Edison Ypi

Një shesh i vogël me bar të pashkelur, një portë futbolli me tuba metalike, dy shtylla basketbolli, gjithashtu metalike, pa tabelë, pa kosha. Boshsheshi i blertë, me gjithato hekurishte, por pa fëmijë që luajnë, a të paktën bagëti që kullosin, të bën të ditur se nuk je përpara ndonjë shakaje, por përpara një fshatthi fukara me nja shtatëdhjetë hektarë tokë dhe nja gjashtëdhjetë shtëpi, ku në raport shtatë me një, mazhoranca e ardhur nga Veriu bashkëjeton për bukuri me minorancën vendëse. Nuk ka këtu hasmërira, pusira, gjaqe, gjyqe, krisma, shpërthime, armë, as të fshehura as të pa fshehura...... I vetmi kurban njerëzor që fshatthi i ka paguar trazimeve të viteve të fundit është një qyqar, të cilin më ’97-ën e ka kapur një plumb qorr, ardhur kush e di nga, që e la aty ku e gjeti, duke kaluar në pun’ të vet, në hall të vet, në një rrugicë përbri vorrezave, duke futur nën to fatkeqin dhe duke lënë mbi to shtatë jetimër. Nuk i pashë, por fshatthi ka tre motoçikleta, një kamionçinë dhe një “Golf”. Kaq. Të tjerat, veç fukarallëk dhe padituri. Ka shkollë tetëvjeçare, ku m’u përpara portës së saj, vogëlushët marrin çdo ditë të parin “Mirëmëngjes!”, nga një grykë e mënxyrshme bunkeri. Më thanë se ka një ambulancë, madje ma treguan me saktësi, por nuk kuptova, nuk dallova ku ishte, si ishte, a ekzistonte vërtet një e tillë. Ka një infermiere apo mami, megjithëse edhe atë nuk e pashë, por problemi është se ajo infermierja a mamia, nuk ka asnjë vegël a instrument që të japë ndihmë të menjëhershme. E vetmja ndihmë e menjëhershme që jep është se ngushëllon, pastaj në ngushëllime e sipër, shoqëron për diku tjetër hallexhinjtë. Mbi gjashtëdhjetë vjeçarët janë të rrallë, nja dy a tre. Më i riu banor i fshatthit ka lindur shtatorin e shkuar. Askush nuk di gjuhë të huaja. “Eksportimi i Trurit” ka bërë kërdinë, e ka thithur të gjithë trurin, të vetmin individ që ka mbaruar një fakultet e ka degdisur në Amerike. Djemtë dhe burrat?! Ku ka këtu nga ata, pashë vetëm nja dy burra dhe disa fëmijë. Të tjerët i ke në qytet me mistrira, sqepara, sharra nëpër duar, më shumë duke pritur një punë se sa duke bërë një të tillë. Një djalosh dhe një vajzë, të vetmit që nuk merren me sqepara dhe gozhda, ai vazhdon shkollën e mesme për gjermanisht, ajo vitin e parë të një fakulteti. Pak emigrantë, nja dhjetë gjithsej. Edhe ata, kurrgjë, ikin-vijnë, vijnë-ikin. Deri tani asnjë i ikur i pakthyer. Për vajza të ikura s’bëhet fjalë. Fjalë bëhet për fushat pothuaj të gjitha të pambjella. Kushton makineria, thonë. Mirë makineria, çmimet, të mbjellat, të pambjellat, të korrat, të pakorrat etj., po fushat, fushat vetë si janë?! Ou, nuk janë fusha, janë hatara, në cilëndo stinë të shkosh, t’i shohësh të hedhësh sytë rretheqark, t’i prekësh, t’u thithësh aromën, të fluturon kapaku i kokës. Lumi fushor gjarpëror në mes, hatarat gjithmonë të gjelbëra në të dy anët, në të dy anët kodrat e buta, të vjetra, të bukura, rresht si njerëz shtrirë në brinjë. Këtu gjithmonë ajri është ajër, uji ujë, njeriu njeri. Një Kaliforni e vogël e pastër, ku në të gjitha stinët mund të shohësh qartë gjithçka, as mjegull, as smog, as kurrgjë. Lugina ventilohet nga puhiza të heshtura ere që s’kuptohet nga vijnë, ku shkojnë. Puse të thella me pak ujë. Prej pak kohësh është instaluar një tubacion për ujë të pijshëm dhe një pompë diku pak më larg. Janë bërë prova, por nuk është vënë ende në funksionim. Merita për tubat e thatë, i takon një kryetari të pavarur komune, i cili, si i pavarur, duke qëlluar nga mesi i politikës, me këtë rast, elektoratin e djathtë, e ka hedhur befas më të majtë. Interesant mikromigrimi i elektoratit, veçse kam pakëz dyshim se ai i pavaruri s’po e lag e s’po e lag tubin, e bashkë me tubin edhe gurmazët e tharë të fshattharëve, ndoshta, sepse po pret që jehona e suksesit të vazhdojë edhe ca. Deri kur, e di ai. Një dyzetvjeçar i paralizuar më fton nga veranda e shtëpisë, ku rri kruspull mbi një divan. Ka Kuranin pranë. Mbahet, nuk ankohet, nuk qahet, nuk qaravitet, thotë se mjekët i kanë thënë: “Të janë lodhur kockat nga puna”. Shton se, “Atëherë” për të do të ishte më mirë, sepse shteti kujdesej, ndërsa “Tani” për “të tjerët” është të paktën tre herë më mirë. Fëmijët janë katastrofikisht të pamësuar, të pa ditur. Çfarë u mëson ajo shkolla?! A thua ta ketë fajin përshëndetja mëngjesore bunkerore që ua godet ballin, që ua shkul kujtesën, që nuk i lejon të përqendrohen?! Katër-pesë dymbëdhjetë-pesëmbëdhjetë vjeçarë më bënë të ditur me vendosmëri, seriozisht, pa u lëvizur qerpiku, fakte të tilla si; kryeqyteti i Shqipërisë është Italia, i Spanjës Japonia, i Italisë Franca. I lebetitur hedh sytë përqark për të përë ndonjë të uruar më të update-uar. Dy moshatarë të tyre, duke bëre zap me zor një gomar të superngarkuar, që ngutej të ikte teposhtë të shkarkohej, po kalojnë atypari. U thërres. Ndalin. I pyes. Njëri thotë se kryeqyteti i Belgjikës është Gjermania, tjetri e gjen kryeqytetin e Anglisë, por kot, hallvë e ftohtë, një farefis i tij ka arritur ta kalojë La Manshin, prandaj e dinte. Lëre-lëre, një 13-vjeçar më tha se, Bota është e rrumbullakët si tepsi me byrek. Të llafosem me ndonjë më të rritur, ndoshta edhe më të ditur, s’do ishte keq, po ku t’i gjej se. Eshtë e diel, normalisht, duhej të ishin këtu rrotull, por sa kuptoj, janë strukur pranë vatrave, zjarreve, mbulur me batanije a jorgane, nga frika mos u ndodhë si atij bashkëfshattharit të tyre të paralizuar atje poshtë mbi atë divanin, po çlodhin të lodhurat kocka, nga puna po aq sa nga të kërkuarit punë. Vazhdoj të llafosem me Teens-at. Njëri thotë se, Fatos Nano është kryetari i Bashkisë dhe Edi Rama, Kryeministri i Kosovës, tjetri përpiqet t’ia kujtojë emrin Presidentit, rrotullon sytë, nuk e gjen dot, dhe befas ja këput; “është ai… kunsensuali”. Ja një grua e moshuar dhe një nuse e re. A i shihni televizionet? Po, të gjitha. A vijnë gazetat këtu? Jo, kurrë, asnjë gazetë. Po këto gazeta në dorë ç’i ke? pyes nusen e re. Skuqet, nuk përgjigjet. Vjen shpejt një tip nipi që jep shpjegimin përkatës; Xhaxhi, këtu gazeta nuk vijnë kurrë, ne nuk lexojmë gazeta. Vëllai im solli dje një furgon me gazeta (ouuuu!) të vjetra (ëhëëë). Ai blen këpucë të lira te Gabi, i ndreqim sa mundim, i lyejmë, pastaj i mbushim me gazeta që të fryhen, të duken sa më mirë, pastaj i shesim. Po gazetarë, gazetaresha, kamera televizive, a vijnë këtu? Jo, kurrë nuk kanë ardhur, të paktën prej njëzet vitesh, ti je i pari. Çfarë jeni, myslimanë, kaurrë apo…? Jemi të gjithë myslimanë, edhe vendalit edhe të ardhurit. Po Kuran a keni? Të gjitha shtëpitë e kanë nga një Kuran. Disa kanë dy, shqip dhe arabisht. Sa dëgjon për Kuran, gruaja e moshuar urdhëron një tjetër tip nipi të shkojë në shtëpi të sjellë diçka. Djali ikën dhe vjen shpejt me një libër të vjetër në dorë. Gruaja dhe nusja pëshpërisin diçka arabisht. Libri është goxha i vjetër, besoj i fillimit të shekullit të kaluar, por gjithsesi i lexueshëm. E mbajnë për Kuran, por është libër lutjesh, ndoshta pjesë e Kuranit, shqip dhe arabisht, me shpjegime shqiptimi të alfabetit arab. Në një faqe lexohet qartë: “I Madhi Zot ia plotsoftë dëshirën tue i dhan vullnet…”. Më dridhen gjunjët. Ja, ku nuk ka as Xhami, as Tyrbe, as kurrgjë, e vetmja “Çimento” është Kurani. Një i moshuar, i sjellshëm, i kujdesshëm, mysliman me emër kaurri, një “Kurt me Kuran”, shtatlartë, i rreshkur, pa bark, i fortë dhe i drejtë si lis, me sy të kaltër, tymos pa fund. Mes shtëllungave të tymit rrëfen i menduar sa di për fshatthin; “Tre vëllezër prej Mati, 300 vjet më parë, u detyruan të vijnë këtu për pun’ gjaqesh, njëri e ngrejti shtëpinë atje, tjetri këtu, tjetri atje matanë, un’ jom prej atij trungu…”. Një grua me djalin e vogël në qafë. Djalin e quajnë “Kristian”. Pas “Kurtit me Kuran” një “Sanie me Kristian”! Mjaft! Do vij përsëri kur të jem më mirë me shëndet. Këta që s’kanë asnjë haber nga Brukseli, Londra, Parisi, atë integrimin për të cilin në Tiranë kanë bërë edhe ministri të veçanta, dhe demokracinë efektive, atë të vërtetën, jo atë të llogjeve, në këtë fshatth e kanë bërë me kohë. Në kthim ftoj dikënd që është nisur më këmbë diku. Nën fshatth, në fushë, një derr vile. S’dua të futem në gjynah, se preka edhe Kuranin e vjetër me dorë, dhe, e kujt është vila, si e ka bërë ai që e ka bërë, s’kam asnjë ide, e ndoshta ja fus kot, por seç kam një parandjenjë se; “Mbi të gjithë një, efendinë, qeveris fshatthin nën partinë”. Ku i bëni mblesëritë? e pyes stopistin jo auto, sepse e ftova vetë. Në fshatrat këtu rrotull. Po brenda fshatthit? Vetëm një rast. Me dashuri? Sigurisht. A e dinë djemtë dhe vajzat e këtushme se në qytet ka diskoteka…? Po, e dinë. Shkojnë? Rrallë. Vajzat e fshatthit, a i zbulojnë kërthizat? Jo, deri aty s’kemi mrrit. Të rinjtë a bëjnë dashuri me njëri-tjetrin? Edhe bëjnë. Si, duke këmbyer letra fshehtazi për shembull? Edhe ashtu, por më tepër duke u takuar fshehtazi. Po ndonjë grua e martuar…?. Kët’ nuk e di me siguri, por me t’thonme. Pas pak mbaron shoqëria e këndshme me mikun nga fshatthi pa ujë, pa ndihmë mjekësore, pa telefon, pa asnjë dyqan, kioskë a kafene, pa Kala, pa Kullë Sahati, pa Xhami, pa Tyrbe, por në Paqe me Kuran, d.m.th me Besim dhe Shpresë. Ndahemi tek Ura e Lanës te rruga e Elbasanit. Po fshatthi ku ishte?! Ishte atje ku ka qenë, ku është e ku do të jetë, këtu përbri Tiranës, Tiranës së hallakatur, marrosur, çkurdisur, Tiranës së horradeputetëve, morrapolitikanëve, gdhebiznesmenëve, ku dihet fare mirë, por bëhet sikur s’dihet, cili është i ndershëm e cili hajdut, cili punëtor e cili dembel llapaqen, cili e ka përpara e cili mbrapa historinë, ja këtu afër fare, pas asaj kodrës në jug-perëndim të Liqenit Artificial, atij që shpërtheu para do kohe, duke përlarë disa gjëra, por harroi të shpëlante disa të tjera, atje pra është fshatthi në fjalë ku; “Në kaq heshtje e qetësi, ndjej vajtimthin e një shpesi, psherëtin me zë të tij, Jet’ e trembur se mos vdesi”.