Vladimir Vladimirovich Nabokov

[Xhuxhumaku]

“The Original of Laura” Nabokov donte ta digjte

PëRKTHEU: RAJSA SIMONI


Revista “Playboy” tenton t’u servirë për herë të parë lexuesve novelën e fundit të Nabokovit. Revista kërkon të drejtën e publikimit në seri të “The Original of Laura” (Origjinaliteti i Laurës), novelës së papërfunduar, të cilën vetë Nabokovi kërkoi të shkatërrohej.

Ai u klasifikua i 22-i në listën e njerëzve më të rëndësishëm të seksit, duke ia kaluar Erika Jong, duke u lënë pas nga Hugh Hefner - në krye të këtij viti, kështu që mbase ka kuptim që u luftua me mish e me shpirt (me thonj) të përvetësoheshin të drejtat e veprës së fundit të Vladimir Nabokovit, romanit të papërfunduar, “The Original Laura”. Libri, për të cilin Nabokovi kishte lënë udhëzime pasardhësve të tij për ta djegur, tregon historinë e një njeriu, palumturisht të magjepsur me bashkëshorten e tij të pamoralshme, e cila më e re kishte qenë obsesivisht e dashuruar me një vajzë adoleshente. Pasardhësi i vetëm i mbijetuar i Nabokovit, Dimitri, vendosi ta botonte veprën vitin e kaluar dhe është në pritje të botohet këtë nëntor.

Një përgjim i parë, gjithsesi, do të jetë i disponueshëm në “Playboy”, sipas të dhënave të gazetës “New York Observer”, e cila i raportoi për kërkesën e botueses letrare Amy Grace Loyd për të fituar të drejtat e botimit në seri. “Kërkesën e konfirmova duke dhuruar orkide”, - thotë Loyd, të cilat ia ka dërguar Andrea Wilit, agjentit letrar të Nabokovit, në një referencë të romanit “Ada” të Nabokovit shkëputur nga “Playboy” më 1969.

Novelisti rus pati një marrëdhënie të gjatë me revistën, gjithashtu duke i garantuar asaj një intervistë të gjatë më 1964, ku theksonte: “Nuk do të bëhem kurrë pishman për Lolitën... ka një sharm të butë e të çuditshëm për nimfën mitike”.

“Ishte pjesë e avantazheve ndaj Andreas fakti që Nabokovit i pëlqente vërtet të botonte në “Playboy” dhe devotshmëria e Hef për Nabokovin dhe trashëgiminë e tij letrare”, - deklaroi Loyd në gazetën “New York Observer”.

Unë do të merrja përgëzime prej tij, por në fakt, ai nuk do të më jepte mua asgjë. Ai tha se nuk ishte i sigurt se “Playboy” do të ishte vendi i përshtatshëm për të lançuar këtë roman në Shtetet e Bashkuara. Por unë isha i vendosur, siç jam shpesh, dhe përpiqem me forcë t’u kujtoj njerëzve historinë tonë letrare, sepse është shumë e lehtë që njerëzit të na heqin qafe”. Ajo më në fund triumfoi, duke paguar çmimin më të lartë që “Playboy” ka paguar ndonjëherë për pjesë 5000-fjalëshe të shkëputur nga romani i tij.

“Janë disa pjesë me lidhje logjike më shumë se disa të tjera, por edhe kështu m’u duk mahnitëse”, - tha ajo.

“Jam e kënaqur që gjithë ato orkide nuk shkuan dëm”. Lolita e Nabokovit është një nga figurat më të diskutueshme të letërsisë moderne, e parë ose si një ngasëse (joshëse) paraadoleshente që shkatërroi një profesor letërsie, ose viktima e pafajshme e epshit të një perversi në moshë.

Por Lolita, heroina e romanit të Vladimir Nabokovit, tani është mbrujtur në një entuziazëm të ri. Të afërmit dhe mbështetësit e shkrimtarit kanë hedhur poshtë pretendimin se personazhi i saj ishte plagjiaturë e një romani të një gazetari gjerman të 1916-s, mbështetës i Hitlerit.

Michael Marr, studiues letrar gjerman, sugjeron se romani “Lolita”, i shkruar më 1916 nga Heinz von Eschewege, mund te ketë qenë baza e romanit për “Lolitën” e Nabokovit të vitit 1955.

Von Eschewege shkroi me emrin Von Lichberg dhe u bë gazetar i njohur në Rajhun e Tretë, me shkrime nga rrëfimi i patrullave të kontrollit në Rajchstag më 1933.

“Lolita” e Nabokovit fillimisht u shtyp në Paris, sepse botuesit amerikanë u ofenduan nga paraqitja grafike e epshit të ndier nga një hero në mesomoshë, Humbert Humbert për Dolores Haze.

Më 1916, Lolita shfaq një marrëdhënie të ngjashme me një burrë që po qëndronte në shtëpinë e saj për pushime. Çifti përjeton pasion, por vdekja e Lolitës ia thyen zemrën të dashurit të saj. Zoti Marr shkruan në gazetën “Frankfurter Allgemein Zeitung”: “Kur e lexon atë sot dhe e krahason me romanin e Nabokovit, ke një sens surreal të deja vu. Harmonia mes subjekteve të tregimeve, këndvështrimi nga ku ata tregohen dhe zgjedhja e emrave, janë të gjitha të mahnitshme. Fatkeqësisht, nuk ka një rregull që të na tregojë se ku një numër i caktuar koincidencash nuk përbejnë rastësi”.

Zoti Marr u godit nga ngjashmëritë mes përshkrimeve të vajzës në hyrje të veprës. Rrëfyesi në vetën e parë e shikon në sy dhe e kupton që ajo është më shumë se një fëmijë. Zotit Marr i ra në dorë libri në një festë kur dikush vuri në dukje ngjashmërinë midis saj dhe Nabokovit klasik.

Dmitri Nabokov, djali i Vladimirit, i tha Dieter Zimmer, një kritiku të shquar të Nabokovit se deklarata ishte “ose një vrimë gazetareske në ujë, ose një mistifikim i qëllimshëm”.

Ai tha se i ati, i cili shkruante në rusisht, anglisht dhe frëngjisht, nuk e fliste aspak gjermanishten. Kopjimi i Nabokovit ndaj gazetarit gjerman rezulton i pamundur.

Në një e-mail drejtuar gazetës “Guardian”, ku shprehte indinjatën e tij ndaj pretendimeve për plagjiaturë, ai thekson: “Kam parë shumë artikuj gazetash, shkrimtarët e të cilëve radhiten që nga gjermanët pronësues tek joetikët norvegjezë, titujt e të cilëve shpallin romanin falsifikim, tek spanjollet kokëfortë e të pakuptimtë e deri tek italianët që mbollën gazetarinë më të keqe nga të gjithë”.

Në kundërshtim me çfarë po thonë shumë piratë, nuk ka ngjashmëri emrash përveç Lolitës. Subjekti është një nga më të plotët mbi të cilin bazohet e gjithë letërsia”.

Më pas, ai kërkon këshilla dhe ndihmë “për t’i shpartalluar këto gjepura”.




03/10/2009

standart

[Askusho]

(1899-1977)

Nabokov u lind në Shën Petërsburg, Rusi, më 1899, në një familjeje aristokrate. I ati largohet nga Rusia pas revolucionit të tetorit dhe vendoset në SHBA. Nabokovi arrin famën me romanin Lolita, shkruar në anglisht pas shumë mohimesh për t’ia botuar. Dorëshkrimi i romanit të tij të famshëm refuzohet nga të gjithë botuesit, duke e quajtur si pornografi. Vetëm një botues i vogël në Paris pranon përfundimisht ta botojë, por fama e vërtetë i vjen me kritikën e Graham Grinit në Sunday Times. Nabokov kthehet në Evropë më 1959 dhe vendoset në Zvicër.

Përktheu Irena Çobani

DASHURI ME PREKJEN E PARË

Ishte dashuri me prekjen e parë, më shumë sesa me shikimin e parë, sepse e kisha takuar disa herë, pa përjetuar emocione të veçanta; por një natë, teksa e përcillja për në shtëpi, ajo tha diçka të çuditshme, që më bëri të bija përmbys nga e qeshura dhe ta puthja lehtësisht në flokë - sigurisht që ne e njohim të gjithë atë shpërthim verbues, që shkaktohet thjesht nga ngritja e një kukulle të vogël prej dyshemesë së një shtëpie të braktisur me kujdes: ushtari i këtushëm nuk dëgjon asgjë; për të kjo nuk është gjë tjetër, veçse një shpërthim i lumtur dhe i pazëshëm i asaj që, gjatë jetës, pati qenë fije drite në zemrën e errët të qenies së tij.
Dhe me të vërtetë, arsyeja pse ne e konceptojmë vdekjen si diçka qiellore, është se qielli me yje që shohim, veçanërisht netëve (mbi Parisin tonë në errësirë, me harqet e lëmuara të bulevardit Ekselman dhe gurgullimën e ullukëve të vetmuar), është simboli më i përshtatshëm dhe më i ndeshur i atij shpërthimi të heshtur.
Por nuk munda ta kuptoj atë. Ajo mbeti aq e mjegullt, sa edhe poema ime më e mirë - për të cilën ti bëre aq shumë shaka në revistën Literaturnye Zapiski. Kur dua ta sjell ndër mend, më duhet të kapem mendërisht pas një shenje të lindur të vogël ngjyrë kafe, në fund të parakrahut, siç kapet dikush pas një shenje pikësimi në një fjali të ngatërruar.

* * *
Ndoshta, sikur ajo të përdorte më shumë tualet apo të lyhej më shpesh, do t’ia kisha sjellë ndër mend fytyrën sot, ose të paktën rrudhat e kryqta delikate të buzëve të ngrohta e të kuqe, por të thara; mirëpo është e kotë, e kotë - megjithëse herëpashere ende e ndiej me turp prekjen e tyre dhe symbyllazin tim të mendjes, në ëndrrën e dhimbjes ku ne bashkohemi me njëri-tjetrin në një mjegull zemërthyese, dhe unë nuk arrij t’ia shoh ngjyrën e syve, ngase shkëlqimi i lotëve ia fundoste bebëzat.
Ajo ishte shumë më e re se unë - jo aq sa Natalia, me shpatullat e bukura të zbuluara dhe vëthët e gjatë gati sa të Pushkinit ezmer; por megjithatë, ekzistonte një kufi i mjaftueshëm për atë lloj romantizmi retrospektiv, që gjen kënaqësi tek imitimi i fatit të një gjeniu të papërsëritshëm (deri në xhelozi, deri në fund, deri në shkatërrim, duke parë sytë e saj gështenjë tek ktheheshin nga biondi i saj Kasio, fshehur pas erashkës me pendë palloi), edhe pse nuk e imiton dot poezinë e tij.
Asaj i pëlqente çka shkruaja unë dhe nuk do të përgjumej, siç bënin gjithë të tjerat, teksa poema e bashkëshortit e kalonte gjatësinë e një soneti. Nëse ajo kish mbetur për mua një fantazmë, edhe unë mund të kem qenë kështu për të: besoj që është tërhequr vetëm nga mjegullina e poezisë sime; por kur e grisi vellon, gjeti në anën tjetër fytyrën e padëshiruar të një të huaji.

* * *
Siç e di, prej ca kohësh kam bërë ndër mend të ndjek shembullin e udhëtimit tënd fatlum. Ajo më kish përshkruar një xhaxha të saj që banonte, siç thoshte, në New-Jork; ai udhëhiqte ekspedita në një kolegj të jugut dhe na ish martuar me një pasanike amerikane; u kish lindur edhe një vajzë që nuk dëgjonte.
Më thoshte se e kish humbur adresën e tyre prej kohësh, por ca ditë më vonë na u gjet mrekullisht dhe ne u shkruam një letër dramatike, përgjigjen e së cilës nuk e morëm kurrë.
Kjo nuk kishte dhe aq rëndësi, për sa kohë që unë pata siguruar një garanci të fortë nga profesor Lomçenko në Chikago; por diçka kishim bërë për marrjen e dokumenteve të tjera kur nisi pushtimi, ndërsa unë kisha parashikuar se, po të rrinim në Paris, ndonjë bashkatdhetar imi, herët a vonë, do t’i bënte të njohur palës së interesuar disa nga paragrafet e një prej librave të mi, ku argumentoja se, me gjithë mëkatet e saj të rënda, Gjermania kishte shumë gjasa të mbetej përgjithmonë baza e humorit të mbarë botës.
Kështu filluam muajin tonë të tmerrshëm të mjaltit.
Ecnim të shtypur e të shkundur përmes eksodit apokaliptik, në pritje të trenave që niseshin për në vendmbërritje të panjohura, në stacione me emra qytetesh abstraktë, duke jetuar në gjysmerrësirën e stërmundimit fizik; sa më shumë ecnim, aq më e qartë bëhej ajo se çka na shtynte përpara ishte diçka më shumë se thjesht një i metë lidhur me koleksionin e tij të mbeturinave – për të cilat ai ishte simbol i vërtetë; ishte diçka monstruoze dhe e paperceptueshme, një masë pa fytyrë dhe pa moshë e tmerrit parahistorik, që e ndiej ende pas meje deri këtu, në gjelbërimin e pafund të Central Park-ut.
Eh, ajo e luante shumë bukur lojën, me një lloj buzëqeshjeje verbuese. Një herë, megjithatë, krejt papritur filloi të dëneste në një kabinë treni.
“Qenin”, tha ajo, “kemi lënë qenin, s’mund ta harroj qenushin e shkretë.”
Sinqeriteti i dënesjes së saj më habiti, pasi ne nuk kishim pasur kurrë ndonjë qen.
“E di”, tha ajo, “por u përpoqa të përfytyroj që kishim blerë një seter. Pa mendo, tani do të ishte duke qarë pas derës së mbyllur.”
Ne nuk kishim folur kurrë për të blerë ndonjë seter.

* * *
Gjithashtu, nuk do të desha të harroja një rrugë dytësore dhe pamjen e një familjeje refugjatësh (dy gra e një fëmijë), babai i të cilëve ose gjyshi kishte vdekur gjatë rrugës. Qielli ishte një kaos resh të zeza e të kuqe gjaku, me një shpërthim të shëmtuar pas një kodre të veshur, dhe i vdekuri që shtrihej në shpinë nën një rrap. Me duar dhe me një shkop, gratë qenë përpjekur të hapnin një varr në anë të rrugës, por toka ishte shumë e fortë; kishin hequr dorë dhe rrinin ulur pranë e pranë, mes lulëkuqeve anemike, paksa larg të ndjerit dhe kokës së tij të kthyer lart. Porse djali i vogël vazhdonte ende të gërmonte e të hiqte dhé, gjersa u pengua te një gur i sheshtë dhe e harroi objektin e punës së tij e, ndërsa u përkul anash, në qafën e tij të hollë u shfaqën gjithë vertebrat. Po ndiqte me habi dhe gëzim mijëra milingona të vogla kafe, që mblidhnin pikla uji, lëviznin tërthorazi, shpërndaheshin në drejtim të vendeve të sigurta në Gard, Aude dhe Drome, dhe Var, dhe Pirenejtë e poshtëm – ne të dy ndaluam vetëm në Pau.
Spanja na u duk shumë e vështirë dhe kështu vendosëm të lëviznim drejt Nice-s. Në një vend të quajtur Faugéres (një ndalesë prej dhjetë minutash), rrëshqita nga treni që të merrja ndonjë gjë për të ngrënë. Kur u ktheva ca minuta më pas, treni ishte nisur dhe një burrë i vjetër rrëmujaxhi, përgjegjës për largimin e tmerrshëm me të cilin u përballa (pluhuri i qymyrtë që shkëlqente në nxehtësinë mes shinave të zhveshura shpërfillëse, si edhe një fetë portokalli e vetmuar mes tyre), ma ktheu egërsisht se, sido që të ishte puna, nuk kisha asnjë të drejtë të zbrisja poshtë.
Në një botë më të mirë do ta kisha gjetur menjëherë vendndodhjen e sime shoqeje dhe do të më drejtonin siç duhej (i kisha të dyja biletat dhe shumicën e parave); në këto kushte përpjekjet e mia me telefon dolën të kota, kështu që pushova së dëgjuari oshëtimën e zvogëluar të zërave që vinin nga larg, dërgova disa telegrame që tani duhet të jenë duke mbërritur, dhe vonë në mbrëmje mora trenin tjetër lokal për Montpellier, më larg nga ku mund të ndalonte treni i saj. Duke mos e gjetur atje, m’u desh të zgjidhja njërën prej mundësive: të vazhdoja rrugën, ngaqë ajo mund të kish marrë trenin e Marseilles-ës, të cilin unë sapo e kisha humbur, ose të kthehesha pas, meqë ajo mund të ish kthyer në Faugéres. Tashti nuk më kujtohet mirë se cila tangente e arsyetimit tim më udhëhoqi drejt Marseilles-ës dhe Nice-s.

* * *
Përveç veprimeve rutinë, si dhe të dhënave të pasakta për në ca vende, policia nuk bëri asgjë për të më ndihmuar; njëri më ulëriti duke më quajtur rrodhe; një tjetër e zhvendosi çështjen duke vënë në dyshim vërtetësinë e çertifikatës sime martesore, sepse na qenkësh vulosur, siç mëtonte ai, në anën e gabuar; një i tretë, një komisar i dhjamur me sy të ujshëm ngjyrë gështenjë, pranoi se në kohën e lirë shkruante poezi. Kërkova mes njohjeve të ndryshme te rusët, që banonin ose ishin shpërngulur në Nice. Dëgjova nga ata me prejardhje çifute që flisnin për të afërmit e tyre të pafat plasur trenave të stërmbushur; dhe fati im i keq, në kontrast me këtë fitonte një pamje irreale, ndërsa rrija ulur në ndonjë kafe të tejmbushur, me detin blu në gri përballë dhe pëshpërimën e tij të thellë pas, që thoshte e rithoshte historinë e masakrave dhe mjerimit, si dhe parajsën gri përtej oqeanit dhe tekat e kapriçot e konsujve të ashpër.
Një javë pas mbërritjes sime, një përtac i veshur thjesht, pasi më njoftoi, më shoqëroi në një rrugë dytësore drejt një shtëpie me njolla të zeza, ku tabela “Hotel” gati qe fshirë nga pisllëku dhe koha; atje, siç më tha ai, kishin gjetur gruan time.
Vajza që më tregoi, ishte plotësisht e huaj për mua, por miku im Holmes u përpoq për ca çaste të na bënte të thonim se ishim të martuar, ndërkohë që miku i saj rrinte dhe dëgjonte me krahët e kryqëzuar në gjoksin e zbukuruar me vizatime.