Teoria e Telave (String Theory)

[Judges of Ur]

Postuar më parë nga MrMaximus
man, my brain got frozennnnnnnnn there...
bravo , dhe rrofshi qe me ne fund e shpjeguat teorine dhe per ne injorantet. Sinqerisht, me impresionoi si teori dhe ide; Good job Larsus, po sidomos Cupka pe Korce qe eshpjegoi me ne detaje per ne popullin.

P.S. Judges of UR, nuk e di ku e ke lexuar, por besoj se e ke gabim per neocortekstin e trurit.
Eshte tjeter te flasesh per nje fakt, tjeter te besh spekullime (qofte edhe filozofike) rreth atij fakti.
Eshte mese e pranuan shkencerisht, qe lobi frontal i trurit (Frontal Lobe, sorry if the translation is inacurate)--neocorteksti eshte nje pjese dominante e tij-- eshte ajo qe na ben ne njerez, d.m.th. ndryshe nga kafshet.
Frontal Lobe ka shume pak funksione direkte qe kane te bejne me funksionet primare te jeteses (if any), por ama te menduarit abstrakt, planifikimet, etc, etc ndodhin te gjitha aty (planning, inhibition, executive functions, it is also called "the brain's CEO), no wonder it is so big compare to other brain parts )

nese nuk me beson mua, pyet dike tjeter qe merret me keto lloj punesh/studimesh

Max te besoj, nuk e kisha aty qellimin. Mendimi im eshte se Neo-cortex ka krijouar komplikime te panevojshme tek njeriu gje qe do te sjelli ne zhdukjes e krijeses njeri per shkak se evolucioni ka treguar se krijesat me te thjeshta rrezistojne kohes me gjate. duke mare parasysh se neo-kortex ka krijuar kontradikta te rrezikshme midis ketij truri te super-avancuar dhe trureve te tjera me te thjeshta tek njeriu (duke mar si shembull ketu pikerisht orvatjet nihiliste te njeriut per te kuptuar fillimin dhe fundin e universit ose universeve, dhe deri tani eshte vertetuar se asgje nuk eshte vertetuar). mendimi im eshte se njeriu nuk eshte krijesa me perfekte ne toke, perkundrazi esht nje nga krijesat me te dobeta. Krijesat me perfekte ne toke jane Peshkaqenet dhe Rreptilet. cfar i ben keto perfekte? Nr.1 Egzistenca e tyre ne menyre te pandryshuar per qindra miliona vjet, nr 2. imunitet gati absolut (ne rrastin e peshkaqeneve) ndaj cdo lloj semundje tokesore duke perfshire ketu te tera llojet e kancerave. Mungesa e genit te plakjes, krokodilet dhe peshkaqenet nuk plaken ata thjesht vdesin nga madhesia e tepruar. Mungesa e stressit i cili shkakton semundje koronare etj etj. pra duket qarte se persa i perket te ardhmes njeriu eshte nje krijese e brishte. mbase njeriu qe do te ti rrezistoje kohes eshte njeriu qe nuk e vret mendjen me kerkimin e fillimit dhe fundit te universit, por thjesht njeriut qe e kalon kohen duke ndjekur rritmin e pulsit te universit pa perdorur llogjiken por duke ndjekur instinktin ose me mire duke zbuluar instinktin nepermjet perdorimit te llogjikes. ne nje fare menyre njeriu duhet te unifikoje pjeset e tij te trurit perpara se te mendoje per te unifikuuar fizikat. nje bazim i jetes ne llogjike te ftohte (pra ne neo-kortex) duke hedhur poshte instinktin (irracionalitetin e intuites pra te trureve me te vjetra proto-mamal dhe rreptil) do te shkaktoj shkaterrimin e njeriut si krijese tokesore dhe do ta shtoje ate ne listen e krijesave te zhdukura te tokes.

[diikush]

Judges of UR
asgje e keqe nuk e gjen njeriun duke u perpjekur te rise dijen dhe te hulumtoje, qofte dhe universin apo dhe perendine vete; eshte ne natyren tone.
ka shume evidenca shkencore qe tregojne se kur njerezit (sidomos te moshuar) angazhohen ne aktivitete mendore, truri i tyre rigjenerohet me mire, dhe degradohe tme avash.

Nuk mund te na krahasosh ne peshkaqenet aq thjeshte; ti vlereson vetem anenen fizike te krijesave??
Nejse, mendimi yt
I disagree with it

so long

[Cupke_pe_Korce]

Nje nga arritjet me te medha shkencore te fund shekullit te njezete eshte zbulimi se 90% e mases se universit eshte e perbere nga nje lende e padukshme, qe ndryshe njihet nga shkencetaret si "lenda e erret" (dark matter). Galaktikat qe ne shikojme nuk perbejne vecse nje pjese te vogel te mases se vertete te universit. Eshte llogaritur se, pa lenden e erret, galaktikat do te shperbeheshin dhe yjet do te shperndaheshin ne hapesire duke e ftohur universin ne nje temperature qe do te conte ne fundin e tij.

"Lenda e erret" eshte nje substance me veti te cuditshme. Eshte e padukshme por ka mase. Teorikisht, nese dikush do te mbante ne dore nje grusht lende te erret, ajo do te ishte krejtesisht e padukshme. Tashme, ekzistenca e lendes se erret nuk vihet me ne dyshim, pasi fati i universit varet teresisht ne natyren e saj percaktuar. Shkencetaret aludojne se lenda e erret mund te konsistoje ne lekundje te thermijave subatomike me masa te medha. Me fjate te tjera, lenda e erret mund te na jape evidence per ekzistencen e "superstrings."

Edhe pse ekzistenca e lendes se erret nuk eshte me nje pikepyetje, ajo qe ka shkaktuar polemike te gjere eshte perberja e saj. Nga c'fare perbehet lenda e erret? Si ka mundesi qe dicka te kete mase por te jete e padukshme edhe duke perdorur mjetet me te sofistikuara te kohes? Nje pjese e shkencetareve mendon se lenda e erret perbehet nga subthermija te drites qe kane mase si psh neutrinot, edhe pse keto te fundit jane teper te veshtira per tu izoluar dhe aq me teper per te zbuluar nese kane mase (deri tani, perpjekjet e shkencetareve per te zbuluar masen e elektron-neutrinove kane deshtuar). Nje pjese tjeter e shkencetareve mendon se lenda e erret perbehet nga thermija me te renda, sic jane WIMPs (weakly interacting massive particles) apo thjesht materje ne formen e MACHOs (massive astrophysical compact halo objects) Por evidenca per te dyja alternativat e siperpermendura ka vertetuar te kunderten: qe ekzistenca e ketyre thermijave apo formave te materjes nuk do te perbente vecse nje mase te vogel ne krahasim me masen e vertete te universit (jo me teper se 20%).

Duket qarte qe fizika bashkekohore zhvillohet rreth linjave te tilla qe njeriu te jete ne gjendje te imagjinoje me teper se te vertetoje empirikisht nje fenomen apo dukuri. Edhe pse matematika nuk po avancon me hapat shpejte te fizikes, "supersimetria" eshte nje nga teorite matematikore qe presupozon ekzistencen e nje superpartneri te c'do thermije fizike te zbuluar. Gjithe thermijat jane ose fermions (elektrone) ose bosons (fotone). Modelet matematikore i lidhin keto te dyja me superpartneret e vet qe nganjehere shnderrojne bosons ne fermions. Fermions jane thermijat qe perbejne boten materiale ashtu sic e njohim ne, ndersa bosons perbejne driten dhe gravitetin. Se c'fare natyre ka shnderrimi i bosons ne fermions ende nuk dihet; spekullimet i shikojne keto thermija dhe superpartneret e tyre te lekunden ne rezonanca infinite.

Nese zbulohet qe superthermijat jane perberesit e lendes se erret (sikur edhe pjeserisht), ky do te jete nje hap i rendesishem drejt vertetimit te teorise superstring, ose te pakten, do te mund ti jape fizikes nje baze solide per zhvillime te metejshme.

[diikush]

bravo C pe Korce , the Hub must stand for AAFC: The Advanced Albanians in Fiziks City )

Urime per temen, kushdo qe e hapi dhe na mbani ne korrent me zbulimet e metejshme

[Cupke_pe_Korce]

The Hub stands for Boston ( I mean, The Harvard School of Astrophysics )

Bej shaka! Unlock your brain, and I'm sure you can do this too

[Fiori]

Dimensionet

Pra sic u shpjegua nga doktoret e shkencave te forumit : ) sipas Teorise se Telave duhet te egzistojne te pakten 10 dimensione te hapesires kohore, qe kjo teori te kete kuptim.

Atehere si bashkejetojne bota 10 dimensionale dhe ajo 4-d (tre qe njohim dhe koha)?! (bota shumedimensionale eshte diskutuar kaq shume here ne klasa te ndryshme qe kam marre ne shkolle sa ne keto momente e besoj instiktivisht si dicka qe egziston edhe pse akoma asnje lloj shpjegimi nuk me bind per te verteten)

Egzistojne dy propozime : nje qe thote se 6-d te tjera jane shume me te vogla se kater kryesoret (quajtur Kaluza Klein, ngjeshmëria) si dhe propozimi qe thote se dimensionet qe ne nuk njohim jane shume here me te medha dhe te gjera dhe realiteti tone (dimensionet qe njohim) egziston brenda tyre si nje substance e quajtur 3-brane.

Per propozimin e dyte mjafton te kuptoni boten e kartonave (sic ka shkruar kohe me pare kullaqi i forumit). Vizatimoret brenda televizorit kane nje bote dy dimensionale plus dimensioni kohe (tre). Qe nga televizori, vizatimori njeh boten e tij tre dimensionale dhe me pas na shikon ne dhe dimensionet qe egzistojne ne boten tone.

Kjo e fundit pak e veshtire per tu besuar, pasi nuk me mbushet mendja ne egzistencen e nje bote dy dimensionale (si kartonet) dhe duke filluar nje shpjegim pa themele si mund te arrish ne nje teori me te zgjeruar.

Vete teoria e telave eshte bazuar ne shume "hamendje" per te qene e vertete... gjithesesi!



Te reja

Cdo vit midis kokave te shkences, zhvillohet nje takim mbi arritjet qe jane bere mbi teorine e telave. Kete vit u zhvillua ne Kyoto, Japoni ne datat 6-11 Korrik. Tek kjo faqe mund te gjeni informacionet e fundit qe jane publikuar per "njerzimin' ne lidhje me studimet mbi Teorine e Telave. Nga cka lexova kjo pjese mu duk me interesantja, pasi eshte pak a shume si permbledhje. Kush ka kohe te tepert mund ta harxhoje tek kjo faqe.

[Cupke_pe_Korce]

Ne nje interviste dhene pbs, pyetjes se si teoria Superstring mund te ndryshoje natyren e fizikes, nobelisti Steven Weinberg shprehet:

Zbulimi i nje teorie perfundimtare qe unifikon gjithcka do te shenoje fundin e nje nje shkence te caktuar--ate shkence qe ecen duke pyetur pambarimisht "PSE?" Pse hena rrotullohet rreth tokes? Sepse e terheq graviteti. E pse e terheq graviteti? Sepse kemi nje perkulje te hapesires dhe kohes. E pse keshtu? E, ku i dihet, mund te jete nje teory superstring apo dicka e tille. Kjo seri e gjate pse, pse, pse-sh, si te qe nje femije i merzitshem, do te marre fund me nje teori perfundimtare, dhe atehere ne do ta dime PSE-ne. Do te njohim librin e ligjeve qe sundon gjithcka.

Ndersa pyetjes nese, ne pamundesi per tu mbeshtetur ne fakte eksperimentale, shkenca mund te rrezohet ne filozofi, ai i pergjigjet:

Nganjehere njerzit thone se, meqe teoria e telave nuk ka lidhje me ndonje eksperiment, nuk eshte shkence--eshte njefare misticizmi. Besoj se kjo eshte teresisht e gabuar. Une mendoj se teoricienet e telave po mundohen te arrijne dicka qe do te njihet nese ajo del me sukses ne unifikimin e te gjitha forcave, por qe do te vertetohet eksperimentalisht gjithashtu. Nuk do te vertetohet eksperimentalisht duke gjetur telat vete--duke pare ato fijet nje-dimensionale ne hapesire qe ne i quajme tela--por do te vertetohet duke shpjeguar gjerat qe jane misterioze rreth fizikes qe ne njohim. Eshte pjese e shkences se perditshme. Per fat te keq, paksa e menjanuar nga observimi ku mbeshteten shkencat e tjera, por jo teresisht e perjashtuar prej tij.

[Ihti]

Postuar më parë nga Cupke_pe_Korce
[I]
Ndersa pyetjes nese, ne pamundesi per tu mbeshtetur ne fakte eksperimentale, shkenca mund te rrezohet ne filozofi, ai i pergjigjet:

Rrethi vicioz i shoqerive primitive?
Ekzistenca ne gjithe format e saj rrotullohet ne nje spirale qe vjen me rrathe, por qe kurre nuk bashkohet. pra cfare ka ndodhur ne te shkuaren do perseritet, ne nje menyre te ngjashme por kurre te njejte, dhe kjo thjesht shtrengon diametrin e spirales
Shkenca perkul fijen qe te lidhet, dhe kur ajo nuk bashkohet, filozofia i jep drejtimin e spirales qe te kete nje shans tjeter per tu lidhur me vone.


E keni degjuar ndonjehere kete teori?--as une. Po me ngjan interesante.

[Cupke_pe_Korce]

Well, ne mos gaboj, filozofia eshte nje spirale me vete. Ta kam llafin, tere qellimi i filozofise eshte te zbuloje te verteten ne shkallen me te larte. Por duke qene se te vertete absolute nuk ka, dmth gjerat ndryshohen, transformohen, dekompozohen, rigjenerohen e me rradhe, filozofia ushqehet me manifestimet e ndryshme te te njejtit realitet.

Mor po thuaj qe eshte primitiv ti. Sec me eshte krijuar nje pershtypje kohet e fundit qe, hinduizmi, te cilin gjithmone e kam konsideruar si inferior karshi filozofise dhe besimeve fetare te perendimit, eshte me prane te vertetes shkencore.

Avash se mos na behesh atman tani (lol)

[Ihti]

Ti e di qe une kam kufizime te qarta me diskutime te kesaj natyre. Nuk guxoj ti hyj shume thelle...nga frika e njohurive te cekta qe kam

Nashi...persa i perket spirales se filozofise...ne qellimet kryesore; pra te zbulimit te se vertetes absolute(filozofia nuk e pranon mos-ekzitencen e te vertetes absolute ) , te zbulimit te thelbit te ekzistences, thellesine dhe forcen e virtytit... eshte ai kthim i spirales qe permenda me lart. Si puna e te vogles absolute...si puna e numrit numeral me te vogel uke i gjindet fundi!