shërbimit tonë të fshehtë ishin të tillë. Po t´i kthehemi historisë, vërejmë se një nga agjentët dopiorol pas çlirimit të Shqipërisë, ka qenë dhe agjenti shqiptar me pseudonimin “Berlini“ rekrutuar nga “Gjenerali”, që ishte një zëvendësministër, që mbulonte Sigurimin e Shtetit. Ky person mbante lidhje me agjenturat jashtë shtetit. “Berlini” ishte një inetelektual shqiptar nga radhët e aristokracisë, që kishte mbaruar studimet në Francë, që para luftës. Gjatë Luftës Nacionalçlirimtare mbahej në lidhje nga misionarë të huaj, ndërsa pas çlirimit të vendit e mori në lidhje togeri francez Cochet. Ndërkohë, atij i kishin fiksuar, edhe disa takime të fshehta, me majorin anglez Smith. Në këto kondita, siç del nga dosja, ai arrestohet në mënyrë sekrete dhe pasi zbërthehet si agjent i huaj, rekrutohet me material komprometues, nga zëvendësministri, “gjenerali” dhe një nënkolonel e këshilltar jugosllav. Dosja e tij nuk regjistrohet në kartotekë, nuk i hapen kartela, sipas rregullit të përgjithshëm, dhe nuk figuron në librin qendror të agjenturës së fshehtë. Versioni i dytë mund të jetë zhdukja pa lënë gjurmë e këtyre materialeve. Mundet, siç u bë gjatë viteve 1967-1968, pas rënies së Rankoviçit në Jugosllavi, ku u asgjësuan shumë materiale dhe dokumente me vlerë ruajtje operative dhe historike, duke i justifikuar si “shkelje të Platformës së Sigurimit”, të ketë ndodhur kështu edhe në vendin tonë….

Një dosje interesante
Në dosjen “Berlini” nuk ka shënime nga drejtues eprorë, si dhe vlerësime për informacionet e shumta që ai ka dhënë, deri në vitin 1949, të dhënat e tij, në masën 70 për qind, bënin fjalë, sidomos për intelektualë, që kishin studiuar në Perëndim, të cilët, në përgjithësi, konsideroheshin “agjentë të zbulimeve perëndimore”, si dhe për intelektualë, që kishin mbaruar Shkollën Teknike të Fulcit, Shkollën Bujqësore të Dakës etj., pa bërë vlerësime përkatëse, diferencimet e tyre etj., gjë që të jep të kuptosh për sygjestionimin e tij, nëpërmjet dhënies së vijave të sjelljes, detyrave, ekspozimit para tij të personave që sigurimi “kishte interesa operative” etj. Pas viteve 1949-1950, informacionet në dosje të raportuara nga “Berlini”, bënin fjalë, shumica për agjenturën serbe dhe më vonë për atë Lindore, ku vendin e parë e zinte agjentura sovjetike. Pas viteve 1956-1960, shumica e të dhënave të tij bënin fjalë për “elementin antiparti” dhe lidhjet e tyre, që ai orientohej se ku do t’i takonte, gjatë vendeve të internimit, lidhjet e tyre familjare ose shoqërore në qytete të ndryshme, gjatë kohës së verës, në plazhe, te gratë sovjetike dhe lidhjet e tyre, që ishin ose jo në survejim pa bërë dallimin dhe diferencimin e tyre, të qëndrimit etj., mbi bazën e konceptit, që po zinte vend tek “agjentomanistëve”…. Karakteri i këtij agjenti “dopiorol“ del dhe konfigurohet në dy-tri drejtime kryesore: Bëhet kombinacioni për ta futur atë në lidhje me sekretarin e III-të të legatës italiane në Tiranë zbuluesin Luçiano Bertolini. Kombinacioni u krye, ndërsa kushërira e tij S.F., merr vizë për në Itali, meqë ishte shtetase italiane kërkon të riatdhesohet. Është interesant të theksojmë se asnjë masë tjetër sigurimi, nuk pasqyrohet në dosje, as “vija e sjelljes”, as qëllimi i kombinacionit si dhe pa sqaruar se kush ishte S.F., çfarë përfaqësonte ajo?…. Nga survejimi i legatës jugosllave në Tiranë, ishte fiksuar disa herë dhe prezenca e këtij agjenti. Ishte fiksuar edhe korrespondenca e tij me një femër S.B., në Belgjikë, e cila ishte me origjinë çeke dhe lidhej me agjenturën sovjetike…. Gjatë kohës që ajo punonte si radiondreqëse në Tiranë ishte rekrutuar nga zbulimi gjerman…. Këto e informacione të tjera nuk gjejnë shpjegim, nuk sqarohen…”. “Kushërira” e tij S.F., më 18.7.1972, vjen nga Brazili dhe qëndron 2-3 ditë në Beograd, dhe pastaj hyn në Shqipëri me dokumente të rregullta. Gjatë gjithë kohës që ajo udhëton për në Shqipëri, nuk survejohet, ose të paktën mund të themi në bazë të dosjes nuk ka asnjë informacion survejimi në ngarkim të saj. Nga informacioni që jep “Berlini”, kushërira e tij, takon sidomos kontingjente të regjistruara të zbulimeve të huaja, sidomos bien në sy kontingjentet franceze dhe serbe….

Agjenti dibran S.Ll
Një varg agjentësh, që dërgoheshin jashtë shtetit në fillim gjithçka duket në rregull, më vonë fillojnë dyshimet. Agjenti dibran S.Ll., sa herë dërgohesh me detyra në Dibrën e Madhe, ai nuk shkonte në asnjë rast atje ku e rekomandonin, dhe mbijetoi falë zgjuarsisë dhe intuitës së tij, nuk u kap nga UDB-ja. Një nga detyrat prioritare të UDB-së jugosllave ishte “të futej në bashkëpunim me Sigurimin e Shtetit, pasi të hynin në territorin tonë” në mënyrë të kamuflonin veprimtarinë e tyre agjenturore pas “rekrutimit”, të futeshin në lojë me operativët, në terrenin tonë dhe mjediset tona, për të matur në fillim pulsin, për të zbuluar personat, që survejonte sigurimi, si dhe për të organizuar dezinformacionin, duke dhënë madje edhe disa të dhëna sipërfaqësore, edhe pse ishin të vërteta, kurrë ato nuk të çonin te thelbi i problemit, ndërsa informacionet e tjera, që ata “raportonin” ishin fund e krye të rreme, që sigurimi të dilte jashtë objektit të tij. Agjenti grek “Bleta” në procesin e Teme Sejkos, mbi bazën e të cilit u bënë disa arrestime, ishte agjent dopiorol. Agjenti jugosllav “Grafomani“, me origjinë nga Padeshi, i Tropojës, që lidhej me rezidenturën serbe, që vepronte në Tropojë, qysh në fillim u rekrutua nga Sigurimi dhe ai vazhdonte të implikonte dhjetëra persona, derisa u dokumentua veprimtaria e tij agjenturore për llogari të zbulimit jugosllav, kishte rekrutuar 3 kontingjente të këtij zbulimi dhe pas hetimit dhe ballafaqimit me ta kërkoi: “… Mosni bre, me lidhni me shkjajtë dhe UDB-në se jam kosovar, lidhmëni me cilindo shtet, qoftë dhe me CIA-n…”. Për çudi të të gjithëve, ky person arratiset “për interesa të larta shtetërore” në një kohë që akuzonte 2-3 ish-anëtare të Byrosë Politike si agjentë të UDB-së. Nga studimi i një varg informacionesh dilte edhe një detyrë e përhershme, sidomos e zbulimit jugosllav, të verifikonte herë pas here nëse kanë ”rol të dytë”, një varg personalitetesh në sferën politike dhe në letrat shqipe. Nuk është e sigurt se çfarë materialesh dhe informacionesh i janë dhënë atyre në rrugë të fshehtë (ato me siguri do të dalin nesër, kur serbët me bonsens të bëjnë publikimin e tyre, kur të futemi bashkë në Evropën e Bashkuar), sidomos nga agjenti potent i tyre në MPB, që njihej me pseudonimin “Mëhilli” një gjë është e sigurtë; që ata interesoheshin për politikanët e shquar kosovarë: Ibrahim Rrugoven, Adem Demaçin, si dhe për publicistët dhe shkrimtarët e mëdhenj: Rexhep Qosja, Ismail Kadare, Arshi Pipa etj., ashtu siç interesoheshin të mësonin adresat e patriotëve kosovarë që jetonin në Perëndim si: Gërvallën, Zekën etj., të cilët më pas edhe u eliminuan prej tyre. Agjentët dopiorol të tyre ishin edhe në bandat që ata dërgonin në Shqipëri, pa përjashtuar dhe bandën e fundit të Xhevdet Mustafës, që erdhi për të bërë terror, dhe ja arriti pjesërisht qëllimit…. Por jo qëllimin e koduar të tyre për eliminimin e udhëheqësit kryesor të asaj kohe.

Agjenti shqiptar në Luftën e Dytë Botërore
Gjatë periudhës së “luftës së ftohtë” kjo lloj agjenture mori përparësi të madhe, sepse me anë të saj, krijohej një shkëmbim i fshehtë informacioni, në kampet kundërshtare, tepër i vështirë për t’u zbuluar nga institucionet legale ligjore, duke bërë të mundur kamuflimin, pas saj të aktivitetit real antiligjor, për të arritur objektiva strategjike. Si rregull agjenti “dyfaqësh” kishte dy dosje, njërën prej të cilave e mbante shërbimi i fshehtë fillestar, që kishte bërë rekrutimin e tij, dhe tjetrën shërbimi i fshehtë “kundërshtar”. Ballafaqimi, në kushte normale, në një situatë të caktuar të këtyre dy dosjeve, do të përcaktonte funksionin real të këtij agjenti, se kujt i ka shërbyer në esencë dhe kujt i ka dhënë “grimca informacioni” në thelb…. Një nga agjentët me famë në funksionin dopiorol, ka qenë dhe shqiptari Diello Barza, që është trajtuar në mënyrë të njënashme në të ashtuquajturën “Çështja Ciceron”. Ai ishte rekrutuar nga zbulimi gjerman para Luftës së Dytë Botërore, nga Abvehri. Ishte me origjinë nga malësia e Tropojës. U krijua për të legjenda sikur “një anglez, gjeolog, para luftës i kishte vrarë të atin dhe ai do të hakmerrej, duke mos u tërhequr nga vështirësitë dhe privacionet…”. U bë paraqitja e tij nga persona të tretë, pasi ishte përgatitur si agjent nga zbulimi i fshehtë gjerman “Ausser Dienst” dhe filloi punë si kamarier i ambasadorit anglez në Turqi, Sir Hughe Knatchball Hugessen. Theksojmë se zbulimi gjerman i kishte kushtuar një rëndësi të dorës së parë Turqisë, duke përfituar nga “asnjanësia“ e saj zyrtare, ndërsa në mënyrë të fshehtë, segmente të organeve të saj bashkëpunonin si me shërbimet e fshehta gjermane dhe angleze, duke ruajtur ekuilibret. Një version të futjes në ambasadën angleze të këtij agjenti shqiptar e jep në librin e tij Moiziç “Çështja Ciceron”, por duke e trajtuar vetëm si agjent të gjermanëve. Për futjen e këtij agjenti kishte dijeni gjenerali Shelenberg, që ishte shefi i Ausser Dienstit gjerman, gjenerali Kalten Bruner, që ishte shefi i Shërbimit Sekret gjerman. Ishte vënë në dijeni, gjithashtu, në mënyrë konfidenciale edhe ministri i Jashtëm gjerman, Ribentrop…. Deri në momentin, që bobinat filmike, të nxjerra nga fotografimi i dokumenteve sekrete të kasafortës së ambasadorit anglez, u morën të mirëqena dhe u vlerësuan tej mase edhe nga vetë Himleri, pse jo edhe Hitleri, jo vetëm për informacionin e tyre tepër konfidencial dhe të rëndësishëm për problemet korrente të marrëveshjeve të tri superfuqive në Teheran dhe në Jalltë, çdo gjë shkonte normalisht. Diello hapte kasafortat edhe pse ishin “të sofistikuara”, merrte 15 mijë stërlina për një bobinë filmike, si fillim, dhe më vonë u pagua me stërlina të falsifikuara…. Gjithashtu, deri në momentin kur nga ana e analistëve gjermanë, informacioni i dërguar nga Ciceroni, konsiderohet “top secret”, ”konfidencial” dhe “tepër i rëndësishëm” për Raihun gjerman, çdo gjë shkonte normalisht…. Por, një gjurmë e identifikuar nga ekipi i policisë së fshehtë shkencore, nxori se ajo nuk i përkiste gjurmëve të gishtave të agjentit, që ndodhej në dosjen e tij, çka krijoi pështjellime dhe debate të shumta, duke e konsideruar veprimtarinë e tij agjenturore, nga specialistët shkencorë, ”të karakterit dopiorol“. Pra, shërbimi i fshehtë anglez i MI-6 e kishte rekrutuar atë me material komprometues, duke e zbërthyer si agjent gjerman dhe me anë të tij, i “dërgonte gjermanëve mesazhe” me dy qëllime kryesore: për të vendosur kontaktin psikologjik, për të ndikuar te krerët e shërbimit të fshehtë, me qëllim lëkundjen e besimit të tyre te Hitleri, si dhe për t’i informuar konkretisht sidomos për marrëveshjet e Jalltës, të tri superfuqive, për seriozitetin dhe angazhimin e tyre për hapjen e Frontit të Dytë, me qëllim çoroditjen e tyre…

* Ish-oficer madhor i Sigurimit të Shtetit


------panorama-----

[Brari]

panorama

-----

Dossier

Dokumente të arkivit të Ministrisë së Rendit Publik hedhin dritë për ekzistencën e agjentëve të fshehtë “të jashtëligjshëm”

Historia e agjentëve sekretë që urdhëroheshin vetëm nga Enver Hoxha

Bekim Budo

Bekim Budo është autori i një seri shkrimesh për veprimin e shërbimit të fshehtë shqiptar në regjimin e kaluar. Në fillim, ai zbardhi dëshminë e “gjeneralit”, një drejtuesi të lartë të Sigurimit të Shtetit për grupin e Mehmet Shehut. Më pas, Budo shpjegoi vizitat mjekësore të Mehmet Shehut në Paris, ku, midis të tjerave, interesant ishte takimi sekret i këtij të fundit me ish-kryeministrin francez, Shaban Delmaz. Ish-sigurimsi vijoi me rrëfimin interesant të njërit prej shërbimeve të tij tepër sekret, kur shkoi në Paris, me porosi të Kadri Hazbiut, për të kryer detyrën speciale, që me fondin e 300 mijë dollarëve, nga llogaria “e fshehur” e Ministrisë së Brendshme, të blinte një vilë për udhëheqësin e lartë të PPSH, Enver Hoxha, i cili kishte gjithnjë nostalgji për kryeqytetin e Francës. Më tej, ai tregon edhe vështirësitë, që do të vazhdonin me përplasje klanesh, pro dhe kundër, debate të Byrosë Politike për këtë çështje. Ish-punonjësi i Zbulimit të Jashtëm foli për enigmat e dy vizitave të Beqir Ballukut në Paris, në vitet 1972 dhe 1974, ku sqaron vështirësitë e ruajtjes së tij dhe “vërshimin” e zbulimeve të huaja drejt delegacionit të lartë ushtarak, që kishte shkuar në Paris pas një vizite të suksesshme në Kinë. Edhe disa ngjarje të mistershme të viteve shtatëdhjetë, që i kushtuan Ballukut jo vetëm largimin nga kreu i ushtrisë, por edhe pushkatimin, ishin situata të jetuara nga Bekim Budo. “Agjenti” në shkrimet e tij hedh dritë mbi disa fakte të rëndësishme historike të viteve ´74-´75, ku më interesant është takimi në Vjenë i Fiqret Shehut me Feçorin, që shkoi në kryeqytetin austriak, gjoja si i sëmurë. Në numrin e sotëm të “Panorama”, Budo tregon për grupin e agjentëve special që ruanin Enverin dhe shërbenin për zgjatjen e qeverisjes së tij.

Pas Luftës së Dytë Botërore, konsiderimi persona “non gratta” i 105 funksionarëve sovjetikë të përfaqësive të tyre në Britaninë e Madhe, nga ana e shtetit anglez, tregonte për revanshin që kishin marrë zbulimet e huaja në përplasjet mes tyre gjatë Luftës së Ftohtë.

Në këto plane, Shqipëria zinte një nga vendet kryesore, ku u aplikua me anë të Degës së Veçantë serbo-ruso me atavizma tepër të spikatura të shërbimit “Smersh”. Në tehun e veprimtarisë së tyre terroriste u vunë në shënjestër bashkëpunëtorë aktivë të Sigurimit të Shtetit, vetëm në rrethin e Dibrës sidomos për A.Lleshin, Hasan Spata, nga Fushë Çidhna e Dibrës, të cilit i kishin bërë disa kurthe, në “bashkëpunim” edhe me disa agjentë potentë të Ministrisë së Punëve të Brendshme, të cilët lidheshin me anë të agjentëve dopiorol D.L., dhe Njazi A. Edhe pse kishin kuptuar se ndodheshin të tradhtuar, luftuan e punuan për zbatimin e detyrave si atdhetarë për mbrojtjen e integritetit dhe të pavarësisë së vendit të tyre. Në rrugë operative, në mënyrë të fshehtë, kishin ardhur edhe një varg informacionesh, që dërgoheshin nga një senator amerikan, të cilat nuk mund të grumbulloheshin veçse me anë të “stacioneve dhe antenave të fshehta” amerikane, që kryenin aktivitetin e tyre brenda territorit jugosllav (Beograd dhe Prishtinë). Përveç rezidenturës jugosllave të Tropojës që ishte mjaft aktive dhe që aktiviteti i saj vazhdoi edhe pas viteve ´90, një rezidencë tjetër jugosllave vepronte në zonën e Hasit, që lidheshin me anë të agjentit ndërlidhës dhe rekrutues Avdyl Aliu, i cili futej në mes të ditës në sektorin Dobrunë-Qafë Prush, dhe i kishte armatosur pjesëtarët e kësaj bande, për të bërë terror. Kjo rezidencë ishte mjaft e organizuar dhe në të bënin pjesë disa agjentë jugosllavë si “Udhëtari”, “Ereniku”, ”Ndërlidhësi”, ”Daliu” etj.

Shërbimet agjenturore të specifikuara
Shërbimet e fshehta gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, në përgjithësi kishin tejkaluar funksionet dhe kompetencat e tyre, ç´ka detyruar herëpashere komisionet parlamentare të sigurisë, për të bërë transparencën e një varg problemesh të përfolura sidomos nga masmediat, si dhe për marrjen e masave për parandalimin e veprimtarisë antiligjore të segmenteve të caktuara të tyre të lidhura me fije të padukshme me krimin e organizuar, mafien, me zbulimet kundërshtare, si dhe me politikën e lobeve të caktuara rivale. Gazeta “Uashington Post” dhe gazetari i saj, që u bë legjendë, Ben Bredlli, i cili ngriti në një shkallë më të lartë mjeshtërinë e gazetarisë publike investiguese në sferën e shërbimit sekret, nxorën disa fakte, që konfirmonin një dukuri të re, të panjohur legalisht më parë nga opinioni publik; ekzistencën e grupeve speciale të sigurisë, për të cilat nuk kishte hapësira kushtetuese e ligjore. Natyrisht, ishte në përgjithësi e qartë, se mbajtja dhe ruajtja për një kohë të gjatë e pushtetit mund të kryhet si me forma e instrumente ligjorë e demokratikë, ashtu edhe me mjete dhe logjikë, që bien ndesh me parimësinë dhe ligjet e ngritura mbi këtë bazë. Në të ashtuquajturin “Skandali i Uotergejtit” dolën disa fakte, ku grupet e sigurisë së partive, të orientuar nga politika, kishin organizuar vjedhjen e kasafortës së Partisë Demokrate Amerikane, që ndodhej e siguruar në një dhomë të katit 6-të të ndërtesës “Uotergejt”. Realizuesit e aksionit ishin Xhejms Mak Kord, shef i sigurimit të Partisë Republikane, Bernard Berker, agjent i CIA-s, si dhe agjenti tjetër po i CIA-s, Frank Sturxhis, të drejtuar në mënyrë speciale nga shefi i Sigurimit të Shtëpisë së Bardhë, Horvard Hant, ish-kuadër i shërbimit të fshehtë amerikan vite me radhë, i kamufluar si agjent special i Shtëpisë së Bardhë në sektorin e antidrogës. Ata do të ndihmonin me anë të aksionit tepër sekret rizgjedhjen e Presidentit Nikson, pasi të fusnin në dorë dokumente konfidenciale të fushatës elektorale të Partisë Demokrate. Për veprime konkrete ishin zgjedhur 2 kubanezë dhe një agjent i vjetër i FBI, Balduin. Për këtë, ata do të merrnin 114 mijë dollarë, veç dollarëve që gjetën në kasafortë! Në këtë skandal u implikuan këshilltarët e afërt të Niksonit. Me interes është fakti i konfigurimit të një Grupi Special të Sigurisë, i cili ishte krijuar për të verifikuar të dhëna të rëndësishme të marra sidomos nga shërbimet e fshehta, për korrupsion të nëpunësve të lartë, si dhe informacione, që kishin të bënin me sigurinë e SHBA. Me fjalë të tjera, Presidenti edhe pse kishte disa institucione të sigurisë së brendshme dhe të jashtme, si NSA, NSC, USIB si dhe SGS etj., kishte marrë masa sekrete për verifikimin e një varg informacionesh, duke qenë i ndërgjegjshëm së ishte i domosdoshëm, në një kohë kur zbulimet e huaja kundërshtare kishin arritur të vidhnin edhe kodet e bisedimeve sekrete qeveritare. Lidhur me këtë, agjentët e NSA-s, ekspertë të telekomunikacionit, Bernard Miçel dhe Uiliam Martin, duke përdorur sistemin piramidë të ndërlidhjes me antenat dhe shërbimet kryesore sekrete të SHBA kudo në Botë, kishin arritur të rekrutonin kuadro të lartë të CIA-s dhe të politikës, mbi bazën e ligjeve të komerçializmit. Gjithashtu, Presidenti informohesh edhe bie fjala për Irangejtin, për implikime të segmenteve të caktuara me krimin, korrupsionin, drogën dhe politikën. Edhe presidentë të tjerë, si Miterani në Francë, kishin krijuar, gjithashtu, një “Grup Special” në pallatin e Elizesë, me anë të të cilit verifikonte, kontrollonte me burime “të pavarura”, sidomos kundërshtarët politikë, si dhe të dhëna që lidheshin me bashkëpunëtorët e afërt të tij, duke qenë koshientë, për mundësitë e medha që kanë institucionet e shërbimeve të fshehta, për të kamufluar, për t’u lidhur me forma, taktika e metoda të sofistikuara me segmente të caktuara të institucioneve konkurrente apo kundërshtare. Presidentët informoheshin sistematikisht për situata normale, nga grupet e tyre të fshehta për publikun e gjerë, ashtu siç informoheshin, në mënyrë të shpejtë dhe konfidenciale në raste të emergjencës. Shqipëria dhe liderët kryesorë të saj, qysh nga viti 1920, pas Kongresit të Lushnjës, kur Ahmet Zogu u emërua ministër i Brendshëm, kishte grupin e tij të informatorëve, që në atë kohë quheshin “hafije”, emërtim që kishte mbetur nga shërbimi i fshehtë turk i “Sahib Haberit“, i cili kishte shtrirë tentakulat në pothuajse të gjitha sanxhaqet, kazatë e kasabatë e Shqipërisë dhe kishte agjentë të tij të infiltruar në qeverinë e Ismail Qemalit e deri te Haxhi Qamili, punë të cilën e bënin madje, njerëz të afërm të këtij të fundit, që ishin kundër pavarësisë së Shqipërisë dhe kundër shpërbërjes së Perandorisë turke.

Enveri, spiunë specialë që gjatë luftës
Gjatë Luftës Nacional-Çlirimtare, në fillimet e saj, në mënyrë sporadike, u krijua dhe mori formë, më tepër në mënyrë intuitive, një grup luftëtarësh, të cilët “pa ligj e kanun”, informonin, për çdo çështje apo problem, që e konsideronin me vlerë, për interesa vetjake, karrierë, apo për interesa kombëtare. Shumica e këtyre ishin komandantë çetash, si dhe më vonë drejtues ushtarakë të formacioneve më të mëdha, të cilët tashmë e kishin një nga detyrat prioritare për të rekrutuar informatorë, si dhe për t’i drejtuar ata për probleme ushtarake të kundërshtarit, si dhe për probleme të pushtetit të ardhshëm. Futja në dorë e Arkivit të Ministrisë së Punëve të Brendshme, i njohu ata me disa informatorë të saj të lidhur me pushtuesin italian, një pjesë e të cilëve u dekonspiruan dhe u shfrytëzua me funksion dopiorol. Me ardhjen e misioneve ushtarake anglo-amerikane dhe interesimin e tyre për persona konkretë në radhët e parisë së vendit, si dhe të inteligjencës që kishte studiuar jashtë shtetit, lindi nevoja në Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë, që nga radhët e të përmendurve, të rekrutoheshin ose thjesht të “afroheshin“ disa intelektualë patriotë, siç ishin ata me pseudonimet “Përkethyesi”, ”Koloneli”, të cilët kishin qenë objekt studimi e provokimi nga ana e të huajve, që kërkonin t’i rekrutonin, për t’i shfrytëzuar, së paku, si burime informacioni. Informacione u kërkuan sidomos për kuadrot: M.Gjinishi, F.Nosi, L.Nosi, M.Bajraktari, K.Hoxha, L.Gega, D.Ndreu etj. Kjo ndodhi sepse disponoheshin edhe rekomandimet e dhëna nga zbuluesja angleze me përvojë që kishte pseudonimin “Fani“ si dhe seksioni “D” i Shërbimit Sekret për Ballkanin (SBS), i cili për veprimtarinë e fshehtë agjenturore varej nga SIS i Britanisë së Madhe.

Enver Hoxha zgjodhi më të besuarit në grupin e agjentëve specialë
Ish-drejtuesi komunist Enver Hoxha mori vendimin për “paraqitjen” e kandidaturave “të pëlqyera” nga Bill Maklini, majori Nils, ”operativit“ Alan Heer dhe deri te gjenerali i Brigadës, Dejvis etj. Me anë të këtyre kandidaturave u bë e mundur, qysh në fillim të viteve 1943-1944, të konturohej fizionomia e disa “pseudopatriotëve”, që për pak stërlina ishin vënë në shërbim të zbulimit të fshehtë anglez, gjë që do të detyronte Kryeministrin e Britanisë së Madhe, Çurçill, të tërheq misionin e Bill Maklinit, pasi kishin vepruar në kundërshtim me udhëzimet. Më vonë, më 16 shtator 1943, siç e dimë, u dërgua gjeneral Dejvisi, i cili me objektivitet njoftonte Komandantin Aleksandër në Kajro: “Ështe imperative të demaskojmë Këshillin e Regjencës, konkretisht dhe nominalisht…. Balkomin dhe Zogistët. Të gjithë po bashkëpunojnë me gjermanët…”. Gjenerali e pagoi me jetën e tij këtë deklaratë burrërore, duke u spiunuar nga agjenti i gjermanëve Azis Biçaku. Haxhi Lleshi, një nga gjeneralët e Luftës Nacional-Çlirimtare në Veri të Shqipërisë, kishte grupin e tij të informatorëve, që mbanin për pseudonime “Veterineri”, ”Mjeku”, ”Farmacisti”, ”Kapiteni” dhe në vitin 1943 i raportonte gjeneral Hoxhës: “Nga burimet tona del se Cen Elezi, Fiqiri Dine e Hysni Dema, kishin lidhur “Itifakun” me komandantin e Divizionit italian, gjeneral Azzin, që të mos e sulmonin…”. Fill pas Luftës së Dytë Botërore u studiuan disa kandidatura nga radhët e nacionalistëve të ndershëm, midis tyre “Diplomati” dhe “Profesori”. I pari u nis jashtë shtetit nga ana e ish-presidentit Omer Nishani dhe i dyti nga ana e doktorit Medar Shtylla, të cilët fituan besimin në radhët e emigracionit, si dhe të personaliteteve të larta shtetërore në SHBA dhe në Britaninë e Madhe. Këto ishin nga burimet kryesore për informacione konfidenciale, si dhe shërbenin si burime të pavarura për verifikimin e të dhënave të rëndësishme, që kishin të bënin me ruajtjen e pavarësisë dhe integritetit të territorit të Shqipërisë. Për t’u lidhur me ta bëheshin kombinacione për veprime të thjeshta si për shembull dërgohej zarf më një person të besuar e me garanci, apo shoqëroheshin makinat e eksportit që shkonin në Hungari, Gjermani, Austri e gjetkë dhe në “X” hotel dhe “Y” dhomë, ku këmbeheshin letrat me personin ndërlidhës, me konditë që OSSH të mos merrnin dijeni për veprimin e mësipërm.

Misteret e grupit të sigurisë së jashtme
Vetvetiu që këto organe ose përfaqësues të lartë të tyre nuk kishin si të merrnin dijeni për përmbajtjen e materialeve…. Në një farë mënyre, këta ishin edhe Grupi i Sigurisë së Jashtme, i cili vepronte në mënyrë të pavarur dhe kishte krijuar lidhje konfidenciale me “miq personalë”, ku bënin pjesë diplomatë të huaj, mjekë të shquar, dashamirës të Shqipërisë. Për arsye të ndryshme, bënin pjesë, gjithashtu, edhe intelektualë të lartë kosovarë, të cilët gjenin gjithnjë mundësi për të informuar, për të shfaqur mendime nga më të ndryshmet, por që kishin një rezonancë të përbashkët, atë që i bashkonte me dheun amë. Gjithashtu, bënin pjesë anëtarë të shoqatave patriotike, si në SHBA, Argjentinë, Australi e gjetkë, të cilët informonin sa herë që e konsideronin të nevojshme…. Ndërsa grupi i M.Shehut kishte bërë një varg kombinacionesh, madje për veprime me të komplikuara, duke nxjerrë nga burgu persona të caktuar, duke i arratisur jashtë shtetit, pjesa më e madhe e të cilëve u kapën shpejt nga operativët jugosllavë dhe u vunë më pas në shërbim të tyre…. Në sferën e shërbimit të fshehtë qysh pas Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri situata nuk ishte aspak e qetë. Shumëkush, madje dhe autorë të huaj, hedhin idenë se “dështuam për rrëzimin e Hoxhës“ ose “nuk mundëm ta eliminonim” etj. Veçse harrohet një problem jo i vogël, ai qysh në fillim për sigurimin e vet zgjodhi edhe truprojet, njerin prej tyre, kur vajti për inspektim në Brigadën e Parë, Axhem Abazin, nga Mallakastra, që ishte njëri prej komandantëve të saj. Më vonë dhe të tjerë, duke i studiuar me kujdes, dhe pa lënë këtë problem në dorë të Sigurimit. Harrohen gjithashtu lidhjet e tij me masën e njerëzve, si dhe popullaritetin e tij, gjë që nuk ishte aq e lehtë sa thuhet prej disa të ashtuquajtur “analistë brenda dhe jashtë vendit”, të cilëve u mungon të paktën objektiviteti. Gjithashtu, nga materialet e dokumentet del se nuk është aspak e vërtetë se Koçi Xoxe, Mehmet Shehu, Panajot Plaku, etj., siç mundohen disa të tjerë për t’i paraqitur si “subjekte inferiore”, përkundrazi kanë qenë jo vetëm të zgjuar, por edhe me kulturë “të përgjigjthshme” dhe “të posaçme” për të marrë pushtetin edhe për ta mbajtur, pasi nuk u mungonte dhe ndihma, sidomos e “ustallarëve” serbo-rus, por edhe nga segmente të caktuara të disa shteteve perëndimore, tepër të interesuara për të vendosur kolonët e tyre në tokat tona. Shprehja e E.Hoxhës se “… ne e njihnim Mehmet Shehun, por e trajtonim me kujdes…”, është kuptimplote dhe i saktë konkluzioni i “Gjeneralit” se “Hoxha kishte burime të tjera verifikimi…”. Duke mos harruar se, sipas një studimi dhjetëvjeçar, të bërë nga Drejtoria e Kuadrit në MPB, për vitet 1970-1980, rezultonte se informacione të marra nga letrat e popullit dhe burime të hapura ishin rreth 360.000 copë, që konsideroheshin në atë kohë “me vlerë ruajtjeje dhe informimi”.

2003 Gazeta Panorama

[Benni]

Keni bere nje pune shume te mire qe keni grumbulluar ketu kujtime dhe Histori mbi Enverin.

Te heshtesh mbi historine 50 vjecare te Shqiperise, mbi historine e gjysherve, prinderve tane dhe te atyre qe kane lindur para 1992,
dhe te merresh vetem me historite (legjendat e Pellazgeve dhe te ilireve me shpata):
kjo eshte hipokrizi ose mungese e lirise se mendimit!

Lexova nje pjese te madhe prej tyre dhe sidomos ato nga bashkohesit e tij.... mu duken me interes historik.
Kuptohet se ka shume sharlatanizem dhe budallalleqe me oke,
materiale serioze, mbi historine e popullit tone te pas luftes se II boterore, (dhe te personazhit kryesor te kesaj periudhe) eshte e veshtire te gjesh.
Interes paraqesin edhe disa verejtje, pyetje dhe komente qe kane bere disa forumiste ne kete teme.


Po shtoj edhe une dicka qe gjeta ne www.

http://www.enverhoxha.com/shqip/fami..._020803_02.php

-------------------------------------------------------------
Kujtime nga i biri (Ilir Enver Hoxha):

VDEKJA, VARRIMI DHE Zhvarrimi I BABAIT TIM, ENVER HOXHËS

Përpara se të përshkruaj mbresat për këtë ngjarje, që ka qenë më e hidhura në jetën time,
po shkruaj shkurtimisht më përpara për momentin e vdekjes, për varrimin e pastaj për zhvarrimin.
Më 9 prill, rreth ores 9 të mëngjesit, babai pësoi një ata në zemër dhe ra në koma.
Mamaja, që i rrinte pranë si përhere, menjëherë lajmëroi mjekët.
Ata erdhën në moment, mbasi ishin në gatishmëri, për vetë gjendjen shëndetësore të rënduar të babait.
Ata e vunë përsëri zemrën në funksionim, por ai nuk doli më nga koma.
Unë isha në punë. Më lajmëruan dhe menjëherë shkova në shtëpi.
E gjeta në krevatin e tij, me plot aparatura rrotull. Një lëmsh m’u blodh në grykë.
E përkëdhela në kokë dhe i thashë:
”Babai, jam Lilo!”
Orët kalonin, por gjendja s’ndryshonte, shpresat në vetvete po më humbësnin.
Herë pas here ulësha pranë krevatit, ia kapja dorën dhe thosha me vete:
”Patjetër që ai e ndien prekjen time, e ndien që më ka pranë”. I flisja, me shpresë se më dëgjonte, pavarësisht që ai nuk më përgjigjej.
Kjo gjendje zgjati deri më 11 prill, reth ores 2 të mëngjesit, kur përfundimisht zemra e tij pushoi së rrahuri.
Unë sapo kisha rënë të pushoja pak mbi krevat me gjithë rroba, se kisha dy ditë që nuk flija.
U ngrita menjëherë dhe skova në dhomën e tij.
E putha: ishte lamtumira e fundit.
Pas këtij momenti intim, nu do të kisha më rast të rrija vetëm me të,
sepse cerimonia e varrimit nuk do të na lejonte: Ai nuk na përkiste vetëm neve, por popullit të tij.
U ktheva në dhomën time, qava për t’u çliruar nga dhembja e madhe që ndieja,
por e mblodha veten sepse duhej t’ua thosha fëmijëve, që ishin të vegjël, 10 vjeç dhe 6 vjeç,
ndërsa Besmiri ishte 3 muaj dhe nuk kuptonte gjë.
Ishte një ngjarje e rëndë dhe për ta. Gjyshi, që e donin dhe i donte aq shumë, nuk ishte më.
Në mëngjes, përpara derës së shtëpisë, ishin mbledhur të gjithë.
Babai po dilte për herë të fundit nga shtëpia e tij.
Përpara derës nuk qëndronte “benzi” i zi, por “benzi” i bardhë ambulancë.
Nuk po shkonte në zyrë, por në morg. Shoferi që po ngiste ambulancën qe po ai, Myslimi.
Mamaja, kur i mbyllën derën, i tha duke qarë:
” Myslimi, ku po e shpie sot!”
Ndërsa ai nuk jepte dot përgjigje nga të qarët.
Më pas çdo gjë është publike.
Cerimonia në Kuvendin Popullor, ku vargu i gjatë i njerëzve s’u shkëput për disa ditë.
Lamtumira që i jepte populli në heshtje e duke qarë, me arkivolin e vendosur mbi shtratin e topit, të mbuluar me flamurin kombëtar.
Cerimonia në sheshin “Skënderbej” dhe pastaj varrimi në varrezat e “Dëshmorëve të Kombit”.
”Të rënët” këtë herë ishin “ngritur në këmbë” se prisnin komandantin e tyre.
Sa e sa herë i kishte vizituar komandanti i tyre ata, kudo nëpër Shqipëri, jo vetëm në Tiranë, duke u thënë:
”Pushoni të qetë, gjaku që derdhët, ideali për të cilin luftuat, nuk shkoi kot”.
Populli e përcolli Enver Hoxhën në banesën e tij të fundit me dhembje, duke qarë, gjë që tregoi se ai kishte punuar gjithë jetën për ta.

Por le të kthehemi tek zhvarrimi, tek ky akt makabër.
Në një nga ditët e para të majit të vitit 1992, në orën 21, trokiti dera e shtëpisë.
E hap. Një person i panjohur më dorëzoi një zarf me një shkresë nga bashkia dhe pastaj u zhduk si era.
Mbylla derën dhe hapa zarfin.
Brenda gjeta njoftimin që na bëhej ne, familjarëve, se të nesërmen, në ora 6.00 të mëngjesit,
duhej të paraqiteshim në varrezat publike të Sharrës, sepse do të bëhej (ri)varrimi i zotit Enver Hoxha.
Si kishte mundësi?! Të të lajmërojnë në ora 21.00 të natës që të paraqitesh në ora 6 në mëngjesit, pa dalë dielli akoma,
për një gjë kaq trodnitëse?! Si kishte mundësi që zhvarrimi të bëhej fshehurazi, natën, pa prezencën e familjarëve?!
Ishte një moment i vështirë për familjen tonë. Nënën 70-vjeçare e kishin marrë në qeli.
Kushedi sa do të mërzitej e do të dëshpërohej atje në qeli, e vetmuar, kur ta merrte vesh këtë gjë.
Lajmërova vëllain dhe Klemin, gjetëm një makinë dhe u nisëm menjëherë për tek Varrezat e Dëshmorëve të Kombit.
Policia kishte bllokuar hyrjen për te varrezat dhe nuk lejonte të kalonte njeri.
”Kemi urdhër ng lart të mos lejojmë njeri”, m’u përgjigjën.
Ndërsa unë u thashë:
”Nuk më ndalon dot njeri të jem pranë babait tim kur të zhvarroset”.
Ata lajmëruan dhe, duke parë insistimin tonë, na thanë që të shkonim në shtëpi dhe,
kur ta nxirrnin, do të na lajmëronin që të shkonim. Natyrisht, vendi ynë atë natë nuk ishte shtëpia,
por sa më pranë babait. Gjithë atë natë e gëdhimë tek dera e varrezave. Lart, nën dritën e prozhektorëve, punohej me intensitet.
Dëgjoshein zhurma e matrapikëve (pistoletave të minatorëve).
Më pas pushuan dhe një makinë u largua me shpejtësi. Ishin thyer instrumentet që duhej të çanin betonin për të hapur varrin.
Pas dy orëve kishin gjetur instrumente të tjerë, kushedi se në çfarë miniere.
Nuk po e realizonin dot “planin” që në ora 6, pa lindur dielli, të kishte përfunduar zhvarrimi dhe varrimi.
Ngutje e madhe, sepse kishin shumë frikë nga lindja e diellit.
Punët e pandershme gjithmonë bëhen fshehurazi, natën, pa praninë e njerëzve.
Mbas shumë mundimesh, rreth orës 10, në makinë zyrtare iku me shpejtësi për të lajmëruar eprorët për përfundimin.
Siç më thanë më vonë, kur e nxorrën, ata ishin bërë të verdhë si limoni.
Ndërmjet tyre kishte dhe doktorë për të vërtetuar plotësisht që Enver Hoxha ishte aty, i vdekur, dhe ata mund të vazhdonin punën që kishin nisur.
Por u befasuan, sepse ai nuk ishte prishur fare, u ngjau si i gjallë.
Ka shumë mënyra që një njeri të të duket i vdekur apo i gjallë.
Na thanë që mund të shkonim tek arkivoli. Shkuan. Ç’të shihnim?!
Aty ishte një kantier zhvarrimi. Rreth 10 zhvarrosje, dhjetë gropa. Njerëzit që kishin punuar ishin shumë të lodhur.
Nuk ishin mësuar të bënin të tillë punë.
Iu afruam arkivolit tonë. Ora ishte 11. Gjëja e parë ishte të siguroheshim që babai ndodhej aty dhe nuk e kishin hequr.
Që prej atij momenti unë nuk iu ndava më arkivolit.
E morëm dhe e çuam në varrezat e popullit. Aty përsëri gjetëm 10 varre të hapur. Varret nuk kishin as pllaka çimentoje.
Na thane: nuk kemi. E varrosëm direkt në dhe.
Nga dita e parë e në vazhdim, pranë varrit të tij bënin roje disa veteranë, ish-partizanë. Ata ruanin komandantin e tyre.
Nga ata që e zhvarrosën mund të pritej çdo gjë.
Pas disa ditësh na u desh ta nxirrnim edhe një herë arkivolin.
Këtë radhë ia rregulluam varrin me pllaka betonarme, duke i salduar, ndërsa nga jashtë vendosëm që varri të jetë krejtësisht i thjeshtë.
Ky zhvarrim makabër u bë në prag të 5 majit, ditë së dëshmorëve.
Pushtetarët më të lartë do të vinin kurora në varrezat e dëshmorëve, tek monumenti “Nëne Shqipëri”.
Por nuk mund t’i vendosnin po të ishte aty Enver Hoxha, po të ishin komandantët e tjerë të luftës nacionalçlirimtare.
Do të nderonte të rënët (ish)-presidenti Sali Berisha, ai që dekoroi kriminelët që vranë e prenë partizanë dhe popull, pa përjashtuar gratë dhe fëmijët.
Do të nderonte Pjetër Arbnori, (ish)-kryetar i Kuvendit Popullor, bir fashisti.
I ati i tij i luftoi partizanët.
Do të nderonte të Rënët Alaksandër Meksi, (ish)-kryeministri që drejtoi Shqipërinë drejt shkatërrimit total, për të cilin ne të gjithë jemi dëshmitarë.
Ç farë hipokrizie dhe ironie!

Por cerimonia u dështoi.
Aty ku ishte varri i Enver Hoxhës vendi ishte rrethuar nga shumë të rinj, që kishin vendosur mjaft lule dhe një flamur të madh kombëtar.
Ata dhe shumë familjarë të dëshmorëve filluan të bërtisnin:
” Ikni, bëni homazhe tek varrezat tuaja.
Këto janë të bijve, vëllezërve e motrave tona. I lini të qetë dëshmorët!”
Pushtetarët e panë revolitimin e njerëzve dhe as ceremoninë nuk e mbaruan dot.
Kujtova se tani, së paku, varri do të ishte “më personal”, por jo!
Shumë njerëz shkojnë atje jo vetëm në ditët e tij të shënuara,
po madje kthehen edhe në ditë të zakonta e vënë ndonjë tufë lule, apo ndezin qirinj tek ky varr i thjeshtë, që është varri i Enver Hoxhës.

Nga libri: Babai im, Enver Hoxha (fq.123-127)

Kuriozitet!

Blloku i mermert mbi varrin e Enverit....tani promemorje per ushtaret e huaj qe lane kockat ne shqiperi...

....Nje dite prej ditesh duke shetitur ne parkun e liqenit artificial te Tiranes,
me zuri syri nje memorial te gdhendur ne mermer te kuq.
E njoha menjeher gurin e varrit te babit tim tek varrezat e deshmoreve te kombit.
Akoma duken te thella shkronjat:
ENVER HOXHA (1908-1985)

siper tyre eshte nje mbishkrim i ri:
"Ne kujtim te ushtareve britanik te rene ne luften e dyte boterore"

[Brari]

Dossier

Dëshmia e Bekim Budos për takimin e porositur nga antari i Byrosë Politike me diplomatin shqiptar në Francë, që kishte lidhje me anglezët gjatë luftës

Budo: Si realizova takimin sekret në Paris, me “Kolonelin”, informatori personal i Enverit

Luan Kondi

Gjatë një shërbimi pune në Paris, Budos iu desh të zbatojë edhe një ”porosi“, të takonte një diplomat, ish-përkthyesin e Enver Hoxhës gjatë Luftës Nacional-çlirimtare, në një ditë të nxehtë korriku të vitit l971. Ai ishte i paqartë, lidhur me pistën, hapësirën kohore të bisedës informative, si dhe ajo, që ishte më kryesore, për motivet dhe pikësynimet konkrete të urdhërdhënësit. Budo shprehet se ende nuk është në gjendje të kuptojë atë detyrë që mori atëherë. Ish-oficeri i sigurimit shprehet se i mungonte përvoja e punës operative konkrete. Detyrën e mori në mënyrë konfuze, ndoshta jo nga personi i duhur dhe në kohën e duhur, ose ndoshta urdhëruesi kujton se vartësi i tij, zotëronte njohuritë e nevojshme për realizimin e tyre, pa patur nevojë për sqarime të mëtejshme. Nga ana tjetër, efektivit të zbulimit të jashtëm i vinte zor, që të bënte pyetje për sqarimin e detyrës. Ai mendonte se po i bëhej një provokim i radhës, për këtë merr shkas edhe nga konspiracioni i “Kolonelit”, që e gjykonte të arsyeshëm. Po ashtu, kjo detyrë vështirësohej nga fakti se në atë periudhë, kishte një vakuum në sferën e profesionalizmit, por edhe në dallimin dhe cilësimin objektiv të provokacionit nga nevoja për informim parimor brenda rregullave dhe normave në fuqi. Nisi rrugën me shpresë, dhe pse jo me bindje, duke i besuar më shumë intuitës. Për bashkëbiseduesin e ardhshëm dinte vetëm se ishte një diplomat me kulturë oksidentale, fliste shumë mirë tri gjuhë të huaja; italisht, frëngjisht dhe anglisht, që vuante nga një sëmundje e pashërueshme, gjithashtu edhe pseudonimin e tij, “Koloneli“. Sipas specialistit, këto ishin shumë pak për të vendosur kontaktin psikologjik me të, por optimizmi bëri punën e tij. Kishte marrë me vete një magnetofon, ku kisha inçizuar muzikë të lehtë franceze nga këngëtarët: Nana Muskuri, Sharl Aznavur, Xhilber Beko dhe Edit Piaf. Pasi zbriti nga avioni i shoqërisë “Air France”, në aeroportin “Orli”, ndenji për disa minuta në “Salle d’attente” dhe dëgjoi muzikë. Në këtë çast, drejt tij po çapitej, me një bastun në dorë, një burrë rreth 55-60 vjeç, me flokë të thinjura, të binte në sy pardesyja e gjatë e tij, e zezë, e cila i dha përshtypjen e rasove të priftërinjve, përshtypje kjo që u forcua akoma më shumë nga buzëqeshja e çiltër e tij, si dhe mënyra e shpenguar konfidenciale se si ia shtrëngoi dorën dhe e rroku në qafë, çka lehtësoi tej mase misionin e tij “të paqartë”. U prezantua pa më të voglën ceremoni, si dy miq që njiheshin prej kohësh. ”Koloneli” i propozoi si fillim të bënim një shëtitje në Paris, larg zhurmave, diçka si në Bois de Vincennes, apo në Bois de Boulogne. Pa mëdyshje iu përgjigj se i pëlqenin më shumë zhurmat e bulevardet e mëdha. Kësaj dëshire të Budos, “Koloneli” iu përgjigj: “Ke të drejtë. Rinia do zhurma, dinamikë dhe pse jo dëfrim. Mirë, fillojmë nga Les Champs Elysées, në Opera, e dalim nga Konkordi në Bulevardet e Mëdha, këthehemi te Tur Eiffel dhe qëndrojmë përkohësisht atje”. Oficeri i Shërbimit të fshehtë shqiptar thotë se takimin me “Kolonelin” e bëri ditë të shtunë, kur Parisi ishte mbushur nga turistë të gjithfarë racash, ngjyrash e turli veshjesh e modash hipnin dhe zbrisnin me ashensorin e kullës së famshme 321 metra, aq shumë e kritikuar dikur nga Aleksandër Duma dhe Gui De Mopasan, por akoma më shumë e adhuruar nga miliona turistë nga e gjithë bota. Sipas tij, kjo ishte një ditë e jashtëzakonshme korriku, pasi rrezet e diellit me tërë shkëlqimin dhe ngrohtësinë e tyre, përshkonin dhe daravisnin mjegullën, dhe rretë të krijuara nga papastërtitë, mbeturinat e fabrikave, çka zakonisht atij i tjetërsonin formën, funksionin dhe përmbajtjen. Ishte kjo arsyeja që kësaj dite të paharruar i gëzoheshin mijëra turistë e parizienë, që vraponin apo çapiteshin sipas takatit, i ekspozonin rrezeve të dëshiruara pjesë të zbuluara të trupit të tyre. Ndërsa po kundronin me nge peizazhin, “Koloneli” theu heshtjen, duke e pyetur se çfarë donte të dinte. Budo i bëri një sërë pyetjesh dhe do të kalonte një kohë relativisht e gjatë, mbi 10 vjet, që të kuptonte thelbin e “bisedës informative” që kishte realizuar në Paris, me diplomatin “Koloneli”, pasi me të nuk pati kontakte të tjera, pasi e transferuan nga Ministria e Brendshme, në Burrel. Budo në intervistën e tij ekskluzive për “Panorama” thotë se për “Kolonelin” ruante një konsideratë të veçantë, jo vetëm për kulturën e madhe të tij, respektin e ndërsjell njerëzor që të ofronte, por sidomos për taktin, me të cilin ai “fshinte” diferencat në formim, edukatë dhe arsimim, midis tij dhe bashkëbiseduesit, duke i dhuruar atij një mjedis komod, për të shfaqur botën shpirtërore. Oficeri i sigurimit thotë se ky takim do t’i shërbente, deri në fund të jetës, për të pasuruar galerinë e karaktereve njerëzore dhe për t’iu përshtatur njerëzve. Nga intervista e Bekim Budos mësohen hollësi dhe zbardhen enigmat e takimit të tij me “Kolonelin”, ish-përkthyesin e Enver Hoxhës gjatë Luftës Nacional-çlirimtare, me porosi të një udhëheqësi të lartë. Ja intervista e Budos për këtë mision...

Kush ju porositi të realizonit këtë takim?
Nuk mund ta identifikoj atë person, por them se ishte anëtar i Byrosë Politike dhe funksionar i lartë shtetëror.

Çfarë biseduat në fillim me “Kolonelin”?
Si fillim, i kërkova leje që të më lejonte t’i përmendja gradën e tij të lartë, në vend të funksionit apo identitetit, që ruhej si sekret absolut.

Ç‘përgjigje morët?
Më tha se do t´i pëlqente kjo, pasi kjo do t‘i ngjallte kujtime, të cilat e fusnin edhe në botën reale, por edhe në atë irreale të ëndrrave, shpresave dhe idealeve të parealizuara sa duhet, por të përjetuara sa me stoiçizëm aq edhe me privacione, që për ne më të rinjtë mund të duken të pakonceptueshme.

Si rodhi biseda juaj?
I bëra pyetjen nëse i kishte shkruar apo jo kujtimet e tij. Më tha se nuk e kishte bërë akoma një gjë të tillë, pasi ishte në fazën e grumbullimit të informacioneve, sqarimin e disa problemeve të së kaluarës, që për të edhe pse kishte patur funksione të larta, si dhe mundësi dhe aftësi për t’u marrë me to, i kishte neglizhuar dhe konsideruar si probleme, që iu takojnë institucioneve përkatëse, si dhe personave vendimmarrës. Nga ana tjetër, më tha se ishte i angazhuar në hulumtime të vjetra e të reja në disa arkiva, si dhe në shfrytëzimin e literaturës së shkruar, informacioneve të masmedias me qëllim të dyfishtë, duke iu ardhur në ndihmë edhe dy djemve të tij, që vazhdonin universitetin e Tiranës. Pas kësaj i thashë se e kuptova plotësisht.

A ju foli për të kaluarën e tij “Koloneli”?
Po. Sidomos për vitet e rinisë. Më tregoi se, pasi kishte mbaruar shkollën normale të qytetit të lindjes, Elbasanit, kishte vazhduar Kolegjin “Robert” të Stambollit, që, siç mund ta dini, përzgjedhja dhe rekomandimi, si rregull bëhej nga të huajt. Për rastin e tij, rekomandimi ishte bërë nga studiuesja e apasionuar Margaret Hazllëk, e cila ishte mikeshë e shtëpisë së “Kolonelit”. Familja e tij kishte qenë në gjendje të mirë ekonomike dhe nuk e teproj po të them se ishte nga familjet më të mira të Elbasanit, me emër dhe traditë patriotike. Aqif Pashë Elbasanin, babai i “Kolonelit” e kishte mik shtëpie. Ai vetë ishte rritur dhe edukuar në një mjedis, ku gërshetoheshin dhe harmonizoheshin, kulturat, traditat kombëtare e patriarkale, me mbeturina të theksuara turkoshake, por edhe me risi oksidentale, që rridhnin edhe nga fakti se për të huajtë, në përgjithësi, familja e tij, nuk kishte fobi, përkundrazi tregohej vërtet ashtu siç ishte bujare, mikpritëse dhe dashamirëse me ta. Nga ana tjetër në qytetin e “Kolonelit” ndikuan jo pak edhe jeta, vepra dhe përvoja e Veli dhe Qemal Stafës, të mbrujtura me idetë iluministe, rilindja evropiane, por edhe idetë komuniste të kohës. Kështu, më tej, ai më tha se kur mbaroi kolegjin me rezultate të larta ishte një idealist me një mall të papërshkruar për vendin e tij, për qytetin e lindjes.

Ku i kishte kryer studimet “Koloneli”?
Në Turqi, dhe me anglezët tha se ishte lidhur para luftës. Sipas tij, pas kthimit nga studimet në Turqi, akoma pa u shmallur plotësisht me vendlindjen dhe të dashurit, e kërkoi majori anglez Dordan, i cili ishte një nga themeluesit e xhandarmërisë së Zogut, që drejtohej nga gjenerali anglez, Zhoslin Persi, për t’u takuar në Tiranë në kafene “Kursal”. Natyrisht, në fillim kishte shkuar për respekt e korrektesë në takim. Persi, pasi e kishte pyetur gjerë e gjatë, me marifet kishte nisur të zbulonte “mjegullën” e takimit, kur i kishte thënë: “Mikesha ime Margaret Hazllëk, me të cilën njihem qysh nga viti 1928, kohë e cila ajo ka ardhur në Shqipëri, më ka folur me mjaft simpati për ju dhe familjen tuaj, çka na obligon mjaft për t’ju mbështetur në karrierën tuaj, gjë për të cilën ne po punojmë dhe shpresojmë falë Zotit që ajo të jetë e shkëlqyer! Si fillim, perspektiva juaj do të ishte mbarimi i Akademisë Ushtarake të Romës, ndërsa interesimi dhe ndihma jonë do të shpërblehet, për të cilën jemi të sigurtë se do të kemi një mik të shquar shqiptar më shumë”. Pas disa mëdyshjeve e debateve, më në fund “Koloneli” kishte pranuar. Ai pranoi se me majorin Dordan ishte takuar disa herë në Romë dhe në qytetin e Fierit, ku u vendos pas përfundimit të akademisë, dhe përjetoi edhe ngjarjet e lëvizjes antizogiste të Et’hem Totos, që, siç u mor vesh më vonë, ishte vepër e SIM-it italian.

Anglezët “e detyruan” të futej në radhët partizane?
“Koloneli” shpjegoi se në një takim të mëvonshëm me majorin Dordan, po në kafene “Kursal”, ky i fundit, pasi e kishte dëgjuar me me vëmendje i kishte thënë: “Listen to me my dear boy! Lëri idealizmat dhe tregohu më i arsyeshëm dhe më praktik, ne do të mendojmë, ashtu siç kemi menduar, për perspektivën tuaj. E ardhmja është e tri aleatëve të mëdhenjë; SHBA, BS e Britanisë së Madhe dhe nacionalizmi do të fitojë në Shqipëri dhe ne kemi kohë që po punojmë. I nderuari ynë, gjenerali Xhoslin Persi, ka thënë se Veriu do t´i japë tonin gjithë Shqipërisë, mirëpo Veriu nesër nuk mund të qeverisë pa kuadro të shkolluar në Perëndim, të cilët fatkeqësisht i ka të pakët në numër, në krahasim me luftëtarët dhe nacionalistët që i ka vërtet të spikatur dhe të vendosur, prandaj do të futeni në rreshtat partizane”. Sipas “Kolonelit”, propozimi i majorit Dordan përputhej plotësisht me dëshirën dhe idealin e tij, dhe kështu pranoi të rreshtohet fillimisht në çetën e Elbasanit së bashku me shokun e fëmijërisë Kadri Hoxha.

Pavarësisht se ridhte nga një familje e pasur dhe e lidhur me grupimet antikomuniste, ai punoi për Enver Hoxhën. Si shpjegohet?
Po, kjo është një e vërtetë relative, por, për rastin e “Kolonelit” dhe të tjera raste, veç idealit, deri-diku largpamësisë në analizën e situatës, e sidomos pas hapjes së “frontit të dytë”, edhe faktorë të tjerë, siç mund të ishin marrëdhëniet familjare, hakmarrjet, mërrit, që ekzistonin realisht, ndikuan edhe të tjera situata në përzgjedhjet konkrete me njërin ose me tjetrin grupim. Në rastin e tij, nuk ndikoi që të veprohej kështu, as edhe përzgjedhja e vëllait, që u lidh qysh në fillim me italianët dhe pastaj me gjermanët. Madje, edhe “Fani” që ishte pseudonimi i Margaret Hazllëk, në letrën që i dërgonte nga shtabi i gjeneralit Aleksandër, në Egjipt, i thoshte që të mendonte për perspektivën e tij, me të gjithë atë barrë kulture dhe arsimi që kishte, të luftonte gjermanët, si mundësia e vetme për të bërë karrierë.

Është e vërtetë se “Koloneli” ka qenë përkthyesi i Enver Hoxhës gjatë luftës?
Po. Ishte njeriu që e përkthente atë në takimet apo korrespondencat me përfaqësuesit e shtabit anglez, vendosur në Shqipëri. Pas krijimit të Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë, më 10 korrik 1943, iu dha grada e kapitenit dhe pas disa ditësh me ardhjen e misionit anglez, me në krye kolonelin Bill Maklin, e thërret kapiteni anglez Alan Heër, me të cilin takohet në shtëpinë e një fshatari në Labinot. Këtu ai mori nga Alen të falat e dërguara nga majori Dordan dhe nga “Fani”. Sipas “Kolonelit”, biseda me të ishte zhvilluar miqësore deri në momentin kur ai e kishte orientuar bisedën te “qëndrimi” i disa shokëve të tij partizanë, të “sferës anglosaksone“ si Mustafa Gjinishi, Kadri Hoxha, Dali Ndreu, Mehmet Shehu etj., si dhe marrëdhëniet e tyre me komandantin E.Hoxha. Përgjigjet e tij kishin qenë lakonike dhe aspak të karakterit informues, aq më pak sepse ai vërtet nuk dinte hollësira, si ishin marrëdhëniet mes tyre dhe Enverit. Nga ky takim, Alen mbeti madje dhe i pakënaqur. Por, i pakënaqur ishte edhe “Koloneli”, sepse takohej vetëm me të dhe fshatarët kishin sy e vesh, direktiva ishte “të ishim vigjilentë ndaj të huajve”, gjë për të cilën, pothuajse netë me radhë, nuk e zuri gjumi. Me këtë mëdyshje u paraqit te gjeneral Hoxha dhe i tregoi me hollësi se çfarë i kishte ndodhur. Hoxha i kishte thënë që të mos bëhej merak, pasi e kishin provokuar edhe komandantin Haxhi Lleshi. Dhe, sipas “Kolonelit”, Haxhiu në atë kohë kishte ardhur në shtab pas provokacioneve që i bëri maqedonasi Vukmanoviç Tempo, me urdhër të mareshalit Tito për problemin e Dibrës së Madhe dhe të Kosovës, të cilët ata i konsideronin “troje të tyre”, por, siç doli më vonë, ata nën maskën e “Konfederatës Ballkanike” kërkonin të gjithë Ballkanin së bashku me rusët dhe të dilnin në Adriatik, në detin Egje dhe deri në Mesdhe.

A ishte misioni i Bill Maklinit vetëm një mision ushtarak?
Për këtë bisedova me “Kolonelin” dhe ai konfirmon se nuk ishte vetëm mision ushtarak. Sipas tij, kjo gjë u vërtetua plotësisht më vonë, kur “Koloneli” pati rastin të angazhohej në hetime speciale, sidomos pas çlirimit të vendit. Kjo atij i rezultoi nga një varg faktesh dhe argumentesh. Shërbimi i fshehtë anglez kishte grumbulluar informacione jo të pakta në drejtim të Shqipërisë, Jugosllavisë dhe Greqisë në kuadrin e studimeve gjeostrategjike me qëllim për t’i bërë pjesë të “perandorisë së saj“, pasi, siç e dini, Jalta kufizoi mjaft kolonitë e saj që zinin pothuajse gjysmën e globit për sa i takon resurseve ekono-mike, lëndëve të para etj. Misionet e saj nuk ishin vetëm ushtarakë, por politike, operative dhe agjenturore dhe “Koloneli” i konkretizoi, duke thënë se si rezultat i situatës më të re gjatë luftës, ata bënë dhe ndarjen e misioneve në dy degëzime; pranë Ballkombit si dhe pranë Nacionalçlirimtares, në Veri dhe në Jug, si dhe me dy tendenca kryesore politike të sferës konservatore, si dhe të sferës laburiste. Një mision i tillë si rregull përbëhej nga një përgjegjës i specializuar për luftën psikologjike, dezinformacion, mund të ishte ose jo pjesëtar i PËB (Psychological Ëarfare Branch), një zëvendëspërgjegjës ushtarak me akademi të lartë, me njohuri të mirëfillta në sferën ushtarake, me njohuri në sferat e sabotimit, atë xheniere, në artin e ndërlidhjes, të kimisë etj. Një anëtar i shërbimit të fshehtë me arsim të lartë i drejtuar nga MI-6 angleze me objektiva të qarta në sferën e rekrutimeve të agjenturës, të ndërlidhjes, si dhe me një fond sekret të veçantë në stërlina dhe flori. Gjithashtu, pjesëtar grupi ishte edhe një radist për t’u lidhur me qendrën. Kështu, si Bill Maklini, David Smajli, Alan Amery, ashtu dhe Xhulian Amery ishin të “emërtesës“ konservatore. Emri ishte djali i Leo Ameryt, që ishte sekretar Shteti, Maklini bëhet më vonë deputet, ndërsa Alan Heër ishte bir lordi dhe bëhet kuadër i shërbimit të fshehtë anglez etj. Ndërsa misionarët në jug të Shqipërisë si Tilman, Hibert, Davidson etj., ishin të sferës laburiste. Midis këtyre dy grupimeve kishte një luftë në atë kohë të pashpallur, por që ekzistonte realisht, ndërsa grupi i Maklinit mbështetej te paria e vendit si bie fjala te Muharrem Bajraktari, Xhem Gostivari, Fiqiri Dine, deri në Mat e Krujë tek Abaz Kupi, misionarët anglez të luftës në jug mbështesnin më shumë partizanët dhe u bënin thirrje komandantëve dhe formacioneve të Ballkombit për të luftuar kundër gjermanëve. Por, siç e dini, ata nuk u përgjigjën dhe kështu humbën edhe shansin për bashkëqeverisjen e vendit pas luftës.

“Koloneli” i shkëputi kontaktet me misionarët?
Jo, aspak. Enver Hoxha e mori pranë si përkthyes gjatë takimeve me kolonel Maklin. Më vonë, me ikjen e Maklin, si rrjedhojë e letrës së dërguar nga Çërçilli, që e konsideronte këtë mision se “kishte tejkaluar orientimet e dhëna”, e me ardhjen e gjeneral brigade Dejvis dhe takimeve me të, si edhe me ndihmësin e tij nënkolonelin Nikols, ai mbajti marrëdhënie korrekte, edhe pse e dinte që nënkoloneli merrej me veprimtari agjenturore dhe më vonë u lidh me gjermanët. Këtë që thashë më sipër, “Koloneli” nuk e thotë për gjeneralin Dejvis, i cili i dërgoi një promemorie shefit të tij, gjeneral Aleksandrit, ku, midis të tjerave, shtronte dy probleme të rëndësishme për kohën; demaskimin e krerëve e të Ballkombit dhe të Legalitetit, si dhe njohjen dhe mbështetjen pa rezerva të Luftës Nacionalçlirimtare. Pas çlirimit të vendit, “Koloneli” u mor me disa hetime speciale, nga ku dolën implikime sekrete të zbulimeve anglo-amerikane, që mbaheshin në lidhje nga majorët anglezë, si për shembull, Nils, që kishte dhe implikime nga disa burime të vërtetuara të bashkëpunimit me gjermanët në qytetin e Shkodrës, për hapjen e rrugës së divizionit gjerman për kalimin e tij në Jugosllavi. Për këtë raportonte edhe agjenti i tyre “Fots”, i cili bënte pjesë në grupin agjenturor “Skuota”, që kishte kryer një kurs të rregullt zbulimi dhe mbahej në lidhje nga A.Cungu...

vijon nesër

Nesër do të lexoni

Kombinacioni i Sigurimit për arratisjen e “Profesorit”, nacionalist nga Elbasani
Enigmat e letrës që vinte nga Brukseli, informacion i dërguar nga “Profesori”, një nga krerët e emigracionit shqiptar në Belgjikë
Të dhënat që dha senatori amerikan dhe raporti që i dërgoi “Profesori” Sigurimit të Shtetit
Çfarë raportonte agjenti për bandën e Xhevdet Mustafës

[Brari]

panorama
-------------
Dossier II

Bekim Budo zbardh letrën e “Profesorit”, superagjent i Sigurimit të Shtetit, që ishte shndëruar në shef të organizatave në emigrim, që donin të rrëzonin Enverin

Spiuni i Enver Hoxhës në Bruksel kishte bashkëpunëtor senatorin amerikan

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Bekim Budo sqaron në vazhdim të intervistës së tij edhe informacionet e letrës që i ka dërguar Sigurimit të Shtetit “Profesori”, një nga krerët e emgiracionit shqiptar në Belgjikë. Ai kujton se në bisedën me “Kolonelin” kishte mësuar për një takim të tij me Omer Nishanin. Sipas Budos, “Kolonelin” e kishte thirrur Presidenti Nishani, që ta përgëzonte për punën që po bënte. Njëkohësisht, ai e kishte pyetur, midis të tjerëve, edhe për implikimin e një nacionalisti, që e kishte patriot, nga Elbasani. “Koloneli” e kishte dhënë mendimin e tij pozitiv për nacionalistin, duke i mëshuar faktit se ai ishte mbi të gjitha atdhetar, gëzonte besimin e majorit anglez, kishte kulturë perëndimore dhe arsim të lartë, pasi kishte mbaruar studimet në fakultetin e jurisprudencës në Kartierin Latën të Parisit. Vonë “Koloneli” kishte mësuar se nacionalisti ishte “arratisur”, kishte pseudonimin “Profesori” dhe selinë e kishte në Bruksel. Kështu, pas një kombinacioni perfekt, kishte dalë nga Shqipëria dhe ishte ngarkuar të infiltronte në radhët e emigrantëve shqiptar në Bruksel. Në arkivin e Ministrisë së Brendshme, Budo gjeti edhe letrën informative të “Profesorit”, ku sigurimit i jepeshin të dhëna shumë të vlefshme si për situatën e spiunazhit ashtu edhe për zhvillime të tjera me rëndësi. Të dhënat, “Profesori” i suguronte nga burime tepër sekrete dhe agjentë potentë, ku ndër ta shquhet edhe një senator amerikan. Për të mësuar rreth informacioneve që dërgonte “Profesori”, lexoni në vazhdim intervistën interesante të Bekim Budos.

Kush kishte dijeni për arratisjen e “Profesorit”?
Kuptohet, dijeni duhet të kishte Omer Nishani

Dosja e tij, ekziston?
Nuk kam dijeni.

Po identitetin e adresën e tij, i dini?
Unë jo, por “Koloneli” i dinte. Ai m´u lut që heshtjen e tij, rreth këtij problemi, të mos e merrja për keq, pasi nuk mund të më dëftente, edhe pse vija në emër të një personaliteti të lartë, për të cilin kishte respekt.

“Koloneli” kishte kontakte me të?
Po, kishte kontakte, por jo në kuptimin e veprimtarisë agjenturore. Ai më vuri në dijeni se merrej me studime e hulumtime në biblioteka dhe arkiva, ashtu siç merrte pjesë në mbledhje të ndryshme ndërkombëtare, në UNESKO etj. “Koloneli”, duke shfrytëzuar rastin dhe mundësinë e krijuar, takohej me të si “patriot” nga Elbasani dhe kujtonin kohën e kaluar të rinisë së tyre, e nga ana tjetër, kur kishte probleme të paqarta, probleme që kërkonin verifikime, sidomos në profilin e shërbimit dhe të diplomacisë së fshehtë, ai angazhohej seriozisht si atdhetar, gjente mundësitë, pasi kishte lidhje të shumta dhe kredibilitetin e mjaftueshëm, dhe, pa dyshim, jepte ndihmesën e tij.

Ju si oficer i zbulimit të jashtëm, nga e njihni “Profesorin”?
E njoh nëpërmjet një letre, që ka ardhur në adresë të shërbimit tonë nga Brukseli, dërguar prej tij. Më kujtohet se atje shkruhej: “Ndërsa jam ulur këtu te Grasshopper, me mikun tim L.A., më lindi ideja që të bëja një résumé, për çka gjykuam të rëndësishme për të informuar për disa nga problemet më të spikatuara të këtyre viteve, duke dhënë vetëm fakte apo argumente, që ne i konsiderojmë të tilla, mbi bazën e nivelit aktual të njohjes, i cili natyrisht ka kufizimet e tij, për shkak të nivelit të lartë të dezinformacionit, si dhe mundësive të kufizuara që disponojmë për të nxjerrë konkluzione të sakta. Eshtë vetëm kjo arsyeja, që në këtë përmbledhje nuk do të gjeni prognozë, përfundime dhe strategji…”.

Ç‘informacion sillte “Profesori”?
Ai thoshte se nga burimeve tona u kishte rënë në dorë një letër që Muharrem Bajraktari i dëgonte Foreing Office, ku ndërmjet të tjerave citonte: “U ndodha në vitin 1935 në Beograd, dhe diplomatët jugosllavë më kërkuan që Zogu të zbatonte marrëveshjen me ta, për rrugët detare dhe portet, që i kishte premtuar, për Durrësin dhe Vlorën, dhe ata do t’i jepnin Kosovën, me kusht që policia, ushtria dhe financat e Shqipërisë do të kontrolloheshin nga Beogradi. Anton Logoreci që punon në BBC më tha se CIA kishte krijuar një shërbim special, të quajtur `Zyra e Koordinimit Politik`, OPC (Office for Policy Coordination), me detyrë kryesore përgatitjen e grupeve paramilitare si dhe grupeve agjenturore për t’i futur në vendet e Lindjes, sidomos ishin përzgjedhur Polonia dhe Shqipëria. Shërbim i fshehtë britanik do të lozë rolin kryesor, sidomos “katër musketerët e çështjes shqiptare” si dhe veterani i OSS, Majkëll Bërk…. Gazeta londineze “Njus Cronicle” shkruan më 14 shtator 1949 se Vullkani shqiptar është gati për të shpërthyer. Sajrus Sulzberger, korrespondent i “Nju York Times” shkruan: “Dobësimi dhe ndryshimi eventual i regjimit në Shqipëri është objektiv themelor i Perëndimit”.

Kishte të tjera informacione të rëndësishme në letër?
Po. “Profesori” ishte njeri tepër i informuar dhe si i tillë ai në letrën e tij të gjatë shpjegon edhe disa çështje të tjera të rëndësishme, si për shembull se gjatë një takimi me konsullin shqiptar në Stamboll, midis të tjerave ai e kishte informuar, në konfidencë, për një problem shumë të rëndësishëm, që kishte të bënte me vrasjen e Qemal Stafës. Konsulli kishte takuar, në një kafe të Stambollit, Man Kukaleshin dhe e kishte ftuar atë për të pirë diçka së bashku. Ky gjest i konsullit i kishte bërë goxha përshtypje Manit dhe në bisedë e sipër, ai i kishte thënë se SIM-i italian nuk kishte asnjë informacion për mbledhjen e komunistëve në një ndërtesë afër Medresesë, edhe pse kishim agjentë në radhët e tyre, se po të kishte, do t’i kishte rrethuar me forca të shumta dhe nuk kishte për të lënë gjallë asnjë eksponent të tyre të rrezikshëm, për të cilët ishin shpërndarë dhe fotografitë. Sipas Manit, në kohën kur kishte dalë Qemali, patrulla italiane e ka njohur, por veproi vetëm atëherë kur ai ka nxjerrë revolen, tip “Beret”, nga xhepi. Mani kishte mësuar se akuzoheshin disa për vrasjen e Qemalit dhe midis tyre edhe B.M., por ai mendonte se po i merrnin në qafë kot.

Kush ishin katër “mosketerët” e çështjes shqiptare?
“Profesori” sqaron se “katër mosketerët e çeshtjes shqiptare“, konsiderohej grupi i kryesuar nga koloneli Bill Maklin dhe ku bënin pjesë: David Smajli, Alan Heur dhe Xhuljan Amery, që po vazhdonin të punonin me krerët e emigracionit politik në Bruksel, për riorganizimin e tij, si dhe bashkimin e Ballit me Legalitetin, me një platformë politike, si dhe në përbërje të tyre ishin vënë edhe grupe dhe banda që do të hidhen në Shqipëri. Po citoj një tjetër pjesë nga letra e profesorit, ku jepej një informacion tepër i rëndësishëm, ku shkruhet: ”Koloneli i CIA-s, i njohur me pseudonimin “Jaçeviç”, në një bisedë konfidenciale me të “tet à tet” më tha se “e kandisëm” Zogun, duke i premtuar disa toka në Amerikë për një grusht xhevahirësh, që të dërgonte ilegalisht në Shqipëri rojen e tij mbretërore, duke ditur qysh përpara betimin e tij për të marrë hak ndaj Enver Hoxhës dhe regjimit të tij. Kim Filbi, që, siç mund ta dini, ishte deri në vitin 1949 konsull anglez në Stamboll, i kishte thënë “Carit” (iu kam shkruar për të si ish-kuadër i lartë i administratës jugosllave) se sovjetikët dhe serbët kishin marrë agjenturën kryesore shqiptare, si dhe kishin bërë rekrutime të reja me perspektivë për rrëzimin e qeverisë së Hoxhës. Vite më vonë `Cari` më informon se kishte vajtur në ambasadën shqiptare në Vjenë dhe u kishte thënë atyre se po jepte këto informacione të rëndësishme, por kishte frikë se do t’i paguante me kokë, pasi ato do t’i kthehen përsëri UDB-së”.

Si vepronte Sigurimi i Shtetit me krerët e emigracionit?
Ai mbante lidhje me informatorët që jepnin të dhëna për ta. Kështu më kujtohet edhe një raport që ka bërë zbulimi i jashtëm shqiptar, ku analizohet veprimtaria e emigracionit politik dhe kryesisht për Brukselin. Atje nënvizohej fakti se të dhënat e këtij raporti janë jashtë përvojës, situatës dhe informacionit tonë. Në të njëjtën kohë, simetrikisht me këtë raport, nga burimet tona tashmë të besuara, thuhej se banda ishte vepër provokative dhe dezinformuese. Lidhur me këtë “Profesori” shkruan në letrëne tij se personi, i cili hiqet si “kapoband” nuk mbështetet nga asnjë zbulim i huaj, aq më pak nga CIA amerikane. Po ashtu, ai thoshte se “motivi i tij është të bëjë zhurmë në emigracion dhe më gjerë, me qëllim grumbullimin rreth vetes të përkrahësve si dhe të dollarëve, duke mashtruar gjoja për hedhje bombash, për sensibilizimin e qarqeve reaksionare, si dhe për të justifikuar veprimtarinë terroriste, e cila në fakt nuk na vërtetohet. Në dokumentet e disponimit të tij është edhe një fletë-hyrje e Ministrisë Punëve të Brendshme, e vulosur dhe e firmosur në kohën e gradave. Ky detaj e dekonspiron atë para organeve tuaja”.

Kishte informatorë potencialë “Profesori”?
Po. Në letër, ai përmend një bisedë konfidenciale të senatorit amerikan J.D., i cili e kishte informuar se “Ballkani nuk ishte vënë ende në axhendën gjeostrategjike të SHBA-s, derisa të ishin gjallë Tito dhe Hoxha, edhe pse ka një rëndësi të madhe për vendin tonë, pasi këta kundërshtojnë rusin, i cili, sipas Presidentit amerikan Nikson, është i vetmi shtet në botë, që mund të destabilizojë Amerikën. Shqipëria duhet të rregullojë marrëdhëniet sidomos me Jugosllavinë dhe Greqinë, të cilat si në rrugët e diplomacisë ashtu dhe në atë të shërbimeve të fshehta kanë dërguar në institucionet tona përgjegjëse informacione që akuzojnë vendin tuaj dhe e konsiderojnë atë si iniciatore, frymëzuese e nxitëse e demonstratave në Kosovë, me qëllim destabilizimin e Ballkanit. Shqipëria, thonë ata, nuk duhet të ndihmohet dhe kurrsesi të rimëkëmbet edhe pse ka dalë nga Traktati i Varshavës. Athina insiston se nuk ka ndërmend të heqë “ligjin e luftës” me Shqipërinë, dhe se burgjet e saj janë mbushur me djemë të minoritetit, të cilët janë të kombësisë greke, vetëm se ata kërkojnë shkolla në gjuhën e tyre, kërkojnë të drejta e liri të mohuara nga regjimi komunist i Hoxhës, si dhe të bashkohen me atdheun amë “Vorio Epirin”, që, padrejtësisht, Evropa ja ka aneksuar Shqipërisë. Greqia nuk ka ndërmend të heq dorë nga kërkesa dhe sensibilizimi i opinionit mbarë ndërkombëtarë për “Vorio Epirin”, për këtë kanë marrë detyrë me përparësi si Konfederata Panhelenike me qendër në Nju Jork, ashtu dhe lobi grek në SHBA. Brezhnjevi, gjatë vizitës në SHBA, i kishte propozuar Presidentit amerikan, Nikson, për të bërë një luftë të përbashkët kundër Kinës, ekspansionit dhe rrezikut kinez. Beogradi nuk do të heq dorë nga Kosova dhe nëse do t’i duhet të paguaj një çmim shumë të lartë. Vendi i Shqipërisë është në Evropë, politikanët shqiptarë duhet të heqin dorë nga kryeneçësia dhe nacionalizmi absurd. Natyrisht, ne nuk jemi për atë që mendojnë kinezët që Shqipëria të futet dhe të lidhet me pakte të reja, qoft edhe me Jugosllavinë dhe Rumaninë, pasi nuk i vjen asnjë rrezik nga jashtë. Ndërsa Departamenti i Shtetit Amerikan e gjykoi daljen e Shqipërisë nga “Traktati i Varshavës” si veprim të arsyeshëm dhe e përshëndeti me mesazh të posaçëm për ambasadorin tuaj në OKB…”.

I konfirmuat informacionet e tij?
Lidhur me verifikimin që duhet t’i bënim informacionit, sidomos saktësisë së tij, atje ku bënë fjalë për agjenturën e huaj në radhën e elitës politike shqiptare, dërguar nga një punonjës i kartotekës së SIM-it italian, ne nuk kishim mundësi praktike për përcaktimin e pozicionit të tyre. Mendimi ynë ishte se duheshin parë me vëmendje dhe veçuar, dokumentet që dispononim nga materialet arkivore të konsullatave italiane, sidomos gjatë veprimtarisë së tyre në qytetet Durrës dhe Vlorë. “Profesori” porosiste se “duhej mbajtur parasysh fakti se kjo kartotekë në vitin 1945 ra në dorë të shërbimit të fshehtë amerikan”. Gjithashtu, ai mendonte se duheshin parë nga specialistët edhe arkivi i MPB të kohës së Zogut dhe konkretisht ai Zyrës Sekrete italiane dhe i Zyrës Politike, dokumentet që dispononim. Më tej, ai vazhdon: “Shikoni edhe fondin sekret të pagesave, të shpërblimeve të agjenturës, si dhe fondi sekret italian, që futi në dorë Tomaz Beqari. Nga burimet tona të besuara morëm njoftim se Brezhnjevi mbi bazën teorisë së tyre “Sovraniteti i Kufizuar“ po përgatiten, me sa duket, për t’i dhënë “një mësim” Çekosllovakisë në kuadrin e një loje ushtarake të “Traktatit të Varshavës”, duke përdorur dhe armë të reja, si dhe lëndë metalike grimcore e aktivizuar elektromagnetike për bllokimin e radarëve të shteteve perëndimore të instaluara në Gjermaninë Perëndimore. Një nga burimet e besuara, që na jep informacionin është gjeneral armate dhe zv.shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë çekosllovake. Bashkëlidhur po ju dërgoj me diplomatin L.A., një letër interesante nga një person i arratisur këto kohët e fundit nga Shqipëria dhe ka mbërritur më së fundi në Bruksel”.

E kini lexuar letrën e të arratisurit nga Shqipëria?
Po. Në të, ai, ndëmjet të tjerave, thoshte: “Pas shumë peripecish arrita në Bruksel, kisha me vete edhe letrën për kushëririn tim, por, për fatin tim të keq, ai kishte ikur në Australi, te motra e tij dhe atje ishte martuar. Rastësisht te “Greku” në qendër te “Sheshi i luleve” po shikoja vitrinën, ku piqej një qingj, duke u rrotulluar në hell. Një person nga brenda i ra xhamit dhe më ftoi të futesha në klub, më foli shqip dhe më pyeti gjerë e gjatë. Pasi hëngrëm drekë filloi të më pyeste këtë radhë për gjendjen në Shqipëri. I thash të gjitha sa kisha dëgjuar: se diktatura e Enverit ishte e padurueshme për rininë. Gjendja ekonomike ishte tepër e rëndë, kishin filluar radhët e gjata. Tregu ishte bosh… Vendi ishte mbushur me bunkerë… Lufta e klasave po bëhej gjithnjë e më e ashpër. Udhëheqja e plakur ishte izoluar në bllok. Në udhëheqje vazhdon lufta. Enveri goditi edhe Beqirin, besnikun e tij. Hysni Kapon flitet se e kanë helmuar në Paris. Kanë filluar të flitet në masë për Zogun dhe qeverisjen e mirë të tij. Një shoku im më kishte thanë se kishte pasur oficer rezerv gjyshin e tij në kohën e Zogut dhe ky i jipte 3 napolona flori në muaj, dhe me një napolon flori bleje në atë kohë një pal qe. Sa i thashë këtë, bamirësi im u hodh përpjet dhe më pyeti: “Si e ka emrin? Iu përgjigja për emrin dhe se ai quhej Osman Kërtuku dhe gjyshin e tij e quanin Ibrahim Kërtuku, nga rrethi i Matit. Madje, shtova se ai mbante në shtëpi edhe fotografinë e lartmadhënisë së tij. Miku më mori në shtëpi dhe më propozoi të futesha në partinë e tij “Lëvizja e Legalitetit”, ku ai më tha se ishte një nga drejtuesit e saj. Emrin ai e kishte Gaqo G.”.

Ndonjë tjetër informacion që jepte “Profesori”, ju kujtohet?
Sigurisht që po. Ai jepte të dhëna edhe për ekzistencën e “grupimit special” të Presidentit të Amerikës, marrë nga gazeta “Uashington Post”. Ja çfarë shkruante “Profesori”: “Gazetari amerikan i gazetës `Uashington Post`, Ben Bredlli, i ka dhënë gazetarisë investigative një leksion të vyer. Nuk e kam fjalën për skandalin që ju i keni lexuar, por për një zbulim të rëndësishëm për “Grupin special” pranë Shtëpisë së Bardhë, me anë të të cilit Presidenti amerikan, Nikson, kontrollonte në vija të përgjithshme të 12 shërbimet sekrete të SHBA-së. Ky lloj shërbimi është i domosdoshëm në këto kohë të trubullta që jetojmë, kur etja për para, pasuri dhe pushtet është tepër atraktive dhe tunduese për mjaft individë kolltukofagë dhe arrivistë të lidhur me botën e krimit”.

Më ç´informacione vijonte letra?
Kam gjetur në të edhe një tjetër informacion të rëndësishëm për Vili Brand dhe agjenturën ruse. “Profesori” shprehej lidhur me këtë: “Për socialdemokratin Vili Brand besoj se i keni lexuar analizat e fundit për të, si dhe rrënjët e Ost-Politikës së tij. Rusët dhe agjentura e tyre është futur thellë në Gjermani, gjë që e tregoi edhe implikimi i sekretari personal të Kancelarit gjerman në afera spiunazhi. Ajo që më tërhoqi vëmendjen ishte fakti se rusët kishin futur në dorë dokumente sekrete të arkivës së NATO-s në Gjermaninë Perëndimore, ku kuptohet kanë marrë planet e tyre operative dhe strategjike si dhe armatimet e lehta dhe të rënda të përdorura prej tyre gjatë stërvitjeve dhe lojërave të ndryshme. Kështu mund të shpjegojë faktin e rëndësisë që i kanë vënë rusët armatimit konvencional, që, hë për hë, duket i paaritshëm dhe një rrezik i ri për popujtë dhe Ballkanin në veçanti. Më ra në dorë një buletin sekret nga Inteligjent Servisi anglez, ku bëhej për rekrutimin nga ana e tyre të zv.drejtorit të Zbulimit Ushtarak sovjetik kolonelit Penkovski, i cili veç informacioneve sekrete që u dha anglo-amerikanëve, më bëri përshtypje fakti, se ai dinte me hollësi qendrimet politike të fshehta të elitës vendimmarrëse sovjetike. Si ka mundësi? Çfarë lidhjesh agjenturore duhet të ketë pasur për të siguruar materiale, dokumente të një rëndësie jo të zakonshme? Këtyre pyetjeve unë nuk mund t’i përgjigjem me këtë horizont njohjeje që kam”.

Si mbyllej letra e “Profesorit”?
Ajo mbyllej me një informacion të rëndësishëm për bandën e Xhevedet Mustafës, ku thuhej: “Lexova me vëmendje një kopje të procesit gjyqësor të bandës së Xhevdet Mustafës, konstatova me keqardhje se mungonin provat kryesore të implikimit të saj në veprimtari terroriste ndaj udhëheqjes së lartë. Nga verifikimi me përgjegjësi të angazhimit të burimet tona na rezultojnë: Vrasja e Hasnedarit është e qëllimshme për zhdukjen e provave, pasi ai dispononte edhe kodin sekret të grupit. Grupi terrorist ka qenë në mbikëqyrje dhe ndjekje nga shërbimet e fshehta belgo-gjermane, të cilat undergroun kanë dhënë informacion Sigurimit të Shtetit Shqiptar. Tendenca politike e grupit ka qenë e organizatës “Lëvizja e Legalitetit”. Kontingjenti i saj i përket SDB-ës jugosllave, nga kuadro të së cilës ata kanë marrë udhëzimet përkatëse janë subvencionuar me para dhe suporte logjistike. Taktika e bandës ishte të paraqitej me flamurë etj. Sikur atë e dërgonte CIA amerikane, gjë që nuk vërtetohet…”.

vijon nesër

Nesër do të lexoni

Dëshmia e agjentit potent grek “Papastrati”
Kombinacionet e shërbimit grek për të futur në radhët e levizjes Nacional-çlirimtare minoritarë, që do t´u shërbenin më vonë
Veprimtaria e organizatave nacionaliste greke dhe informacionet që merrte për to Sigurimi i Shtetit


----------

[Brari]

Dossier III

Ish-oficeri i lartë i Shërbimit të Fshehtë zbardh dosjen me dëshminë e njërit prej agjentëve më të dëgjuar grekë, si u arrestua dhe u rekrutua nga Sigurimi në vitin 1971

Budo: “Ju tregoj lojën e Sigurimi me agjentin “Papastrati”, shef i organizatës MAVI”

Luan Kondi

vijon nga numri i kaluar

Në numrin e sotëm të gazetës “Panorama”, ish-oficeri i Sigurimit të Shtetit, Bekim Budo, rrëfen historinë e agjentit grek “Papastrati”, arrestuar nga shërbimi i fshehtë shqiptar në vitin 1971. Në vazhdim, Budo sqaron edhe veprimtarinë e qarqeve shoviniste të shtetit fqinj dhe aktivitetin e njerëzve të tyre në Shqipëri. Interesant është fakti se agjentura greke zhvillonte veprimtarinë e saj në Shqipërinë e Jugut dhe kishte në dispozicion informatorë potentë, tejet të përgatitur. Në vitet ´70-të, Sigurimi i Shtetit Shqiptar kishte rënë në gjurmët e kësaj veprimtarie dhe arrin të kapë, falë një kombinacioni të përsosur, “Papastratin”, përgatitur në shkollën e spiunazhit të vendit fqinj, i cili tregon përpara hetuesve se si ishte vënë në shërbim të grekëve.

Kontaktet e tij të para ishin bërë me gjeneralin grek Vasil Mellaj, që kishte qenë komandant divizioni i trupave greke në Gjirokastër, e me të e kishte njohur patrioti i tij nga Derviçani, Vasil Shahini, i cili e kishte studiuar me kohë. Gjenerali drejtonte dhe një zyrë të shërbimit të fshehtë të zbulimit ushtarak grek “Alfa–Dhio”. Megjithatë, sipas dokumenteve të hetimit të “Papastratit”, gjenerali grek, kishte marrë informacion për agjentin, duke pyetur edhe lidhjet e tij të afërta në Shqipëri dhe Greqi, P.Kotokon, O. Anastasjadhin. Pas verifikimit, gjenerali urdhëron S.Vllahon dhe P.Kotokon të krijonin organizatën antishqiptare MAVI (Metopo Apolefterikon Vorio–Epirotiku), në kryesinë e së cilës u caktua edhe “Papastrati” së bashku me V.Shahinin e J.Diamantin, të njohur për ndjenjat filogreke dhe tepër aktive në veprimtarinë e tyre praktike për aneksimin e trojeve shqiptare. Gjenerali grek e kishte porositur agjentin që të riaktivizonte agjenturën e vjetër dhe të bënte rekrutime të reja, sidomos nga radhët e minoritetit, grekofilëve, grekofonëve, si dhe nga radhët e studentëve dhe nxënësve shqiptarë që studionin ose që kishin kryer studimet në shkollat greke. Agjentura kryesore kishte për detyrë organizimin e grupeve agjenturore, të cilat do të ishin bërthama të rezidenturave në përputhje me situatat agjenturore dhe politike. Në vijim ndiqni intervistën e Bekim Budos për këtë dosje.

Ju kujtohet ndonjë histori interesante nga dosjet e agjentëve në shërbim të të huajve, kapur nga Sigurimi?
Po. Kur isha duke përgatitur një leksion për studentët e Akademisë së Policisë, mora leje për të hulumtuar në dosjet operative, ku ishin regjistruar dëshmi agjentësh dhe informacione të tjera të rëndësishme spiunazhi. Mbaj mend se në njërën prej këtyre dosjeve, ministri Kol Bib Mirakaj, njëherazi edhe Sekretar i Partisë Kombëtare Fashiste Shqiptare i dërgon Ministrisë së Arsimit një shkrese Rezervate me nr.3329, datë 11 korrik 1942, lidhur me aktivitetin e shërbimit të fshehtë grek dhe qarqeve shoviniste të vendit fqinj.

Çfarë thuhej në atë shkresë?
Mirakaj i përgjigjej një shkrese të Ministrisë së Arsimit nr.390 datë 15.4.1942/ XX rezervate dhe një tjetër shkrese të ministrisë së tij nr.2669/Pol.27/D/84 Res, që kishin informacion lidhur me listat emërore të mësuesve grekofonë të qarkut të Gjirokastrës bashkë me informatat përkatëse të marra pjesërisht nga sekretarët politikë dhe nga KK e MM. Listat që i bashkëlidheshin këtij dokumenti ishin grumbulluar nga shërbimi i fshehtë i Mbretit Zog, nga shërbimi i fshehtë diplomatik, si dhe nga sekretarët politik të partisë fashiste, të cilët mbaheshin në lidhje agjenture e zbulim-kundërzbulimi. Në këto lista bie në sy numri i madh i mësuesve, të cilët kishin studiuar për mësuesi në shkollat greke dhe ishin të shpërndarë në 163 shkolla të Shqipërisë së Jugut, mësimet e të cilave ishin në gjuhën greke, që përbënin dyfishin e shkollave në gjuhën turke po në këto territore. Në karakteristikat përbri secilit emër mësuesi janë shënuar shkurtimisht qëndrimi i tyre në raport me qeverinë e Zogut, ndjenjat shoviniste, si dhe në raport me ndjenjat kombëtare. Predominojnë karakteristikat pozitive të tyre në këto raporte në masën prej rreth 70 për qind.

Informacionet vinin nga burime të besueshme?
Sigurisht. Në dosje vura re se problemi ishte më i thellë dhe nuk ishte marrë sa duhet në konsideratë sinjali i alarmit i dhënë nga Konsulli i Janinës, Xhemal Frashëri, cili midis të tjerave theksonte: “Shkolla e Vellasit, e cila dirizhohet nga Dhespoti i Janinës, Spiridhoni, një armik i rreptë i Shqipërsisë, është ngritur vetëm e vetëm për të përgatitur me kulturë dhe me ndjenja greke rininë e fshatrave grekofonë të Prefekturës së Gjirokastrës, me anë të propagandës helmonjëse për të arritur qëllimin kryesor satanik, i cili është bashkimi i të ashtuquajturit “Vorio-Epir” me Epirin. Po nuk morëm masa të rrepta, them me bindje se shkolla Vellas do të jetë varri i Gjirokastrës”.

A konfirmohet kjo nga ndonjë burim tjetër?
Nga materialet e tjera të hulumtuara është mjaft afër realitetit të ngjarjeve që bën të mundur krijimin dhe pompimin e “Megalli Idesë”, apo idesë së madhe, një rrëfim i një agjenti potent grek me pseudonimin “Papastrati”, i cili përfaqëson tipikisht në mënyrë të koncentruar një veprimtari sa armiqësore ndaj vendit tonë, aq edhe përbuzëse ndaj Shqipërisë. Në letrën informative të Ministrisë së Arsimit shkruhet: “Është interesante të theksojmë se ky rrëfim është edhe një sintezë e një veprimtarie për më shumë se një shekull e shovenëve, përfaqësues ekstremistë të një nacionalizmi absurd në dëm të një vendi tepër paqësor e miqësor, i cili historikisht ka dhënë një ndihmesë të madhe me anë të komunitetit shqiptar në Greqi, arvanitasve, si Kollokotroni, Karaiskaqis, Bubulina e Boçari, të cilët ishin edhe protagonistë kryesorë të revolucionit grek të vitit 1821, gjë që edhe në historinë moderne të këtij vendi ky kontribut mohohet padrejtësisht. Kundër këtij vendi autokton fqinj prej mijëra vjetësh, pas fitimit të pavarësisë, qarqe të caktuara shovene, megalomane dhe aventuriere, në vitin 1867, krijuan organizatën Vllazëria Qendrore Kulturore si dhe Klubin–Sillogun Vorio Epirot, të cilat, shkallë–shkallë, do të përbënin bazën e organizatës famëkeqe QEVA (Komiteti Qendror i Përpjekjeve Vorio Epirote), duke marrë dhe pëlqimin e Patriarkanës së Stambollit. Në krye të kësaj organizate do të vendosej lunxhioti, Kristaq Zografi. Më 6 qershor 1888 krijohet në Greqi nga Dhimitër Boçari, shoqëria e vllamidhes Allvani (Vllamët–Vllezërit Shqiptarë) me një platformë antikombit shqiptar për pengimin e gjuhës së shkruar shqipe në alfabetin latin mbi bazën e një strategjie, që kishte qëllim kryesor helenizimin e popullsisë së Shqipërisë së Jugut dhe më gjerë me një propagandë që mbivlerësonte dukshëm kulturën greke, duke nënçmuar kulturën shqiptare”.

Po shërbimi i fshehtë e ndiqte veprimtarinë e spiunazhit grek?
Shërbimi i fshehtë i qeverisë së asaj kohe njoftonte për një marrëveshje të fshehtë midis Patriarkanës së Stambollit me qeverinë greke, ku u vendos që myslimanët e Kosovës, Bosnjes dhe Hercegovinës si dhe të Shqipërisë të konsideroheshin turq, ndërsa shqiptarët ortodoksë të konvertoheshin në helenë dhe të admiministroheshin nga Greqia, pasi shqiptarve u mohohej kategorikisht aftësia shtetformuese, edhe pse historikisht kishin dhënë prova, madje edhe në Greqi, duke i dhënë asaj jo pak, por rreth 20 kryeministra qysh nga Miauli, Kanari, Kryeziu e deri dhe vetë Lefter Venizellosin, të cilët ishin të gjithë arvanitas, pa bërë fjalë këtu se edhe Presidenti i parë grek, Pavllo Kondurjoti dhe Presidenti tjetër, Theodhoros Pangallos, ishin me origjinë shqiptare dhe në mjediset miqësore e familjare komunikonin në gjuhën shqipe.

Si i realizonin qarqet shoviniste greke synimet e tyre?
Nga letra që ndodhej në Arkivin e Ministrisë së Brendshme, dosjen e agjentit grek “Papastrati” mësohet se “Megali-idea” dhe të tjera, synime të tyre amplifikon akoma më shumë dhe bëhen shpejt udhëheqje për veprim në marrëdhëniet e mëvonshme me shtetin tonë, me të cilin qysh pas 28 nëntorit 1912 kishin filluar kontradiktat e mprehta dhe diplomacia e saj mori orientime të qarta nga qeveria greke për sensibilizimin e opinionit ndërkombëtar për gjoja të drejtën e saj për aneksimin e Epirit të Veriut e konsideruar prej tyre si tokë greke dhe duke u munduar ta justifikonin dhe argumentonin historikisht, sidomos me ekzistencen e minoritetit grek në trojet tona autoktone. Këto kontradikta shpërthyen kur Konferenca e Ambasadorëve më 8 gusht 1913 përcaktoi kufijtë e Shqipërisë. Edhe pse kufijtë e vendosura nga komisionerët e huaj anglo-francezë dhe italianë kishin lënë jashtë tyre troje të konsiderueshme të populluara nga shqiptarë autoktonë, grekët dhe një pjesë e mësuesëve grekofonë kishin përgatitur veç të tjerave nxënësit e shkollave greke, të paraqiteshin para tyre, duke u prezantuar si grekër, duke thënë se “Ego ime Elinas” (Unë jam grek) etj. Në të njëjtën kohë, ata provokojnë Konferencën e Korfuzit më 1913, e cila në vendimet e majit 1914, i vuri kushte qeverisë shqiptare për të zbatuar një plan special për minoritetin dhe Vorio Epirin, në mënyrë që ajo të ishte në çdo kohë prezente në këto treva, si dhe t´i kishte fillimisht nën kujdestari, probleme që ai i ngiti në forume ndërkombëtare e deri në Konferencën e Firences në vitin 1921, por, siç e dimë nga historia, planet e grekëve u bënë pa hanxhinë.

Çfarë rrëfen agjenti grek “Papastrati”?
Kongresi i Lushnjës, Lufta e Vlorës bënë të mundur legalisht, që marrëveshja Titoni–Venizellos, për ndarjen e Shqipërisë të mbetej në letër dhe të zbatohej ilegalisht nga shërbimet e fshehta të këtyre vendeve për t´i bërë fakte të kryera në të ardhmen. Pikërisht këtë e rrëfen më së miri agjenti potent grek, Papastrati. Në materialet e hetuesisë së asaj kohe shkruhet: “Në Tiranë, në zyrat e hetuesisë u paraqit agjenti grek, me pseudonim “Papastrati”, më 22 shkurt 1971, që, për shkak të statusit të tij të themi special dhe të veçantë e mori në pyetje zëvendësdrejtori i Drejtorisë së Hetuesisë. Agjenti grek vazhdoi rrëfimin e aktivitetit të tij në shërbim të zbulimit grek. Mes të tjerave, ai thotë se, ´siç e theksova, pasi mbarova arsimin e mesëm në Sozimea Skoli, vazhdova arsimin e lartë në Athinë, për mësuesi, të cilën e mbarova me rezultate të larta. Ndërkohë, bashkë me dy bashkfshatarët e mi nga Klishari ishim anëtarësuar në Sillogun Vorio–Epirot, me qendër në Athinë, ku në një nga mbledhjet e radhës kryetari i tij, Kristaq Zografo, që më ka mbetur në kujtesë, na foli për perspektivën tashmë të hapur me pëlqimin e qeverisë greke dhe të Patriarkanës së Stambollit, do t´i përvishemi punës për aneksimin e Vorio Epirit, që, sipas tij, ato ishin toka greke qysh në lashtësi dhe se e kishin amanet nga të parët që ëndrrën e tyre ta bënin realitet sa më shpejt, pasi ishin krijuar të gjitha kushtet, ishin mënjanuar të gjitha pengesat dhe jo vetem kaq, gjithnjë sipas Kristaqit, ishte marrë pëlqimi i vetë vendeve vendimmarrëse kryesore të Evropës, Angli-Francë-Itali. Nuk ka pse ta fsheh, u entuziazmova për faktin sepse Shqipëria në atë kohë ishte një vend tërësisht anadollak, tepër i prapambetur, pa kulturë dhe intelektualë, sëmundjet bënin kërdinë, pa alfabet, gjuhë të shkruar, pa shkolla dhe mendoja në atë kohë së me Greqinë dhe kujdestarinë e saj Shqipëria do të shkonte përpara në arsim, kulturë, rimëkëmbje etj.´”.

“Papastrati” ishte i zgjedhur në forume të larta të qarqeve shoviniste greke?
Materialet thonë se po. Dora-dorës ai ishte bërë një nga përkrahësit kryesor të Zografos. Më tej, ai dëshmon: “Në këto aktivitete jam njohur edhe me patriotin tim nga Derviçani, Vasil Shahinin, i cili, me sa duket, më kishte studiuar me kohë dhe më rekomandoj te gjenerali grek Vasil Mellaj, i cili kishte qenë komandant divizioni i trupave greke në Gjirokastër dhe që drejtonte dhe një zyrë të shërbimit të fshehtë të zbulimit ushtarak grek, “Alfa–Dhio”. Gjeneralit i pëlqeva qysh në fillim për njohuritë e mia, për historinë e kulturën helene, jo vetëm atë moderne, por edhe për lashtësinë, çka me vonë krijoi besim të plotë, duke pyetur edhe në lidhje të tij të afërta në Shqipëri dhe Greqi, sidomos Pandelejmon Kotokon, Orest Anastasjadhin, etj., siç e mora vesh më vonë prej tyre. Kështu, gjenerali urdhëron Spiridhon Vllahon dhe Pandelejmon Kotokon të krijonin organizatën antishqiptare MAVI (Metopo Apolefterikon Vorio–Epirotiku), në kryesinë e së cilës u caktova edhe unë së bashku me Vasil Shahinin e Jani Diamantin, tashmë të njohur për ndjenjat filogreke dhe tepër aktive në veprimtarinë e tyre praktike për aneksimin e trojeve shqiptare”.

Si e rekrutuan “Papastratin”?
Gjenerali, në një nga takimet e shpeshta me të, i kishte shprehur konsideratën e tij dhe të shefit kryesor të zbulimit grek, emrin e të cilit, ai nuk e mësoi kurrë. Po ky njeri i vuri detyrën e fshehtë, të merrej në të ardhmen me organizimin cilësor të rrjetit agjenturor të zbulimit grek në Shqipëri. Në fillim kreu një kurs të përshpejtuar për të njohur elementet fillestare të zbulimit, lidhjeve, ndërlidhjes, kodeve, grumbullimit dhe seleksionimit të informacioneve etj. Më vonë, pasi u krijua organi kryesor i centralizuar i informacionit QIPE (Qendriqi Ipiresias Pliroforion Edhallos), “Papastrati” bëri kursin e plotë të zbulimit dhe u kamuflua pas organizatës MAVI, të cilën, sipas orientimit i formuloi datyrat kryesore legale, e cila ishte pengimi me çdo kusht i pjesëmarrjes së minoritetit në Luftën Nacional-Çlirimtare, si dhe detyrën kryesore ilegale, e cila ishte futja me kombinacion në këtë lëvizje dhe në ushtrinë e saj të agjentëve grekë, me qëllim që ata të bënin karrierë dhe do t´u shërbenin në të ardhmen, për realizimin e planeve të tyre, gjoja për çlirimin një herë e përgjithmonë të Vorio-Epirit. “Papastrati” dëshmon: “Pas krijimit të MAVI-t u hodhëm në Shqipëri dhe krijuam komitetet Vorio Epirote me anëtarë Andon Qirjaqin, Misto Papadhimën, Dhimitër Mestakulin, Lefter Guvelin, Jorgo Zoton, Gligor Labovitin etj., të cilëve u vumë detyra të qarta se do ta fillonin me propagandë dhe se tri hallkat kryesore të punës sonë Kleri, Shkolla dhe Shtypi, të cilat do të ndihmoheshin fuqimisht nga shtypi grek, ku do të paraprinin gazetat Ipsokratikon Mellon dhe Vorioepirotikon Agonos, të cilat kishin detyrë kryesore të krijonin armiqësi midis dy feve kryesore atë myslimane dhe ortodokse, pasi e quanin të tejkaluar kohën kur këto dy fe bashkëjetonin në harmoni, çka ishte pengesë e madhe për realizimin e detyrave tona. I konkretizuam detyrat, dhespotit të Janinës, Spiridhoni, ishte vënë detyrë të rekrutonte sa më shumë nxënës për të vazhduar shkollën e Vellas, gjë për të cilën kishte marrë nga Qeveria greke fonde të posaçme, ndërsa Pandelejmon Kotoko kishte marrë detyrë të punonte me klerikët ortodoksë shqiptarë, pjesa më e madhe e të cilëve ishin rekrutuar nga zbulimi grek, Asfalia, shërbimet e fshehta të Korofillaqisë dhe të policisë qytetëse Astinomia Poleos, siç ishin Papu Jorgji Taci nga Leshnica, Papu Jani Dashi nga Cuka dhe Papu Foti Zisi nga Gjirokastra. Pyetjes për aktivizimin e agjenturës së vjetër të zbulimit grek si dhe rekrutimin e agjenturës së re kryeagjenti “Papastrati” i ishte përgjigjur: “Gjenerali Vasil Mellaj na kishte porositur për riaktivizimin e agjenturës së vjetër krahas rekrutimeve të reja që do të bënim sidomos nga radhët e minoritetit, grekofilëve, grekofonëve, si dhe nga radhët e studentëve dhe nxënësve shqiptarë që studionin ose që kishin kryer studimet në shkollat greke. Kështu agjentura kryesore kishte për detyrë organizimin e grupeve agjenturore, të cilat do të ishin bërthama të rezidenturave në përputhje me situatat agjenturore dhe politike. Konkretisht, Vasil Shahini do të punonte me disa kategori të caktuara si me tregtarë, mësues grekofonë si dhe kryepleq, duke riaktivizuar sidomos Gligor Kicatin nga Poliçani, Jani Foton po aty, doktor Ilia Zërin nga Sopiku, doktor Sokrat Bozhori nga Terihati, Andon Qirjaqin nga Glina, doktor Telhma Labovitin nga Gjirokastra, Dhimitër Mastakulin nga Kakodhiqi, Jorgo Zërin nga Dhuvjani etj. Gjithashtu, gjenerali na kujtonte shpesh përvojën e demonstratave dhe protestave masive pranë Lidhjes së Kombeve”.

------