Tajar Zavalani dhe Historia e Shqiperisë

[Veshtrusja]

Sa po kam filluar te lexoj librin qe do te permend me poshte dhe arsyeja perse po e bej kete postim eshte sepse pavaresisht se libri eshte botuar ne vitin 1966 dhe pjesa qe do te citoj eshte shkruajtur ne vitin 1954, mendoj se eshte me se i pershtatshem (dhe interesant) ky citcim ne vitin 2003 qe ndodhemi sot.

TAJAR ZAVALANI
nga libri Histori e Shqipnis

“Thirrje per nji liber historije shqiptare”

Muajin e prillit nje profesor anglez i ekonomise politike, Colin Clark, shkroi ne revisten ENCOUNTER qe del ne Londer, nje artikull me titullin “Varferia e Kombeve”. Ne nje paragraf te shkurter mbi kombin tone ay thote keshtu: “Shqiptaret kane tendence te lavderohen se kombi i tyre nuk ka qene gje tjeter vecse nje grusht tribush barbare qe nuk kane bere prokopi as kur vendi i tyre bente pjese ne Imperatorine Otomane”. I dergova revistes menjehere nje leter ku e vura ne vend profesorin matuf, por mjerisht letra nuk u botua.

E prura ket shembull per te treguar se sa keq jane informuar njerezit mbi Shqiperine. Le turmat popullore qe nuk dijne as se ku bie vendi yne, por edhe njerez te mesuar si prof. Clark shkruajne dokrra qe neve na bejne te qeshim se sa te inatosemi. Por ata te huaj qe lexojne artikullin e profesorit dhe qe nuk kane burim tjeter informatash me te sakta kujtojne se ashtu eshte me te vertet.

Fakti qe kombi yne njifet me pak se nje popull fisesh ne mes te Afrikes ose te Pacifikut, megjithqe ndodhet mu ne skaj te Evropes, duhet te na beje te mendohemi dhe te shqetesohemi. Natyrisht arsyet qe e kane shkaktuar ket gjendje jane te shumta dhe nuk mvareshin prej nesh. Piksepari, fqinjet tone nuk kane lene mjet pa perdorur per te na diskretituar ne syt e botes dhe duhet te konstatojme me hiderim se propaganda e tyre genjeshtare ka patur efektin e saj. Pastaj dhe shum libra qe jane shkrojtur mbi Shqiperine, qofte edhe nga shkrimtare me qellime te mira, kane qene se te percipte ose jane marre vetem me nje aspekt te jetes sone shoqnore dhe kombetare. Ata kane ndihmuar qe perjashta te formohet mendimi se Shqiperia e tere eshte banuar nga fise qe nuk njofin tjeter vecse hakmarrje dhe grabitje. Gjenerata e shkrimtarvet serioz mbi vendin tone si Miss Durham, zoti Swire, senatori Goddard, nuk ka patur imitatore ne brezin e ri, pervec qe edhe rrethanat e sotme nuk lejojne me studime te shendosha si te atyreve. Me ne fund, librat si ato te Brigadier Davies, Julian Amery, qe u shkruan mbas luftes merren me nje faze te kufizuar dhe shum te turbullt te jetes sone kombetare.

Literatura e huaj mbi Shqiperine nuk mund te perterihet me, meqe komunistet nuk lejojne me studime te paaneshme t’i hetojne punet ne vend dhe te shkruajne mbas vazhgimeve dhe ndergjegjies se tyre. Keshtu qe paragjykimeve dhe koncepteve te gabuara te se kaluares u shtohet tani edhe efekti i keq i vepravet stupide dhe kriminale te komunisteve.

Kjo gjendje tragjike na ngarkon neve Shqiptarve qe jeojme ne toke te lire nje barre shum te rende. Neve na takon te ndricojme opinionin e botes se lire jo vetem mbi vuajtjet e popullit nden zgjedhen komuniste, por edhe t’i japin nje pasqyre te vertete te historise sone………..

[Veshtrusja]

Kapitull i pare


Iliret


Iliret jane stergjyshnit e Shqiptarve. Historianet ma te mire te kohes sone e kane pranue si nji fakt te provuem ket origjine te kombit tone. Theodor Mommsen, auktori i disa veprave klasike mbi historin e Romes se vjeter shkruen keshtu: “Tokat e Balkanit dhe t’Evropes se mesme qe njifeshin ne kohen e Romakve si Illyricum, moren ket emen mbasi ishin banue nga raca e Ilirve, qe ishte fort e perphapun n’at kohe. Mbeturinat e kesaj race jetojne edhe sot ne skajin juguer te tokave te gjana qe okupojshin ne fillim. Ky populli vogel qe e quen vehten Shqiptar dhe qe njifet nga te huejt si Albaniz ose Arnaut, ka ruejte deri me sot kombesin dhe gjuhen e tij te lashte.

Shqiptaret jane pjes e familjes se popujve Indo-Gjerman dhe, megjith qe jane ma afer deges greke, ata dallohen prej Grekve aq shum sa edhe Latinet ose Keltet. Ne agimin e epokes historike kombi ilirian okuponte brigjet e Adriatikut prej grykes se lumit Po, permes Istris, Dalmacis dhe Epirit, deri ne Akarnani* dhe Etoli* te Greqis. Ne drejtimin linduer, tokat e Ilirve shtriheshin mbi Maqedhonin e Eperme, Serbin e Jugut, Bosnjen dhe pjesen e Hungaris qe asht ne juge te Danubit. Ne Lindje, Iliret ishin kufi me fiset Thrakase, dhe ne perendim me Keltet, prej te cilve Taciti i cquen ne menyre fare te qarte.”

Iliret u vendosen ne Balkan ne shekullin e dhjete para Jezu Krishtit, domethane shum kohe perpara se te fillonte me u shkruejte historija e popujve te Evropes. Iliret vet nuk kane lane ndonji dokument me shkrim dhe informatat e para mbi origjinen e tyne i gjejme ne shkrimet e historianve grek dhe latin. Mbasi ata shkrojten disa shekuj mbas ardhjes se ilirve, kallzimet e tyne jane perzie me legjendat e mithologjis greke. Nji version asht se Iliri ishte i biri i Kadmit dhe Harmonis, te cilet u debuen prej Thebes ne Greqi dhe shkuen me jetue ne viset qe moren ma vone emnin e Ilirit. Nji shpjegim tjeter qe transmeton historiani latin Appian thote se Iliri ishte I biri I qikllopit Polifem me gruen e tij Gallatea. Nga kjo martese linden, pervec Ilirit, edhe dy djem te tjere, te cilet u quejten Kelt dhe Gallat. Kta te tre emigruen prej Siciljes dhe u dhane emnin tre popujve parahistorik, qe ishin Iliret, Keltet dhe Gallatet. Iliri vet pat gjashte djem, te cilet u bane themeluesit e gjashte fiseve iliriane: domethane Taulantet, Enkelet, Autariatet, Dasaretet, Dardhanet dhe Parthenet. Farlati, prifti i Venedikut qe ka shkruejte “Illyricum Sacrum”, ne shekullin e XVIII, kallzon se mbreti i par i Iliris ishte Ylli, i cili jetoi ne shekullin e XII para Jezu Krishtit. Pasardhesi I tij, Kliniku, mbretnoi ne kohen e luftes se Trojes dhe iu ndihmoi Grekve me 72 anije detare.

Tue fillue nga shekulli i kaluem, historija moderne ka shtie pak drite mbi origjinen dhe dyndjet e Ilirve, tue shpernda deri diku mjegullen e mistershme te legjendave parahistorike. Kesaj vepre skjarimi I kane ndihmue sidomos germimet arkeologjike, zhvillimi I anthropologjis dhe studimi I pertrimun I historis se Egjyptit dhe te Azis se Vogel. Ne driten e ketyne zbulimeve ka fillue te shkruhet per heren e pare historija ma e sakt dhe e dokumentueme e atyne kohnave te lashta, kur Iliret zune kambe ne viset tona. Por ky proces porsa ka fillue dhe, para se historija te thote fjalen e fundit, mbetet edhe shum pune per ta ba.

Rezultatet e studimeve te deritanishme I ka permbledhe me kompetence dhe mjeshteri anthropologu amerikan C. S. Coon, I cili ka botue librin ma te fundit dhe me te plote mbi racat e Evropes. Ai I ka kushtue nje verejtje te posacme lidhjeve ndermjet Ilirve dhe Shqiptarve. Ai shkruen se Iliret ishin nji race nordike, domethane flokeverdhe, symavi, me kafken e gjate, ose dolikocefal, qe te perdorim gjuhen shkencore. Iliret qene krijuesit e qytetnimit te hekurit ne Evropen jugelindore, ne nji kohe kur emni I Romes dhe I Athines nuk ishin ndie hala. Sic dihet, klasifikimi I qytetnimeve per kohet parahistorike bahet ne baze te materjalit qe perdorte njeriu per te ndertue veglat e punes, armet e luftes dhe orendite vehtiake. Ma se pari u zhvillue qytetnimi I gurit, mandej I bronxit dhe me ne fundi hekurit. Kto qytetnime kane marre forma te ndryshme dhe kane kalue neper disa faze qe njifen simbas emnit te vendit ku germimet arkeologjike I kane zbulue per here te pare. Qytetnimi I hekurit qe zhvilluen Iliret asht lidhe me emnin e Hallstatt, nji vend ne malsinat alpine t’Austris, ku jane gjete vorreza ilirjane plot me gjana prej hekuri: shpata, brisqe, ene, kusi, unaza, karfica etj. Krijesa ma karakteristike e qytetnimit ilirian asht shpata e gjate prej hekuri, me tehun e lumuet dhe majen e preme. Vorreza dhe gjana prej hekuri si ato te Hallstatt u gjeten ma vone ne Glazinac te Bosnjes dhe ne Prozor te Kroacis.

[Veshtrusja]

vazhdim...

Iliret u treguen mjeshter te persosun ne punimet e hekurit dhe ishin te paret ne Evrope qe perdoren ket metal. Ata farkuen sidomos nji shpate te gjate pa maje te spikatun dhe me dorezen ne trajte te shkronjes “T” qe ishte punue prej eburi ose ambri. Kjo arme e re shkaktoi nji revolucion ne methodat e luftes dhe raca iliriane shtriu pushtetin e saj mbi shum krahina te Evropes jugelindore. Zbulimi I hekurit me te cilin Iliret farkuen armet e tyne nuk e cduku perdorimin e bronxit qe kishte qene zbulue shum kohe ma pare. Keshtu shpjegohet qe, ne nekropolet (vorrezat) iliriane jane gjete vegla shtepijake si vazo, kusi, etj., dhe orendi vehtiake si vathe, unaza, gjerdhane, breza, etj., prej bronxi. Iliret e Balkanit erdhen ne kontakt me kulturen greke dhe struske (Itali) dhe imituen fqinjet e tyne ne zbukurimin e vazove prej bronxi me figura gjeometrike dhe shtaze mithologjike, qe duket se I detyrohen influences se qytetnimit te Orientit te Aferm, me te cilin Akenjte e Homerit kishin marredhanie te shpeshta. Iliret ishin nji popull luftetar dhe prandaj sqenat e betejave perbanin motivin kryesor te artit te tyne. Trimat ilirian jane perfytyrue me helmen prej hekuri ne krye, te cilen ata qene te paret qe e perdoren si nji mjet mbrojtjeje ne lufte. Nji nga kto helme gjindet tash ne Muzeun e Berlinit.

“Kultura e Hallstatt, -shkruen C. S. Coon,- asht lidhe me degen iliriane te gjuheve indoevropiane. Kjo asht e para here ne histori qe nji gjuhe mund te identifikohet* me nji kulture dhe me nji race ne zhvillimin e popujve indoevropian”. Zbulimet e arkeologjis* dhe te ethnografis* kane qite ne shesh mjaft prova qe tregojne se tokat iliriane perfshinin krahinat e Stiris dhe Karinthis ne Austrin e sotme, ashtu dhe Dalmacin, Kroacin, Bosnjen, Shqipnin, Maqedhonin dhe Epirin e vjeter. Asht provue gjithashtu se Iliret u shtrine edhe n’Italin e Veriut, ku fisi i Venetive ka qene i races se tyne, dhe n’Italin e jugut, ku fiset e lashte te Mezapeve dhe Japigeve ishin Iliriane qe kapercyen Adriatikun dhe u vendosen ne provincjen e Puglie-s”. Dijetari gjerman W. Helbig asht I pari qe provoi se Mezapet dhe Japiget ishin prej race Iliriane. Filologu italjan Fr. Robezzo ka muejte me deshifrue tekste te skalituna ne monumente prej guri dhe ka provue se gjuha e yne ka lidhje me shqipen e sotme.

Dyndjet e Ilirve u shtrine edhe ne Greqin e Veriut, tue shkue deri ne Peloponez. Ne historin e Greqis se vjeter ky epizod permendet si invazioni I Dorianve. “Dorianet, -shkruen historiani anglez Bury, - erdhen nga veriu dhe veriperendimi dhe banin pjese te dyndjes se madhe popujsh qe perhapi fiset iliriane deri n’Itali. Vala kryesore e invaduesve dorian ne Greqi erdhe nga Epiri, por hollesinat nuk dihen me saktesi mbassi jane perzie edhe ngaterrue me legjendat e mithologjis greke.” Arkeologu anglez William Ridgway shkruen nga ana tjeter se orvatjet e filoelenve me interpretue mbas gjuhes greke emnat e heronjve legjendar te kohes s’Iliades dhe Odiseut, emna si Akile*, Laert*, etj. Kane deshtue. Ai e shpjegon ket gja tue thane se Akenjte e Homerit ishin prej nji race nordike flokeverdhe e symavi, qe kishin invadue Greqin tue ardhe nga veriu I Adriatikut ne kohnat parahistorike dhe ishin ba sundimtaret e popullates vendase. Ata asimiluen* kulturen e Kretes qe ishte shvillue rreth qytetit te vjeter Micen, dhe harruen gjuhen e tyne, tue ruejte vetem emnat. Ka gjase qe dyndjet e racave nordike ne Evropen jugelindore te ken kalue neper disa vaza dhe te ken vazhdue nji kohe shume te gjate. Iliret mund te ken qene vala e fundit e ketyne invazioneve, te cilet shkenca e sotme ka muejte me I indentifikue.

[Veshtrusja]

vazhdim...

Ne Shqipni germimet arkeologjike porsa kishin fillue kur vendi yne ra ne duert e komunisteve te Stalinit. Por u zbuluen mjaft gjana sa per te provue se qytetnimi I Hallstatt u perhap edhe ne Shqipni. Ne katundin Komane te Pukes ast zbulue nji nekropole (vorreze) iliriane prej misionit arkeologjik italjan te kryesuem nga Luigi Ugolini. Mbas zakonit te asaj kohe, prane kufomes varroseshin armet, veglat dhe orendit vehtiake te burrit ose grues se varrosun. Ne Komane jane gjete pjese armesh prej hekuri, vathe, gjerdane, karfica, unaza dhe breza prej bronxi qe jane pikperpik njilloj si ato qe jane zbulue ne Hallsatt dhe ne Glazinac te Bosnjes. Kur Shqipnija te bahet perseri e lire kerkimet do te rifillojne dhe nuk ka dyshim se do te bahen zbulime te reja per te plotesue historin e paraardhesve tone.

Ne veri, Iliret ishin fqinj me Keltet, te cilet perhapen ma vone qytetnimin e hekurit ne Evropen e Mesme, ne France dhe deri ne Spanje. Keltet shvilluen edhe ma pertej mjeshterin e luftes me armet e reja dhe invaduen per ji kohe te shkurter Italin, Balkanin Linduer, dhe u shtrine deri ne Azin e Vogel. Historiani francez Camille Jullian, auktori I nji vepre klasike* mbi Galet, stergjyshnit e Francezve te sotshem, shkruen se gjaku I Kelteve u perzie me ate te Ilirve dhe u formue nji race e re Kelto-Iliriane, e cila u perhape nje Shqipni dhe ne Balkan. Kurse Joseph Dechelette, bab I arkeologjis franceze, e ven ne dyshim ket theori, megjithqe pranon se ka pase nji kontakt te ngushte ne mes te dy racave. Problemi nuk mund te zgjidhet definitivisht derisa arkeologjija nuk ka thane jalen e saj te fundit. Sidoqofte, prezenca e nji elementi keltik ne tiparet raciale te Ilirve nuk mund te vihet ne dyshim.

Neqoftese ekzistenca e Kelto-Ilirve si nji race e vecante mund te vihet ne dyshim, ajo e Thrako-Ilirve asht nji fakt i provuem. Thrakasit qe ishin, si me thane, kushurinj me Iliret, u vendosen ne Rumanin, ne Bullgarin dhe ne Thraqen e sotme. Ata kishin shum karakteristika raciale dhe gjuhen e perbashket me Iliret, aq sa albanologu I mirenjoftun austriak Norbert Jokl asht mundue te provoje se Shqipja e sotme e ka origjinen ne nji dialekt te gjuhes se Thrakasve dhe jo te Ilireve. Thrakasit si Iliret ishin nji popull luftetar dhe sundimi I tyne u shtrie ne disa krahina te Azis se Vogel si Mizij* dhe ndoshta Frigjija*. Thrakasit si Iliret ishin nda ne fise dhe ata qe permenden ma teper ne Histori jane Beset dhe Triballet. Mbasi rane nden sundimin e Romakve, Thrakasit harruen gjuhen e tyne dhe u latinizuen krejt. Megjithate ne rumanisthen e sotme ka ende fjale qe jane njisoj si ne shqipen: buze, bukur, etj. Jane gjete prova se deri ne shekullin VI mbas Jezu Krishtit Beset flitshin nji gjuhe qe nuk ishte latinishteja dhe qe besohet se mund te ket qene nji dialekt ilirian.

* * *

[Brari]

Veshtruse...

Po ben nje pune te mrekullueshme qe po sjell ketu "Historine e Shqiperise" te Tajar Zavalanit.

Ai pati fatin e mire qe te jetoj ne Londer shum vjet e kjo i dha mundesi te cfletoje literature e te shkruaje qetesisht ato cka dinte ai per Shqiperine i pa censuruar e i pa detyruar te genjeje per nje cop buke sikurse ishin te detyruar te genjejne historianet tone qe jetonin brenda gardhit te PPSH-se.

Kjo e beri qe Libri i Tajar Zavalanit te kerkohej kudo si manual i se vertetes ..te pakten i nje pjese te se vertetes..
Duke qene se vet Tajar Zavalani ishte deshmitar i epokes se pas Pamvaresise ai behet me shume i besueshem dhe autentik.

Ne Vitet e PPSH ..diku nga vitet 1980-1990 kishte kok krisur qe e permendnin Historine e Tajar Zavalanit ne bisedat cu cu cu me njeri jatrin.
Sot ju po e postoni ketu dhe kushdo mund ta lexoje.

Me kte rast dhe une do e lexoj sepse skam pas rast ta lexoj kurre.

Thx..

Hidhu sa me pare ne periudhen 1900-1950.. sepse punet e Iliro-Pellazgeve mbeten dhe sot Enigma dhe kuptohet Tajar Zavalani boll ka bere dhe aq.

Ne se dikush ka mundesi le te sjelle dhe Kujtimet Hostorike te Sejfi Vllamasit te cilat jane gjithashtu burim i se vertetave.

Po me kujtimet e Eqerem Bej Vlores cu be?

Ku jane ato...a i ka postuar dikush te tera bashke?
Me duket Albo dicka ka bere..

Tung.

[Taulant _NYC]

Une e kam lexuar disa here kete liber , dhe me te vertete eshte libri me realist qe ekziston per historine e Shqiperise .

[Veshtrusja]

Flm Brari dhe Taulant. Me vjen mire qe e vleresoni librin kur e meriton ....

Sa i perket librave te Eqerem Bej Vlores, tani shpejt me jan dhuruar dy por skam patur shansin ti lexoj akoma...megjithate ne te ardhmen pa dyshim se do te shkruaj dicka dhe mbi ato.

Gjithe te mirat dhe lexim te kendshem.

[gladiator]

Sipas ketij autori Iliret ne paskan ardh ne 1000 p k !
Nga erdhen ? Nga Marsi ?
A e di autori qe kultura e Glazinakut ne Bosnie,dhe ajo e Korces u formuan rreth 4000 p k ,dhe vazhduan pa nderprerje deri ne periudhen Romake.
Pra, mos u besoni te gjitheve atyre qe u mbushet mendja dhe shkruajne historine tone pa patur idene se kush ishin Iliret .
Gj t m .

[Veshtrusja]

gladiator:

Duke patur parasysh perjudhen ne te cilen eshte botuar dhe shkruar libri, mendoj se eshte nje liber i shkelqyer.

Mendoj se do te ishte nje ide akoma me e mire qe te jepej kritika per librin mbasi ta kesh lexuar te terin....

Megjithate, ne qoftese lexuesi nuk e vlereson kete teme atehere nuk shoh arsye perse te vazhdoj postimet ketu....administratoret mund ta mbyllin.

Gjithe te mirat.

[gladiator]

Veshtrues .
Sorry!
Pergjigja ime ishte cka une mendoja ,por nuk do te thote se kam te drejte.
Te tjeret mund te vazhdojne te postojne po te duan .
Gj t m .