Pellumb Kulla

[D&G Feminine]

Largësi që nuk maten me sy


Pëllumb Kulla

Janë ca kundërshtarë, o t’i marrë e mira, që ngado t’i vërtitësh, nuku i mund dot. Nuk i mund se nuku ke si matesh me ta, ndeshjen nuk e bën edhe kështu nuku ke si e fiton. Por as nuku e humb. Se kundërshtari yt nuk e di që të ka kundërshtar e nuk e di as që po ndeshet, ka fituar mbi ty dhe nuku bën festë. Vetëm ti e ndjen hidhësinë e humbjes tënde pa bujë.
Kundërshtarin që po përmend e kam edhe këtu në Amerikë. Është im bir, Fatlumi.
Erdhi këtu kur qe njëmbëdhjetë vjeç e tani po vete njëzet. U bë burrë edhe ai, por, t’ëmën bre(!), sa ndryshojmë pe njëri pe tjetrit! Unë nuku jam akoma i vjetër e ne të dy mund të ishim shokë në shtëpinë tonë. Por jo! Unë jam i fjalës dhe e mbaroj punën që marr përsipër. Ai ma merr këtë për prapambetje. E po në rast se të jesh dembel, të mos zesh gjë me dorë, të mos dish të zëvendësosh një llampë të djegur në banjë është përparim, Fatlumi është më i përparuari në Amerikë! Në rast se herë me një vajzë e herë me një tjetër kalon për në dhomën tënde, nëpër dhomën e ndënjies, dhe mamanë që sheh aty, kur kalon, e quan pjesë të smontueshme të divanit… Në rast se kur nuku ke çupa, i tapos veshët me kufje e dëgjon muzikë e mbi tryezën e kompiuterit le pa kujdes nga ato llastiçkat mbrojtëse që duhen kur rri shtrirë me çupa, djalin e kemi më të përparuarin në tërë botën.
Ia sheh këto e ëma kur shkon t’i pastrojë dhomën dhe më thërret. Vete. Ajo i ka sytë me lotë.
- Ç’ke moj Rezi? – e pyes.
- Ja! – më thotë dhe i shtyn me neveri pakot e turpshme.
Verën që kaloi e pashë djalin e pat zënë gjumi mbi divan, dhe dhe unë pata rast ta
sodisja me nge që ishte vapë e ai ish shtrirë gjysëm i xhveshur. Trupin e kish të nxirë nga shkrimet e vizatimet mbi lëkurë. Kish në mes të gjoksit një shqiponjë me dy koka, bërë si duket qëkur e pata shpënë në një festë shqiptarësh në Nju Xhersi, që kur djali ish akoma shqiptar safi. Pastaj nga të katër anët me tatuazhe qe ngallosur i tëri me zemra e shigjeta e plot emra vajzash mbi krahë e mbi kofshë. Këto janë shënja se edhe im bir beson në përjetësinë e dashurive a miqësive që bota i ka aq të pakta. Tamam bre, si vëndet e robëruara që besojnë se emrat e çobenëve që kanë mbi kokë, do të jenë tërë jetën të shtrenjtë, mund të shkruhen me shkëmbinj e të rrinë tok me malet miliona vjet. …Mënë!- budalla djalë!.
- Çfarë ke bërë kështu mbi lëkurë, mor të keqen babi?! – i thashë kur u
zgjua.
Ai i hodhi një sy lëkurës së tij, sikur po e shihte për herë të parë.
- Shkrime janë, nuku janë plagë – tha ai duke hapur shpellën për gogësimë
- E çfarë po bën kështu, po shkruan biografinë përmbi lëkurë?
Djali dukej i pikëlluar dhe mezi paske pritur të më qante hallin.
- Po ç’t’i bëj o ba… Në fillim shkrova në krah emrin e asaj kinezes që
banonte këtu. Të kujtohet? Të them të drejtën kurrë nuk mendoja se do të ndahesha me të. Pastaj, jeta… Kur njoha Monikën, ajo qëlloi xheloze dhe unë ia shkrova edhe asaj emrin në krahun tjetër. Ja, e sheh? Pastaj, erdhi rradha e Xhenit, që më tha se ajo nuku do e kërkonte kurrë një gjë të tillë. Vetëm muaj më vonë më tha se nuku duronte dot kur e shtërngoja me krahë që kishin dy emra të urryer për të. E… phë, i a shkrova dhe Xhenit!
Duket i ziu, që është naiv, i pa pjekur, si një kungull i shkulur e i ngrohur nën dy diej të ndryshmë. Thellë, thellë, ia kam zili, lehtësinë me të cilën ato femra, si flutura vërtiten rreth llampës së tij.
- Jam mërzitur, - tha djali me gjuhë të hidhur. – Ah, them, sikur të kish
mundësi njeriu, o ba, të lindëte prapë!
Duket sikur është me mua shekuj larg. Ndonjëri mund të thotë: “e mo se shënjë burrërie është kjo. Unë them kjo është më shumë shënjë mashkulli, se sa burri. Se tjetër gjë është të jesh burrë e tjetër të jesh mashkull. Në moshën e tij, shtëpia ime sot, nuk do të kish vetëm dy meshkuj, por dy burra që i duheshin.
Unë nuku kam patur me femrat atë shkuarje si thika e skuqur në gjalpë, se kanë qenë të tjera kohëra, por ama unë them se kështu si janë punët, në shtëpi qënkam i rrethuarë veç me gra, kur shoh që tërë u llahtarisën nga një mi, që se nga na pat hyrë. Çupat rendën e u mbyllnë në dhomën e tyre, Rezi shkoi në dhomën e gjumit, kurse ky bandilli, jo vetëm që u fut në dhomë të tij, por edhe i vuri kyçin derës, sikur miu do ulte dorezën e do t’i shfaqej brënda. E pse të mos them unë, se ata e përfytyruan që të gjithë miun kafshë të rrezikshme edhe e lanë babanë meze për dhëmbët e tij!
Ishte një miush i vockël… Këtu në Nju Jork minjtë janë të llojeve të ndryshme. Janë miliarda që lëvizin nënë tunele, përmbi shinat e rrjetit të metrove, nëpër llagëme kabllosh, bodrume restorantesh, tavane shtëpish të vjetra. Janë të mëdhenj sa macet, të vegjël, raca të shëmtuara e të egra…
Ky që pat hyrë te ne ish i vockël, thuajse i bukur, me ca sy si xixa. U fut nën kabinetin e kuzhinës, doli prapë, humbi, u shfaq. Nuk kisha se ç’t’i bëja.
- Dilni, - thashë. – E vrava.
Dyert u hapën avash njëra pas tjetrës. Kërciti dhe brava e Fatlumit e tërë u afruanë me mosbesim.
- Ku e ke? Ku është?
- E hodha, - u thashë. Dhe iu ktheva Fatlumit. – Mirë këto femrat, more, po ti?! Nuku ke turp?!
Ai u zemërua. Tha që nuku i vinte turp hiç, se për këto punë është eksterminejtori, ai burri i zi që vjen çdo dy javë me një pompë, për të zhdukur minj e bubuzhela. E unë u thashë që herë tjetër edhe unë do të prisja për eksterminejtorin e tërë le të ndryheshin nëpër dhoma gjersa të vinte ai.
Po miushka ishte nëpër këmbë dhe shtëpia ndodhej në alarm, se ai prapë u kishte dalë e çupat nisën të flinin nëpër shoqe.
- Po mirë o djalë, se këto kohë ke nisur të lesh edhe mustaqe, ti nuk e vret dot
miun?! Shko në dyqan, merr ndonjë helm, a çarg, a çifte a…
- Çfarë janë këto vegla? – tha ia buzëvarrur. Nuk i njoh.
Dhe u fut në dhomë. U dëgjua prapë çelësi në derë. Ime shoqe më tha se qëkur
qe shfaqur miu, Fatlumi nuk pat sjellë më çupa në shtëpi, se trembej mos kur të shfaqej miushi, do të ulërinte nga frika ky më shumë se ato.
Kjo të lindte dëshirën të mos i hiqje minjtë nga shtëpia, por megjithatë, unë vajta bleva ca letra, mbi të cilat miu ndillet të shkelë, ngjitet e nuku shqitet më. I vura letrat nëpër qoshet e shtëpisë dhe nuk shkoi shumë e miu u zu. E pa Fatlumi, e ëma. Unë e flaka miun megjithë grackën ngjitëse në honin e plehrave të pallatit dhe retë nga shtëpia na u davaritën: Irka dhe Lola u kthyenë në bazë dhe ato çupat e tjera që sjell Fatlumi e që janë kandidatka për të zënë ndonjë parcellë mbi lëkurën që atij i ka mbetur bosh, nisën të duken prapë.
Po ama, qëllon që ndonjë mi shfaqet prapë më të rrallë.
- Babi, - thotë Irka, - mbrëmë kam dëgjuar një kër-kër. Duhet të kemi brënda
ndonjë… të ri.
E thotë këtë, kur jemi dyke ngrënë drekë e kemi ftuar aty dhe Papin me Rozën.
Me ta dëgjuar, tërë si ç’janë, edhe të ftuarit bile, kthehen e më shohin mua. Ata më shohin mua, unë shoh ata. Tëmën-o, sikur jam pronari i minjve, sikur unë merrem me kultivimin e tyre… Asnjëri nuk ha. Tërë më shohin mua si fajtorin e vetëm. Asnjëri nuku ia hedh sytë Lumit e t’i kerkojë llogari për atë mysafir të ndotur.
Unë, i pari, ul kokën e nis të ha në heshtje. E pranoj fajin, ç;të bëj!
Jetë me hile, kjo ore… Ja, bre, ka rënë korniza që mban perden: ngrihem marr kaçavidat, pincat, kërkoj ndihmën e Rezit dhe e vendosim prapëë. Po punët që hapen në një shtëpi edhe në Amerikë, nuku kanë fund.
- Babi, shihe se nuk punon rubineti i ujit të ftohtë!
- Babi, nga kjo priza këtu, nuk vjen korrenti!
- Peço, llampadari kryesor ka katër llampa të djegura! Hiqi, të lutem e verë
të reja!
Asnjëra këtu nuk thotë: “Fatlum, rubineti është bllokuarë” Ajo dihet. Ai nuku ka riparuar rubineta asnjëherë. Dhe kur nuku ke riparuarë asnjëherë, ore mik, nuku do riparosh asnjëherë! Unë kam riparuarë njëherë! Mbase aty e kam ngrënë unë dhe brezi im. Ligji i vjetër ky, bre: ai që nuku punon, dënohet të rrijë rehat e të mos bëjë asgjë, kurse ai që punon, shpërblehet me punë të reja, edhe më të rënda!
Këtij ligji i nënshtrohemi ne të dy. Unë e njoh djalin tim nga brenda, të tjerët nga jashtë ma shohin si yll.
Ja kemi ca klienta që vinë çdo uikend në një Hotel të Uajt Plleinsit. Ata janë miq të bossit tim, Xhorxhit, dhe duanë limuzinë, me dandana. Unë i marr ata të premten në Laguardia Airport dhe i shpie në hotelin që thashë. Pastaj vete gjene të djelën pas dreke i marr nga Uajt Plleinsi i shpie në Laguardia. Është goxha rrugë e mirë dhe bakshishet të mbushin xhepin.
Një të djele kisha këputur mish dhe nga halli, rrinja shtrembër. Shtrembër, po shëmtuar ama! Por ama nuk e lija dot atë rrugën e majme me turistët e Uajt Plleinsit. Do të mundohesha me dhëmbë shtërnguarë, por do ta bëja. Belaja është se kur lëviz bythështrembër edhe bakshishet, në vend të shtohen duke thënë “sa gjynah, i mjeri!” paksohen. Je i bukur- të jap bakshish! Nuk je –nuk të jap! Çdo gjë së prapthi, or në p… të sëmës!
Pashë, ç’pashë, u vesha mirë dhe mora Fatlumin në sedilen e parë, si shoqëruesin tim. E veshi Rezi me një jelek krëckë të zi dhe babë e bir bëmë ferk kur hymë në holl të hotelit. Pasagjerët tanë po hanin drekën e valixhet i kishin lënë grumbull në sallonin e madh.
Zonja që pret e përcjell, më buzëqeshi dhe ma bëri shenjën me kokë për nga valixhet. Unë u ula në një kulltuk dhe lashë Fatlumin të kujdesesh për bagazhin Zonja u ul pranë meje dhe nuku po i a ndante sytë Lumit. Aty na u shfaq te banaku kryesor një vajzë, e gjatë dhe tërë nur, nja 18 a 19 vjece. Perri, o perri! Them perri se me këtë kulturë që kam nuku di një fjalë më të lartë akoma. Ajo e thirri zonjën me shumë ëmbëlsi dhe mua më mbetën sytë te ajo.
- Është ime bijë – tha zonja e hotelit dhe shkoi pranë saj.
Po xheç u rrëzua rrugës se nuk shikonte ku shkelte, por ndiqte me sy Fatlumin.
Ajo shihte tim bir, unë shihja të bijën! Dy femrat floën nënë zë e floën e nuku ia ndanë sytë djalit për një kohë të gjatë, ndërsa ai i humbur në mendime shpinte valixhet në limuzinë.
Pasagjerët po pinin kafenë, Fatlumi priste në makinë dyke dëgjuar muzikë, vajza bukuroshe e la tëmën vetëm dhe, ajo zonja erdhi përsëri pranë meje.
- Nuku më the, djali yt ishte ai? – më pyeti zonja.
- Po, - i thashë.
- E ke të lidhur? Fejuar, martuar?
- Ncë, ncë. Shpejt akoma. Të mbarojë kolegjin e pastaj të shohim për ndonjë
vajzë të mirë.
Ajo nuk e zgjati: - Do ma japsh numerin e cellularit? E dua për vajzën time.
Tëmën, po më vinte për të qeshur. E po ç’ishte kjo mblesëri në mes të Uajt Plleinsit! T’i thosha “dale të pyesim për sërën e vajzës” do vinte pas asaj “të shohim për ndonjë vajzë të mirë”. Demek do shohim ne! Ne vendosim! Qeshja më vonë, me veten.
- Ajo gruaja e hotelit më kërkoi cellularin tënd për të bijën, - i thashë kur
po zbrisnim tatëpjetë.
- E unë ia dhashë… Ti i hodhe një sy asaj vajzës?
- E pashë, - ia bëri Fatlumi i bezdisur. – Po është larg Uajt Plleinsi, o ba!
Ja këtu ma kalon im bir mua. Unë nuk do të fitoj kurrë mbi të. Sa larg jemi, o Perëndi!
- Po shiko njëherë çdo të thotë, - i thashë unë pas një heshtje. Pastaj fundja takohuni në mes, në Bronksvillë.
Dhe ndërkohë mendoja: “E ç’këshilla mund t’i japësh ti, o i zi! Sa i hynë në
punë atij historitë e gjaheve të tu!” Po atij as nëpër mend nuku i shkonte të qeshte.
- Nuk është mirë ta prishim me zonjën. Ajo na siguron pasagjerë të majmë
edhe…
- Atë thuaj! – ia bëri djali dhe e kyçi.
Ishin takuarë. E shihja që ai rruhej e krruhej para se të vinte tek ajo dhe më vinte mirë. Ja ta them hapur, dukej sikur atë sukses e kishim të dy, babë e bir.
- Do ta marrësh veturën? – e pyesja.
- Do vete andej nga më the ti, de!
- Ëhë! – dhe dukej sikur ia bënim prapa kurrizit Rezit. Në vend që t’i thosha “grua kemi një, çupë për Lumin, kemi një çupë!“ Por jo! Ruanim fshehtësinë ndaj prindërve. Në fakt ndaj njërit prind…
Kur, një të djelë po përgatiste limuzinën shoku im, Niku.
- Ç’ke katranosur ti atje në Uajt Plleins? – më tha nën zë. - Përse është ankuar ajo zonja te bossi dhe ky po më dërgon mua për turistët?
Renda te bossi.
- Çfarëdo që të ketë thënë për mua ajo, edhe sot, të lutem të vete unë!- iu luta.
Shpirt njeriu, Xhorxhi. Më dha mua limuzinën e më la të shkoj në Uajt Plleins.
- Ata janë ndarë, - më priti me këmbët e para zonja e hotelit. Pse e pengon djalin?
Kështu ka thënë ai?! – e pyeta i habitur.
- Njësoj është. Nuk i jep para për benzinë. Unë jam e interesuarë që vajza ime të ketë një dashnor të mirë, pasi në shkollën e saj valon droga dhe pesë shoqe të klases së saj janë lezbike. Unë vajzën e kam zor ta ruaj nga këto gjëra. Mendoja se djali juaj do ma shpëtonte vajzën sa është në shkollë të mesme, pastaj, shohim e bëjmë!
- Ne, - i thashë, - kemi kanune të tjera. Ne e kemi të shënjtë lidhjen e burrit me gruan…
- Ohu! – ia bëri ajo e bezdisur. Po filluamë të flasim për shënjtëritë në mes të kësaj bote të shëmtuarë…!
Ai, hajvani nuk më kish vënë fare në dijeni. E kish vërtet te benzina, apo…? Jo or po me të unë nuk do të merrem më dot vesh kurrë! Tani rri e vras mendjen se si mund ta ujdis me këtë zonjën, se kam frikë mos mbetem pa klientët e këtushëm.
- Po sipas teje, moj zonjë, - i them në fund, - benzinën ta paguaj unë?
- Të propozoj ta paguajmë të dy?
E filluam një pazar, që u zgjat lere mos e pyet. Aritmë një ujdi, pastaj… Ajo do të paguante gjastëdhjetëepesë përqind, unë kusurin. Shtërnguamë duart mbi banak e u ndamë.
Kështu e lamë njëherë për njëherë… Të shohim çdo të ndodhë. Dashuri, është e sigurtë që nuk ka brenda. Me një fjalë zemrat nuk pësojnë gjë. Të shohim ç’do të pësojnë lëkurët!...




09/10/2005
KATEGORIA: Rrëfenja të tjera nga Amerika

[D&G Feminine]

Nga Atlantiku në Pacifik, me një Ford të vjetër


Pëllumb Kulla

Të udhëtosh me një veturë ligavece, pe bregut të Atllantikut në atë të Pacifikut matanë, pa ditur as edhe njëzë frazë anglishte të pakëputur, vetëm Zikja mund ta bëjë! Vetëm një shqipo si ai, që është, o shumë i mbarë, o shumë i marrë!
Mezi ia pata mësuarë të ngiste veturën. Mezi ia patnë dhënë lejën të merrte në dorë timonin, në provim të shtatë, ngaqë në provimin e parë për patentë, i pat thyerë fenerët makinës të policisë rrugore që kish sjellë nja dy oficera, që do të vëzhgonin provimin!
Ama, me të marrë patentën, kish blerë për tetëqind dollarë një Ford të tetëdhjetedyshit, që nuku shihej me sy! Ish kaqë e varfër dhe e rrjepur vetura, sa i zoti i ri, sikurse dhe ay i vjetri, nuku e kyçte kurrë. Hajdutëve të veturave u therrnin sytë, sa herë u dilte përpara Fordi i Zikes dhe ndërronin drejtim, siç ndërrohet udhë, kur të del macja e zezë!
Zikja kish zgjedhur një targë nga ato që paguhen kripur, nga që shkruan në to ç’të do zemra. Do të shkruash “pirdhu”? Ashtu ta stampojnë e ta japin targën! Do që të shkruash “Na, prapanicën” që shoferët e tjerë të ta lexojnë kur t’i parakalosh? Po ama do të ta kuptojnë vetëm shqiptarët! Shkruaje, se amerikanët nuku zemërohen, se s’ta dinë gjuhën.
Kurse Zikja e kish bërë targën shprehje dashurie: e kish mbushur atë me një thes me gërma: MILKA BR 1991, pe të cilave, pesë të parat bënin emrin e së shoqes, dy të tjerat, kujtonin Beratin dhe numrat në bisht, shënonin vitin e martesës.
Brenda, makinës i punonin të tërë matësat, veç atij të shpejtësisë, që pat fiksuarë vetëm miljet që pat shkelur. Shifra kish mbetur aty tek 250 mijët. Veç nuku dihej, se kur kish pushuarë së numëruari, në cilin vit dhe nën cilin president.
Në Amerikë gjendet një kompani e madhe që shënohet me tri “A” të mëdha. Kjo “AAA”-ja të bën anëtar të sajin me pesëdhjetë dollarë dhe ka për borxh të të gjëndet pranë, sa herë mbetesh në rrugë. Vjen e ta ngre makinën me vinç e ta dorëzon në rregull, sa herë t’i telefonosh. Zikja u bë menjëherë anëtar dhe numërin e telefonit të asaj kompanie e thotë në gjumë e sipër mbi tri herë në natë, meqë ka raste që e thërret për ndihmë tri herë në ditë! Kompania “AAA” ka fitime të mëdha, sepse mbulon tërë Shtetet e Bashkuara dhe ka ajo ca anëtarë, që vdesin pa e thirrur asnjëherë. Llogaritë asaj filluan t’i prishen, që kur iu abonua Zikja.
Zikja e thërret kompaninë “AAA” edhe kur i bie goma. E ata të gjorët janë të detyruarë të vijnë. I thërret t’ia sjellin Fordin nga supermarketi, nga kinemaja, nga klinika e t’ia plasin në trotuar, para billdingut, ku e le të kalojë natën, ngaqë s’i gjen dot një strehim. Ka njerëz që kanë pare vinçat e “AAA”-së të vinë t’ia lëvizin makinën Zikes dhe nga trotuari që ka patur orar pastrimi, për t’ia shpënë në trotuarin karshi.
Ja, me këtë palo Ford, pa vajtur akoma asnjëherë në aeroport, rruga e parë e largët që mori përsipër të bëjë Zikja, ishte të çante Amerikën tejpërtej, nga Atllantiku në Pacifik. Që kur qe ndarë nga i kushuriri Nikollaqi, kish mbetur pa punë e pa mbështetje. I qe larguar kushos dhe desh t’i rrinte larg sa më tej.
- Më pret një shok në San Diego, - përsëriste. Ka në San Diego të Kalifornisë punë edhe për qorra, më thanë.
More de! Jo, do vete! More na, se do të bëhesh loloja i gazetave! Jo, do vete! E
po, prapa diellit! Në të sat’ëme vafsh! Akoma këtu ti,o?!
Një të vënë, i biri i botës, valixhet palë në bagazh, një të marrë e ngjeshur në sedilen pas, fustanët e së shoqes, nja pesë jastëkë me pupla dhe nja dy velenxe me thekë Tepelene; një të marrë Milkën, që pat veshur një rrobë kuq e zi, sikur do ngjiste Everestin në emër të Shqipërisë; një t’i plasur asaj mbi gjunjë një derro Atllas të Amerikës; një të ndezur radion, nga e cila nuku kuptonte një fjalë, as ai e as e shoqja; një të futur në folezë një kasetë, që kish vetëm këngën “Psherëtita, dolli flakë” e u nis.
U nis oreeee! Kur mos i kem tërë! “AAA”- ja qe ngritur në tërë Amerikën në gadishmëri numër një!
Zikja kish mbushur xhepet me monedha njëzetepesë centëshe, që të më merrte mua në telefon e ta ndihmoja, po të duhej të flisja si ndërmjetës me ndonjë amerikan gjatë rrugës. Dhe u bë erë.
Sapo Zikja kaloi tunelin e Linkolnit, ai ndaloi në një benzinatë e më bëri telefonatën e parë. Mua më dolli mbi ekran të telefonit prefiksi 201 dhe unë njoha shtetin e Nju Xhersit, pa ma thënë ai.
- Gjer këtu, mirë! – tha. Gjysmëora e parë, premton.
Prit, prit, thashë me vete, do të ta shoh bythkën më vonë. Janë tetë ditë rrugë për të bërë!
- Ecim si breshka, bre! Kështu, unë i bie ta zë Kaliforninë vitin që vjen! Sa kilometra i bie po ta ngasësh me dyqindenëntëdhjetepesë milje në orë? Le që ky Fordi im nuk i nxjerr dot aqë!…
- Do të të zerë policia, hajvan! Ç’punë ke me dyqindenënëtëdhjetepesën ti?
- Aqë thonë tabellat për shpejtësinë këtej!
- Nuk tregojnë shpejtësinë ato tabella, ore! Tregojnë numrin e autostradës.
- Ç’thua, mo! Mirë që nuku e provova. Do isha përmbysur.
Kish kaluar Nju Xhersin e të nesërmen nuku më harroi, po ma bëri thirrjen që pe një vendi diku andej nga Virxhinia.
- Alo?! Sapo u zgjuamë me Milkën, në një motel shumë të mirë. Tashi do vazhdojmë rrugën.
- Mbarë e paçi, - ia këtheva.
- Mos harroni të na bëni një vizitë në Kaliforni, Peçkë!
- Pse jo?! – thashë. Po arritët dot të vini ndonjëherë gjer atje, nuku ju lemë pa vizituarë!
Një ditë më pas, më telefonoi gjene prapë.
- Asnjë problem gjer tashi, - më tha.
- Po ç’problem do më shumë ti, mor gomar i *****! – i ulërita. Ti je kthyerë gjene në Nju Xhersi! Prefiksi i Nju Xhersit, më dolli tashi në ekran të cellularit!
Zikes sikur i ra pika.
- Vërtet, thua?!!! Po këtu autostradat dhe anët që i kufizojnë, bëhen tëra njëlloj, o u bëfsha tëmat! – ia bëri ay. Do jem ngatërruarë kur dola nga ajo benzinata e në vend që të merrja perëndim, mora gjene lindje! Ama po thoshja unë: çne, djelli, që mua gjer tashi më binte prapa qafës, nisi të më bjerë në sy! Ikë mo, se nuk do ta le pa blerë një busullë. Si i thonë busullës, o?
Dhe me një topkë busulle e me hartat e Shteteve të Bashkuara në prehër të Milkës, Zikja nisi të lundronte në hapësirën e gjërë, në fund të së cilës San Diegoja s’e kish hiç në defter këtë shqiptar kokëshkëmb.
Kaloi ai, pyje e shkretëtira, kapërceu ura, lumenj e thatësira, sa nuku pat parë në tërë jetën e tij!
Më merrte ndonjëherë në telefon, ky Kristofor Kollombi i San Diegos e më tregonte që kënga “Psherëtita, dolli flakë”, pas shtatë ditësh u qe mërzitur e pas kësaj radion e kishin mbyllur fare. Pa le që edhe hapur ta mbanin, as që do i kishin kuptuarë lajmet, që udhëzonin se për dy ditë, nuku duhej të dilte makinë në rrugë, se pritej një uragan, nga ata që kur shfryjnë, palosin katrash fshatrat e qytetet amerikanë, që gjejnë përpara. Ama, nuku shihte makinë atë mëngjes Zikja, as me sy e as nga pasqyrkat. I dukej sikur ajo autostradë qe, e tëra, e minuarë dhe ja-ja, do hidhej në erë! Zikja shtërngonte timonin, Milka bënte buzkat me të kuq e Fordi i vjetër hungërronte mbi xhade, nën një qiell të nxirë pus. Xhan-xhin, njeri përreth! Atyre u dukej sikur Amerika qe boshatisur e tëra, amerikanët ia kishin mbathur me soj e sorrollop dhe ua kishin lënë dorëzim kontinentin, Zikes e të shoqes! Patën bërë mënjanë në një benzinatë dhe u pat ardhur zemra në vend, kur kishin parë shitësin të zgjohej nga gjumi e t’u shërbente dyke u thënë ca fjalë, që as burri as gruaja nuku i kuptuanë. Në fund kur kishin ikur, ai shitësi paskësh zgjuarë dhe dy shokë të tjerë, që kishin shfaqur sytë e çakarritur prapa xhamave. Ata kishin ndjekur me lebeti Fordin, gjer sa xbriti udhishten e u fut gjene në autostradë, me hundë drejt Kalifornisë.
Pika që s’u bie, sikur nuku kanë parë femër këtyre viseve! – ia kish bërë Milka dyke nxjerrë pasqyrkën e saj për të shpjeguarë se çfarë ishin ato vështrimet me sy të shqyer të amerikanëve, që nuku guxonin të dilnin përjashta.
Pas kësaj pat filluarë dasma, uragani që pritej. Një erë e marrë ua kish ngritur një herë maqinën nga një krah, pastaj ua kish mbërthyerë mu në mes të autostradës, kur u kish plasur kryq mu te parakolpi trupat e dy palmave të mëdha. Milka pat ulëritur si e lojtur, kurse Zikja pat mallkuarë ditën që patën marrë vizat amerikane.
Beratasi i gjorë rrëfente, se si u kish rënë përsipër një qilim i lagur që era e tërbuarë e pat rrëmbyer me frymën e saj nga ndonjë shtëpi e rrafshuarë. Qilimi u kish zënë të tëra xhamat dhe që nga ay çast, i ziu burrë, shikonte vetëm sytë e çapluarë të gruas.
Se sa kish zgjatur kjo katrahurë, asnjëri pe tyre nuk e mbante mend. Njeriu u mësuake me llahtarën. Kjo kishte qenë për ta nata më e gjatë amerikane, se rrëshqitjet e dheut kishin sjellë një baltë të hollë rreth e qark Fordit të Zikes dhe niveli i saj qe ngritur mbi çati të makinës.
Ditën e tretë i pat nxjerrë nga balta një vinç i policisë rrugore. Ata kishin hapur dyertë dhe kishin gjetur çiftin tonë në një gjëndje, që nuku e imagjinonin dot: gruaja bënte buzët me të kuq, kurse burri pat ulur volumin e një kënge të panjohur beratase dhe u kish thënë atyre të ndihmës së shpejtë:
- No inglish!
Ishin habitur Zikja me Milkën, se si qenë mbledhur aty menjëherë një ushtëri e tërë gazetarësh, kamera të televizionit, me vinçierë të “AAA”-së dhe përfaqësuesa të prodhimit të Fordit. Gazetarët rriheshin me grushte, kush e kush t’i afrohej atij Fordit të vogël, me ngjyrë të zezë.
Mua më ra telefoni, sapo Zikja u kish zgjatur policëve numërin tim të cellularit.
I përktheva të tëra, ç’u thosh Zikja: që kish ardhur me rrugë legale, që nuku gjente dot punë në Nju Jork dhe i kishin premtuarë në San Diego, që Fordin e kish të blerë nga një që do ta hidhte dhe nga gjërat e makinës, të prodhuar pas tetëdhjetedyshit, kish vetëm patentën.
Zhurma që dëgjoja në cellular, po bëhej gjithnjë edhe më e madhe. Zikja, ja ai teleshmeni, që mezi kish marrë patentën dhe kish nisur tërë atë rrugë, si i lojtur që ish, si pa dashur, qe bërë i famshmë. Tërë gazetat e muarë dhe e vunë në faqe të parë aventurën e beratasit, që psherëtiu sa psherëtiu, po vërtet nxorri flakë, ama! Titujt e gazetave të vrisnin sytë nga gërmat e mëdha: COAST TO COAST!, që do të thotë “pe bregut në breg!” Ky titull u vinte i pari në mend tërë gazetarëve, për të përshkruarë odhisenë e atij shqiptarit, i cili për të gjetur punë, çau Amerikën mes për mes.
“AAA”-ja e bëri Ziken anëtar nderi të përjetshmë, pa pagesë. Në makinën e vjetër, që tregonte veç ato 250 mijë miljet e para, megjithë baltën që e kish mbuluarë, nuku pat hyrë as një currilkë uji dhe motori u ndez me të shkrepurën e parë. Nuku kish rekllamë më të mirë për Fordin dhe firma e shfrytëzoi! Qendra e prodhimit i dhuroi Zikes një veturë të re, akull dhe - ajo më e madhja - bordi drejtues i kompanisë vendosi të financonte një film mbi këtë ngjarje, për një emigrant që çan Amerikën me një Ford të vjetër. Zikja u kish kërkuarë të luanin në film, tok me Milkën rolet e tyre, por ata u kishin thënë që nuku bënin për këtë punë. Demek, ju e bëtë këtë punë, po ajo aventurë tashi u ka lezet artistëve të Kalifornisë, Tom Hanksit me shokë! Zikja i kish sharë nga nëna ç’mbanin pragjet e Hollivudit, po sa para bënte! Ia mbyllën sqepin me Fordin e ri!
Edhe Milka nuku mbeti duarbosh. Një firmë e madhe kozmetike i dërgoi njëmijë kalema buzësh dhe i premtoi, që cilido të qe prodhim i parë i firmës, do kalonte menjëherë falas mbi tryezat e nuses pe Berati.
Po hë bre, nuku të vjen të pëlcaç?! Një i mënçur nuku e bën kurrë punën që bën budallai! E prandaj të mënçurit mbeten trokë. Me një të lëvizur të bishtit, fati i fali Zikes shtëpi, punë e makinë. E po çfarë do më shumë një shqiptar normal, që merr rrugën e mërgimit?!
Nuku bien në tokë Zikja me Milkën! Unë e mora nja dy herë në telefon Ziken, po ai nuku ma zgjati shumë, se e prisnin kamerat, për intervista! E po të kesh dy barqe: një ta çash e një ta mbash, se të duhet! Tani unë nuku i bie më numërit të tij, se Zikja vajti lart shumë! E kur shokët e mij venë lart… Vuaj ca unë, kur më bëhen shokët të famshmë!
Të fundit herë që i bëra një zile, më kërkoi ndjesë, se kish një punë, që nuku priste.
- E po, Zike, gurë zënç me dorë, florinj t’u bëfshin! – i thashë dhe po mbyllja telefonin me një të sharë nëpër dhëmbë.
- Çfarë the ashtu, çfarë? – nxitoi të më pyeste, me një nuhatje pe qeni. Më shave, a?
- Po, - ia ktheva. Një çiçkë!
- Pa thuaje gjene!
- Në të sat’ëme, të veç!
Dhe ia përplasa telefonin me një inat që, kur mos i kem tërë, akoma nuku më ka dalë!


Të djelën e ardhshme do të lexoni rrëfenjën “Largësi që nuk maten me sy”




02/10/2005
KATEGORIA: Rrëfenja të tjera nga Amerika

[D&G Feminine]

Gruaja me një tjetër, as këtu nuk shihet me sy të mirë


Pëllumb Kulla

Papi desh edhe tre muaj që të merrte dokumentet amerikanë, i favorizuarë nga gruaja e tij Roza, e cila qe bërë me kohë qytetare amerikane, kur këtë, amerikankën, ay na e zuri në krevat me mikun e tij, Xhanin.
T’ëmën e s’ëmës, kur nuk u gjend rehat për të gjorin njeri! Sa thua se u mbyll një plagë, vuuu, hapet një tjetër e nis të rrjedhë!… Të tëra mund t’i kish menduarë Papka i gjorë! Pabesinë e italanit, kurrë! Xhani ish mik i shtëpisë, bre: hante e pinte me çiftin e ri. Papi zinte be për kokë të Xhanit dhe nuk e hiqte pe goje kurrë: “Xhani tha kështu! Xhani e shpegovi kështu! Xhani thotë, kjo është për gjyq! Xhani na dërgovi te noteri. Xhani thotë që në zgjedhjet që vinë, do kemi president Bushnë”.
Gjer tashi, Xhani ish penxherka që pe nga Papi vështronte Amerikën! Tashi penxherka, u ndot, u dhje: Papi gjeti Xhanin me Rozën, të dy gollomesh, në krevat të tij!
Ngrinë që të tre. Asnjëri pe të treve nuku e desh veten!
Xhani kërceu mënjanë dhe buzëqeshi në pritkë, tamam sikur i kish mbushur Papit ndonjë formular, nga ata të letrave të emigracionit dhe tashi priste mendimin e tij. Roza, dyke kërkuarë një çarçaf andej matanë krevatit, ngriti prapanicën e bardhë, zuri me dy gishtrinj mbulesën dhe e hodhi sipër vetes, sikur i vinte zor vetëm nga i shoqi.
E kishin mbetur ashtu, të ngrirë, sikur të ishin në një film, që nuku rrotullohej më. Vetëm Roza prishi heshtkën:
- Hë Papi, u ktheve?
Dhe e tha si atëhere, kur do ta vazhdonte me “do të hash tashi, apo pasi të lahesh?”
Papi rrëmbeu stapin e gjatë pe metali, që mbante një abazhur në majë. E theu abazhurin dhe ngriti stapin. Më vonë më thosh, që nuku kish ditur cilin të godiste më parë. Por nuku kish mbetur shumë për të zgjedhur, se Roza kish vrapuarë e qe mbyllur në banjë dhe i kish vënë derës kyçin prapa.
Burri kish mbetur me stapin e gjatë pe metali në dorë dhe me jaranin e gruas, që dridhej ashtu siç qe, siç e pat bërë nëna.
- A e di se çfarë të bëj, mor maskara? - e kish pyetur Papi.
- E kuptoj, - kish pranuarë miku i gjerahershmë i shtëpisë, dyke vënë duartë mbi atë vëndin ku bashkohen të dy shalët, si për të treguarë pa dashka, se ku e kish hak hurin e abazhurit. – E kam shkelur. Nuku do ta shkel më. Premtoj.
Papka ndjeu që tani po i hipte gjaku në kokë.
- Ti, mor qen, nuk do ta shkelësh më, jo sepse premton, por sepse nuku do dalësh i gjallë pe këtej!
Roza, kushurira e gruas time, qante e lutej që nga nevojtorja.
- Papi, o i dashuri im, tregoje shpirtin tënd të madh, siç e ke treguarë gjithnjë! T’u bëfsha unë!
Frika e Xhanit sikur ia shtonte guximin Papit. E la atë dudukun e madh të abazhurit dhe u sul në kuzhinë, të zgjidhte një thikë. Italani e ndoqi ashtu lakuriq-lakuriq, se frika për jetën qe më e madhe se turpi. Shkonte prapa Papkës që kontrollonte sirtarët e tashi dukeshin sikur po e zgjidhnin të dy bashkë atë thikën, që do vinte nderin në vend. Të dy hynë në kuzhinë, të dy u futnë në dhomën e ngrënies. Njëri i veshur për punë e tjetri lakuriq! Xhani mundohej ta sillte Papin me këmbë përdhe.
- Papo, çfarë kërkon të bësh? I marrë!
- Do të të vras ty. Edhe atë bushtrën atje, në hale! E kupton? Më ke prekur nderin! Më ke vënë brirë! Kupton? Brirë! Ç’m’i zgurdullon sytë ashtu?! Nuk e kupton fjalën “brirë”?!
Dhe me një thikë të madhe në dorë, Papi i qe afruarë nevojtores.
- Hë moj ti, bushtër e qenit, si u thonë anglisht brirëve?
Roza nuk e dinte.
- Më sill ca fjalorin, - i tha ajo dyke qarë.
- Unë i q.. tëmën! E vras pa ia përkthyerë brirët në anglisht, këtij maskarait!
Dashke ti, të të sjell fjalorin në nevojtore!
Xhani e kish mbledhur veten, se në fillim qe trembur pa masë vërtet. E kuptonte që kish bërë faj të madh, por Papkën e kish mik të arsyeshmë. Me të mund të merrej vesh. Ashtu gollomesh, u ul në cep të krevatit, hodhi këmbën leshatore, mbi këmbën tjetër leshatore dhe u përpoq të arsyetonte.
- Dëgjo, Papo, dëgjo, - i kish thënë. Të jemi njerëz të civilizuarë. Jemi në Amerikë, këtu! Është tjetër botë, kjo! Ka të tjera rregulla.
Ai qeni duhej vrarë me të parën, po ç’t’i them Papkës unë! Papkë gomarit! E zure në krevat? Vraje qenin, mos e lerë të të flasë e të të përmendë Amerikën! Papkës po i zure në gojë rregullat e Amerikës, i dridhet buza e hap sy e veshë si guak. Edhe në Amerikë, gruaja lakuriq me një të huaj lakuriq në krevat, nuku durohet! Të isha unë, Xhani nuku lëshonte më hije mbi këtë dhè! Kurse ay, mbupi, dëgjoi Amerikën, iu ul atij lakuriqit ngjitur e zunë të merrshin vesh. Ulur në krevat: njëri lakuriq, tjetri me hanxhar në dorë!
- Pa dale një herë, përse kërkon të më vrasësh?
- Të vras se jam shqiptar. Të zura me time shoqe. Më ke shkelur nderin. Dhe që andej i ulurinte të shoqes: - Si i thonë nderit, me? Folë, rrospi e *****!
- Po nuku kuptoj, përse të më vrasësh?! – mblidhte supet i pabesi.
- Të thashë që jam shqiptar! Ne, shqiptarve, kur shohim pabesi të tilla, na err gjaku sytë, e humbim llogjikën dhe e vrasim pushtin, që kemi zënë me gruan, - ia shpegonte Papka dyke rahur tehun e thikës me pëllëmbën tjetër.
- Atje në Shqipëri, po … - pranonte Xhani.
- Dhe në Amerikë! Nuku shoh asnjë ndryshim. Në gjaknxehtësi e sipër, të vras! Nderi është po ai! Kudo!
Po italani ishte më i zoti dhe e përdridhte Papkën.
- Sa për ta ditur mirë, - i thosh Xhani, - ti nuku mund të vrasësh asnjërin nga ne. Unë edhe Rozi, e kemi që të dy qytetarinë amerikanë. Ti nuku je bërë qytetar akoma. Do edhe tre muaj. Ty nuku të kanë marrë as shënjat e gishtave!
Papi u nxeh edhe një herë dhe uluriti:
- Ore nuk ka nevojë për shënja gishtash, se unë shkoj e dorëzohem vetë megjithë këtë thikën në polici e u them: e bëra. I zura… Jam shqiptar. E vrava. Ja thika! Shqiptari për nderin, nuku të fal! Nuku ka pse të më zbulojnë me anë të gishtave ata, kur unë jam i tëri para tyre, i zbuluarë, sa një derr!
Xhani kish filluarë të vishte qetësisht kanatieren.
- Nuku them për ato shënja! – thosh i pabesi. Them, se shënjat e gishtave janë një nga procedurat për t’u bërë qytetar amerikan. Dhe ti je në prag…
Këtu ia kish zënë kokën me derë Papit! Aty e kish pikën e dobët, Papi!
- Po mirë, ja nuk jam akoma amerikan! Pse, pa u bërë amerikan, nuku më lejohet mua, të vras një njeri që ma ka bërë borxh?!
Dhe e pyeste Xhanin, siç e pat pyetur pe vitesh të shkuara, për punë ligjesh e formularësh.
- Mund të vrasësh, sigurisht, por vra një shqiptar tjetër, jo mua! Ose vra një, që nuk është amerikan!
- Jo more! Demek, amerikanët janë me yll në ballë!
- Jemi në Amerikë këtu! Të lutem, m’i zgjat pak brekët, se më paskan rënë aty, poshtë krevatit.
Papi, hajvani, i qe bindur. Kushuri e kam, po është hajvan, i ziu! Këtej i jepte brekët, këtej i ulurinte: “Jo kjo nuk është e drejtë. Jo juve, amerikanët, jeni të poshtër! Jo më mirë shqiptar me nder të vënë në vend, se sa qytetar amerikan i bërë pa nder! Ju kam dhjerë mu në shënja të gishtave!” Po ama të tëra vetëm me të uluritur. Ajo thika tani e pengonte dhe e kish flakur në guzhinë. Krisma e kish llahtarisur gruan.
- Auuu! - ia kish bërë ajo që nga nevojtorja.
- E çfarë zgjidhje mbeti tani për mua? - filloi të këshillohej, siç qe këshilluarë tërë jetën me Xhanin, Papi.
- Gjyq.
- Ja, këto gjyqet i kam frikë unë! - qe ankuarë dyke qarë Papi. Dhe e ndiqte Xhanin, që po kërkonte këpucët, tamam si pak më parë, kur të dy vështronin për një thikë. Unë nuku di të mbush as padinë!
- Padinë ta mbush unë, - i pat premtuarë me dorë në zemër, Xhani. Gjithmonë, këto punë, unë t’i kam bërë. Përse befas, na qahesh tashi?!
- E po… padia tashi, është kundër teje vetë!
- Kjo nuk do të thotë gjë. Të jap fjalën e nderit, që do të ta mbush pa hile. Dhe me siguri do të fitosh. Ti na zure me presh në duar! Provat janë të pakundërshtueshme. Nuku kemi nga ta lëvizim bythën, as unë as Rozi! E kupton se ç’avantazh ke kundër nesh, apo jo?!
Papit, si dede që është, kjo i qe dukur fitore. I kish rregulluarë Xhanit rripin prapa pardesysë, se i varej keq dhe e kish përcjellë jashtë.
- Çiao, Rozi! - kish përshëndetur të zonjën e shtëpisë, italani.
- Çiao, Xhani! Baj, baj! - i qe përgjigjur ajo, që brënda halesë.
Kur qe kthyerë, Papi i qe zbrazur të shoqes.
- Dil që andej tashi, moj zuskë e qenit! Se ti në thikë do përfundosh, pa një pa dy!
Dhe e kish llahtarisur gruanë, dyke thyerë xhamin e kristaltë të banjos. Një inat desh ta nxirrte, gjatovili!
- O Peço, or byrazer! - ma shpegonte mua, shkakun që qe treguarë aq i butë. E them hapur unë: pe ligjeve trembem, si pe të madhit Zot! Sidomos ligjet që nuk i njoh, më kallin datën. Pa.. ëhë! Ia kisha bërë Xhanit atë, italankën! Ama, t’i kam zënë, or byrazer, në krevat, saaaapo ishin xhveshur! Më desh Zoti, Peço, arrita me kohë!... Nuku qe bërë asnjë dëm!


Të djelën e ardhshme do të lexoni rrëfenjën “Nga Atlantiku në Pacifik, me një Ford të vjetër”





25/09/2005
KATEGORIA: Rrëfenja të tjera nga Amerika

[D&G Feminine]

Dhjami vjen nga lehtësitë


Pëllumb Kulla

T’ëmën, bre, sikur të bëhej e mundur të gjeje një peshore që t’i peshonte të tërë amerikanët bashkë! E pastaj ta ndaje peshën, për numër të amerikanëve! Jam i bindur që do na dilte ajo që them unë: që mbi këtë rruzull, amerikani është njeriu me peshën më të madhe!
Ngjallmëria amerikane është më e shëmtuara në botë. Televizionet këtu, gjysmën e ditës japin për të ngrënë, e gjysmën tjetër të tregojnë si të ulësh peshën. Fry e çfry! Këtë bëjnë tërë ditën ata. Mbase dhe e teprojnë, po tregojnë për njërin, që hyri brënda në një shtëpi. Hyri pe derës dhe pas një muaji prishnë murin, që ta nxirrnin jashtë! Në Amerikë viçat majmen në tre muaj, peshqit fryhen në tri javë, vezët bëhen në tri ditë. Domatet mbillen, rrumbullosen e skuqen nën sytë e atij që ka kërkuar sallatë pe tyre.
Njerëzit që merren me kujdesin e të ushqyerit flasin, se këto prodhime të kopilosura, trupit të njeriut i sjellin vetëm dhjamë.
Po dhjamin më të tepërt e sjellën lehtësitë, ore! Del nga porta, hip në autobus, apo në tren të nëndheshmë; zbret nga treni futesh në ashensor e ai të ngjit në kat të trembëdhjetë; aty gjen një korridor, që rrëshqet vetë e të le mu te der’ e zyrës ku ke punë! Kot këmbët, kot që janë të ndara shalët: hidhu pupthi e vajte në ato vënde që do! Ç’bëhet, bre, kështu?! Valixhen ta merr taksisti, ushqimet t’i mban qerrka pe alumini, betonin e ngre vinçi. Patatet i ble të zhveshura e të bërë thelka, qepët i merr të grira, mishin e merr të coptuarë, arrat i ke të qëruara. More, vite me rradhë u përpoqnë dhe ia arritnë të na nxjerrin nëpër dyqane shalqinj edhe rrush, pa fara hiç! Ngaqë nuk duan të na lodhin as të pështyjmë farat, o i pështyftë i paudhi!
Pa le po t’i kërkosh njeriu një mundim të vockël! I thua djalit “shko o Fatlum e bëji një zë motrës te një shoqka e saj, në billdingun përballë”, ai e nxjerr cellularë dhe hop, pas dy minutash e ke Irkën përpara syve!
T’ëmën-o, çfarë ka bërë dembelizmi! Se tërë këto shpikje dembelëve ua kemi borxh, ore! Se ngaqë dembelat përtojnë të lodhin bythën, vrasin mendjen! E shpikjet –varda! Tashi nuku do duhen më as parqet e as lëndinat, për të vrapuarë. Shiten ca makinka, që i fut në dhomë dhe rend mbi to kilometra të tëra, pa dalë nga dhoma hiç. Mbi to vrapojnë njerëz, që në mëngjes kanë ngrënë gjellët, që u propozon rekllama dhe pasdite rendin dhjetëra kilometra të arrijnë peshën, që kishin pa i ngrënë ato. Jetë është kjo-o?!
Cellularët, që i kanë shpikur dembelët që dashurojnë, e kanë zhdukur fare atë përfytyrimin e ndënies nën ballkon, mandolinatat, apo qoftë edhe atë të hedhjes së një litari nga ana e çupës dhe kacavarjes në të, nga ana e djalit. I kanë hequr dashurisë haraçin e mundimit, që ish aq i bukur! Aq i bukur, saaa… Eh, ish i bukur dhe i shëndetshmë! Tashi dashnorët i sheh të shtrihen si lopët në dhoma të gjumit a të pritjes, dhoma, që janë qindra kilometra larg njëra-tjetrës, e të rinjtë treten orë të tëra me psherëtima, çuçuritje e puthje në vrimkat e cellularëve. E zhurmën e mbllaçitjes e merr përsipër ta shpjerë në vesh të tjetrit Verajzoni, AT&T, MCI-ja e tëra kompanitë telefonike që shfaqen fapefup, si këpurdhat! E varda koha, rrjedh lumë, sa për t’u fryrë xhepat kompanive.
Një ditë në një kafene, katër veta nxorrën, në të njëjtin çast, tetë cellularë njëherësh! Se ka plot që kanë nga dy. Shoferët i ngasin makinat me njëqindenjëzet në orë e flasin në cellular. Tashi, që policia ua ka vënë dardhat në bigë, kanë blerë kufje të vockëla, si fasulka, që i ngjeshin në vrimë të veshit, i hedhin përmbi llapët, i ngatërrojnë fijet nëpër leshra, ku s’dallohen hiç edhe e përfundojnë fillin në xhep, aty ku mbajnë cellularin. Çupkat, që u ka trullosur mendjen ajo që thamë, i kanë ngjeshur kufjetkat mirë e mirë, ecin në trotuar, flasin me dashnorët dhe duken sikur përsëritin mësimin. Flasin dyke ecur burrat, flasin dyke ecur gratë, flasin pleqtë e rrjedhur. E tërë Amerika flet me vete, pavarësisht kanë njerzit në xhep cellularë, apo jo!
Këtu kanë qejf të ta bëjnë shesh me lule, që të mendosh, sikur ti je i zoti për të gjitha! Kurrë njeriu nuk e ka patur pleqërinë kaq të zgjatur. Flasim gjithnjë po të kesh para, sidomos, ëh! Të venë aparat në zemër, aparat në vesh, aparat në sy… Ta japin veshkën ta kesh në xhep e ta lidhin me dhjetëra tela. Të japin ilaç të bëhesh burrë, kur ti e ke mbyllur atë histori.
Kjo gozhdë e lehtësisë mu rrënjos edhe më shumë, atë ditë të shtunë, kur vamë për gjah, të vrisnim fazanë. Ka Papi një mikun e tij italan, të cilit na i kish shkrepur të hante mish pe fazani. Papi i kërkoi lejë italanit, që të më merrnin dhe mua e kështu u bë: unë timonin, ata çiftet dhe u nismë. Ama, ishte një ditë, nga më të këndshmet që kam kaluarë, sa kam ardhur këtu.
Italani ishte shumë i lezetshmë, se na e bëri udhën të këndshme me rrëfimet e tij për indianët e Amerikës. Biseda mori udhë, ngaqë po kalonim nëpër një si xhungël, përtej të cilës ishin kasollet e indianëve. Ama, unë u bëra kaqë në Amerikë, një indian nuk e kam parë! Vetëm ç’shohim nëpër filma! Udha u bë më e bukur, kur Papi, që ka zbritur në këtë botë vetëm për të bërë pyetje, deshi të dinte, se kur dhe pe nga kanë ardhur indianët e Amerikës, në Amerikë! Xhani ia tha, që ata janë amerikanët e vërtetë, po janë si ata zotët e shtëpisë që odën e pritjes e kanë plot me miq e vetë nuk dalin se janë akoma në brekë!
Një udhishte e bukur, e shtruarë me asfalt të freskët, gjarpëronte nëpër një pyll, që të mbushte mushkërinë me erën e luleve të lartësive. Kurrizi i udhës ngrihej e ulej i vijëzuarë dhe pikëzuarë për bukuri. Një dorë e kujdesshme i kish vënë tabellat e shpejtësisë së lejuarë e të paralajmërimeve. Me një llaf, ish nga ato udhë, që ke qejf ta ngasësh veturën përmbi. Më të djathtë na doli një tel shumë i lartë i ndërthurur. Kjo ishte shenja se arritmë. Po, ama, mund të kemi ecur përgjatë telave, nja njëzetë kilometra të mira, gjer në hyrje të rezervatit. Nuku kishin të mbaruarë telat-o! Mezi arritmë te zyrat, ku do regjistroheshim e ku do paguanim për t’u futur në atë pyll gjuetie, pe afro tetëdhjetë hektarësh, i tëri i rrethuarë me rrjetë pe teli.
Xhani mori me vete edhe Papin dhe vanë që të regjistronin çiftet. Kishin bërë ca pagesa për lejën e gjahut, për shpezët, ca taksa e bilmemera dhe më në fund erdhën te unë. Më thanë t’i bija rrotull një hangari, se makina do rimorkionte kafazin, i cili kishte brenda nja njëzet fazanë. E lidha kafazin pas xhipit dhe hymë thellë nëpër udhishtet e asfaltuara të xhunglës. Xhani bënte prova se si të qëllonte gjahun, kur makina ish në lëvizje e sipër. Nisi edhe Papi ta nxjerrë grykën e çiftes nga penxherka, po më parë bëri ca pyetje nga ato që nisnin me “lejohet…”
-Lejohet ta zbrazësh, kur je brenda në maqinë?
T\'ëmën e s\'ëmës, thashë, dale mo, të pyes dhe unë! Unë e kisha për herë të parë. Papi kish qenë dhe herë të tjera e megjithatë s\'të linte radhë.
- Të kujt janë këta fazanë? - pyeta Xhanin.
- Janë tanët, - tha Xhani. I blemë.
- Nga sa, copën?
- Njëzetepesë dollarë.
E humba fare. Ndala maqinën dhe desha t\'i zbraz të tëra pikëpyetjet.
- E ku po i shpjemë ne, fazanët?!
- Jepi-o, maqinës, - tha Papi në një pe atyre rasteve të rralla, kur ai dinte më shumë se unë. Nuk e kupton, o? Po i shpjemë aty më thellë që t\'i vrasim.
T\'ëmën! Mbeta e s\'po e mblidhja dot veten. Demek blemë fazanët, ata tashi ishin tanët dhe ne, në vend t\'ia mbathmim në shtëpi me fazanë të gjallë, duhet t\'i lëshonim aty dhe pastaj të mundoheshim t\'i vrisnim. Të vrarë ata bëheshin prapë tanët, të gjallë nuk të lejonin t\'i nxirrje! Fazani që shpëtonte, i mbetej gjene atyre të rezervatit. Mëëë-në, gjueti pe lecke!
Xhipi u vu prapë mb\'udhë.
- Po mirë o, pse nuk i vramë që aty te zyrat? - nuku kisha të ndalur unë.
- Nuku lejohet.
- Po sikur t\'i vrasim këtu, kështu siç i kemi, në kafaz?
- Dëmtohet kafazi dhe na venë gjobën, që i kemi vrarë shpendët të pambrojtura. Kur t\'i nxjerrëm nga kafazi e t\'i lëshojmë, pastaj janë rregullat e lojës: ne do përpiqemi për t\'i vrarë, ata do të përpiqen të mbeten gjallë. Kjo është lojë e ndershme.
Hajde, rregulla, hajde! Hajde, ndershmëri, hajde! Sa bënim ne këto muhabete, na kaloi e na dolli përpara një xhip tjetër, që tërhiqte pas ca lepura, të blerë për t\'u vrarë dhe ata.
- Lepurat kushtojnë më shumë, apo jo Xhani? - e kish radhën Papka.
- Kjo s\' do mend , - ia bëri Xhani. Po shikoni se mos vrisni ndonjë lepur të arratisur, tek u vjen përballë, nëpër ferrat tuaja!
- Pseeeee?! - ia bëmë unë e Papka me një gojë. Nuku lejohet-a? - shtoi më
shumë Papka.
- Sepse, - shpjegoi Xhani me durim, - në regjistrat e rezervatit, ne nuku figurojmë që kemi paguarë për lepura.
Ecmë e ca më thellë, lëshuam fazanët dhe nismë gjuetinë e shpifur: pam e pum! Qëllo Xhani e qëllo Papi! Mora çiften e Papkës dhe qëllova edhe unë nja dy herë, po, me dashje, qëllova lart e nuku vrava asnjë fazan. Xhani vrau disa e tok me Papkën e shpunë numrin e fazanëve të vrarë gjer më shtatë. Fazanët e tjerë kishin shpëtuarë. Ata si duket, rrinin pa lëvizur hiç, na përgjonin fshehur nëpër shkurret e pritnë ashtu, gjersa thyemë qafën ne. Desha ta pyes Xhanin, se ku mund të shkohej gjëkundi, për peshk. Po e dija që do të më tregonte ndonjë vend, ku ti e hedh grepin dhe ca çunakë të stërvitur, vijnë që poshtë me not nën ujë e të varin një koce në majë të grepit. Këto janë lehtësirat! Kështu i kanë ujdisur amerikanët. Ku kanë kohë amerikanët, që ta harxhojnë, gjersa t\'i mbushet mendja peshkut të vijë e të provojë majën e grepit!
Hajde, ç\'qejf do bëjmë këtu në Amerikë, o t\'u mbylltë e mendjes! Hajde, dhjamë që do të vemë, hajde! T\'’ëmën, kësaj i thonë jetë, oreee!

[D&G Feminine]

Mblidhemi tok e bëhemi thumb!


Pëllumb Kulla

Gjokës i kishin hequr patentën dhe më kërkoi mua ta shpija në restorantin e Kristo Cinit. Tërheq si magnet ai restorant në Nju Xhersi, që çdo të djelë lihet i tëri për shoqatën “Shqiptarët e Vërtetë”. Këngët aty ndjekin njëra tjetrën e njerëzit i bëjnë veshët pipëz, në ato që dëgjojnë për historinë dhe madhështinë e shqiptarve. Qëngjat vërtiten në hell e rakia vete lumë.
Gjoka nuku mungon asnjë të djelë, po nuku është as i pijes as i të ngrënit. Ballin sot ai e ka lidhur me një shami të kuqe, kurse shqiponja me dy koka i rri mu në çaçkë. Është ulur krah meje e heq e ve kasetat e këngëve, që flasin për dashuri e trimëri. Mustaqet e lyera me vazelinë i llapsin. Mërgimin e kemi lënë në sedilen prapa. I veshur kuq e zi edhe ai. Edhe unë kam një flamurkë të vockël në jakë të zhaqetës.
Nganjëherë them se edhe atdhedashuria të deh më keq pe rakisë…
Për fat të mirë, unë kam shëtitur ca dhe krahasimet di t’i bëj. Asgjëkund tjetër shqiptari nuk e ndjen veten të padrojtur, si në Shtetet e Bashkuara. Asgjëkund nuk është më i lirë se këtu. Asnjeri nuku të përbuz, asnjeri nuku të sheh me urrejtje e të thotë: nga na ardhën këta të këtillë! E përseja është e lehtë: që në themele, këta Shtete janë ndërtuarë me të ardhur. Si mund të thotë i ardhuri “nga na ardhën”?! Çdo i ardhur këtu e ndjen veten në shtëpi.
E sapo që nuku të bie njeri më qafë, ti, si breshka, e nxjerr kokën nga guaska, shikon më të katër anët, trimërohesh dhe u bie të të tëra trumbetave: “Heej! Unë jam shqiptar! Gjer tashi mbi këtë botë rrumbullake, nuku është parë racë më e lartë, pe tonës! Nuku gjen këngë më të bukura pe tonave, gjuhë më të ëmbël pe shqipes e nuku ka vend më të bukur se yni!”
Edhe pse e qesh Gjokën, kështu më duket edhe mua ai vend! Sa më shumë kohë të kesh pa shkelur në Shqipëri, aq më e bukur është ajo atje. E tërë këtë bukuri, shumëzoje pastaj me numërin e kilometrave të largësisë e do gjesh se sa e bukur është ajo në secilin pe vendeve ku janë ngulur shqiptarët!
Nën shembullin e ca djemve nga Nikaragua, Gjoka ynë pat montuarë dy a tri altoparlantë të mëdhenj mbi sedilet e pasme dhe lëvizte ditë e natë, nëpër avenynë tone, me xhamet e makinës të hapura. Billdingjet e të dy anëve dëgjonin këngët shqiptare:
Më ka shku mendja me u fejue
E me marr nji ulqinake
Po t’i pëlqente vetëm Gjokës, ai do kish ngritur xhamet e do ta shijonte vetë me zë të ulët, brenda xhipit. Po Gjoka është i sigurtë, që atë këngë vdesin ta dëgjojnë tëra farat e racat, që banojnë a psonisin në avenynë tonë.
Pastaj nëpër aveny lëvizin dhe nikaraguanët vetë: gjashtë leshzinj trupvegjël, mbi një makinë të hapur me altoparlantë më të mëdhenj se të Gjokës. Ata duken sikur ushqejnë me këngë latine jo vetëm ne, por tërë Amerikën me Kanadanë bashkë:
Oh Seleste de mi vida, oh Seleste de mi amor!
Pa qëllon që Gjoka me xhip ngjitet dhe nikaraguanët me makinë të hapur zbresin. Këmbehen makinat, përzihen kitarat me çiftelitë: duket sikur shqiptarit të këngës, i ka shkuar mendja për t’u fejuarë me Selesten. Kitarat harbojnë për hesap tjetër:
Ulqinake de mi vida, oh ulqinake de mi amor
Një ditë të dy makinat që mbushin me muzikë Norvudin, u përpoqnë me tërsëllëmë. Njerëzit u mblodhnë nga të dy anët e rrugës dhe u bënë gati të shijonin zënkën. Po policia erdhi më parë. Oficeri i dha urdhër të ndalonin këngët. As Gjoka as nikaraguanët nuk i trembeshin dënimit. Më zor kishin të ndalonin këngët. Policët po e vinin re, që secili priste shokun ta mbyllte më parë. Ata të Nikaraguas nuku guxuanë ta vonojnë më tej dhe u dorëzuanë. Tani dëgjohej e vetme kënga shqipe, që ish në mbarim dhe Gjoka e la të mbaronte. Tërë e vunë re krenarinë e shqiptarit. Ca patriotë të tij, që po sodisnin makinat e bëra helaq, trokitnë duart.
- Të lumtë, Gjokë! – thirrën në kor.
Oficeri u tha shoferëve të shkëmbenin sigurimet dhe i provoi për alkol.
Gjoka doli i pastër, por kish faj në të përpjekur, kështu që e qau patentën.
Tashi Gjoka është shtërnguarë të më lutet mua ta shpie në Nju Xhersi në të djelat e shoqatës!
Restorantin e Cinit e gjetmë plot. Kamarjerët meksikanë po afronin një tryezë me rrota, që mbante sipër një çyrek të madh buke, rrethuarë nga gjashtë kupa me kripë.
- Bujrum! - thërriste i zoti i shtëpisë. – Bukë e kripë e zemër!
Mërgimi na la dhe shkoi andej nga vërtiteshin në hell qëngjat që piqeshin.
I veshur ashtu kuqezi mua sepse më dukej se ai qerrata, i përdor ngjyrat si fletëhyrje, ngaqë aty i pëlqejnë më shumë mezetë e Cinit. Me një llaf, është më shumë pijanec se patriot. Ai porosit raki nga ajo më e mira, që Kristo Cini e ka me bollëk. Restoranti i ka ca të shtrenjta çmimet, por ama, nuk ke ku t’i dëgjosh tjetër, fjalët e ëmbla që thuhen aty.
Aty, bre, shpallen ca zbulime, që t’i ngrenë njerzve mornicat. Mbi lëkurë po e po, por edhe mbi këmishë, ore! Njerëzit çapëlejnë sytë e habiten, se si shkencëtarët në Shqipëri nuku i bëjnë dot zbulimet e kësaj shoqate. Nuk e kuptojnë se këto bëhen vetëm kur je larg atdheut. Po ishe atje, s’i bën dot. Mbase është malli, ai që i bën! Po t’u a vesh në dyshim e të pyesësh a janë të vërteta, të thonë:
- Le të dalë njeri e të na i kundërshtojë!
Njeri nuku del! Ama, të jenë të vërteta, të falenderosh një mijë herë Zotin,
që ke lindur shqiptar, ja, mos i kem tërë! Në ato biseda mëson historira, që bota lufton të na i fshehë. Aty flitet për Aleksandrin tonë të Madh, për Pirron e legjendave tona, për perandorët që i kemi dhënë Romës, kryeministrat që i rrëfyen udhën Turqisë, për kokat që po i japim Evropës. Aty është thënë që gjysma e gardës së Napoleonit, bëhej nga shqiptarë, që u bënë gjeneralë, u kthyenë në francezë e u humbi fara!
E ç’nuku nxjerr e vërteton malli! Vetëm atje në Nju Xhersi zbulohen këto. Në restorantin e Cinit është vërtetuarë, se shqipja është gjuha më e pasur në botë, më e vjedhura, më e vjetra: aty është arritur të thuhet, se ajo është gjuha që folën sefte majmunët e lashtë, sapo nisnë t’i ngrenë nga toka putrat e para dhe t’i quajnë duar. E thamë: largësia lot rol të madh në këto zbulime! Ja edhe tashi që i tregoj këto, mornicat, varda!
Qerrata i madh Cini, se me mornicat që na ngre shoqata, ai po ngre ujët përpjetë! Në restorantin e tij shiten çadra të kuqe me shqiponja, sandalle me rripa kuqezi, kravata me shqiponjën përmbi lidhkë e çakmakë kuqezinj. Vetë Kristoja është nga jugu, po rri tërë ditën i veshur me brekushe dhe qeleshe të veriut. Përmbi restorant po ngre një hotel me dhjetë kate. Të merr me zor lart në ato hapësira betoni, ku të grin era e të tregon, se që tani ua ka vënë emrat dhomave.
- Ja, -thotë, këtë do ta quaj, Oda e Skëndërbeut. Kjo, që sheh nga deti
është Oda e Mbretëreshës Teuta, kjo e Ali Pashait, kjo tjetra e Lek Dukagjinit…
Pastaj të rrëfen në vesh, se do ta lerë listën figurave të shquara gjer te viti 1912. Këta të më vonët mund t’i prishin punë. Edhe çmimet nuk do t’i verë njëlloj. Se tjetër është, bre, të kalosh një natë në Odën e Ismail Bej Vlorës e tjetër në atë të Karamahmutit!
Unë i pata rralluar vajtjet në restorantin e Cinit, kur u tha që nuku do pranoheshim në shoqatë, po qe se nuk bënim tatuazh një shqiponjë me dy koka, në dërrasë të gjoksit. T’ëmën! U vura në udhëkryq. E dua Shqipërinë, bre, jam krenar që jam shqiptar, por tatuazhin e kam zët. Nuk e duroj dot. Ca rendën me vrap dhe i bënë shqiponjat, por e gjitha pastaj u ndërpre, se kryetari i shoqatës “Shqiptarët e Vërtetë”, Asimi, vdiq, ja tamam, pe tatuazhit. Te njëra kokë e shqiponjës, lëkura iu mahis, i hipi zjarri e vdiq në dyzetetë orë. U fol se, ja mbi bojën, ja mbi gjilpërën, qe shtrirë dora e ligë. Kristo Cini thotë që qe vepër e armiqve kombëtarë. Asimit të gjorë i bëmë varrim madhështor dhe e futëm në dhe, ashtu, veç me një kokë shqiponje vizatuarë në gjoks. Nuk u arrit të bëhej koka e dytë. Kjo vdekje u bë shkak, që tatuazhet u lanë.
Pjesa më e bukur e të djelës thirret “dënojmë grabitjet e lavdisë shqiptare”. Ato të marrin mendjen. Po grabitja e dëshmuar atë ditë, na la pa mend hiç!
Një plak thinjosh me syze, kish gjetur nëpër dokumentet e rrallë të bibliotekave të Nju Jorkut, se Amerikën, e kish zbuluarë një anie levorashe me shqiptarë. Ehu, nja tetë vjet para Kollombit!
Ne nuku merrnim frymë. Asnjëri nuku guxonte të mbllaçitej.
Thinjoshi na ngjiti në mur ca fotografi vizatimesh me ca lëkurëkuq vendas, që shohin me habi një anie me vela. Mbi dërrasat e faqeve të anies kish shkrime, që i pat prishur uji i kripur i detit, por thinjoshi i shoqatës “Shqiptarët e Vërtetë” i kish forcuarë cazë me kalem dhe ne u afruamë e pamë shkruar shqip “erë e marë”. Studjuesi thinjosh, na tregoi se si e kish gjetur vitin e këtyre vizatimeve. Ai tha se ania ish po e mbretëreshës së Spanjës dhe se shqiptarët paskëshin qenë piratë të mesdheut, që mbretëresha i kish falur e i kish marrë në shërbim të saj, pasi qenë shumë të zotë! Mbretëresha paskësh dëgjuar për ta e kish vajtur t’i vizitonte në burg. Kur kish dalë nga kaushi i trimave shqiptarë paskësh thënë:
- Hiquani dhe zinxhirët dhe rojet, se i fyejmë. Kjo racë fisnike është e besës!
Ata do të rrinë vetë në burg, aq sa thotë dënimi.
Për ta nuku kish më as roja as zinxhirë. Më pas ajo i paske falur. Si mirënjohje
detarët shqiptarë i kishin premtuarë sovranes spanjolle Amerikën! Dhe e zbuluanë. Ehu, shqiptarët ishin në të kthyerë nga Amerika, kur Kollombi me të tijtë u nis drejt saj! Bile ishin këmbyerë rrugës dhe shqiptarët i kishin dhënë Kollombit, duhan që më parë nuk e njihte njeri. Dhe i mësuan se si pihej. Dhe që shqiptarët e Amërikës sot e pijnë duhanin më shumë nga të gjithë, këtë lidhje dëshmon.
Pastaj Kollombi e kish përvetësuarë zbulimin. Italanët e pabesë vunë tellallët në tërë botën. Ne nuk kemi tellallë. Ne kemi vetëm armiq e ata na e mohuan zbulimin. Tani Amerika nuk ia di për nder shqiptarve. Po e vërteta gollomesh, ish kjo që thosh thinjoshi!
Sa mbaroi ai fjalën, restoranti u tund pe duartrokitjeve.
- Na e mbush edhe njëherë, këtu! Na sillni të pimë! – u thërrisnin nga qefi kamarierve meksikanë.
- Raki, nga ajo e mira! – kërkonin njerëzit.
- Ah të gjorët ne, që na bien më qafë! Vuaj moj Shqipëri, se kjo botë qenka e padrejtë!
E njerëzit i pinin kupat me fund dhe i përpiqnin mbi tryezë.
Mërgimi i dëgjonte këto nga larg, që nga vendi ku vërtiteshin qëngjat. U ngrit me gotë në dorë dhe u afrua.
- Ore zotërinj! – tha. - Të tëra këto janë të bukura t’i dëgjosh, po a na i
pranojnë shkencëtarët e botës?
- Po, ama, edhe nuk na i kundërshtojnë! – ia priti thinjoshi.
- I keni botuarë gjëkundi, juve? – nguli këmbë Mërgimi.
- Nuk na i boton njeri!
Mërgimi ia plasi gazit.
- Atëhere nga ta dijë, botë e gjorë?! Se mos ajo vjen në këtë restorant!
Jo vetëm Cinin, po Mërgimi na ofendoi të tërëve. U ndezën gjakrat.
- Kush e ka sjellë këtë, more! – Nxirre jashtë, të shiturin! Pijanec! Yhaaa!
Një meksikan me shirit kuqezi në krah, erdhi dhe e qiti Mërgimin jashtë.
Pasi dëbuamë Mërgimin, e mori fjalën kryetari i shoqatës e tha se shkencëtarët në Shqipëri e kanë gojën të zënë, ose ngaqë nuk janë të zotë të bëjnë këto zbulime madhore, ose ngaqë paguhen pe të huajve, që të heshtin. U tremben krenarisë, që ndez flakë, historia e nderuarë e shqiptarëve, që nuku ka faqe, saç ka heronj!
E në atë zjarr të shqiptarizmës e djela u mbyll si përherë, me sytë të lagur, me grykën e zënë pe ngashërimit e me këngën, që nis Lalua i madh me fizarmonikë. Ai i rreshton tetë meksikanë para nesh dhe ata këndojnë të vetmen këngë, që dinë me fjalë të kulluara shqipe:
Po pyet bota për Shqiprinë,
Sa të madhe e ka ushtrinë…
E di, bre, që i ka vajtur mirë në mend, qenit, Lalos! Me meksikanë shkon më mirë kënga! Meqë janë të huaj, duket sikur, vërtet, bota i trembet ushtrisë së famshme të shqiptarve! E pyet: sa e madhe është? Demek, sa batalona ka? T’ëmën, artisti që është artist, e tregon veten bre, edhe në një restorant të Nju Xhersit!
Hapej atë ditë, sikur do çahej fizarmonika. Ne u vinim pas meksikanëve, dyke pritur, që Lalua ta përsëriste, siç e kish bërë gjithnjë atë shfaqjen e mjeshtërisë: në pjesën e dytë të kësaj këngës “sa të madhe e ka ushtërinë”, një ndihmës ia lidh Lalos sytë me një shirit kuqezi dhe ai i bie veglës qorrazi, po aq mirë, sa edhe më parë, me sy të hapur. Ne, varda brohorimat! Pastaj një ndihmës tjetër, i hedh përmbi tastjerën e fisarmonikës një flamur të trashë të Shqipërisë. Ia mbulon me flamur të tëra notat, të zeskat dhe të bardhkat, por ai, Lalua i famshmë, vazhdon t’i bjerë përmbi flamur! E po, këtu, në këtë pikë të së djelës, edhe dru të jesh, do të të shpëtojnë lotët.
Mërgimi na priste te makina. Gjoka i ka zët ata që pinë e nuk i foli hiç, por u ul në sedilen përpara, për të përgatitur kasetat me këngët e trimërisë.
Sa kaluamë tunelin e Linkolnit, sirena e policisë rrugore na hipi përmbi melodinë përmetare dhe na ftoi të hiqemi mënjanë. Nuku po merrja vesh, ku e kisha shkelur. Oficeri e la makinën prapa nesh dhe na erdhi te penxherka.
- Rripin e sigurimit, nuk e keni vënë. Është ligj! – tha dyke më marrë nga
dora patentën.
Unë rripin tim e kisha ngjeshur. Oficeri e kish fjalën për Gjokën.
Gjoka filloi të shfajësohej me një anglishte çalamane. Pastaj e la shpegimin
dhe më kërkoi ta përktheja.
- I thuaj zotni oficerit, se unë kam shumë respekt për ligjet e këtij vendi. Nuk lidhem me rryp, jo për rebelizëm. E kam për traditë kombëtare.
Oficeri u tregua i durueshëm.
- Prej nga është? - më pyeti.
Ia thashë.
- Për cilat tradita e ka fjalën? – pyeti shumë i interesuarë oficeri.
- I thuaj zotni oficerit, - me tha Gjoka. – se ndër shekuj askush nuk ka guxue
dhe nuk e ka lidhë dot shqyptarin! Nuk lidhet shqyptari, burra!
- Oho, - i a bëri prapa nesh Mërgimi gati dyke vajtuarë.
Ia përktheva oficerit. ashtu, siç isha vetë i lidhur, edhe pse shqiptar safi.
Zemra po më rrihte me tërsëllëmë, se mos më pyeste pe nga isha. Po oficeri, më mori për taksist, që di shumë gjuhë të huaja, mes tyre dhe atë të Gjokës.
- Përktheja zotnisë, - më tha shumë i mirësjellë oficeri, dyke nxjerrë
bllokun e gjobave, – se këtu kemi një traditë tjetër. Ajo mbron udhëtarët nga vdekja në rrugë dhe ky qëllim i mirë është bërë ligj. Dhe zbatimi i tij është traditë gjithashtu.
I kërkoi Gjokës një kartë njoftimi dhe pasi ky ia dha, nisi t’i mbushte fletën
e gjobës dyke murmuruarë nëpër dhëmbë: - Kemi dhe traditë që gjobisim!
- More ky paska luejtë mendsh! – ia bëri Gjoka dyke u kthyerë për ndihmë nga ne. A është në vete, ky zotni? A i a ka tregue ndokush se ç’janë shqyptarët! Ky oficer qenka pa kulturë fare! Jena shqyptarë, or ti! Këtu në Amerikë, ka nga e tanë bota. Ata lidhen kollaj e ky thotë, se po na lidh edhe na!
More, se më bëhej të përktheja! Kisha dëgjuarë që Gjoka qe pykë…
- I thuej zotni oficerit, - vazhdonte Gjoka, - le të gjobisi sa të dojë! Fjalën
që na kanë lënë të parët, mos me u lidhë kurrë nga i hueji, unë do ta kem kryeporosi. Dhe do t’u a le amanet fëmijëve!
- Ohoooo, - u dëgjua Mërgimi, më i lodhur se kurrë. – Të gjorët fëmijë!
Oficeri nuk e kërkoi përkthimin, por i dha Gjokës një gjobë pesëdhjetë dollarëshe. Miku ynë e mori me atë kënaqësi, siç e marrin trimat, plumbin ballit! Po unë shqeva sytë, kur oficeri paskësh prerë dyzet dollarë gjobë edhe për mua!
- Kështu do t’i shtrëngosh pasagjerët të venë rripin! – më tha dyke më
nderuarë.
Lamë Gjokën para shtëpisë së tij e Mërgimi ia shkrepi gazit.
- Mos i a verë re, Peço! Nuk e pe që ishte i dehur?
Për vete Mërgimi të mbyste me avuj rakie, por qeshte derri i derrit me kërkërimë e në mes të të qeshurave, ia bënte:
- Nuk është… lidhur kurrë… shqyptari! Kurrë?!.. Oj, oj…të lidhur që e kanë bërë… shqiptarin!

[D&G Feminine]

U lidh Papi!


Pëllumb Kulla

Fejesën me një amerikan Roza e dëshironte edhe për një shkak të natyrshmë: i kish mbushur e kaluarë ditët. Po më shumë, Roza e kërkonte dhe për inat të atyre djemve, aty në Shqipëri, që i kishin shkuarë pranë e nuku kishin ndaluarë te hiret e saj. Kështu, një fejesë në Amerikë, për Rozkën tonë, sillte një fitore me shumë kënaqësira.
Koha po rend një çikë si shpejt për Rozën dhe sikur t’i dilte një fat i bardhë, sa nuk është vonë! Roza i dhimbsej gruas sime, por nuk e ndihmonte dot. Ime shoqe do kish mbetur vetë pa e prerë bishtin, sikur unë, para njëzeteca vjetësh, të mos kisha vajtur në atë dasmën në Gollokamje e sikur të mos ishte organizuarë ai vallzimi “kush ka shaminë, ia jep kavalierit e i merr damën” Ia dhashë shaminë kavalierit të Rezartës, i mora damën, kërcyemë me të e u lidhmë! Ajo ditë hyri në historinë e familjes sonë. Veç, kur mërzitem me Rezin, them më mirë të kisha mbajtur shaminë!
Rezi nuku gjen dot ilaç për shoqen e saj. Gruaja ime nuk e njeh artin e mblesërisë amerikane se, në radhë të parë, nuku njeh amerikanë të pamartuarë, e në radhë të dytë, se nuku njeh amerikanë fare. Ka vite që ime shoqe thotë, që do ish mirë që ta bënim Rozën për Papin, por kishim frikë, se kjo do të ishte shumë e rëndë për Rozën, se Papi qe shqiptar, e kjo e zbriste atypëraty në fund të listës së kandidatëve: çupa i urren shqiptarët.
Ama, kur mos i kem tërë, Roza do gjente te Përparimi një burrë ideal. Papi s’ia prish qefin njeriu, pale gruas së tij!
Sa herë vjen për vizitë Roza, Papi e nuhat e vjen dhe ai. Të rralla janë kornizat e dyerve në Nju Jork, ku Papi nuk duhet të ulë kokën. Merre me mënd në dhomën tonë të pritjes! Ama, sapo është brenda, ngre kokën, sytë i ka drejt e te Roza. Po si s’gjeti një llaf tjetër, kusuremadhi, por bëri pesë vjet, që sa herë i jep dorën Rozës, i thotë:
- Ua! Ç’koinçidencë!
- Po mjaft, o Papi, - i thotë mënjanë e kushërira, Rezi. Nuk di të thuash llaf tjetër? Thuaj “sa mirë të gjeta dhe ty këtu, moj Rozë!”, apo “e bukur kjo: sa herë vjen ti, vij dhe unë!”.
Po Papit ato i duken shumë banale dhe kur e ndërron donjëherë e ndërron me ca shprehje më pe protokolli: “ec e mos beso telepatinë!” Ose: “ua ç’surprizë e papritur!” Shkurt, edhe pa e kuptuarë mirë, ai në shprehjen e tij, ia ka enda ta ketë një fjalë të huaj dhe me të i shfaqet Rozës si një fshatar, që mes shajakëve, ka vënë nën mjekër, një papijon!
Roza është nga ato lloje çupash, që të etura për të kapërcyerë në shkallën e fejesës, rastin më të vagëllyerë për lidhje me ndonjë djalë, e quajnë të mbaruarë. E që kur e kemi këtu në Amerikë e kemi vënë re Rozën, që vjen me kutira çokollatash nga ato më të mirat dhe po nga ajo çantë nxjerr edhe një tortë e thotë me buzët vesh më vesh:
- I solla të më uroni, se jam fejuarë!
Sulet Rezi ta puthë e pastaj e puthim dhe ne të tjerët e dyke ngrënë çokollatat e tortën, dëgjojmë Rozën të na tregojë për dhëndrin:
- Merret me financat. Henri, e quajnë. Me origjinë, nga i ati është gjerman, po mamanë e ka irlandeze. Është katër gisht më i gjatë se unë. “Uau! Ti nuku ngjan fare si shqiptarkë”, më tha. “Unë të kujtoja ruse”. Ama kish kohë që po më vërtitej. Juve jua tregova të parëve, tani do ta dërgoj lajmin në Shqipëri.
E ne presim të na sjellë për vizitë të fejuarin e ajo, jo vetëm që nuku e sjell, po nis e flet gjithnjë pak e më pak, për atë gjermanoirlandezin e saj. Aq sa avash-avash, ne me zë më të unjur e pastaj me më të lartë, fillojmë e urojmë nga e para, hapur, sikur nuku ka ndodhur gjë: “Hajde, me një fat të mirë tashi!” E Roza qesh, e pranon urimin dhe thotë: “Eh, si të jetë shkrojtur tashi. Ku i dihet?!”
Sa kohë që banonte afër nesh, na e kish bërë nja tri herë këtë shfaqje. Edhe tashi që është zhvendosur në Astoria, këtë punë po na bën. T’i kemi ngrënë Rozës, kur mos i kem tërë, pesë torta gjer tashi! Papka, që e do dhe vdes për Rozën, ka qenë dhe ai në tri torta. I ha me buzë plasur, se sheh që vetëm sëra e tij nuku po vjen.
Ia thashë sime shoqeje, me myk të sëpatës një ditë:
- Do t’i thuash të na lerë rehat me këto fejesat e papjekura, që nxiton t’i pjekë vetëm për ne?! Nuku pret dot ajo, tyryfyçka, sa të mbarojnë pyetkat, hetimet, prerjet, matjet, që ka fejesa para se të bëhet?!.. Oj, budallaçkë e derrit! Sa herë ndonjë e pyet për orën, ajo mendon se ai ia ka vënë synë e rend në ëmbëltore të na blerë tortat! Po na sëmur me atë të sheqerit! Leri pordhët, i thuaj e merr Papkën, se më të mirë pe tij, nuku gjen!
I vjen zor mo, edhe gruas time të shkretë. Akoma ka fuqi e varfëra, të gëzohet e të lumtërojë në çdo fejesë të re të Rozës dhe t’i hidhet në qafë asaj.
- Uaa! Mrekulli, moj Rozkë! Pandaj të paska rënë ky nur kaq i bukur, me?!
Ama ka kohë që ime shoqe nuk i thotë më të na e sjellë të fejuarin në shtëpi, se e di që ai i fejuar nuku do vijë kurrë.
I thashë një ditë Papit:
- E do Rozën?
- E dua.
- E do akoma?
- Akoma e dua. Fejesat e saj nuku më trembin më. Ia kuptoj brengën, të gjorës. Ah, po është e mirë, bre, Peçkë! Do ta mbaj në pëllëmbë të dorës, o kur mos i kem tërë!
Dridhesh nga emocionet i gjori Papkë. Po unë, për ca gjëra jam i shkathtë.
- Këtë të dielë, merre në makinë, ta shpjesh në shtëpi dhe thuaja!
- Ashtu ta bëjmë, thua?
- Nuku kemi pse të presim më! Të dielën është dita jonë e madhe!
Vjen Papka të dielën i veshur e i ngjeshur me një kostum nga ata të Bllumingdellit. Mbante era livando e qe i mbërthyerë gjer më majë. Ish bërë gati të thosh “ua, ç’surprizë e papritur”, po Roza nuku kish ardhur akoma. Ia bëmë me shëndet kostumin dhe po prisnim Rozën. Kur, ç’të shohim? Ajo na erdhi gjene me tortë dhe me çokollata! Xheç i futa një të sharë, po gruaja m’u lut e më mbajti në fre.
Ama kur erdhi sëra e urimeve, nuk m’u durua dhe ia mbajta drejt e në ballë: nuk i thashë as “qoftë e hairit këtë radhë”, as “të trashëgohesh”, po mora një qoshkë torte për urim dhe i thashë:
- Hajde, me një fat të mirë, këtej e tutje!
Ime shoqe ma shkeli buzën e tmerruarë, po Roza bëri sikur nuk e kuptoi.
Roza po tregonte që këtë herë na e kish mbajtur fshehtë, sa të mbaronte kjo punë. Një muaj e gjysmë, nuk i kish thënë asnjeriu, që të siguroheshe mirë. Ky paske qënë italan me origjinë, po paskej lindur këtu, me mama polake. Djali u quake Çarls, por në mes italianve, i thërresin Karlo. Sot prindërit e djalit e kishin marrë Rozën në kishë dhe ua kishin prezantuarë rrethit të tyre, si nusen e Karlos. Të gjithë, sa s’po e përpinin me sy, e po mos ua kish thënë mamaja e djalit, nuku do ta kishin besuarë kurrë që Roza ish shqiptare!
Roza fluturonte, Papka me kostum të ri, po hiqte grahmat e fundit! Hiqte i gjori dhe si i gjatë që është psherëtima bënte goxha rrugë, që t’i dilte nga fundi i shpirtit. I bëra shënjë Papkës të dilnim nga dhoma tjetër. E lamë Rozën t’i tregonte sime shoqeje, se si e kishin ftuarë për drekë, si i kishin thënë disa herë që fare, fare, fare, nuku ngjante si shqiptarkë dhe se si në shtator kishin vendosur për dasmën, se ai qënkej djalë i vetëm dhe pleqtë ishin lodhur dyke pritur...
Me këto llafe që po shuheshin prapa shpatullave të tij, Papi tërhoqi derën pas vetes e m’u shtri meit, drejt e në krevat. Megjithë kostumnë e Bllumingdellit!
- Ujë - tha, - se po më bije të fiktë!
I solla ujë, i laga ballin. E mori veten po ashtu, i pikëlluarë, nuku gjente ngushëllim.
- Ua, sa isha përgatitur, unë i ziu! Më iku nata pa gjumë dyke menduarë të sotmen. Ah, bre, pafati nuku bëhet me fat! Do kishim krijuarë një familje të qetë. Puna e dokumentave të mia, do qe përfunduarë... Ai miku im italan, Xhani, më tha do m’i mbushte ai formularët...
- Ngreu, - i thashë i vendosur. Ngrehu, se do zhubrosësh kostumin!
- E ç’ta dua më?! - tha i gjori.
- Ngrehu, - ngula këmbë unë, me një nga ato shkëndijat e gjenive, që më shkrepin në tru njëherë në shtatëdhjetepesë vjet. Ti sonte, Rozën, merre me makinë, për ta shpënë në shtëpi. Rrugës, thuaja!
- Çfarë t’i them mo?!
- Të fejoheni. Propozoi për fejesë.
Papi më pa, siç shohim të lojturin nga mentë.
- Je në vete! Nuk e dëgjove?! - ma bëri. Nuk i kam thënë gjer tashi asnjë llaf. Tashi që ajo e përfundoi me atë Karlon e që kanë caktuar dasmën në shtator... Puh, Ti, Peço, je i lënë!
Unë, një ta mbërthyerë Papkën nga jaka e Bllumingdellit e një ta ngritur më bythë, në krevat!
- Bëj kështu si them unë! Dëgjomë njëherëzë! - e shkunda.
- Nuku mundem, bre! Nuk e dëgjove ti, ajo...
- Opo lere se ç’thotë ajo! Ti sot do t’i shfaqësh dashurinë. Dashurinë për Rozën, e ke të vjetër, apo na ke gënjyerë?
- E kam bre, kur mos i kem tërë! Si, o, ju gënjekam juve?! Po unë ty e Rezin ju kam këtu. Nuk e heq mëndjen pe Rozës, që më ora tetë të mbrëmjes, të 3 prillit ‘94! Gjen sot në Amerikë dashuri më të vjetër se kjo?!
E tunda dhe e shkunda të gjorin Papkë. Dy herë ma dha fjalën, dy herë ma ktheu. Më në fund sikur u kandis dhe e ftoi çupën në veturë, që ta shpinte në shtëpi. Po aq i emocionuarë ish, sa dukej se kish qejf që ajo të mos pranonte.
Ajo pranoi. Rrëzëllente e tëra. Na tundi doçkën e lumtur dhe na tha një “çiao” që nuk na e kish thënë kurrë ndonjëherë. Papka, me duar të dredhura për pasagjerkën e shtrenjtë, ia kuptosi derën, që mos i hapej rrugës dhe qarkoi me vrap te ana e shoferit. Është aqë i gjatë, kusuremadhi, sa që e tërheq sediljen e tij, prapa, gjer aty ku nuku mban. E vetë duket si pasagjer, kurse makina duket sikur lëviz pa shofer.
Makina shfryu dhe u nis. Pas dy orësh, xërrr, telefoni! Papka!
- Peço, mbaroi ajo punë! U fejuamë... Unë edhe Rozka, sonte, u fejuamë! Ia thashë. E di se ku ja thashë? Mu mbi Kuinsboro brixh! Në kat të sipërm të urës, në të zbritur. Pranovi...
Papka merrte frymë me zor nga lumturia.
- Po kam që më tre prill të ‘94, ora tetë, bre, që po vuaj! Po ti Peço, je gjeni. Gjeni o gjeni, po kush t’i di vlerat! Po si, bre, kur i kisha humbur shpresat...
Edhe unë isha i trazuarë. Thirra time shoqe dhe i thashë lajmin e ri. Ajo mbeti me gojë hapur.
- Ma jep cazë Rozkën, ta uroj tamam, - i thashë Papit.
Papi la telefonin dhe shkoi të thërriste Rozën. U kthye:
- Rozka kërkon ndjesë, po nuku vjen dot... Qan pa pushim.
- Mirë, thirre t’i flasë Rezarta!
- Nuku do, as për Rezartën. Po kullon nga lotët e gjora. Ca e ca lumturinë e kanë me të qarë, ore!.. Në shtator kemi dasmën. E vendosmë. Peço, ore, ta ka thënë njeri që je gjeni-o?...

[D&G Feminine]

Rrëfenja e njëzeteshtatëetë të vërteta dhe jetë të vërtetuara

Përjetime dhe portrete shqiptarësh në mërgim


Pëllumb Kulla

Nuk gjejnë pushim vulat në Shqipëri! Bjerë e kërcit, mbi dokumente që paguhen kripur: bamp, mbi çertifikata, bump, mbi raporte mjekësh, bamp, mbi pasaporta, bump, mbi vendime gjyqi, bamp, mbi diploma, bump, mbi vërtetime përndjekjesh! Të vjen keq, bre, për tërë ata, që vite me radhë, kanë shtrydhur trutë mbi provime. Të këputet shpirti, për tërë ata, që kanë vojtur prapa hekurave të burgut. Bile, ca e ca, me oreks më të madh, kanë dhe dipllomë dhe vërtetime që kanë qenë tridhjetë vjet në burg. E nuk e kanë llogaritur hiç se nuk u dalin vjetët. Sikur e kanë bërë shkollën pa shkëputje nga burgu, o në p… të s’ëmës! Të huajtë, që presin shqiptarë, tashi e kanë mendjen top, se vendi ynë i bekuarë, banorët mbi tridhjetë vjeç i ka me universitet, kurse ç’ka mbi dyzet vjet e përpjetë, i ka të tërë të kalbur nëpër burgjet e komunizmit!
Vetëm për Ziken kushedi sa vula janë ngjeshur përmbi shkresa!..
Që kur erdhi këtu, Zikja erdhi i gënjeshtërt! Kish akoma në vesh këngët e dasmës me Milkën, kur i qe bashkuarë grupit të një këngëtari tjetër, që po gatitej të hidhej në Amerikë. Nuk e sjell dot në hatër tashi, se cili këngëtar ish ky, që shqiptarët e mërguarë, mezi po prisnin. Ai do të këndonte, kurse Zikja me dy të tjerë, prapa tij, do bënin la-la-la, vënde-vënde, në mes të këngës. E tërë kënga ish e bërë mbi shirit dhe do buçiste për bukuri, daç të ishin prapa këngëtarit orkestra me ata të la-la-lasë, daç të mos ishin! Të tërë orkestrantët bënin sikur u frynin veglave. Ca prej tyre i shikonin për herë të parë veglat që kishin nëpër duar e bile në fillim mezi e gjetën se nga t’u frynin.
Nuk i dilnin paratë, pa edhe Milkën, do ta kish marrë Zikja në atë grup. Edhe ata dy të tjerët, që bënin la-la-la, si Zikja, për të zënë një vend në këtë grup muzikantësh që nisej për Nju Jork, kishin paguarë goxha para. Ai që bënte la-la-la, më të djathtë të Zikes, vinte të kërkonte gjurmët e gjyshit. Ai tjetri, nga Veriu, kish hyrë në treshen e la-la-lave, meqë e ndiqte policia. Pat bërë një gjakmarrje ai. E kish goditur, por veç sa e pat plagosur hasmin. E kërkonin në Shqipëri, po aha! Do bënte la-la-la, sa të mbaronte shfaqjet e pastaj do të çalltiste të gjente anën për të bërë dokumentet e qëndrimit.
Këtë do bënte edhe Zikja, po ndryshe nga të tjerët, ai e kish mëndjen e fjetur, se kish Nikollaqin, kushuri i parë nga nëna, që mbante hapur një restorant me kuzhinë italane, në Bruklin. Nikollaqi edhe gruanë e kish italane. Silvia ish pesë vjet më e moshuarë pe Nikollaqit. Ish zonjë grua, pak harraqe, po me zemrën flori. Ajo rrinte shtrirë tërë ditën, dyke lexuarë libra dhe bënte pushim vetëm kur kish për të lexuarë ndonjë gazetë. Nuku kishin patur fëmijë për faj të Silvias, por Nikollaqi e kish marrë mbi vete përgjegjësinë dhe kjo ia kish shtuarë italankës dashurinë.
Siç kish Ziken, Nikollaqi numëronte një bataljon me kushurinj. Por ky shoku im kish meritën, që zbarkoi i pari në restorantin “Aroma”. Më vonë erdhë një nga një e dy e nga tre, edhe të tjerët. Dhe iu ngjitnë Nikollaqit, siç mblidhen bletët xhumbë, në cung të qershisë. Nikollaqi qe i mençmë, se me buzë të qeshur, i largoi të tërë e mbajti vetëm të parin, Ziken, që ata të mos thoshin dot, se kushuriri i vjetër nuku pyeste për rrënjët e tij. I dha Zikes një zgëq për të fjetur, aty në restorant, e vuri të lajë pjata dhe kjo qe e pyetura për rrënjët.
Këtu fillon zinxhiri i përpjekjeve për të lidhur me ligj kapistrën e Zikes në hallkat e Amerikës. Po edhe pse më i vjetër edhe më i hershëm, se mos i jepte dot udhë Nikollaqi! Pajtuanë avokatë, vërtit andej, vërtit këtej, aha! Njëri pe avokatëve e këshilloi kushon e vjetër të thosh, se i duhej një kuzhinjer gjellësh etnike, nga viset arbërore, fjala vjen, një usta i piperkave të mbushura, apo i kungulleshkave me kos. Ashtu e bënë kërkesën. Për këtë, vuuu, Zikes nga Shqipëria, i erdhën dhjetëra dekorime, diplloma e çertifikata të fituara në panaire kombëtare. Të tëra me vula pe vërteti! I sollën avokatit edhe një gazetë, me një alamet kritike kundër Ministrisë të Turizmit, që paskësh lejuar largimin jashtë kufijve të një kuzhinjeri, që ish një nga vlerat e rralla të mbetura atij kombi, pas përmbysjeve të mëdha… Nuk ia pranuanë, se restoranti më parë, duhej ta kish afishuarë kërkesën nëpër gazeta. E kundërshtoi vendimin avokati, por autoritetet e emigracionit nuku hanin pykë. Si duket, ata ia kishin vënë kryqin pronarit të “Aromës”, se ky, fakiri, pat harruarë, që Ziken ua pat kërkuar njëherë edhe si pjatalarës!
Edhe Silvia pati një shkrep drite në mendjen e saj të shashërdisur dhe tha, se meqë nuku kishin fëmijë, ta bënin Ziken bir për shpirt. Miqtë i çkëshilluanë menjëherë: ata që birësoheshin, duhet të ishin ose bebe, ose të posangritur më këmbë. E nga këto cilësi, Zikja kish vetëm të dytën, por edhe kjo kish ndodhur dyzet vjet më parë.
Ndërkaqë, kushurinjtë e tjerë, kush me llotari, kush me ndihma të mënçura, ishin pajisur me dokumente dhe kishin sjellë familjet, mirë e bukur. Kjo e bënte të vuajë Ziken. Po ama, ca më tepër e bënte të vuajë Nikollaqin. Kish sedër, bre!
- Ç’thua ti, Nikollaq - e pleqësoi një mëngjes Zikja, që çdo ditë mendonte nga një plan të ri. - Sikur ta provojmë, të martohem me tëtë shoqe, zonjën Silvia?
Ky plan e gjeti kushon e vjetër të ngrohur. Nikollaqi e kish marrë sakaqë për zemër këtë udhë të re dhe thirri Silvian.
Përse duhet ta bëjmë këtë? – kish pyetur Silvia dyke thyerë fletën e librit që
kish në dorë.
Për Ziken, moj e ëmbla ime! Ti do ndahesh me mua e pas ca kohësh do
martohesh me të. Ai kështu fiton dokumentet amerikanë!
Zonja kish rënë në mendime, sa ç’ mund të bjerë në to, një e rrjedhur. I shoqi ia shpjegoi, se kjo ide ish e Zikes, por këto dhelpërira nuku do ndryshonin asgjë. Veprimet do të ishin veç formale e martesa me Ziken do të qe vetëm në letër. Silvia në fillim, kish pyetur kush qe ky, Zikja, pastaj qe habitur, që ai nuku kish akoma dokumente. I kishin ndritur sytë pe dhelpre, plakës e kish rënë dakord menjëherë për martesë.
Po, ia ke bërë të qartë Zikes, që unë nuku bëj fëmijë? – kish pyetur tërë merak
zonja.
Është martesë në letër, shpirt!
As në letër nuku bëj fëmijë, unë! - paskësh thënë ajo.
Nikollaqi kish ngritur sytë nga qielli e ia shpegoi edhe një herë.
Kështu u bë. Tërë përçapjet e gjykatësit për të bindur çiftin e thinjoshëve, të
mos e shqelmonin martesën e vjetër, kishin vajtur kot. U divorcuanë. Në krye të gjashtë muajve, pastaj, gruaja kish njoftuarë, se do martohej me një mik të sajin, njëzetetetë vjet më të ri. Martesa me Ziken u bë ca më me zor, por edhe kjo u arrit. Punë goxha e fisme! Pleqtë vazhdonin e flinin tok në krevatin e tyre me dru qershie, teksa Zikja, mblidhej në zgëqin, në cep të restorantit, duke lumturuarë, se pjesa e parë e planit kish vajtur vaj, tashi fillonte e dyta dhe Milka nuku do vononte të linte Beratin e t’i bashkohej të shoqit, në Bruklin.
Dhe ndodhi tamam kështu. Nikollaqi, beqar në letër, bëri një udhëtim prekës në mëmëdhe.
Përveç shpluhurosjes së kujtimeve, Nikollaqi thosh lart e poshtë, se pat ardhur në atdhe të gjente një nuse. E ndiente veten akoma të ri, gjashtëdhjetë e gjashtë vjet, lule e pjekurisë dhe desh një grua nga vendi i tij i dashur. Nuku qe e domosdoshme, që ajo të ish fare e pamartuarë, se ai vetë, përshembull, e pat provuarë martesën me një italankë, por nuk e pat arritur dot lumturinë. Më pas, ai rrëfeu, se e kish gjetur njeriun, që kërkonte: një femër nga Berati, me një emër pe qumështi, Milkë. Ajo sapo qe divorcuarë nga një maskara, që e paskësh lënë, akoma pa larë çarçafët e parë të dasmës dhe kish ikur nga sytë këmbët! Po edhe kur po nxirrte dokumentet për martesën, Nikollaqit vazhduanë t’ia merrnin firomën kandidatkat. E mbytnë! Hoteli nuku gjente rehat nga femrat. Të reja, të vjetra, të holla, të trasha. Bile, të trasha kish më shumë, se thoshin që kishin tipare më amerikane. Hoteli kundërmonte nga tërë kremrat e tezgave të Evropës.
Jo, jo. Nikollaqi mbeti te ajo, që i kish vënë syrin, te Milka. Erdhi sëra e vulave. Këto zgjatën ca: më pak nga Shqipëria e më shumë nga Amerika, por, vulat e bënë punën dhe atje dhe këtu! Kushoja i vjetër zbriti edhe një herë të dytë në Shqipëri për të marrë me vete Milkën, që t’ia sillte Zikes, që po e priste me drithërimë.
Atë ditë që do zbrisnin në Kennedi, unë e Zikja shkuamë me limuzinë, që të merrnim për në aeroport edhe zonjën Silvia. Ajo na dolli me libër në dorë. Nuk e njohu prapë Ziken dhe ky e shfajësoi, se nuku qenë parë, që kur kishin vënë kurrorë. E muarmë zonjën e nxituamë, se mos na dilnin më parë pasagjerët.
Zikja i shkretë qau disa herë. Dhe në sallë lëvrinte i tëri nga padurimi. Aeroplani nuku po vinte. Kishim frikë mos na rraskapitej Silvia, por ajo nuku i ndante sytë nga libri dhe dukej në formë të mirë. Plaka kërceu e gëzuarë, kur u njoftua se aeropllani kish zënë dhe. Fytyra i ndriste.
Me cilin nga juve jam martuarë, se ju ngatërroj? – na pyeti e gjora.
- Me Ziken, - u hoqa mënjanë unë.
Me mua – ia bëri Zikja.
Hajde, të të uroj, - shfryu me kënaqësi gruaja dhe e përqafoi. Pastaj ngriti
gishtin e madh kas përpjetë, ia shkeli syrin Zikes dhe i tha: - Bingo! Ia hodhmë Presidentit të Shteteve të Bashkuara!
Atëças dolli Nikollaqi me Milkën duke shtyrë karrocën me plaçka. Përqafime, të
puthura, lotë. Pleqtë ishin më të mallosur, oreee! Ashtu, grup, unë u bëra ca fotografi dhe prapa aparatit qeshja me vete, ngaqë nuk e përmblidhja dot, se çfarë binin tashi njëri me tjetrin, ata katër njerëz, që unë u hidhja përsipër me aparat plluska drite dhe pas pak do flinin me njëri tjetrin siç duhej e jo si thoshin vulat.
Kjo histori mbaroi mirë e bukur kështu, kur, pas ca javësh, më vjen Zike gomari, e ma plas, si hiçmosgjë:
Peço, vuajtkat e dymbëdhjetë vjetëve nuku paskan qenë gjë hiç! Ai kushuriri
im, po lëpin buzët për time shoqe. Do t’ia gjej anën e do ta vras!...
Kundërmonte alkol! T’ëmën! Ke parë ti?! E kish nga malli a nga ndarja e
gjatë, një Zot e dinte!
E zura nga supet dhe e shkunda.
- Mblidhe veten, hajvan! – i thashë. – Mos bëj marrëzira, se të vraç një njeri, të venë në karrige, këta!
- Nuku pyes për karrige! – ia bëri ai, dyke fshirë qurret me kurriz të dorës.
- Është elektrike ore, pa për karrige nuku pyet asnjëri pe neve! Edhe këtu, nuku pritet korrenti kurrë, de!
Pastaj m’u kujtua dhe i ulërita:
Po si do ta vraç, mor t’u mbylltë e mëndjes! Edhe sikur të mos ishte dyshim
pe budallai ky i yti, ti nuku ke të drejtë! Milkën, Nikollaqi e ka grua me kurrorë!
Me këtë sikur ia preva vrullin dhe mëndjeshkrepjet pe kukumjaçke. Po ai u hodh i
egërsuarë më shumë e tha:
Ashtu?! E po atëhere mbaroi ajo punë! E vrava! E kam më kollaj ta ze në
krevat me Silvian! Dhe Silvian, me kurrorë e kam unë!
Tërë këto kohë ia kam patur frikën, hajvanit. Mezi e binda, që me marifet të largohej nga restoranti e të vinte me banim këtej, afër meje, gjersa të vijë koha të divorcohen e të marrë prapë secili gruan e tij! Kohëra të ngatërruara!..

[[Perla]]

Pa e kryer akoma mirë ciklin e qarkullimit për tek lexuesi, romani “Vdekja e Enver Hoxhës” po komentohet si një kulm grotesk rrëfimi për ngjarje tragjikomike në Shqipëri, pas 11 prillit të vitit 1985. “Më ka shkaktuar kënaqësi të madhe shkrimi i këtij libri. Kam dashur që kjo të jetë një dëshmi në të cilën s’doja të ndërhyja. Prandaj s’i vura titullin vdekja e diktatorit, vdekja e kriminelit apo vdekja e të pabesit”, tha dje autori, Pëllumb Kulla, në paraqitjen e romanit në Tiranë

I burgosuri në birucë nuk orientohej dot, se kur mund të ishte mesi i ditës, kur radioja do të ndërpriste muzikën funebër dhe do të njoftonte, se cili ish ai që pat vdekur. Po, nga ca urdhëra të shkëputur të rojave, e kuptoi se ai çast duhej të ishte i afërt. I nxori këmbët nga uji, i mblodhi mbi karrige dhe mprehu dëgjimin.

Shokët duhet të ishin mbledhur nën altoparlantët. Kujtimi e merrte me mend se sa kureshtarë ishin bërë dhe ata.

Muzika u ndërpre.

Pjesa muzikore nuk mbaroi, ajo u ndërpre. U këput.
Shurdhëria ishte bërë e bukur.
- Ju flet Tirana! Po japim emisionin e lajmeve. Komunikatë e Komitetit Qendror...
Njeriu në birucën me ujë nuk po merrte frymë. Ai mezi po priste të mbaronte lista e atyre organizmave, që për të dhënë komunikatën, rreshtoheshin me Komitetin Qendror.
- Me pikëllim të thellë, njoftojmë, se, sot, duke u gdhirë njëmbëdhjetë prill, njëmijë e nëntëqind e tetëdhjetepesë, pas një sëmundjeje të rëndë, vdiq biri i lavdishëm i popullit tonë, shoku Enver Hoxha...

Kujtimit iu errën sytë, lëshoi këmbët në ujin e birucës dhe u mbajt me të dy duart pas karriges prej hekuri për të mos u plandosur në dyshemenë e përmbytur.

Komunikata vazhdonte por i burgosur nuk po e dëgjonte më.

U zbulua enigma: kishte vdekur Enver Hoxha!
Kujtim Gjyzari nisi të qajë në heshtje. Dhe qau kështu për një kohë të gjatë. Mbase një orë. Mbase dy. Solli ndërmend babanë, nënën. Të dy ata kishin vdekur në burg. Pastaj kujtoi të tjerë, që patën vdekur në burg e që tok me prindërit e tij do të deshte t’i kishte këtu në këto çaste, kur në jetët njerëzore hiqen vija të trasha kufijsh kohorë. Kujtoi Bestar Melon. Kujtoi Gavrosh Shqerrën.... Kish shumë për të kujtuar dhe përfytyrimet e tyre, si shkëmbinj me rropamë, binin në pusin e madh të lotëve dhe shkaktonin dallgët që vërshonin e ngjanin sikur do të rrisnin ujin që mbulonte birucën.

Pastaj ai kujtoi dhe një njeri tjetër. Në hutimin fillestar e pat harruar, që ta bashkonte me listën e të parëve. Solli në kujtesë një djalë të dashur, gjashtëmbëdhjetë vjeçar, një qenie të brishtë, që, në çastin kur pat lindur, askush nuk pat mundur t’ia parathoshte, se po lindte për një jetë të gjatë burgu. Burg pa i bërë keq askujt. E pa i bërë askujt as mirë. Thjesht ai nuk pati kohë të bënte asgjë. Ai, thjesht, kish gjalluar, si gjallojnë ca insekte që i shohim kur heqim një bllok betoni, a një tra hekuri, të lënë në një vend, që kushedi se kur.

Mbyturazi, Kujtimi e ndjente se sot mund të quhej dita që i kishin hequr trarin, një tra të mbetur mbi të, shumë, shumë gjatë. Por kjo tani nuk e gëzonte aspak. Pas komunikatës, ai ndjeu trishtimin më të madh që pat ndjerë ndonjëherë dhe pusi i lotëve të tij dukej tani si i pashterrshëm. Ai e pranonte mundësinë, që në mos të nesërmen, pas një muaji, pas një viti, pas dy, do ta lëshonin, por nuk e kuptonte dot përse nuk gëzohej. Ai kish pritur vite me radhë ta lironin e tani me gojë të hidhur po vinte re se, pritjet për lirinë kishin qenë më të bukura se vetë liria. Tani, pritja çuditërisht kish humbur bukurinë.

Kujtimi u tmerrua kur e kuptoi se ai nuk e desh më lirinë aq sa e kish dashur vite më parë, aq sa e kish dashur dje, aq sa e kish dashur para ca orësh, kur priste të merrte vesh se cilin përcillte kjo muzikë. Ai kish frikë të dilte. Mamaja nuk ishte më. Babai gjithashtu. Motrat vuanin dënimin dhe ato. Vëllezërit... Bëheshin mbi tridhjetë vitet që ai nuk dinte në cilin cep të botës u rrahin barqet atyre. Ai nuk kishte më njeri jashtë mureve të burgut. Pastaj, ai kishte frikë të ecte vetëm. Ai u trembej njerëzve.

Dhe, e ndiente veten të vrarë, të pushkatuar, njësoj si Gavroshi, si Bestari... Veçse ky i pushkatuar kish mbetur i rrëzuar, por i gjallë. Ish nga ata të pushkatuarit që marrin frymë në fund të gropës, që nuk i ka prekur asnjë nga plumbat, por ndjejnë sipër një mal me kufoma.

Pas disa orësh ai vuri re se muzika kishte rifilluar. As muzika nuk ishte e bukur sa kishte qenë aty më parë, gjatë tërë asaj paradite.

Në birucë u fut polici që i solli bukën. Polici nuk ishte arrogant si herët e tjera. Ishte i heshtur dhe, nga ca lëvizje të pakontrolluara, dukej që ish bërë edhe i sjellshëm.

Më pas, për habinë e Kujtimit, uji i birucës kish shterrur. Me sa dukej kishin hapur saraçineskën e poshtme dhe kanali kish përpirë të gjithë ujin e ndotur të birucës. Kujtimi buzëqeshi kur përfytyroi që edhe lotët e tij të derdhur me orë të tëra kishin shkuar me ujin.

Edhe nata e re që mbuloi burgun, nuk qe e zonja ti sillte pak gjumë Kujtimit. Ishte nata e dytë pa gjumë kjo. Muzika qe ndalur në orën dhjetë, pas lajmeve, sikurse pushonte përherë. Dhe në mëngjes, në orën pesë, rifilloi, ashtu e mbytur, e rëndë.

Në një çast, dera u hap dhe i uroi mëngjesin, ashtu si nuk e kishte bërë për tridhjetë e dy vjet rresht.

- Hajde, dil që këtej,- i tha. Të kërkon operativi.

Roja nuk i vuri hekurat. E shoqëroi për në zyrën e Sigurimit, ku e kërkonin, dhe, te dera e zyrës trokiti me kujdes.

- Hyr! – ia bëri që brenda operativi me një ngrohtësi të papritur.

“Si mundet një vdekje të sjellë kaq ndryshime të menjëhershme?!” – vrau mendjen Gjyzari. “Më duket vdekja në ëndërr.”

Kujtimi u ul në atë karrigen që e patën vënë para se ta dërgonin në birucë. Në këtë karrige qe ulur edhe atëherë, kur operativi i vuri shkelmin në gjoks dhe e përmbysi praptazi.

Njeriu i pushtetshëm i zgjati një cigare por Kujtimi nuk e mori.

- Të kishin parë duke qarë, - tha operativi ndërsa ndizte cigaren e tij.
- Kush?
- Roja. Nga penxherka e fshehtë e portës. Ai kish thirrur pastaj edhe dy shokë të tjerë dhe fshehurazi të kishin vëzhguar që të tre.
Kujtimi ia nguli sytë duarve të tij të palidhura dhe nuk nxori zë. Operativi vazhdoi të thithte cigaren dhe të bashkonte heshtjen e tij me atë të Kujtimit.

Ishte po oficeri që e prishi.
- Është qarë shumë në të gjithë vendin. Nga Tirana kanë ardhur udhëzime që të mblidhen tërë vajet, tërë vjershat, tërë letrat e ngushëllimit, tërë ngjarjet prekëse, të jashtëzakonshme, që lidhen me këtë vdekje të madhe.
Kujtimi nuk dinte se ç’të thosh për këto gjëra që i tregonte operativi me atë zë të butë. Ai nuk e kuptonte dot përse ia thoshin këto. Dhe, në fund të fundit, përse e kishin thirrur këtu?
- Dhe lotët e tu, aty, ku nuk të shihte njeri, ishin një gjë e jashtëzakonshme, e bukur, që ne kemi vendosur të raportojmë. Dhe dhe sot kanë qarë disa nga të burgosurit, por ajo u ka ndodhur nga një dëshirë për tu dukur, për t’i parë ne. Logjika thotë që ata duhet të gëzoheshin.
Tjetri e dëgjonte oficerin me vëmendje dhe besonte në ato që thosh. Por ende kish dëshirë të zbulonte shkakun se përse po ia tregonin.
- Kurse vajtimi yt në vetmi, - vazhdoi operativi – ish i mbyllur, pa përpjekje për tu parë, se nuk kish kush të ta shihte, mes katër mureve. Ish një vajtim, që, siç më thanë, kish vazhduar me orë. Ish tjetër gjë ai i yti! Unë, sinqerisht, vetëm tani e besoj, se ëndrra për të cilën të futa në birucë, paska qenë e sinqertë, pa pikë urrejtjeje. Përkundrazi. Ne do t’ia raportojmë qendrës lotët e tu të ngrohtë për shokun Enver. Gjëja më e rrallë në tërë burgjet tona! Nuk e kam në dorë unë, por ama, jam i sigurtë, që falja jote duhet të jetë punë ditësh.
Kujtim Gjyzarit i erdhi inat me veten, që e kish kuptuar aq vonë oficerin.
- Shikoni, zoti operativ, nuk di a keni dëgjuar historinë time me birucat, se si e nisa burgun dhe përse më ndëshkonin. Shumë vetë e dinë atë histori. Unë nuk kam ndryshuar shumë që atëherë.
- Nuk po të kuptoj, - tha operativi.

Kujtimi mori frymë thellë.
- Nuk qava për Enver Hoxhën! Dhe duke përfituar nga hutimi i oficerit, shtoi: - Dhe për ëndrrën, mua më vjen turp që e pashë ashtu. Dhe që e tregova.
Ulërima e operativit u dëgjua në tërë burgun.
- Në birucë! Egërsirë! Gëzohuni, por mendoni se jeta juaj do të bëhet më e bukur pas vdekjes së tij! Do ta shikoni! Në birucë! Menjëherë! Roje!
Kujtim Gjyzarin e plasën përsëri në birucë.
Pas pak, dikush hapi sariçineskën dhe dalëngadalë uji në birucë arriti në nivelin e kërcijve të të burgosurit.
Kujtimi vetë nuk i shtoi më asnjë pikë nga lotët e tij.
Radioja vazhdonte të jepte muzikë funebre.

Marrë nga “Vdekja e Enver Hoxhës”. Titulli redaksional

Shekulli arkiv

[Xhuxhumaku]

Qeshnim më shumë dje apo sot?

Pellumb Kulla

| 24/10/2009 |


Më 9 tetor 2009, në një nga sallat e Bibliotekës së Kongresit Amerikan në Uashington DC, u mbajt një takim me shkrimtarin e njohur dhe bashkëpunëtorin e gazetës "Shekulli", Pëllumb Kulla. Drejtori i Sallës Evropiane të Leximeve, Z.Grant Harris, dashamirës i artit dhe letërsisë shqiptare, e hapi takimin, duke u dhënë mirëseardhjen të pranishmëve dhe prezantoi autorin, folësin e këtij takimi. Tema që u trajtua titullohej : "Grotesku i të Qeshurës së Ndaluar - Humori në një Diktaturë Komuniste" Kulla arriti të krijoje një atmosferë të gëzueshme në këtë sallë që ishte disi ndryshe nga sallat në atdheun e tij.
Me temën e mësipërme, ai i solli dritë një audience që ishte e përbërë nga studjues, politikanë, lexues, punonjës dhe zyrtarë të Bibliotekës së Kongresit dhe nga lexues e dashamirës shqiptaro-amerikanë që banojnë në Uashington DC si edhe në shtete të tjera, si Virxhinia, Meriland dhe Nju Jork.
Të pranishmit, i drejtuan pyetje të ndryshme autorit Kulla. Z.Harris, mbylli takimin duke falenderuar folësin dhe të pranishmit. Z.Kulla shoqërohej nga bashkëshortja e tij, aktorja e mirënjohur, Xhuljeta Kulla dhe nga fëmijët e tyre. Miq, bashkëpunëtorë dhe të afërm të autorit ishin të pranishëm në sallë, gjithashtu.
Përshëndetjen e tij, (të cilën po e sjellim më poshtë për lexuesit e "Shekullit") Kulla tha fillimisht se ndihej i lumtur dhe i privilegjuar. "Më gëzoi mjaft zoti Harris, kur më njoftoi se në raftet e kësaj Biblioteke të nderuar ndodhen disa nga librat e mi, të përfshirë në koleksionin e Albanian Language Table në fondin e European Division. Kjo më bën që ta ndiej veten vërtet të nderuar, Mbi bazën e atyre librave dhe sidomos të njërit prej tyre, një esse-je të botuar në vitin 2001, mbështetet ligjërata ime e sotme" - tha Kulla.

******

Ju të gjithë e keni idenë se ç'është të jetuarit nën një diktaturë. Ti mund të thuash që "nuk kishte liri të fjalës", por tjetri nuk e kupton atë si duhet - ose më mirë të themi që nuk e kupton atë, ashtu si do ta kuptonte nga një anekdotë e "hidhur" ku...

dy miq, që të dy oficerë policie, bisedojnë:
- Mik i dashur, - thotë njëri, - a nuk më thua: ç'mendim ke për prijësin tonë
Enver Hoxhën
Tjetri heziton pak e përgjigjet:
- Unë kam po atë mendim që ke ti.
- Ashtu?! - habitet tjetri. - Po pate mendimin tim, unë të hedh prangat!

Ose, ju mund të thoni një listë me gjëra që mungonin dhe që ishin gangrena e jetës ekonomike komuniste, si mungonte qumshti, mishi, vezët dhe letra higjenike, por e vërteta e hidhur del më bukur me një gazmore tjetër të "hidhur", kur...

në një klasë ushtarake mësuesi u shpjegon studentëve forcën shkatërrimtare të një bombe bërthamore, e cila vret vetëm njerëzit dhe i le të paprekura ndërtesat dhe gjithçka brenda tyre.
- Për shëmbull, - shpjegon mësuesi ushtarak - në rast se amerikanët e hedhin atë
bombë këtu, në Tiranë, shitësi në dyqan do të zhduket, por dyqani nuk pëson gjë dhe mallrat e tij do të mbeten të paprekura aty nëpër rrafte.
- Po në rastin tonë, shoku komandant, - pyet njëri nga studentët, - çfarë bombash
po hedhin amerikanët mbi Shqipëri, që shitësat na mbeten të paprekur, kurse raftet prapa tyre janë të gjithë bosh?

Jo vetëm më të rinjtë, por edhe ata që e provuan mbi vete peshën e verbër të shtypjes komuniste në Shqipëri, duke kaluar vitet, kanë filluar të venë në dyshim, nëse njerëzit qeshnin, apo jo, gjatë dhjetëvjeçarëve të rënduar nga mungesat e mëdha të lirive, të mjeteve të jetesës dhe lejës për të lëvizur e për t'i hedhur një sy botës përqark.
Edhe qytetarët e botës perëndimore, që kanë në lidhje me diktaturat të gjitha llojet e informacioneve, ne, njerëzve që jetuam atë kohë të zymtë, na përfytyrojnë gojëkyçur, të zënë tërë kohën me hallet e jetës, me pasigurinë e bukës së përditëshme dhe me frikën se mos bindjet, opinionet dhe shijet tona, do të binin në sy që ishin ndryshe nga ato që pati përcaktuar shteti diktatorial.
Përfytyrohet pra, një trishtim total.
Por, ne qeshnim... Oh, sa shumë qeshnim! Dhe jo nga pavetëdija e trysnisë, apo moskokëçarja. Tani, pas disa vitesh unë mendoj, se në Shqipërinë e sotme që e ka flakur diktaturën e Enver Hoxhës, nuk qeshet aq sa qeshej dje.
E gjithë kjo ngjan si një dëshmi e favorshme në gjyqin historik të diktaturës komuniste. Që të jemi të drejtë, e qeshura jonë e atyre viteve i detyrohet diktaturës, por aspak si bindje ndaj urdhërit suprem të saj, që shtetasit të dukeshin medoemos të lumtur.
Ai regjim ishte i egër, i dhunshëm, e shkatërrimtar, por ai ishte njëkohësisht edhe qesharak, grotesk.... Pushteti shtazarak nganjëherë mbijeton edhe në shekuj, por kur merr trajta qesharake, ai bëhet më i thyeshëm dhe njerëzit nën të shpresojnë më shumë se liria është e afërt.
Vendi ynë nën regjimin diktatorial mund të përfshihej në çuditë e Librit të Rekordeve Guiness, për një rekord të veçantë. Deri sot nuk gjendet në Historinë e Njerëzimit asnjë vend, territori i të cilit të ketë qenë i rrethuar literalisht me tela me gjemba. 25 fije telash e rrethonin Shqipërinë me një rrjetë 7 këmbë të lartë. Propaganda zyrtare nuk e thosh që kjo bëhej me qëllim që të pengoheshin shqiptarët të dilnin, por thosh se telat e ngritur pengonin armiqtë që të hynin. (Në atë kohë në planetin tonë gjendej vetëm një njeri që mund të kërcente mbi 7 këmbë. Ky ish rekordmeni olimpik John Thomas. Ai nuk ish armik. Ish vetëm amerikan. Lartësia e telave nuk e pengonte, por Thomas bëri mirë që nuk u hodh në Shqipëri).
Ne qeshnim, por jo gjithmonë e qeshura është dëshmi e lumturisë. Për dekada të tëra, e qeshura na u bë ne një lëvozhgë, një zhguall i fortë që mbështolli qënien tonë, gjallërinë dhe shpresat tona. Ne qeshnim fshehurazi edhe me gjërat për të cilat ishte e ndaluar.
Të ndalosh njerëzit të qeshin me ty, nuk do të thotë aspak që ti nuk je qesharak
Në librin që përmenda, unë rrëfej për letërsinë zyrtare, për shout zbavitës, të financuar nga shteti komunist, por edhe për humorin ilegal, për anekdotat antiqeveritare, për të qeshurën e palicensuar e cila mbizotëronte, përhapej, deri në atë shkallë sa u jepte jetë, jo vetëm gazit të përgjithshëm, por edhe përgjimeve, denoncimeve, burgosjeve, torturave.
Nuk gjeje atë kohë te ne, asnjë shkrimtar që të jetë ulur në tryezën e tij të shkrimit pa patur praninë e padukshme të censorit të egër shtetëror, të kësaj monstre, që dekretonte përndjekjen mizore të shkrimtarëve dhe artistëve në Shqipërinë staliniste, duke i internuar, burgosur dhe deri pushkatuar ata.
Ne, shkrimtarët dhe artistët që bëmë humorin publik, u angazhuam në talljen e ridikulizimin e fenomeneve, karaktereve, zakoneve, praktikave. Edhe regjimi qe i interesuar në përqeshjen e tyre. Natyrisht, ai nuk do të lejonte që shënjestra e goditjes sonë të ngrihej lart e të atakohej sistemi, por për këtë ai nuk kish nevojë të na jepte porosira. Por, gjithësesi, vetë karakteri i letërsisë dhe artit që bëmë ne, ish më i shpenguar e për vetë natyrën e artit tonë, ne shpëtuam nga detyrimet që i mundonin krijuesit e gjinive të tjera, për të bërë poema, vepra figurative dhe këngë që të pikturonin një realitet të lumtur, që të himnizonin diktatorin dhe revolucionin proletar të përbotshëm.
Kështu ne patëm shfaqje humoristike të mira, komedi të këndshme, kinokomedi të ndjekura mjaft, një letërsi dinjitoze me përshkrime situatash e karakteresh, art karrikatural të një niveli të mirë. Po ashtu, mund të them se te ne u rritën artistë të shquar të humorit. Megjithatë diçka mungoi.
Ne nuk guxuam dot t'i thoshim hapur të vërtetat e mëdha të jetës shqiptare nën diktaturë. Gjuha alegorike, mesazhet e tërthorta që përdorëm, ishin pak.
Në atë ambient surreal ne ishim prodhues të artit komik, por ndërkohë, ne vetë ishim subjekte komikë.
Ti shkruan një skenar të goditur, që do ta luajnë aktorët dhe do ta shfaqin atë në televizion. Megjithse je i kënaqur me atë që ke shkruar, natën e parë nuk të zë gjumi, se alegoria është shumë e hapur e lehtësisht e rrokshme. Trembesh se atë do ta kuptojnë dhe vepra jote pra, bëhet shumë e rrezikshme. Natën e dytë, kur pasi i je rikthyer, e ke ndrequr dhe ia ke mbuluar pak alegorinë, përsëri nuk të zë gjumi, ngaqë shkrimi yt tashmë është i zakonshëm e banal... E kështu, në fund të javës, je katandisur pa pikë gjumi në sy!
Jam mrekulluar vërtet disa herë, kur ndeshja njerëz që gjenin se çfarë të lexonin e sidomos si të lexonin, aty ku nuk qe shkruar asgjë...
Në televizion ishte shfaqur një komedi e shkurtër. Farën e kësaj komedie e kisha nga rinia ime e hershme. Punoja atëherë në një kantier të largët e të mënjanuar. Aty, në një lloj klub kantieri, pata njohur një banakier, që i keqtrajtonte klientët që ankoheshin për gramaturat e pijeve, të sallamit dhe të salcës. Dy ndihmësa të banakierit, sikur të paskeshin parë filma të Çaplinit, i hynin me shqelma atyre klientëve që e tepronin me ankesa, apo që ankoheshin pa sukses në administratën e kantierit për të larguar banakierin e egër. Kështu, në atë lokal ishte krijuar një gjendje terrori. Unë dhe shokët e mi rrinim gojëkyçur dhe kur banakieri na pyeste nëse kishim ndonjë ankesë, ne nxitonim t'i thoshim "jo". Bile nganjëherë na vinte t'i thoshim që në atë vend, dmth, në atë lokal, ne ishim të lumtur.
Komedinë e përgatita me disa nga artistët më të mirë të atyre viteve. Në një lokal njerëzit hanin, pinin, ankoheshin, hiqeshin zvarrë, më me tepri se në kujtimet e mia të largëta. Dy aktorët kryesorë luanin bukur, ata porosisin disa herë konjak dhe banakieri u dërgonte gota gjithnjë me pak e më pak pije brënda. Aq sa në fund ai ua dërgoi gotat bosh. Klientët pa shqiptuar asnjë fjalë proteste, i përplasnin ashtu bosh e pinin për shëndet të njëri - tjetrit. Dhe asnjëherë ata nuk guxuan t'i qahen banakierit që vazhdimish i pyeste në ishin të kënaqur...
Ish e papritur për mua, kur pas dhënies së komedisë në tv, dy individë të panjohur, ngaqë kishin pirë edhe pak alkol, më shtrënguan duart e më puthën, duke më përgëzuar për guximin që dilja aq hapur kundër gjëndjes në vend e kundër qeverisë.
- Shikoni, - u thashë duke buzëqeshur, - mua më vjen keq që t'ju zhgënjej. Ajo
është një komedi, si gjithë të tjerat dhe nuk ka asgjë kundër qeverisë!
Po të mos ishin pakëz të dehur, ata nuk do të guxonin të shtyheshin më shumë e të më bindnin mua, se ai lokal ngjante si Shqipëria, ndihmësat e banakierit ngjanin me ata të Sigurimit dhe vetë klientët ishin shumë të ngjashëm me ne, shqiptarët. Ca banorë që historinë e kanë plot me kryengritje, por që janë katandisur të urtë e të urtë - shumë të urtë. Banakieri ngjante ...me atë ...burrin... që ngjante! E ngrinin gishtat përpjetë drejt tavanit e më lavdëronin për guximin, aq shumë sa unë fillova të ndihem ngushtë.U thashë se ne nuk kishim pasur nevojë për guxim. Atyre vetë, që u shkonte mendja për keq, apo që po kërkonin paralele me zor, ata vetë ishin të guximshëm e duhet të ruheshin...
Ishte vërtet një situatë qesharake, kur na pëlqente që alegoria jonë kuptohej, por shqetësoheshim kur na lavdëronin me guxim të tepërt.
Pas leximit kaq të ndezur, pas këtij përfytyrimi të pasur alegorik, ne ndjenim se në atë limonti, në atë shkretëtirë fjale, njerëzve tanë për ndjenjën e tyre të humorit, u duhej vetëm një shkëndijë. Dhe ne gati - gati nuk u nevojiteshim fare pastaj.
Atë të qeshur që e sillte me droje dhe frikë humori i licensuar, e plotësonte për bukuri ai i ndaluari.
Në fund të viteve '70 më ra në dorë një botim i bukur francez me titull "Enciklopedia Botërore e Anekdotave". Në të vura re se anekdotat e popujve nën shtypje, izraelitëve, afrikanëve dhe sidomos evropianëve nën zgjedhat nazisto-komuniste, ishin ato më të bukurat. Ato kishin peshë dhe art të kulluar. Dukej sikur terrori, me zhveshjen nga liritë dhe të drejtat njerëzore bëhej, paradoksalisht, kontributori më i shquar i bukurisë së këtij lloj arti të veçantë. Që atë kohë me Enciklopedinë Franceze, por sidomos me dhjetra botime të anekdotave eurolindore, me të cilat u mora më pas këtu në SHBA, vura re se shumë nga anekdotat që tregoheshin te ne, si të lindura në vend, paskëshin qenë ruse, çeke, rumune... Pra mjaftonin kushtet e njëjta sociale - kufizimet e lirive, gjëndja katastrofike e ekonomisë, që ato të merrnin veshjen kombëtare të çdo vendi e të dukeshin si të prodhuara në atë vend.
Pata dhe një sensacion të ri: 30 vjet më parë, në Tiranë unë i kisha ndjerë se ato anekdota ishin më të bukura, se tani, kur po i studjoja këtu, në Nju Jork. Tani ato qëndronin mbi tryezën time, si ca mina me detonatorë të hequr dhe merret me mend, që vlera e tyre ishte tok me rrezikun. Dhe bukuria e tyre ishte më e plotë kur ato i sillnin dëm atij që i tregonte dhe nganjëherë, ironikisht, dëmtonin edhe më shumë atë që i dëgjonte!
Prandaj, ato bënin një jetë të fshehtë, të nënëdheshme.
Kur vjen fjala te aktorët e humorit, një mirënjohje të thellë e të veçantë meriton artisti ynë, Skënder Sallaku. Unë kam pararendur ta shpreh atë mirënjohje në një libër të tërë, në atë që përmenda. Sallaku me shokë e bënë jetën e tyre dhe të bashkëkohësve të tyre më pak të hidhur. Sallaku ishte një artist i një kalibri të veçantë me vlera shumëpalëshe: mendimtar dhe klloun. Ai paraqet një përjashtim të pabesueshëm. Ai gëzonte një dashuri mbarëpopullore: atë e deshin komunistët dhe antikomunistët, të burgosurit dhe komandantët e burgjeve, hamejtë dhe antarët e Politbyrosë. Ai kishte famën e treguesit të parë të anekdotave të hidhura. Ato, ai nuk i tha dot asnjëherë në skenë apo në televizion, por ai nuk druhej - dhe për fat, nuk pësoi gjë - t'i tregonte deri para vetë diktatorit. Hoxha ia kurseu ndëshkimin, për të dhënë imazhin e njeriut me sens humori, a ndoshta, pikërisht, për guximin e të treguarit para tij dhe ndoshta për të ndjekur rregullin historik të sundimtarëve, që asnjëherë nuk i kanë prerë kokën lolos. Por, shumë të tjerë pas denoncimesh për rrëfim anekdotash kanë hyrë në burg e nuk dolën më.
Te ne të gjithë anekdotat e importuara, apo të lindura në truallin shqiptar i atribuoheshin edhe si autor, këtij artisti të rrallë. Sallakut i atribuohej edhe kjo që tregon se si...

Në korridoret e Gjykatores, një gjykatës dëgjon një të qeshur të parreshtur në dhomën e një kolegu. Hap derën dhe e gjen kolegun të shtrirë përdhe, duke qeshur me lot.
- Pse po qesh? - e pyet.
- Lëre, - i thotë në mes të gazit kolegu. - Kam dëgjuar një anekdotë që po më
mbyt nga e qeshura.
Tjetri u bë kurreshtar.
- Ma trego dhe mua, koleg.
- Je çmëndur? Unë atë që ma tregoi sapo e dënova tetë vjet.

Mjafton të hyje në burg, qoftë edhe për një anekdotë të vetme e pastaj zinxhiri i
vuajtjeve nuk kish fund:

Në një burg në Tiranë, bisedojnë dy të burgosur:
- Byrazer, sa të kanë dënuar? - Dhjetë vjet. - Sa ke bërë deri tash? - Pesëmbëdhjetë.
- Edhe sa të kanë mbetur? - Edhe njëzet!...

Mijëra vetë te ne janë dënuar për shkak se dëgjonin fshehurazi në radio, Zërin e Amerikës, dhe kjo ngjante me këtë që teksa...

një fëmijë humbet në morinë e pushuesve të plazhit. E gjen një polic.
- Humba, - i thotë djali i vogël policit. - Nuk di ku t'i gjej më babin dhe mamin.
- Mos qaj! - ia kthen polici. - Ne do të njoftojmë me radio dhe e prindërit do të mësojnë
ku ndodhesh. Do që ta japim njoftimin për ty në radion e plazhit, apo në Radio Tirana?
Fëmija ka një propozim më praktik:
- Babi dhe mami nuk e dëgjojnë kurrë Radio Tiranën. Nuk e jepni dot në Zërin e
Amerikës? Prindërit e mi vetëm atë dëgjojnë.

Një vlerësim interesant për këto lloj anekdotash e kam marrë çuditërisht, nga një klerik i shquar, nga i ndjeri Imam, Vehbi Ismaili, Kryetar i Komunitetit Shqiptar Mysliman për ShBA dhe Kanada. I dërgova librin që po përmend. "... Unë jam larguar nga Shqipëria që më 1938 - më shkruante Hirësia e Tij.. - Kur pas lufte vinin këtu në SHBA të arratisur, ata shanin regjimin e Enver Hoxhës me mllef dhe e pikturonin vendin një xhehnem. Unë nuk i besoja tërësisht, se ishin shumë të vuajtur e të munduar nga komunistët. Ishin tendenciozë dhe e nxinin realitetin e vendit. Nga ana tjetër, agjentët e Sigurimit këtu, shpërndanin ilegalisht revista të bukura shqiptare, me ngjyra, ku shkruhej se nuk kish vend më të lumtur dhe më të përparuar se Shqipëria. Kur më binte mua në dorë ndonjë revistë e tillë, unë nuk e besoja. Thosha se ish reklamë e politikës. Ishin tendenciozë dhe ata. Libri yt më ka ndihmuar për njohjen më të saktë të Shqipërisë së vërtetë të Enver Hoxhës. E di përse? Përveç rrëfimit tënd, - që le ta quajmë dhe atë tendencioz! - ato 100 e ca anekdota të përzgjedhura aty, janë një pasqyrë e vërtetë. Asgjë nuk mund të jetë më e vërtetë se anekdota. Anekdota po nuk qe e vërtetë, vdes. Nuk mbetet!"
Vlerësimi i lartë që i bën anekdotës ky klerik i shquar merr cilësitë e një përkufizimi estetik të rëndësishëm. Këto vepërza, gjeneratore të së qeshurës së ndaluar, që tregonin me zë të ulët shqiptarët dhe miliona europianolindorë nën diktaturat komuniste, ishin pasqyra më besnike e realitetit të shëmtuar që pritej të ndryshonte.
Të gjitha kryengritjet në historinë e njerëzimit do të kenë filluar me një anekdotë.
Që gjendeshin aq shumë dukuri qesharake, nuk ishte as merita dhe as faji ynë, ama, që ne i peshkonim ato, kjo ishte falë pasurisë sonë shpirtërore dhe papërkulshmërisë. Se kur dëshpërimi i kalon kufijtë dhe shpresa nuk të ngre dot nga ku ke rënë, ti nuk qesh më. Ti atëhere je dorëzuar. Njeriu që nuk shpreson se do të ngrihet më këmbë, nuk e sheh dot qesharaken e nuk qesh.
Ne shpresonim të ngriheshim, pamë dhe vazhdimisht qeshëm...
Për këtë është kuptimplote shprehja me të cilën dua të mbyll ligjëratën. Ajo është thënë nga një prift katolik i burgosur, në mes të një qelie me shumë të burgosur të tjerë. Ata u zgjuan pas një mesnate nga alarmi që rojat e burgut, jepnin natë për natë, vetëm për t'ua prishur gjumin të dënuarve nga regjimi.
At Pjeter Meshkalla, u zgjua dhe në vend të shante dhe mallkonte, siç po bënin shokët e qelisë, thjesht u ankua me zë të lartë: "Si nuk na lanë ta gëzojmë si duhet kët' burg, more vllazën!"

shekulli.

[Brari]

hahaha


te bukura kto..

xhu..
jo vetem amerikanet qe nuk i kuptojne keto po as kta rinija sotme.. shqiptare..
jemi me fat ne qe i shijojme barsaletat e asaj kohe..

thx per kte shkrim xhevahir qe solle..

..

ja nje barsalet e asaj kohe..

u mblodhen shqiptaret e amerikes e than.. pse te mos vemi ne shqiperi se thon se enver hoxha e ka bere bahce me lule..
po mir tha njeri vemi po ne se nuk del ashtu nuk na len me te kthehemi..
athere le te nisen vetem nje grup i vogel than.. e si ta shohin ata gjendjen na tregojne e vendosim dhe ne tjeret..
ore tha nje tjeter..po a e dini se ata qe do shkojn skan si tregojne se sigurimi kontrollon letrat..
athere tha njeri e bejme keshtu.. kta qe do shkojne do na cojne nje fotografi..
ne se kan dal ne kembe do me then se eshte mire atje e ne do nisemi.. e ne se nuk eshte mire le ta bejne foton ulur ne karrike.. e keshtu e kuptojme gjendjen..
e mir u nis ky grupi me nja 3-4 vete..e po presin tjeret tani kur te vij ndonje leter nga shqiperia..
vjen letra mbas ca kohesh.. e hapin keta e shikojne foton..
hmm.. kishin dale ne fotografi te shtrire ne bar te ngratet..
lol