Teoria e Telave (String Theory)

[Cupke_pe_Korce]

Mor po do ta ndreqesh kete spiralen ti apo si e ke halle. Mi solle mente verdalle mi solle (lol) Ma mban veten dhe per xhentelmen pale...

Ika se filloi numerimi mbrapsht (lol)

[diikush]

bravo per kontributin ne keto tema interesante

Ihti, shume interesant ai koncepti i spirales; kush eshte ai qe e ka nxjerre, dhe a mund te flasesh me shume per te?

Cupcke pe korce, intersant informacioni i asaj intervistes, megjithese nuk besoj se nje teori, sado madheshtore qe te jete, do te shuaje kureshtjen e te gjitha pse-ve; mensoj se ne si njerez kemi goxha pune per te bere, po dhe mendoj se dija nuk ka fund--thjesht mendimi im amator ky

Gjithsesi, keep it up people, thumbs up

[Hyllien]

New Member

Shyqyr qe gjeta nje forum shqiptar tamam se neper chat nuk ja vlen te ndenjesh hic.

Persa i perket teorise se SuperString, esht nje teori qe ka filluar rreth viteve 70, nga nje italian qe punonte ne CERN. Duke vrojtuar forcen a forte nukleare(strong nuclear force) ai vrojton se bashkeveprimi(interaction, na falni se se kam fare teknlogjine shqiptare) ndermjet grimcave pershkrueshe ne nje menyre fenomenale nga nje ekuacion matematik i eulerit rreth 200 vjet me pare. (euler beta-fn). Me vone ne vitet 70 filloi revolucioni i pare i String Theory, por qe perfundoi ne nje katastrofe sepse shumica e ekuacioneve nuk perputheshe me observimet. Vetem ne vitet 95 rrifilloi si rryme perseri. Sidoqetejete ana matematike ekziston dhe esht shume e fuqishme. Superstring theory apo Gauge Theory qe jane derivate te njera tjetres e kane fillimin e tyre jo thjesht tek nje ekuacion i Eulerit por tek nje teze e nje matematicieni Polak me emrin Kaluza. Kaluza ne vitet kur Einstein arriti te formulonte teorine e relativitetit propozoi unifikimin ne shume dimensione(me duket se 5) te elektromagnetizmit dhe te relativitetit. Formulat ishin shume te sakta por difekti qe qe ne kete teori nuk ekzistonte elektroni dhe prandaj u la menjane dhe Einsten nuk e pranoi. Te gjithe keto teori bazohen tek unifikimi ne shume dimensione sikurse dhe tek simetria ne natyre(supersymmetry). Supersimetria eshte nje nga celesat dhe pjesa me e forte e String theory nga ana matematike dhe thuhet se po u konfirmua do arrij te predikoj se cfare esht i ashtuquajtur dark matter ne hapsire (rreth 70 % e universit). Ideja e supersimetrise eshte se per cdo grimce ka nje grimce simetrike(fermionet dhe Boson) qe ekziston me te. Flitet qe elektronet protonet dhe quark etj jane derivat i grimcave te tjera simetrike me keto grimca. Mjetet mungojn qe e gjithe kjo teori te konfirmohet. Nuk jane 10 por 16 dimensione , ne Gauge theory jane rreth 26.
Matematika ekziston per te bere te tilla perpunime jo ne 26 po ne 1000 etj dimensione,
Einstein vetem me ndihmen e matematikes arriti ta formuloj gjith ate teori.
Sidoqetejete kjo teori ngelet e pakonfirmuar dhe pa ndonje aplikim ne boten reale.

[armandovranari]

Postuar më parë nga Fiori
Dimensionet



Per propozimin e dyte mjafton te kuptoni boten e kartonave (sic ka shkruar kohe me pare kullaqi i forumit). Vizatimoret brenda televizorit kane nje bote dy dimensionale plus dimensioni kohe (tre). Qe nga televizori, vizatimori njeh boten e tij tre dimensionale dhe me pas na shikon ne dhe dimensionet qe egzistojne ne boten tone.

Kjo e fundit pak e veshtire per tu besuar, pasi nuk me mbushet mendja ne egzistencen e nje bote dy dimensionale (si kartonet) dhe duke filluar nje shpjegim pa themele si mund te arrish ne nje teori me te zgjeruar.

Strings, ne fakt jane njedimensionale + kohen, mendohet se kane vetem gjatesi. Ato, mendohet te jene energji e paster, frekuencat e dridhjeve te tyre(tela violine) jane ne baze te gjithckaje.

Une vete e kam shume te veshtire te perfytytoj nje bote 4-d pale me 10, 11, apo 26-d. Dicka me beri pershtypje nga pikepamja konceptuale. Te gjitha dimensionet shtese qe mund te kete nje hapesire jane d + kohen, koha eshte gjithmone nje.
Ne qofte se do perpiqemi te imagjinojme nje bote shume dimensionale, mund ti mendojme dimensionet e tjera si "shkalle lirie" (degrees of freedom) thoshte tek programi i PBS . Psh tek bota e ekranit te TV-se mungon liria per te dale nga ekrani, kane mangut nje dimension. Por ato nuk e dine. Ne qe jetojme ne nje bote 4-d kemi mangut nje numer N dimensionesh, lirish, por nuk i njohim. Vetem me ane te matematikes e fizikes ne mund te arrijme njohje te tille.

Teoria e membranes eshte e lidhur me Levizjen. Ne ekzistojme ne nje membrane ku tre dimensionet formohen nga perkulja e hapesire-kohes sone ne tre drejtime baze + kohen. Kjo ishte e Ajnshtainit. Levizja , si koncept merr forme tjeter ketu, nuk eshte zhvendosje e thjeshte e objektit, por eshte perkulje e hapesire-kohes ne varesi te Mases. Vetem gravitonet jane ne gjendje te clirohen (sipas matematikes) ne te tjeret jemi te burgosur ketu.

Nuk jam shume mire ne Fizike, mbase po dukem injorant me keto.
Nje pyetje kisha, ta zeme se arrihet te degohet nje graviton jashte, si do procedohet, si do vazhdoje me tej teoria?

[Hyllien]

persa i perket kubit apo televizorit , nje lloj perfytirimi tjeter se si te konceptohen keto dimensione jepet dhe nga Brian Greene qe esht nje nga fizikantet me ne ze te kohes.. ai flet per nje tub si te thuash dhe imagjinoni nje tip insekti qe levis ne kete tub lart poshte dhe mbrapa ne te njejten kohe... si me thene esht nje lloj dimensioni rrethor. Per perfytyrimin e 16 apo 26 dimensioneve apo cfar quhen "curled up" me duket se ai jep mendimin e nje kubi te zhubravitur si te thuash dicka e tille. Ndersa matematika me ane te mapping nga R^26(ose 16) ---> R^2 si te thuash arrin te japi nje lloj ideje se cfare ky lloj dimensioni eshte. Njesoj si ekuacionet parametrike kur ne i vizatojm ne derrase apo ne fletore ato kane dhe nje bosht tjeter qe dalin perpendikular me x-et dhe y-et po ne nuk e vizatojm... ai esht nje lloj mapping nga R^3 ---> R^2.... emrin e ketyre "dimensioneve(16 apo 26)" me duket se e ka calabi-yau ose calabi-yao dicka e tille. Ka gjithashtu dhe modele holografike por prap kjo do te thote qe kemi nje mapping ne R^3 pra perseri esht mjaft e veshtire te krijohet nje ide se cfar ndodh ne 26 dimensione.

me sa di une gravitoni esht thjesht nje postulate per tani... teoria e relativitetit e kerkon qe te shpjegoj gravitetin ndersa ne shume teori Quantum si QED apo LQG nuk e kerkojn graviton.Gravitoni sherben vetem nE quantum gravity dhe ne supergravity dhe thuhet qe do unifikoj keto teori... them qe pyetja eshte nqs arrihet te gjehet gravitoni cfar ndodh?
un them qe nje teori si kjo e telave mbase nuk do jete me e nevojshme nqs do kete nje unifikim te relativitetit me teorite quantum.

[miri]

Larsus don ta them qarte shkurt dhe paster se cfare eshte teoria e telave ose "string theory". E para mbi te gjithave kjo nuk eshte teoria me e fundit ne fizike por eshte propozuar qe ne vitin 1960 kur bota e fizikes ishte ne krizen e zbulimeve "teorike", ne ato vite ishte gjithe shkenca ne kriza sepse Enstein, Planck, Bhor dhe ca mendje te shkences qe nuk do te harrohen asnjehere kishin kthyer boten e Newton-it "upside-down" (1925) dhe njerezimi kishte kuptuar nje gje:
Dicka qe duket "wired" nuk do te thote qe nuk ekziston kur shkenca e verteton.
Ne anen tjeter dicka llogjike nuk do te thote se eshte e vertete kur shkenca tregon me ane te eksperimenteve se nuk perputhen rezultatet. Kjo e dyte i pershtatet me shume filozofeve.
Tani "string theory" lindi nga dy shkenctare nuk ja mbaj mend emrat por njeri eshte akoma duke punuar ne kete teori tek "Cambridge University" King's College, kurse te tjeret hoqen dore. Pse?
Arsyeja ishte sepse "string theory" nuk u propozua per te bashkruar kater forcat fandamentale te fizikes (electrictromagnetic, weak, strong nuclear, and gravity) por si fillim kjo u propozua thjeshte per te vertetuar se pse "Protonet" qendrojne ashtu sic jane dhe nuk shkaterrohen kur keto mbajne "charge" te njejte (+). E dime mire shume se po qe nje particle pozitive dhe nje tjeter pozitive eshte shume e veshtire per ti bashkuar bashke pra teoria e string donte te vertetonte se pse kur "Protoni" eshte gjysem pozitive gjysem pozitive si mund te rrije ne ate forme perfekte. Neglizho rastet e vecanta sic jane "fission" dhe "fussion" te cilat ndodhen tek Uraniumi, Xenoni dhe ca elemente te tjera.
Tani problemi qendron ketu se string theory nuk vertetoi asgje dhe ishte nje deshtim i ketij grupit por dikush zbuloi nje teori tjeter qe quhet "Quantum Chromodinamics" dhe kjo e hodhi poshte teorine e telave. Tani ca shkencetare qe duan qe mos te ju ike kot ajo puna qe donin te vertetonin po mundohen te thone se "string theory" eshte baza e universit pra permasat e stringut jane dhe me te vogla se te Nuone. Me faktor 10^20 dicka e tille! Por problemi qendron ketu sic e ka thene nje shkencetar Richard Feynman ndoshta e ke degjuar i cili eshte cike me siper se Green e ca te tjere sepse eshte nobel prize winner ne fizike per punen qe ka bere ne Quantum Mechanics. Ai thote se keta shkencetaret qe po mundohen te themelojne string theory jane si tipe filozofesh dhe nuk i besoj fare:
1. Nuk kane asnje numer per te ndertuar nje formule.
2. Edhe po te kene numra do te jene numra si psh. 10^-51 ose dicka e tille qe eksperimentet nuk mund ti vertetojne.
3. Keta thone se string theory holds only for six-dimension space. Kur kjo eshte e vertete keta nuk mund ta vertetojne se pse nuk mund te punoje per 10-dimension ose me shume. Psh. Enstein ka thene se E=m*(c-v) dhe kjo eshte vertetuar por kur ke nje teori qe nuk vertetohet nuk mund te quhet teori por thjeshte enderrime.
Shkurt muhabeti keta po notojne ne det me nje varke pa vela, dhe nuk po dine se nga po shkojne as se cfare po bejne, thjeshte tregojne iluzione! Te rrekomandoj ca libra por me beso jane te ngaterrueshme shume vetem seri perdoren dhe integrale dhe ne fund te fundit asgje nuk do te duhen. Nese te pelqen shkenca lexo libra per Quantum Mechanics ose Relativity qe jane dy pjeset me elegante te shkences, harroje string theory sepse eshte thjeshte nje iluzion qe do te humbet me kalimin e kohes.

[Hyllien]

Edhe ne Hinduizem thuhet qe krijimi ka ardhur nga valet e fjales OM. Simetria e muzikes me matematiken dhe me shume gjera te tjera eshte dicka marramendese per nga bukuria. Un akoma nuk e zoteroj aparatin matematik si teorine e grupeve thellesisht apo cohomologjine dhe homologjine qe te kuptoj ne brendesi se cfar behet me String Theory, por di te them qe eshte nje teori qe po merret shume shume seriozisht nga te gjithe shkenctaret ne bote sot. Supersimetria dhe te gjitha nendeget qe e perbejn eshte me te vertete nje bukuri ta shohesh nga ana matematike. Sic thashe natyra eshte e mrekullueshme dhe un kam besim tek kjo teori qe do arrije te hedhi shume gjera en drite.

Nje liber qe do ju sugjeroja atyre qe kan qef per keto lloj simetrirash dhe lidhjesh te ketyre subjekteve do ishte :

Godel Escher Bach, An Eternal Golden Braid
titulli thote gjithshka.

[friendlyboy1]

Un mendoj se implikimet e "String Theory" ne jeten ton nuk do te jen asnjeher me te medha se nje emision televiziv rreth kesaj teorie. Kjo teori sot per sot per fizikantet esht dicka sa per te vrar kohen, sa per argetim. njerzimi nuk do arrij kurta perdori kete teori ne favor apo ne disfavor per te.

[Nocturnal]

Teme vertet interesante !

Para nje muaji pashe emisionin per String Theory. Nuk ishte tek PBS po ma pret mendja do jete i njejti program. Kuptohet qe tregonte fillesat e teorise dhe zhvillimet e saj deri ne ditet e sotme. P.Sh nje krahasim qe i beheshe Stringut ishte si nje peme krahasuar me gjithe sistemin tone diellor. (E paperfilshme). Ne vitin 1989 dy shkencetaret qe ishin marre me kete problem me sa mbaj mend u nderuan me cmimin Nobel. Te dy tregonin eksperiencen e tyre se si arriten te hidhnin hapa per teorine. Kishin nje ekuacion differencial dhe perfundimish arriten ne te njejtin rezultat ne te dyja anet e ekuacionit (416). Ne interviste merreshin e dhe shkencetare te tjere, sidomos nga MIT. Nje prej tyre e kishte filluar per ta provuar si teori dhe e kishte lene sepse iu duk si e pamundur. Me te vertet eshte e veshtire per arritur ne nje perfundim te sakte per kete teori por dihet se nqs zbulohet teresisht do kete shume te papritura!

P.S: Me falni per perseritjet

[xxxbledixxx]

....

me te vertete qenke unquestionable nga potenciali linguistik por do ishte jo PITTY sikur te jepje mendimin tend specifik pervec perkthimit te perpikte, persa i perket Teorise se (telave)