Implikimet e procesit global të shekularizmit

[Klevis2000]

Implikimet e procesit global të shekularizmit[1]

Duhet të jemi të vetëdijshëm për faktin se shekularizmi nuk është i konfinuar vetëm mbi botën e Perëndimit dhe së këndejmi duhet të dimë se përvoja e atij vendi dhe raporti kundrejt kësaj shfaqjeje në të vërtetë janë më këshillues për muslimanët. Islami në këtë rast nuk i gjason Krishterizmit, sepse shekularizmi, i cili, gjithashtu në mënyrë të caktuar, sot është i pranishëm edhe në Botën Islame, nuk ka ndikuar dhe nuk do të ndikojë qenësisht në besimin tonë ashtu si ndikon ai tek njeriu i Perëndimit. Por, problemet që rrjedhin nga shekularizmi, ndonëse nuk janë të njëjta sikur ato që e tronditin Perëndimin, sigurisht kanë shkaktuar mjaft konfuzion në mjedisin tonë. Gjendja në mjedisin tonë mund të konsiderohet, natyrisht, kritike nëse kemi parasysh se shoqëria muslimane përgjithësisht është e pavetëdijshme për implikimet e procesit të shekularizmit. Së këndejmi është me rëndësi esenciale që të fitojmë një pamje të qartë të shekularizmit pikërisht nga ata që njohin problemin dhe që e janë të vetëdijshëm për të.

Shekularizmi – ‘nxjerrja e njeriut nga kontrolli religjioz dhe metafizik’

Termi sekular (shqip: shekullar, nga latinishtja saeculum përcakton qartë konotacionin dual të kohës dhe të vendit; të kohës që ka të bëjë me tash dhe e tashmja, dhe të vendit që ka të bëjë me botën dhe botëroren. Kështu, pra, saeculum d.m.th. ky shekull apo koha e tashme, që ka të bëjë me gjësendet dhe ndodhitë në këtë botë, e po ashtu d.m.th. edhe ndodhitë bashkëkohore. Theksi i domethënies vihet në kohën a në periudhën e caktuar në botë, të kundruara në proces historik. Koncepti i shekulares ka të bëjë me gjendjen e botës në këtë kohë apo periudhë të caktuar. Qysh këtu vërejmë embrionin e domethënies e cila është zhvilluar lehtë, natyrisht dhe logjikisht në kontekstin ekzistencial të botës gjithëndryshuese, në të cilën ndodh përfytyrimi mbi relativitetin e vlerave njerëzore. Ky konotacion kohor-hapësinor, i përcjellë në koncept të shekulares, historikisht është zhvilluar nga përvoja dhe vetëdije të krijuara me fuzionimin e traditës greko-romake dhe judaiste në krishterimin e Perëndimit. Ky është ai fuzionimi i elementeve ndërsjellësisht kundërshtuese të pikëpamjes heleniste dhe hebraike mbi botën e cila është inkorporuar me forcë në krishterim, që teologët dhe intelektualët modernë të krishterë e përcaktojnë si problem. Ata këtë e konsiderojnë problematike për shkak se pikëpamjet paraprake në esencë kanë qenë hapësinore – sociale, derisa të tjerat kanë qenë kohore – temporale në atë masë saqë në lidhje me këtë konfuzioni i krijuar është bërë burim i problemeve të tyre epistemiologjike, e për këtë shkak edhe i problemeve teologjike. Meqenëse bota në kohën më të re gjithnjë e më shumë përcaktohet dhe kuptohet si historike, theksimi i aspektit të saj temporal ka rëndësi gjithnjë e më të madhe. Për këtë shkak ata gjithnjë e më shumë angazhohen për të theksuar koncepcionin e vet të vizionit hebraik të ekzistimit, të cilin e konsiderojnë më të përshtatshëm për frymën e kohës, derisa atë heleniste e konsiderojnë si fatale dhe gabim vendimtar.

Shekularizmi është përkufizuar si nxjerrje e njeriut “së pari nga kontrolli religjioz, e pastaj edhe metafizik nga shkaku dhe gjuha e tij” (e marrë nga teologu holandez Cornelis van Peursen, i cili drejton katedrën e filozofisë të Universitetit në Leiden; Këtë përkufizim e ka cituar teologu harvardas Harvey Cox në veprën e vet Qyteti sekular, New York, 1963, fq. 2). Ky është “çlirimi i botës nga konceptimet religjioze dhe kuazireligjioze të vetvetes, shkapërderdhja e të gjitha pikëpamjeve të mbyllura mbi botën, thyerja e të gjitha miteve dhe simboleve mbinatyrore …”, defatalizimi i historisë, i njohjes së njeriut se bota është në duart e tij dhe se më nuk mund ta fajësojë (jo)lumturinë për shkak të kësaj që bën ai vetë me botën… Ky është njeriu i cili kujdesin e tij nga botët e tjera e orienton drejt kësaj bote dhe kësaj kohe. Shekularizmi nuk përfshin vetëm aspektet politike dhe sociale të jetës, por ai përfshin pashmangshëm edhe aspektet e tij kulturologjike. Ai implikon “një proces historik, gati sigurisht ireversibël, në të cilën shoqëria dhe kultura nga tutoria janë shndërruar në kontroll të religjionit dhe pikëpamjeve të mbyllura metafizike mbi botën.” Ky është ‘përparimi çlirues’, kurse produkti skajor i shekularizmit është relativizmi historik. Së këndejmi, sipas tyre, historia është proces i shekularizmit.

Procesi i evolucionit të vetëdijes njerëzore nga ‘infantiliteti' deri te ‘pjekuria'

Komponentet integrale të shekularizmit janë zhdehja e natyrës, desakralizimi i politikës dhe dekonsekracioni i vlerave. Me nocionin ‘zhdehja e natyrës’ - vetë termi dhe koncepti janë marrë nga sociologu gjerman Max Weber[2] - nënkuptohet çlirimi i natyrës nga ngjyrimet e religjiozes, që ngërthen edhe mënjanimin e frymës animistike, të hyjnive dhe magjisë nga bota e natyrës, të ndarë prej Zotit, dhe distancimi i njeriut prej tij. Kështu njeriu natyrën më nuk mund ta konsiderojë vepër të Zotit që njëkohësisht i lejon që kundrejt saj të sillet lirisht, se e shfrytëzon në pajtim me nevojat dhe planet e veta duke krijuar kështu ndryshime dhe progres historik.

Me nocionin ‘desakralizimi i politikës’ konsiderohet abrogimi i legjitimitetit sakral të fuqisë dhe pushtetit, që është parakusht i ndryshimit politik, dhe me këtë edhe të ndryshimit social, me se përshpejtohet domosdoshmëria e procesit historik.

Sa i përket termit ‘dekonsekracioni i vlerës’, me këtë nënkuptohet kthimi i së kalueshmes dhe relatives, të gjitha pjesëve të kulturës dhe çdo sistemi të vlerave që, sipas tyre, përfshin religjionin dhe pikëpamjet mbi botën, të cilat kanë rëndësi të pashmangshme dhe skajore. Në këtë mënyrë historia – ardhmëria është e hapur për ndryshime, kurse njeriu është i lirë që këto ndryshime t’i krijojë dhe vetveten ta zhytë në atë proces ‘evolutiv’.

Raporti i këtillë kundrejt vlerave kërkon që njeriu – shekularist të bëhet pjesërisht i vetëdijshëm për relativitetin e pikëpamjeve dhe besimit të tij vetjak. Ai duhet të jetojë me njohurinë se parimet dhe kodekset e mirësjelljes që kanë udhëhequr jetën e tij, me kohë dhe ndër breza do të ndryshojnë. Ky raport kërkon atë që ata e quajnë pjekuri, dhe kështu edhe shekularizmi është proces i evolucionit të vetëdijes njerëzore nga gjendja e infantilitetit deri te gjendja e pjekurisë, kurse është definuar si mënjanimi i varësisë juveniliane nga çdo shkallë e shoqërisë…, procesi i “pjekjes dhe presupozimit të përgjegjësisë …, refuzimi i mbështetjes fetare dhe metafizike dhe vënia e njeriut në vendin e vet.” Gjithashtu thonë se ky ndryshim i vlerave është fenomen i ‘konversionit’, i cili përsëritet dhe i cili zhvillohet në “interaksion të veprimit të historisë mbi njeriun dhe të njeriut mbi historinë”, që ata e quajnë përgjegjësi, përkatësisht miratimi i përgjegjësisë së pjekur.

Relativizimi i të gjitha vlerave në religjionin e shekularizmit

Duhet të theksojmë se ekziston dinstinksioni ndërmjet shekularizimit dhe shekularizmit. Shekularizimi implikon një proces të vazhdueshëm dhe të hapur në të cilin vlerat dhe pikëpamjet mbi botën në vazhdimësi revidohen në pajtim me ndryshimet ‘evolutive’ në histori. Shekularizmi, si religjion, projekton një pikëpamje të mbyllur mbi botën dhe një sistem absolut të vlerave, në pajtim me synimin ultimativ historik, të cilat për njeriun janë me rëndësi kapitale. Shekularizmi, sipas tyre përcakton ideologjinë. Ndonëse ideologjia çfarë është shekularizmi, si edhe procesi si shekularizim, gjithashtu e zhdehin natyrën dhe e desakralizojnë politikën, ato kurrë në tërësi nuk i dekonsekrojnë vlerat, sepse konstituojnë sistemin e vet të vlerave me qëllim që ai të konsiderohet absolut dhe përfundimtar, në dallim nga shekularizmi, i cili relativizon të gjitha vlerat dhe prodhon ‘çiltëri’ e liri të domosdoshme për veprimin njerëzor dhe historinë. Për këtë arsye, ata shekularizimin e konsiderojnë kanosje të shekularizmit dhe theksojnë me këmbëngulje se duhet ta ndjekin me vëmendje dhe ta rishqyrtojnë e ta pamundësojnë që ai të bëhet ideologji shtetërore. Shekularizimi, sipas mendimit të tyre, shënon veprimet e brendshme të ‘evolucionit’ njerëzor. Konteksti në të cilin ndodh shekularizimi, është civilizimi urban. Struktura e jetës së bashkësisë, konsiderojnë ata, ka evoluar prej asaj primitive deri tek ajo fisnore – prej fshatrave deri tek qytetet dhe metropolet, dhe kjo në faza - nga grupimi primitiv shoqëror deri tek shoqëria komplekse të masave. Shikuar në kontekstin e jetës së njeriut, apo evolucionit të njeriut, kjo korrespondon me ‘zhvillimin’ e njeriut nga infantilja deri te pjekuria. Civilizimi urban është kontekst në të cilin ndodh aftësimi i njeriut, duke e trajtësuar formën e civilizimit dhe duke u bërë vetëm prej saj e trajtësuar.

Përkufizimi i shekularizmit, i cili perceptimit tonë ia jep karakterin e tij të mirëfilltë, korrespondon saktësisht me atë që ndodh në jetën shpirtërore, racionale, fizike dhe materiale të njeriut të Perëndimit dhe në kulturën e civilizimin e tij. Pohimi se shekularizmi i ka rrënjët në besimin biblik, nuk ka pikëmbështetje në faktet historike. Shekullarizmi nuk ka fundament në besimin biblik, por në interpretim të besimit biblik nga ana e njeriut të Perëndimit. Ai nuk është fryt i Ungjillit, veçse është fryt i historisë së gjatë të konfliktit filozofik e metafizik të pikëpamjes religjioze dhe thjesht racionaliste mbi botën e njeriut të Perëndimit. Ndërvarësia e interpretimit dhe pikëpamjes mbi botën vepron në histori për shkak se për njeriun e Perëndimit e vërteta apo vetë Zoti janë të inkarnuar në njeriun, kohën dhe historinë.

Ndarja e fetares prej temporales – betejë e humbur kundër forcave shekulare

Nga të gjitha religjionet e mëdha të botës, vetëm krishterimi selinë e vet nga Jerusalemi e vendosi në Romë, duke simbolizuar kështu edhe perëndimëzimin e Krishterimit dhe përfshirjen shkallë-shkallë dhe suksesive të elementeve të Perëndimit, të cilët në histori kanë prodhuar dhe përshpejtuar momentum të shekularizmit. Kanë ekzistuar, dhe ekzistojnë ende, nga pikëpamja e Islamit, dy krishterime: ai burimor, përkatësisht i drejtë, dhe versioni i tij perëndimor. Krishterimi burimor dhe i drejtë është në harmoni me Islamin. Ata që para shpalljes së Islamit besonin në mësimet burimore dhe të mirëfillta të Isait a.s., qenë besimtarë të vërtetë (mu’min dhe muslim). Pas shpalljes së Islamit, nëse ata dinin esencën e tij dhe nëse besimi (iman) dhe nënshtrimi (islam) i tyre qenë të vërteta e të sinqerta ata u janë bashkuar ithtarëve të Islamit. Ata që qysh në fillimin ndryshuan mësimet burimore dhe hoqën dorë nga mësimet e vërteta të Isait a. s. qenë iniciatorë dhe themelues të krishterimit të Perëndimit, çfarë ne e njohim sot. Pasi që shkrimi i shenjtë – Ungjilli (Inxhili) i tyre, është ndryshuar pjesërisht, d.m.th. është shtrembëruar në raport me shpalljen e vërtetë të Isait a. s., Kur’ani ata i kategorizon si Ithtarë të Librit (Ehl’ul-Kitab). Ndër ithtarët e Librit, dhe në raport me krishterimin e Perëndimit, ata që privatisht mbetën të përkushtueshëm ndaj besimit në një Zot dhe në Pejgamberin e Tij, Isain a. s., të cilët rregullisht e lutën Zotin dhe vepruan vepra të mira ashtu si e ndienin se është në pajtim me besimin, dhe të cilët në besimin e këtillë në të vërtetë nuk ishin të vetëdijshëm për Islamin, janë ata që Kur’ani, sipas dashurisë së All-llahut të Madhëruar, i quan mu’minë më të afërt në Islam (El-Maidetu, 85-88).

Për shkak të këtij konfuzioni të kushtëzuar, përshkuar nga elementet perëndimore, religjioni nga vetë fillimi dhe gjatë zhvillimit të vet në mënyrë rezolute i është kundërvënë duke degëzuar mësimin burimor dhe të vërtetë të Krishterimit. As hebraikët dhe as të krishterët burimorë nuk e kanë kuptuar as njohur të ashtuquajturin radikalizëm fetar të tanishëm çfarë ne e njohim në kuptimin modern pas zhvillimit dhe shekularizimit të Krishterimit të Perëndimit. Faktet e padiskutueshme historike Krishterimin e hershëm e paraqesin si kundërshti konsistente ndaj shekularizmit, kurse kjo kundërthënie, e kushtëzuar nga përçmimi i natyrës dhe lakuriqësimi i tij, lakuriqësimi i domethënies së tij shpirtërore dhe teologjike (që ka vazhduar gjatë historisë së tij të humbjes së betejës kundër forcave të shekularizmit) paradoksalisht është fortifikuar në vetë themelin e Krishterimit të Perëndimit. Ndarja e kishës prej shtetit – fetares prej temporales – kurrë nuk ka qenë rezultat i tentimit që në një pjesë të Krishterimit të futet shekularizmi. Përkundrazi, ky ka qenë rezultat i qëndrimit shekular filozofik të Perëndimit, të orientuar kundër asaj që konsiderohet cenim antishekular i kishës ambivalente, të themeluar mbi mësimet e religjionit ekletik. Për Krishterimin ndarja ka paraqitur status quo në humbjen e betejës kundër forcave shekulare. Kurse madje (edhe) kjo status quo është gërryer shkallë-shkallë kështu që sot religjionit i ka mbetur shumë pak hapësirë që të luajë ndonjë rol më të rëndësishëm shoqëror a politik në shtetet shekullare të Perëndimit.

Perëndimëzimi i Krishterimit - fillimi i shekullarizimit të tij

Në dallim prej shekullarizmit, Krishterimi ka predikuar gjithnjë pikëpamjen ‘e mbyllur’ metafizike mbi botën dhe nuk i ka dekonsekruar njëmend vlerat, përfshirë edhe idhujt edhe ikonat, por i ka asimiluar në karakterin e tij vetjak. Për më tepër, ai me vetëdije e ka lidhur veten në legjitimimin sakral të fuqisë dhe pushtetit politik, që është anatemë për procesin e shekullarizimit. Perëndimëzimi i Krishterimit atëherë kishte domethënie të fillimit të shekullarizimit të tij. Shekullarizmi është rezultat i aplikimit të shtrembër të filozofisë greke në teologjinë dhe metafizikën perëndimore, qysh në shekullin XVII. Logjikisht, ky proces solli revolucionin shkencor që e enuncoi Dekarti (Descartes), i cili ia hapi dyert dyshimit dhe skepticizmit, kurse suksesivisht, në shekullin XVIII, por edhe në kohën tonë, ateizmit dhe agnosticizmit, utilitarizmit dhe materializmit dialektik, evolucionizmit dhe historicizmit. Krishterimi u përpoq t’i kundërvihej shekularizmit, por s’pati sukses, kurse rreziku qëndron në faktin se nuk arrin ta përmbajë, dhe tash teologët influencues modernistë i thërrasin të krishterët që edhe vetë t’i bashkohen shekullarizmit. Pohimi i tyre i supozuar se si procesi historik, i cili botën e bëri shekullare i ka rrënjët në besimin biblik dhe se kjo është fryt i Ungjillit, duhet të perceptohet si një mënyrë e menduar mirë krishterimi i Perëndimit të përpiqet të zgjidhet nga dilemat e veta. Ndonëse ky tentim është pa dyshim i shkathët, ai njëkohësisht është edhe vetëdestruktiv sepse ky pohim medoemos shpie drejt akuzës se gjatë dy mileniumeve të kaluara të krishterët, duke i inkuadruar edhe apostujt, shenjtorët, teologët, teorikët dhe dijetarët e tyre e kuptuan shtrembërisht dhe e interpretuan shtrembërisht Ungjillin, duke bërë mëkat fatal dhe duke i shpënë të krishterët në rrugë të shtrembër të historisë së tyre shpirtërore dhe intelektuale. Kurse pikërisht këtë e thonë ata që këtë pohim e shqiptojnë. Nëse ajo që ata thonë merret si e vlefshme, atëherë ata dhe të krishterët përgjithësisht, si mund të jenë të sigurt se tek krishterët e hershëm dhe ithtarët e tyre ndër shekuj, të cilët e kuptuan gabimisht, e interpretuan gabimisht dhe gabimisht vepruan kundrejt një çështjeje kaq të rëndësishme, madje vendimtare, siç është ai mesazhi shekullar i Ungjillit dhe misioni shekullarizues i kishës; po ashtu e kuptuan gabimisht, interpretuan gabimisht dhe vepruan gabimisht kur është fjala për çështjet vitale të religjionit dhe vetë besimit, doktrinën e Trinitetit, doktrinën e Ringjalljes dhe të Shpëtimit, dhe formulimin e konceptimin e Shpalljes? Meqë për ta do të duhej të ishte absolutisht dhe në mënyrë vitale e rëndësishme të besojnë se si informatat e të krishterëve të parë mbi natyrën e Zotit, i cili Vetë u është zbuluar, qenë të sakta, do të ishte e padobishme që të tentojnë ta tejkalojnë këtë problem me besimin në ‘evolucionin’ njerëzor dhe historinë, sepse ne nuk mund ta pranojmë përgjigjen e bazuar vetëm në përvojën subjektive dhe të vetëdijes dhe në supozimet ‘shkencore’, ku nuk ekzistojnë kriteret e dijes dhe të sigurisë. Kjo që e thonë ata, do të thotë se Zoti Shpalljen e Vet e ka dërguar, apo i është shpallur Vetë njeriut deri sa ai ishte në fazën ‘infantile’ të ‘evolucionit’ të vet. Atëherë ky njeriu ‘infantil’ e interpretoi shpalljen dhe e konceptoi atë në format dogmatike dhe doktrinare duke ua shprehur atyre fenë e tyre. Më vonë, kur njeriu “u poq”, ai konstatoi se si konceptualizmi dogmatik dhe doktrinar i njeriut ‘infantil’ më nuk janë mjaft adekuate që ta shprehin fenë e tij në kohën e tij, ashtu që ai duhet t’i zhvillojë si i ka zhvilluar. Në të kundërtën, ato do të ishin të mangëta, përkatësisht joadekuate. Kështu ata mbesin në qëndrimin se konceptualizimet dogmatike dhe doktrinare kanë ‘evoluar’, por jo për se nga vetë fillimi janë medoemos joadekuate, sepse, si është ‘zhvilluar’ njeriu, ato bëheshin joadekuate nëse nuk u zhvilluan në mënyrë përkatëse. Kjo, sipas mendimit tonë, nuk e zgjidh problemin e relativitetit të informimit mbi Shpalljen; për më tepër kjo ka qenë vepër e njeriut “infantil”. Madje, kjo mënyrë e lidhshmërisë së religjionit me teorinë e evolucionit të zhvillimit, logjikisht shpie drejt një rezonimi qarkullues. Përse Zoti do të dërgonte Shpalljen apo edhe përse Vetë do T’i zbulohej njeriut ‘infantil’ e jo atij ‘të pjekur’, veçanërisht kur Ai, i Cili edhe e krijoi njeriun, është dashur ta dinte në çfarë shkalle të zhvillimit ishte njeriu në çastin e Shpalljes? Madje as njeriu një porosi të tillë me rëndësi vitale nuk do t’ia dërgonte infantit, as që do t’i zbulohej atij. Ata do të mund të thoshin se si e ka bërë këtë Zoti që te njeriu të inicojë procesin e ‘pjekjes’ dhe që njeriu, kur të ‘zhvillohet’ deri në ‘pjekuri’, të aftësohet ta mësojë natyrën dhe cakun e vet të mirëfilltë. Por as atëherë, në këtë fazë gjoja të ‘pjekurisë’, të kësaj epoke moderne, shekullare, njeriu i Perëndimit nuk ka dije përkatëse mbi Zotin dhe ende sikur i verbëti prek rreth vetes duke e kërkuar. Duket se njeriu i Perëndimit, i cili beson në këtë version të Krishterimit patjetër ose duhet të pranojë se njeriu ende është ‘infantil’, ose që konceptualizimi i krishterimit që nga fillimi është medoemos joadekuat. Sa i përket vetë Shpalljes, ata nuk mund t’i shmangen dyshimit se versioni i tyre i Shpalljes është shënuar dhe transmetuar në mënyrë relevante, sepse ekzistojnë edhe burime të tjera, përveç Barnabës dhe etërve paranikejas e postnikejas, të cilët janë në kundërthënie me formulimin mbi të cilin zë fill sot versioni ‘zyrtar’ i Krishterimit.

Ideja perëndimore mbi përparimin kulturologjik

Njeriu i Perëndimit gjithnjë i ka besuar mendimit se kultura dhe civilizimi i tij është produkt i përparimit kulturologjik të njeriut. Kjo është pikërisht ajo mënyra në të cilën ata, duke besuar edhe në teoritë vetjake absurde mbi evoluimin e njeriut, e shohin historinë dhe zhvillimin e njeriut sikur edhe religjionin dhe përvojën religjioze dhe vetëdijen. Ne, ndërkaq, nuk pranojmë që ata flasin kështu dhe në këtë mënyrë edhe në emrin tonë. Shekullarizmi, i cili e përshkruan qartë natyrën e tij të vërtetë kur e përdor në përshkrimin e njeriut të Perëndimit dhe kulturës e civilizimit të tij, nuk mund të pranohet si e vërtetë nëse synon të jetë përshkrim i asaj që ndodh në botë, në të cilën ajo gjithashtu aplikohet dhe ka të bëjë edhe me Islamin dhe muslimanët, e, madje, mbase, edhe me religjionet e tjera orientale dhe me ithtarët e tyre. Islami në tërësi refuzon çfarëdo ngjashmërie me konceptin e shekullares, shekullarizimit apo shekullarizmit, sepse ata nuk janë karakteristikë e tij, dhe në cilindo kuptim tjetër plotësisht ato janë të huaj për të. Këto koncepte janë natyrore dhe i përkasin vetëm historisë intelektuale të përvojës dhe vetëdijes religjioze perëndimore-krishtere. Mendimi se religjioni po përjeton ‘zhvillimin’ së bashku me ‘evolucionin’ e njeriut në rastin e tyre është i saktë vetëm aq sa është i mirëfilltë shekullarizmi dhe i konceptuar si zhvillim në përvojën dhe vetëdijen e tyre. (Madje edhe filozofia në Perëndim gjithnjë e më shumë po trajtohet si e pafuqishme të japë përgjigjen përfundimtare në çështjen e tyre permanente mbi të vërtetën. Filozofia po përpiqet ta sqarojë vetëm perspektivën e së vërtetës së kohës në të cilën kriza a e vërteta po ndodhin, dhe së këndejmi tash është trajtuar si ‘shkencë e hapur’. Përfaqësuesit e këtij qëndrimi janë në tërësi përfaqësues të frymës së shekullarizmit, i cili kërkon ‘hapje’ në çdo vizion të së vërtetës. Shih për shembull: G. A. Rauche, Alternativat bashkëkohore filozofike dhe krizat e së vërtetës, Den Hag, 1970). Këtë e themi për shkak se ndonëse krishterimi i Perëndimit zë fill në Shpalljen, ai nuk është fe e shpallur në kuptimin çfarë është Islami. Sipas Islamit, doktrinat bazë të Krishterimit të Perëndimit si Triniteti, Ringjallja e Shpëtimi dhe detajet e tjera të dogmës që u përkasin atyre, janë vetëm kreacione kulturore, të cilat Kur’ani i refuzon kategorikisht si të frymëzuara prej All-llahut të Madhëruar. Dhe jo vetëm Kur’ani, por edhe burimet e tjera që dalin nga vetë Krishterimi i hershëm! Natyrisht, Kur’ani konfirmon se All-llahu i Madhëruar i ka dërguar Isait a. s. Shpalljen në formën e njohur si El-Inxhil (Ungjilli), njëkohësisht duke kontestuar autenticitetin e shpalljes çfarë është përcjellë nga pasuesit e disa nxënësve të tij. Sipas Kur’anit, Isai a.s. i qe dërguar si kasnec popullit (fëmijëve) të Izraelit me misionin që t’i përudhte në mënyrë që ta përmirësonin shmangien e tyre nga Besëlidhja me Zotin, dhe konfirmimin e atij paraprakut me Besëlidhje të re. Është dërguar që të përcjellë porosinë mbi Lajmin e gëzueshëm (Ungjillin) dhe ardhjen e paraprijësit të fesë universale (Islamit), të cilën do ta përcjellë Mësuesi i madh, emri i të cilit është theksuar si Ahmed (Muhammed). Kjo Besëlidhja e dytë do të duhej të vlente deri te shpallja e Islamit, kur Shpallja Përfundimtare dhe Komplete do t’i pezullonte të gjitha të përparshmet (El-Maideh: 49, 75, 78, 119-121; Ali Imran: 49-51; 77-79; En-Nisa’: 157, 171; Et-Tewbeh: 30-31; Err-Rra’d: 38-39; Es-Saff: 6,9; El-Bekaretu: 106, 135-140; Saba: 28). Pra, si është theksuar në Kur’an, All-llahu i Madhëruar nuk e dërgoi Isain a.s. që të themelonte një fe të re, të quajtur Krishterim. Disa nga shokët dhe apostujt e Jezusit, duke e inkuadruar edhe Palin, qenë ata që hoqën dorë nga shpallja burimore dhe mësimi i vërtetë i mbështetur në të, dhe që filluan të predikojnë një fe të re, duke vënë edhe themelet e saj, e cila më vonë u quajtë Krishterim. Në tërë këtë, vetë fakti se Krishterimi nuk ka ligj të shpallur (sheri’at), të shprehur në doktrinë, të folur apo në mënyrë të të jetuarit ose të mirësjelljes të vetë Jezusit (Isait a.s.), është indikacioni më sinjifikues se Krishterimi që është zhvilluar në religjion të ri, nuk është prezantuar kështu nga themeluesi i tij, as është autorizuar si i tillë nga Zoti që e ka dërguar. Për këtë shkak, Krishterimi, i cili është në esencë krijuar nga njeriu, shkallë-shkallë ka zhvilluar sistemin e tij të ritualeve nëpërmjet asimilimit të elementeve nga kulturat dhe traditat e huaja, por edhe duke krijuar fabrikimet e veta. Pasi nuk posedon Ligj të shpallur, ai u detyrua t’i asimilonte ligjet romake, dhe pasi nuk posedonte koncept koherent mbi botën, të projektuar në Shpallje, është dashur të huazojë elemente nga mendimet greko-romake dhe, më vonë, nga kjo të konstruktonte teologjinë dhe metafizikën e vet. Ai ka konstruktuar shkallë-shkallë kozmologjinë e vet specifike krishtere, kurse arti dhe shkenca e tij janë zhvilluar brenda një universumi dhe koncepti të veçantë, kristian mbi botën.

Nga vetë fillimi, Krishterimi i Perëndimit, siç e kemi thënë tashmë, ka rënë nën ndikimin e Romës, i shkrirë me filozofinë dhe pikëpamjen aristoteliane mbi botën si edhe me elementet e tjera perëndimore që ‘e kanë tëhuajësuar’ shkallë-shkallë natyrën duke i marrë çdo domethënie shpirtërore. Ky gjymtim dhe lakuriqësim i natyrës, i reduktuar në ‘gjësendin’ e pastër pa kurrfarë domethënie sakrale, gjithsesi qe elementi bazë, që e lëvizi procesin e shekullarizmit në Krishterimin e Perëndimit dhe në Perëndim.

Desakralizimi i politikës

Sipas mendimit tonë, koncepti perëndimor i religjionit nuk bën pjesë në kategorinë e fesë së shpallur në kuptimin strikt çfarë mund të aplikohet kur është fjala për Islamin. Nuk mund ta pranojmë (do ta cekim një shembull scientistik) kategorizimin e krishtërimit të Nathana Soedrebloma-it, i cili, sipas tipologjizimit të vet të religjionit, Krishterimin e shpie nën kategorinë e religjioneve të shpallura (shih veprën e tij Natyra e Shpalljes, Londër, 1933.). Feja e shpallur, sipas konceptimit tonë, nga vetë fillimi është komplete dhe e përkryer (për njerëzinë). Edhe Kur’ani thotë se Islami tashmë është komplet dhe i përkryer për njerëzinë, dhe ky citat është substancuar në histori nga vetë fillimi i tij. Emri islam fesë i është dhënë prej fillimit, sikur që emri muslim(an) prej vetë fillimit ka përcaktuar pasuesit e tij. E vetë Shpallja është kompletuar gjatë jetës së Pejgamberit a. s., i cili aplikonte edhe vetë atë dhe parimet e së cilës i ka ndërtuar në doktrinën, idenë, fjalët dhe veprën e vet (sunnet). Madje edhe as’habët dhe bashkëkohësit e tij kanë jetuar dhe janë sjellë asisoj që kjo të bëhej standard dhe kriter për brezat e ardhshëm. Për çdo gjë që nuk e kishin të qartë dhe që u interesonte, ata e pyesnin menjëherë, derisa ishte ndër ta, ashtu duke i përmbledhur nevojat e njeriut, kurse ai u jepte përgjigje të tilla që do ta kënaqin njeriun (dhe brezat) në të gjitha kohët e ardhshme. Ata me mirësjelljen dhe veprimin e tyre theksonin se ishin të vetëdijshëm se ajo është Shpallja përfundimtare nga All-llahu i madhëruar, dhe për njeriun është fe e padiskutueshme, dhe se Muhammedi a. s. është pejgamberi i Tij i fundit. Kjo periudhë në histori u bë kriter për të ardhmen dhe, pasi që të vërtetat dhe vlerat që ai i ka rezultuar, janë gjithnjë të pranishme, Islami dhe koha e Pejgamberit a.s. gjithnjë janë relevante, gjithnjë adekuate, ‘moderne’ ose të reja, gjithnjë para kohës, sepse e transhcendentonë historinë. Ndonëse disa nga ne në kontekst të Islamit i përdorin termat tradita dhe tradicionale, ata megjithatë nuk nënkuptojnë atë lloj të traditës që është produkt i veprimtarisë njerëzore krijuese, e cila ka evoluar në histori dhe përmban kulturën. (Këtu mendojmë për konceptin e nakl-it.) Pasi Islami është fe që transhendenton ndikimet e evolucionit njerëzor dhe historicizmit, vlerat të personifikuara në të janë absolute, që do të thotë se Islami posedon vizionin e vet absolut të Zotit, Universumit, Realitetit, Njeriut, interpretimin e vet ontologjik, kozmologjik dhe psikologjik të realitetit. Islami me të vërtetë i dekonsekron të gjitha vlerat joislame, të gjitha vlerat që janë të kundërta me Islamin dhe të vërtetat që pjesërisht mund të takohen në religjionet e tjera botërore, shoqëritë dhe traditat e tyre (el-ma’ruf). Çështja e njëjtë është edhe kur është fjala mbi desakralizimin e politikës, i cili në Islam nuk është vetëm ide, e cila duhet realizuar gradualisht gjatë historisë. Ajo qysh nga fillimi është dalluar si e tillë dhe ky proces ka filluar me vetë shfaqjen e Islamit. Islami, natyrisht desakralizon politikën, por jo në masën për të cilën këtë mendojnë të krishterët, sepse vetë Islami është i bazuar në autoritetin Suprem. Për këtë arsye, çdo musliman individualisht, muslimanët si shoqëri apo si bashkësi (ummeti), të gjithë ata kujtdo qoftë, cilësdo qoftë qeveri apo shtet ia kontestojnë legjitimitetin sakral nëse individi, qeveria apo shteti nuk u nënshtrohen përudhjeve dhe ligjeve të All-llahut të Madhëruar. Po kjo vlen edhe për zhdehjen e natyrës, që, është në të vërtetë, edhe komponenta fundamentale e shekullarizmit. Para Krishterimit, në epokën antike olimpike, natyra nuk ishte e ndarë prej hyjnive. Por, kur erdhi degjenerimi dhe dekadenca e religjionit te grekët, hyjnitë qenë ndarë gradualisht prej natyrës, e cila atëherë mbeti dhe u privua nga domethënia shpirtërore. Burimisht, kozmologjia greke, sikur edhe kozmologjitë e popujve të tjerë antikë, ka qenë e përshkuar nga forcat shpirtërore që dominojnë në universum dhe ruajnë baraspeshën e saj. Filozofët e tyre gjurmonin drejt principit vendimtar – të cilin e quanin arche – substancë shpirtërore e cila është bazë e çdo gjëje reale. Kur hyjnitë u persekutuan nga domenet e tyre në natyrë, filozofia greke përjetoi transformim duke u bërë gjithnjë e më shumë e preokupuar me definimin e natyrës me terma thjesht materialiste dhe racionaliste duke e reduktuar prejardhjen dhe realitetin e saj në shkaqet dhe forcat e thjesht natyrore. Krishterimi bën pjesë edhe vetë nën ndikimet e këtilla dhe ndaj tyre është përgjigjur me zhvlerësimin e Mbretërisë së natyrës dhe duke mohuar kontemplacionin serioz në dobi të Mbretërisë së Zotit e cila nuk ka kurrfarë lidhjeje me botën natyrore. Për këtë shkak lidhja e vetme që do të mund të konstituohej në krishterim ndërmjet këtyre dy Mbretërive, është lidhja mbinatyrore, kurse rezultat i këtij konfrontimi religjioz-filozofik ka qenë teologjia e krishterë, në të cilën dija dhe siguria, që të dyja aspekte të një të vërtete dhe të cilat paraqesin vetë esencën e intelektit, janë reduktuar në njëfarë statusi të brendshëm kundrejt teologjisë thjeshtë racionale. Sipas botëkuptimeve tona, ndërkaq, inteligjenca është të dyja - intelekti (el-akl) si edhe projekcioni i tij në mendjen njerëzore e cila krijon dhe i udhëheq aktivitetet e tij mentale, përkatësisht ratio të cilin ne gjithashtu e përcaktojmë sikur el-akl, që do të thotë se ndërmjet këtyre dy nocioneve nuk ka dallim. Kur’ani thotë qartë se natyra e tërësishme është si një libër i madh, i hapur i cili duhet kuptuar dhe interpretuar, kurse ata njerëz që posedojnë inteligjencë, konceptim, dije, mund të kapin domethënien e atij libri, sepse natyra është libri që na flet mbi krijuesin e vet, libri që njeriut ‘i flet’ si Shpallje e Zotit.

Islamizimi – çlirimi i plotë i njeriut

Ekuivalenti më i afërt me konceptin e shekullares është përcaktuar me konceptin kuranor el-hajat ‘ud-dunja: jeta e kësaj bote. Kjo botë na ndan nga pikësynimi ynë skajor, nga ajo që vjen pas saj – el-ahiretu – Ahireti. Kur’ani thotë se Ahireti është më i mirë se kjo botë, duke mos e deroguar me këtë vetë këtë botë, por duke theksuar vetëm kalueshmërinë e saj. Ajo që këto dy botë i bashkon, është jeta (në këtë botë dhe në botën tjetër), ashtu që bota dhe natyra nuk janë për njëra-tjetrën të huaja sikur në konceptin e shekullares. Shekullarizmi përgjithësisht nuk është vetëm skajshmërisht botëkuptim i gabueshëm mbi botën, por është edhe i orientuar kundër Islamit. Paraprakisht tashmë kemi theksuar komponentat integrale në dimensionet e shekullarizmit: zhdehja e natyrës, desakralizimi i politikës dhe dekonsekracioni i vlerave. Të kundruara në dritën e tyre të vërtetë, ato, në të vërtetë, janë edhe komponenta integrale të Islamit, sepse reflektojnë një nga elementet themelore të vizionit islam të realitetit dhe të qenët duke i dhënë Islamit karakter të manifestimit të mirëfilltë historik, kurse ato janë krijimi i efekteve të cilat revolucionojnë pikëpamjen e njeriut mbi botën. Së këndejmi këto komponente mund të quhen edhe komponente të islamizimit. Islamizimi është çlirimi i njeriut së pari nga tradita magjike, mitologjike, animistike dhe nacional-kulturore, e pastaj edhe nga kontrolli shekullar i synimit të ekzistimit të tij. Në Islam njeriu është çliruar edhe nga pikëpamja magjike edhe nga pikëpamja shekullare mbi botën. ‘Evoluimi’ i tij në drejtim të perfeksionimit është progresi i tij në drejtim të mësimit të natyrës dhe frymës së tij burimore.

Nëse, megjithatë, shfaqet ndjenja e dyshimit në aspekt të Islamit dhe relevancës së tij kundrejt situatave; kjo ndjenjë iluzore në të vërtetë nuk krijohet për shkak se Islami është i papërshtatshëm për kohën apo për shkak se do të ishte jorelevant, por është produkt i harresës (nisjan) që prodhon padije (xhehl), e cila mund të evitohet me mësim dhe me përkujtim. Padija krijon konfuzion (dhulm), kurse padija dhe konfuzioni janë rezultat të deislamizimit i cili në histori ndodh ndër muslimanët. Deislamizimi është imputimi i koncepteve të huaja në mendjet e muslimanëve, ku ata edhe mbeten duke ndikuar në mënyrën e tyre të të menduarit dhe të rezonuarit. Kështu vjen harresa e Islamit dhe e obligimit të muslimanëve ndaj All-llahut të Madhëruar dhe Pejgamberit të Tij, që është padrejtësi (dhulm) edhe ndaj vetvetes, përkatësisht kthim në traditën paraislame – kurse ky është po ashtu shekullarizëm.

Përktheu:
N. Ibrahimi


--------------------------------------------------------------------------------

Fusnotat:

[1]. Syed Muhammed al-Naquib al-Attas, i lindur më 1931 në Bogor në Javë, është shkencëtar bashkëkohor malajas, profesor universiteti, autor dhe aktivist islam me famë ndërkombëtare. Teksti i përkthyer paraqet shkëputje nga libri i Al-Attasit ‘Islam and Secularism’, Kuala Lumpur, 1978. Përkthimin shqip e bëmë nga: Novi Mual-lim – revistë për edukim dhe arsim, nr. 6/2001, fq. 24 – 31, Sarajevë.

[2]. Frazën “zhdehja e botës” e ka përdorur Friedrich Schiller, kurse e ka cituar Weberi; termi tjetër të cilin e përdorë Weberi në lidhje me këtë është racionalizmi; shih Esetë e Weberit në sociologji, Ne York, 1958, si edhe Sociologjia e religjionit e tij, Boston, 1964; shih poashtu edhe shpjegimin e konceptit të tij të racionalizmit të cilin në hyrje të kësaj vepre e ka dhënë Talcot Parson.

[altin55]

Feja dhe sekularizmi në shoqëri

Sekularizmi dhe sekularizimi[i] është çështje e rëndë dhe komplekse që ngërthen në vete një spektër të tërë problemesh që i përkasin rrafshit individual, shoqëror dhe shtetëror. Ndonëse sekularizmi përkufizohet si ‘dëshira për këtë botë dhe botëroren’, duket se megjithatë përkufizimi më i mirë i kësaj shprehjeje është ndarja e politikës nga feja, përkatësisht themelimi i një sistemi qytetar në bazë të të përsiaturit sekular[ii], edhe pse edhe ky përkufizim është i mangët dhe i kufizuar. Po ashtu, duhet pa tjetër të thuhet se në sekularizëm racionalizmi është masë dhe kriter i veprimit. Po ashtu, sekularizmi nuk është vetëm shprehje politike apo shprehje ekskluzivisht ideologjike. Madje mbase suazat e tij tejkalojnë edhe shprehjen e modernizmit, i cili është esenca e të përsiaturit, politikës, ekonomisë dhe raportit të botës perëndimore, që janë të shtrirë nëpër tërë botën. Sikur, për shembull, kur flitet mbi sekularizimin e të përsiaturit, e gjatë kësaj nuk mendon se të përsiaturit profan është i ndarë nga religjioni. Në një libër me titull “Sekularizimi i të përsiaturit”, autorë të së cilës janë një grup autorësh (e më së shumti italianë), sekularizmi është ndodhi, krahas së cilës çdo gjë e ka humbur kuptimin e vet, apo për njeriun çdo gjë është bërë e pakuptimtë. Por, si e kanë komentuar ata këtu një shprehje përgjithësisht të njohur në këtë mënyrë të pakuptueshme?

Zakonisht mendohet se sekularizimi në histori të njerëzimit është periudha e hyrjes në epokën e arsyes dhe të sendërtimit të progresit dhe të zhvillimit[iii] (dhe me këtë domethënie sekularizmi identifikohet me modernizmin), dhe si e këtillë kjo nuk është përsiatje e keqe dhe jokorrekte. Njeriu sekular vazhdimisht hulumton kah shkenca dhe dituria, sepse, sipas tij, sekularizmi atij i vetmi i jep strehim dhe mbrojtje dhe se analiza shkencore është analiza më e madhe, në nivel të dobisë dhe dëmit, e cila kujdeset për cakun dhe nuk zgjedh cakun, por kujdeset vetëm për mjetet për arritjen e cakut.[iv] Sekularizimi është rrjedha e historisë së Perëndimit dhe esenca e shoqërisë së re. Ai ka udhëhequr dhe, pak a shumë, gjithnjë udhëheq tërë botën perëndimore. Nëse këtu kemi përdorë togfjalëshin ‘pak a shumë’, kjo është për arsye se në zhvillimin in-telektual, lirinë dhe zhvillimin e botës aktuale, veçan gjatë disa dekadave të fundit, paralelisht me përpjekjen në zbulimin dhe themelimin e ‘kuptimit’, e pakuptimta gjithnjë edhe më shumë dhe edhe më shumë manifestohet deri në atë masë që, nëse zhvillimi dhe liria kanë qenë ndër idealet njerëzore në shekullin e XVIII, tash zhvillimi është sinonim me mirëqenien.[v]

Sekularizimi nuk është kurrfarë forme e blasfemisë dhe e pafesë, atë nuk mund ta identifikojmë me çfarëdo ideologjie dhe pikëpamje kundrejt botës sikur që janë për shembull: materializmi, realizmi, naturalizmi, ekzistencializmi. Po ashtu, atë nuk mund ta kufizojmë në suaza të diskutimeve filozofike dhe të ideve të politikanëve. Sekularizimi i përket çdo vendi dhe tash ka gjetur vendin e vet në të gjitha viset e botës, dhe në këtë mënyrë është dakorduar me sytë dhe veshët njerëzor që mos ta venerojnë në tërë atë që gjendet në suaza të sekularizmit, dhe për këtë në botën e re mjaft dobët dëgjohet dhe kuptohet fjala fe.

Në vendet dhe te popujt muslimanë sekularizmi hyri kryesisht në dy mënyra:

1. Me anë të dominimit dhe presionit, gjatë luftërave të ndryshme, e sidomos gjatë Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, kur Perëndimi vuri nën kontroll botën muslimane dhe u përpoqë ta largojë islamin nga këto vende, sikur në Turqi, Marokë, Algjeri, Tunizi, Iran, Palestinë e të tjera, por edhe në Shqipëri, Kosovë, Bosnjë e vende të ngjashme.

2. Ballafaqimi i dijetarëve dhe intelektualëve muslimanë me ata perëndimorë rezultoi me dy reaksione brenda muslimane: a) ata që insistojnë se duhet të hiqet dorë nga sistemet e deritashme dhe të aprovohet sistemi perëndimor; b) ata që insistojnë se për të shpëtuar nga sistemi perëndimor duhet të aprovohet sistemi socialist, në thelb materialist por jo sekularist, në vend të atij perëndimor sekularist. Të dy këto sisteme përjetuan humbje në botën muslimane, sikur në Turqi, Egjipt etj.

Ekziston edhe mënyra e tretë, e kjo është që jeta jonë qytetare të zë fill në islam, i cili absolutisht nuk është sekular[vi], por në vete përfshinë edhe dimensionin vertikal edhe dimensionin horizontal, edhe atë sakral edhe atë profan, ku kriter është devotshmëria[vii], e gjyqtar absolut All-llahu.[viii]

Nëse kohëve të fundit jemi dëshmitarë se ka lëshuar pe ashpërsia e këtij presioni,[ix] shkaku është në atë që shtresa iluzore, që e përshkoi sekularizmin, shkallërisht lëshon pe, dhe ajo që me ndihmën e kësaj shtrese ka qenë çdo gjë në një kohë, feja, përsiatja, ligji, dhe mënyra e jetës, vetë është bërë si një fakt kohor dhe historik.

Disa ndoshta thonë se kundërvënia sekularizmit nuk nevojitet as nuk është efektive dhe duhet të presim që ajo vetëvetiu të zhduket. Madje nuk mund të thuhet se nuk mund të kundërshtohet sekularizmi për shkak se nuk është ideologji dhe besim. Këtu është synimi vetëm të ceket se është gabim nëse shpërfillim këtë problem të rëndësishëm dhe fundamental.

Në raport me sekularizmin mund të kemi tri gjendje:

E para: që t’u dorëzohemi ndodhive dhe t’i zbatojmë urdhëresat e saj, çfarëdo qofshin ato kundrejt nesh. Ky është fenomen i shtrirë dhe i përgjithshëm, si rezultat i inferioritetit dhe defetizmit vetjak. Sipas këtij opcioni njeriu redukohet në një fenomen krahas shumë fenomeneve, me të cilin njeriut i mohohet arsyetimi metafizik i ekzistimit të njeriut dhe i imponohet arsyetimi kozmologjik i ekzistimit të tij. Sipas këtij botëkuptimi njeriu mund të bëjë ç’të dëshirojë në aspektin individual, kurse pushteti nuk do të merret me orientimin dhe prirjet e njeriut, por me kontrollimin e lirisë njerëzore dhe personale, a ka shkelur individi të drejtat e të tjerëve në veprimet e individit apo grupit.[x]

Raporti i dytë konsiston në atë që të bëhemi kundërshtarë të saj të rreptë dhe ta mohojmë me ashpërsi dhe agresivitet. Ky botëkuptim konstituohet tek ata të cilët nuk mund ta durojnë sekularizimin dhe e atakojnë atë nga bindja. Njerëzit e tillë duhet të jenë të vetëdijshëm se sekularizimi nuk është degë e zakonshme e hollë e një druri, që i frikësohet çdo ere, dhe nëse duhet të përdoret vrazhdësia dhe represioni, ajo posedon mjete të ndryshme represive, që do t’i përdorë kur do të jetë nevoja. Në të vërtetë, në vend të konfliktit me sekularizmin, duhet të tentojmë t’i shmangemi, e nga ana tjetër duhet punuar që ai të zëvendësohet si në pikëpamjen ideore dhe intelektuale ashtu edhe në pikëpamjen strukturale. Me këtë ai do të dobësohet dhe një ditë do të zhduket.[xi]

Raporti i tretë konsiston në njoftimin, në njohjen e sekularizmit dhe në çlirimin nga dominimi i tij. Si mund të lirohemi nga sekularizmi dhe si mund ta njohim atë? Nuk do të mundet secili, që merret me studimin dhe hulumtimin e sekularizmit dhe sekularizimit t’i mësojë fshehtësitë e tyre dhe të lirohet nga ato. Në çdo botë mund t’i njohim ato gjera që i përkasin asaj bote, dhe për këtë arsye në botën e sekularizuar, për shembull, pyetja e shenjtë nuk kuptohet si duhet. Nga ana tjetër, çdo botë posedon bazamentin e vet, të cilin nuk mund ta njohim, edhe pse çdo gjë është e lidhur për këtë bazament dhe ky formon çdo gjë. Sekularizimi është bazament i botës moderne. Deri sa kjo botë eci rrugës së vet normale dhe natyrore, askush nuk ka pyetur ç’është sekularizmi. Tash është rënduar rrugëtimi i kësaj rruge dhe disa nga banorët e shpellës platonike të Perëndimit arritën të shikojnë edhe në anët tjera, u rrotulluan rreth vetes dhe dolën jashtë kësaj shpelle. Sekularizmin dhe sekularizimin mund ta njohim atëherë kur nuk jemi të varur prej tyre dhe kur nuk u përkasim atyre. Kjo është koha kur sytë, veshët, gjuhët dhe duart nuk shohin, nuk dëgjojnë, nuk flasin dhe nuk veprojnë sipas urdhëresës së tyre. Me fjalë të tjera, me lirim nga ai mund ta njohim thelbin e sekularizimit. [xii]

Liria e botës perëndimore është liria nën protektoratin e sekularizimit dhe kjo liri është e kufizuar në të, edhe pse ky midis nuk është i vogël dhe nuk mund t’i mohojmë dhe përçmojmë këto liri. Mirëpo, me paraqitjen e krizës në botën aktuale, edhe këto liri janë rrezikuar. Kjo periudhë në të cilën çdo gjë është sekularizuar, ka përparësi në raport me periudhat tjera, por nuk mund të shpërfillim edhe rreziqet të cilat njëkohësisht mugullojnë nga ajo, e kjo është absolutizimi i ideve perëndimore, siç është rasti me veprimet e trendit të ri botëror, ku agresor është bota evroperëndimore apo veriu i pasur e viktimë bota muslimane apo jugu i varfër.[xiii] Edhe pse në këtë sekularizim i është kushtuar kujdes intereseve të njeriut në suaza të mendjes së re që gjurmon kah intereset, janë shpërfillur intereset e të vërtetës dhe është rrënuar shtëpia e gjuhës. Me këtë rrënim të gjitha gjerat janë në rrezik. Për këtë arsye, venerimi i të vërtetës mbi sekularizimin nuk është i ndarë nga njohja e të vërtetës mbi ardhmërinë dhe sado të hulumtohet dhe të studiohet çështja e sekularizimit, kjo është korrekte dhe e domosdoshme.[xiv]

Ekzistojnë dy rrugë, dy mënyra për daljen dhe lëshimin e të përsiaturit sekular. Mënyra e parë është e dhunshme, që do të thotë se civilizimi sekular për shkak të problemeve të veta të shumta, si largimi i njeriut nga njeriu, përdorimi jokorrekt i potencialeve më bashkëkohore teknologjike, rrënohet dhe njerëzit largohen nga ky civilizim.[xv] Mënyra e dytë është fryt i mësimit, i njohjes dhe i zgjimit të njerëzve, të cilët do të kuptojnë se civilizimi sekular apo liberal është i keq dhe do të largohen nga kjo ideologji.[xvi] Ky është edhe fundi i modernizmit, i cili për bazë themelore kishte racionalizmin liberal, dhe kalimi në pasmodernizëm. Nëse do t’i bënim një analizë më të thellë lëvizjeve të tashme, do të shohim se shenjat e rënies së civilizimit sekular janë në dukje dhe pas rënies së sistemit socialist në tërë skenën politike botërore, radhën e ka civilizimi perëndimor. Zhvillimi i lartë industrial dhe shkencor në Perëndim nuk janë parametra se rënia e këtij civilizimi është e pamundur.[xvii] Përkundrazi. Mundësia për t’u larguar nga sekularizmi dhe struktura e tij e madhe sekulare është e mundshme.

Në fund, suksesi i muslimanëve nuk qëndron në pranimin apo mospranimin e sekularizmit apo të …izmave të tjerë, por në çlirimin e njeriut më parë nga tradita magjike, mitologjike, animistike, pagane dhe nacional-kulturore, pastaj edhe në çlirimin e kontrollit sekular të synimit të ekzistimit të tij[xviii], e pastaj në kthimin tonë në suaza të sheriatit Hyjnor, që do të thotë ta pranojmë All-llahun Një, Krijues, Drejtues dhe Vigjilues Absolut.[xix]


--------------------------------------------------------------------------------

[i] Gjerësisht lexo: Syed Muhammed al-Naquib al-Attas, Implikimet e procesit global të shekularizmit (nga vepra: Islam and Secularism’, Kuala Lumpur, 1978), Takvim 1423-1424/ Kalendar 2003, Prishtinë, 2002, fq. 167-183.

Këtë shkrim mund ta lexoni edhe në: Novi Mual-lim – revistë për edukim dhe arsimim, nr. 6 / 2001, Sarajevë.

[ii] M. Xh. Larixhani, Sekularizam je svetovno razmisljanje, në: Nur – casopis za kulturu i islamske teme, nr. 11/ 1996, Beograd, fq. 35. Për përkufizimet e sekularizmit shih: S. M. N. al-Attas, op. cit., fq. 24 – 25.

[iii] Disa mendojnë se sekularizmi kohësisht përkon me reformizmin gjerman … , sipas: Ekrem Murtezai, Fjalor i feve, Prishtinë, 2000, fq. 446; Të tjerët mendojnë se sekularizmi rrjedhë nga epoka e renesansës, duke u zhvilluar më tej. Shih: M. Xh. Larixhani, op. cit., fq. 35. Elemente të caktuara të të përsiaturit sekularist vërejmë edhe në Greqinë antike.

Për rrjedhën shpirtërore dhe historike të sekularizmit gjatë historisë shih: S. M. N. al-Attas, op. cit., fq. 25 –28.

[iv] Shih: M. Xh. Larixhani, op. cit., fq. 36.

[v] M. N. Esfahani, Sekularizam i kultura, në: Nur – casopis za kulturu i islamske teme, vol. V, no. 11/1996, Beograd, fq. 4 –5.

[vi] Shih: M. Xh. Larixhani, op. cit., fq. 38.

[vii] “Më fisniku tek All-llahu është ai i cili më së shumti i ruhet Atij …” (El-Kur’an, El-Huxhurat, 13).

[viii] “A nuk është All-llahu më i drejti gjykatës.” (El-Kur’an, Et-Tin, 8).

[ix] Presioni ka marrë dimensione të tjera, më shkatërrimtare, më rrënuese, më të drejtpërdrejta, sepse siç duket filozofia sekulariste, në emër të globalizmit, nuk ka kohë të presë rezultatet e sekularizmit në mënyrë indirekte, dhe ka mësyrë aksione ushtarake, me moton biblike: kush s’është me mua është kundër meje, e kush është kundër meje, ai so të luftohet deri në shkatërrim. Shembulli i Afganistanit, i Irakut, i Filipineve, i Kosovës dhe i shumë shteteve muslimane është tipik.

[x] M. Xh. Larixhani, op. cit., fq. 36.

[xi] M. N. Esfahani, op. cit., fq. 4 – 5; Krhs.: M. Xh. Larixhani, op. cit., fq. 37- 38.

John L. Esposito, në veprën e tij studioze, Islamska prijetnja mit ili stvarnost, Zivinice, 2001, fq. 67 – 98, dallon katër gjendje të muslimanëve kundrejt kolonialistëve jomuslimanë: 1. Refuzimin, 2. Abstenimin, 3. Sekularizimin dhe perëndimizimin dhe 4. Modernizmin islam.

[xii] M. N. Esfahani, op. cit., fq. 4 –5.

Shumë lëvizje muslimane u përpoqën t’i kundërvihen shkatërrimit sistematik evroperëndimor, por mendoj deri tash nuk ofruan program serioz për çlirim të gjithanshëm. Këtë nuk e ofruan as moder-nizmi, as reformizmi, madje as socializmi aq i trum-betuar arab. Në rrafshin intelektual themele solide ofrojnë: Muhammed Ikbal, Fazlur Rahman, El-Mew-dudi, Hasan el-Benna, Sejjid Kutub, Muhammed Nekib el-Attas, Sejjid Husein Nasr e të tjerë. Në rrafshin praktik, politik dhe ekonomik, përkundër ekzistimit të disa opcioneve, në horizont ende nuk kemi qasje serioze. Shih një elaborim serioz të kon-ceptimit të këtyre çështjeve: Ahmet Davutoglu, Vetëperceptimet e qytetërimeve, Prishtinë, 2002.

[xiii] Ali Bulaç, Islami dhe demokracia, teokracia dhe totalitarizmi, Shkup, 1998; Krhs.: Muhamed Filipovic, Islam i teror, Sarajevë, 1423/2002.

[xiv] Gjatë të kaluarës dyshekullore S. H. Nasr, në aktivitetin brenda musliman identifikon forcat dhe trajtat, që mund të grupohen në katër grupe kryesore: 1) Modernizmin, 2) Mesianizmin, 3) Fundamentalizmin dhe 4) Islamin tradicional. Shih gjerësisht për aspektet e islamit tradicional dhe modern dhe raportet e tyre me modernizmin dhe sekularizmin: Seyyed Hossein Nasr, Tradicionalni islam u modernom svijetu, Sarajevë, 1994, veçan faqet: 281-284.

[xv] M. Xh. Larixhani, op. cit., fq. 38.

[xvi] Shih: M. Xh. Larixhani, op. cit., fq. 38.

[xvii] Ka kohë që disa intelektualë perëndimorë kanë tërhequr vërejtjen në prirjet destruktive të kulturës dhe civilizimit perëndimor dhe në pasojat destruktive të tij, siç janë Osvald Spengleri (Shkatërrimi i Perëndimit), Martin Hajdegeri, Rozhe Garodi e të tjerë.

[xviii] Gjerësisht lexo: Syed Muhammed al-Naquib al-Attas, op. cit., fq. 31,

[xix] “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm nga Ti ndihmë kërkojmë.” (El-Fatihatu, 5).