Këngët historike

[shigjeta]

Kenga e Bendo Starovasit

More Bendo Shaperdani
Nde Stamboll te vate nami
Lufton Bendo Kapedani
Bin, o trima, te lefojme!
Lefton Bendua e Suli vete
Bini, o trima, te leftojme!
Ahmet pashe binish (xhybe) – gjate
Ku i con ata bajrake?
Sulit t’i prishin kalate
Qysh bënetë puna jone
Perpiqu, Bendo, perpiqu
Si bilbili nde prill digju
Rumelija u ngrit e iku
Bini, o trima, te leftojme!
Qe Stamboll e tatepjete
Nde ate Staroven e shkrete
O turq, o te zinj, me s’mbette
Bini, o trima, te leftojme

Bendo Shaperdani, nga fshati Alarup i krahines Gore- Moker. Leftoi kundra ushtrise turke te valiut te Rumelise, ne gjysmen e pare te shekullit te XVIII (midis viteve 1750-1769). E zuri me pabesi Ahmet Pasha i Ohrit. Suli Starovasi eshte nje bashkekohas i Bendos. Ka qene i pari i Gore – Mokres.

[shigjeta]

Nuk m'ka lidh as kral, as mbret

Fjalet s'vonojne, shpella u rrethue
ka dale jashte, pushken e ka fillue
tet' te vdekun e dhjet' t'shitue
Ne Dragobi, te nentogeri:
- Nuk po lidhet Bajram begi!
Nentogeri asht idhnue
borizanit i asht germue
- Shpejt asqerin me e bashkue! -
Fill per gryke te kane fillue
te kane hy ne gryke perpjete
me Bajram begin jane zatete
- A po lidhesh, a don me vdeke?
- More fmij, mos folni keq
m'ka lidhe nana nji here ne djep
i kam mbushe shtatedhjete'vjet
nuk m'ka lidh as kral, as mbret!

Tropoje

*shitue - te plagosur
*germue - i ka bertitur, i ka folur
*zatet - jane takuar

Bajram Curri, udheheqes patriot, lindi ne Gjakove ne 1862. Ai qendroi me arme ne dore dhe luftoi per interesat kombetare deri kur ishte ne nje moshe te shkuar. U vra ne mars 1925 ne Dragobi te rrethit te Tropojes dhe qyteti sot mban emrin "Bajram Curri"

[shigjeta]

Selam Salaria

O ç’u nise more nga Drashovica
O lule more Selam lule

O bëre poshtë hajde more nga Babica
O lule more Selam lule

O me treqind e ca more komita
O lule more Selam lule

O ç’e zure topin more nga gryka
O lule more Selam lule

Kënga i kushtohet Selam Musait nga Salaria e Tepelenës. U vra ne Qafë të Koçiut duke luftuar kundër ushtrisë italiane në 1920.
Drashovica dhe Babica – fshatra të rrethit të Vlorës.
Këngën mund ta dëgjoni KETU

Një këngë tjeter që i perket kësaj periudhe (luftës në Vlorë nga maji në shtator të 1920) është më poshtë. Në këtë luftë u dalluan heronj si Selam Musai, Zigur Lelo, Sino Hosi, etj.

Shqiptaret lëftojnë

Evropa shkruajne e thone
Ç’eshte kjo qe degjojme
Behete dyfek ne Vlore
Shqiptaret po luftojne
Me nje mbret dyzet miljne
Po me se leftojne valle?
-Me sepat dhe me hanxhare
Dyfeket lidhur me gjalme
Fisheket ne xhep i mbajne

[shigjeta]

Valle e Zylyftar Podës

Valle e kenduar

Thone doli Rumelia,
ngriti krye Shqiperia
Zylyftar, mustaqeverdhë
prit nizamet se t’u derdhë
- Te vin’, mir’ se te vinë
tek pusi e kam Mersinë
Melesini maja – maja
e rreh topi e kumbaraja
Mu ne port’ e Zylyftarit
varur kok’ e bashnizamit

Udheheqes i kryengritjeve antiosmane te viteve 1820-1830. Ka luftuar prane Ali Pashe Tepelenes dhe me pas me Bushatllinjte. U vra ne 1835 se bashku me femijet e tij, me urdher te sulltanit.
Melesin – keshtjelle prane Leskovikut

[shigjeta]

Vallja e t’Lekajve - Shale, 1955

-E mb’ ta, burra, - ka than’ Leka, -
per ket’ tok’ s’na dhimbet jeta!
N’kushtrim mallet jan’ bashkue
Per kta troje me luftue
Dukagjini fort po ndeshet
Nuk i kthen n’callma qeleshet
Çdo shqiptar per ket’ vatan
Plagt e luftes ka nishan
- E mb’ ta , burra, - ka than’ Leka, -
per ket’ tok’ s’na dhimbet jeta


Leke Dukagjini, biri i Pal Dukagjinit, ka lindur ne 1410. Nje nga princat shqiptar, bashkekohes i Skenderbeut. Pas vdekjes se Skenderbeut, Leka u be nje nga figurat kryesore udheheqese te luftes; ai luajti nje rol te rendesishem ne fitoren e forcave shqiptare para Krujes ne Shtator te 1477. Me emrin e Lekes lidhet Kanuni i Leke Dukagjinit, i cili permledh normat juridike qe rregullonin mardheniet shoqerore.

[Leila]

RRETHIMI I PARE I KRUJES, 1450

Ky Murani*, i par' ne Kruve,
n'Fush' t'Kosoves fjal' ka cuve
- Sulltan Murati m'u ka afruve,
nat' e dit' jam tu liftuve.
Skenderbegu sa mur xhevapin**,
menjiher' c'e njeshi shpaten;
ushtris' vet s'i ka kallxuve,
si rrufeja ka mrri n'Kruve,
bashk' me Uranin u ka bashkuve.
Skenderbegu me ushtrin' e vet-e
ka dal' malit kep me kep-e,
kep me kep e prru me prruve,
te gjith' Krasten c'e ka rrethuve,
me sulltan Muratin u ka takuve:
na jan' vra, na jan' dermuve.
Sulltan Murata paska pa-je:
gjith' ushtria qenka vra-je,
qanka vra, u ka maruve.
Ka dhan' urdhen me dradhuve,
per Stamboll o per me shkuve.
S'asht e mundun me hy n'Kruve,
e mor po, mor jo!

Kruje 1949

_______________________________________
(*) Urani -- Kont Urani, ose Vrana Konti, qe sipas Barletit komandonte ne Kruje gjate rrethimit te pare.
(**) Ketu: lajm.

[Leila]

HORMOVA KUNDER ALI PASHE TEPELENES

Nd'ate zemanin e pare,
hormovite kordhetare,
teteqint qene me palle.
Teteqint me palle qene,
te Rrapi zune dervene*,
Dergojne mi Ali bene**,
te vij posht' ne Tepelene,
se xhindet muarne dhene.

Labove e Madhe, Gjirokaster 1949

____________________________________________
(*) Mund te jete Rrapi i Dervenit ne Hormove.
(**) Aliu nuk ishte bere pasha akoma.



Kush e ka degjuar ate kengen e motrave Libohova, me kacakun e malit? lol
Pikerisht kacaket luftonte ne ate kohe Ali pashe Tepelena, para se te merrte pushtet mbi Janinen ne 1788.

[Leila]

ALI PASHE TEPELENES

Moj kalaja me bedena*,
cfar' asllani paske mrena!
Ali pashen me shtat' zemra,
qi i mbush topat me dykmena.
C'ke, Vasiliqi, qi qan,
se ne kemi Yc kalane!
Tridhit' vjet do ma nizane**,
un' prej teje s'e hek sevdane.
Moj Janin', Janin' e shkrete,
te raft' zjarri e te djekte!
M'vjen keq, se t'kam godit' vete,
s'te gezun' as djemt'*** as vete!
Bijt' e mi, ju soj cifuti,
njeri mu hallin s'ma di****;
jalla u preft' sulltan Mahmuti*****,
qi m'fulliqet soj e oxhakun!

Elbasan 1927

______________________________________________
(*) Eshte Litharici, kalaja kryesore e Ali pashes ne Janine, ku e rrethuan ushtrite osmane ne 1820.
(**) Do ta mbaj luften.
(***) Djemte e Aliut.
(****) Ky varg ka qene origjinalisht "qi m'fulliqet mua plakun." Dy djemte e medhenj te Aliut u dorezuan shume shpejt ndaj osmaneve, dhe i ati i shan.
(*****) Mahmuti II qe efektivisht i ekzekutoi edhe djemte e Aliut.

[shigjeta]

Koburja e Ramadanit

Pret sulltani haber prej telit
Maxhar Pashes e Prizerenit
shpejt haberi i shkoi sulltanit
prej kobures se Ramadanit:
-Nuk ua lshojm’ ne kralve trojet
na mallkojn’ fmija dhe vorret
zakon t’paret na e kan’ lan’
bes’ t’pabesit mos me i dhan’!
Mori Luma, me shum’ derte
vajn’ per pushk’ e krypn per vete
djemt’ e tu s’din ç’ka asht tuta
qysh t’pret shpata, qysh t’vret pushka;
gunat dimnit, plagt ne gjak
i ka tha martina n’flake
Moj Kosov’ lule dhe plage
nji vit prush e nji vit flake
Djeg’ e vra po kurr’ s’je tute
S’e ke lan’ gjakun me t’hupe
Qat’ kobure qe ra per ty
Tan’ Shqipnia e ka per sy

Kukes

I kushtohet Ramadan Zaskocit qe me 27 Gusht 1878, duke zbatuar vendimet e Komitetit te Lidhjes se Prizerenit, vrau telegrafistin e Mehmet Ali Pashe Maxharit, funksionar iI Stambollit, qe kishte ardhur per te bindur shqiptaret te mos i kundershtonin vendimet e Kongresit te Berlinit

[SHKOZA]

Ne Kosove rapsodet shqiptare edhe sot e kesaj dite degjohen shume. Kenget epike dhe historike percillen brez pas brezi nder rapsode . Sidomos ne treven e Drenices dhe te Llapushes edhe sot e kesaj dite ne dasma thirren rapsodet te cilet ne odat e burrave kendojne kenge epike dhe historike. Une di shume nga keto kenge te cilat me te vertet jane interesante dhe shprehin gjendjen shpirterore te popullit tone mu ne kohen kur kane ndodhur ato ngjarje ashtu siq i kane perjetuar, pa zbukurime siq ndodhe tek kenget e reja me motive historike.
Kam sjellur nje kenge mjaft interesante qe ka te beje me luftimet rreth Shpuzes, Medunit dhe Podgorices, mes shqiptareve dhe malazezeve qe jane zhvilluar ndoshta gjate viteve 1830-1850, ne kohen e Pashallekut te Shkodres,ose edhe me vone.

Me kismet ,allah ne selamet ,
Shqiptaria asht que ne kamb.
kush e ban mall me deke
n'Karadak mbahet beja.

Karadakun mos ma leshoni
ah niqind pa i nxane te gjalle.
Krisi reja ne Podgorice ,
ia rrenoi Kuqit kalane.

Oj kalaja e Medunit ,
qe shume vjete ke mbet nguju.
Shkamb i kije guret e mermerit
s'munet shkau me t'zaptu.

C'ka i ka thane e shoqja Nikolles,
bash qishtu se kem pas dite.
Vjene asqeri prej Kosoves,
tuj u shtue dite o per dite.

Ah kush po ngjitet bjeshkes perpjete ,
vijne shqiptaret me bajrak ne dore.
me jep myhlet t'a pi cigaren ,
ki me 'i pa shqiptaret n'kala.

1. Karadaku - Mali i zi;

Shkoza nga Prizreni